حسێن مەردانی شاعیر… بۆدلێری عەرەب ئامادەکردنی: جەمال نوری
حسێن مەردانی شاعیر… بۆدلێری عەرەب
ئامادەکردنی: جەمال نوری
حسین مەردانی شاعیر لە شارۆچکەی طویریج هندیەی سەر بە پارێزگای بابل باشوری عێراق لە ساڵی 1927 لەدایک بوە، باوکی پۆلیس بووە، بەهۆی پیشەکەیەوە لەشارێکەوە گواستراوەتەوە بۆشارێکی تر حسین مردان تەمەنی پێنج ساڵ دەبێ باوکی دەگوێزرێتەوە بۆ جدیدە شط سەر بە پارێزگای دیالی، خوێندنی سەرەتای لە بەعقوبە تەواو دەکا، خوێندنی ناوەندی تەواو ناکا و ڕودەکاتە بەغدادی پایتەخت، لەوێ لە ڕۆژنامەی اهالی وەک هەڵەبڕو نوسەر دادەمەزرێ. لەساڵی 1952 بەهۆی نوسینی شیعرە داماڵراو و ڕووت سزای زیندانی کردنی بەسەردا دەدرێت بۆماوەی ساڵێک، بەڵام یەکێتی نوسەرانی عێراق بەرگری لێ دەکەن و ئازاد دەبێ، پاشان دەچێتەوە بۆڕۆژنامەی اهالی، بەمەبەستی ئیشکردن تیایدا، بەڵام داخراوە، دواتر ڕووەکاتە ڕۆژنامەی الاخبار و لاپەڕەی ئەدەب و هونەر دەگرێتە دەست، دواتریش لە گۆڤاری المستقبل و پاشان لەگۆڤاری الف باء وەک ئەندامی دەستەی نوسین دەست بەکار دەکات، دوا پلەی ئیشکردنی وەک فەرمانبەرێکی حکومی لە دەزگای ئیستگەو تەلەفیزیۆن بەرپرسی کاروباری ڕۆشنبیری بەردەوام دەبێت.
حسین مەردان وەک بیروباوەڕی فکری و سیاسی بە کەسێکی چەپی مارکسی لەقەڵەم دەدرا لە دوای 14ی تموزی 1958 هەڵدەبژێرێت وەک ئەندامی لیژنەی بەڕێوەبردنی ئیداری لەیەکێتی نوسەرانی عێراق دا.
حسین مەردان و زیندان
لەژیانیدا حسین مەردانی شاعیر شەش جار ڕووبەڕوی زیندان بۆتەوە، بۆجاری یەکەم لەساڵی 1948 لەشاری بەعقوبە، جاری دووەم بەهۆی لەچاپدانی کۆمەڵە شیعرێکی بەناوی شیعرە لاسارەکانیەوە و جاری سێهەمیش بەهۆی قەسیدەی ئاوازی ڕەش کە لە شێوەی نامیلکەیەکی تایبەتدا بڵاوبۆوە، لەساڵی 1950 دا دەستی بەسەردا گیرا، وەجاری چوارەمیش لەساڵی 1952 دا بەهۆی بەشداریکردنی لەخۆپیشاندانەکانی گەلی عێراق، دەستگیر دەکرێ بو ساڵێک، ڕێگەی دەرکردنی شیعریشی لێ قەدەغە دەکرێ دواتر بە کەفالەت ئازادی دەکەن. بەڵام جاری پێنجەم و شەشەمی بەهۆی بیرو بۆچونیەوە.
حسین مەردان لەبەرئەوەی لایەنگری بیری مارکسیزم بوو، دەڵێن سەد هەزار نوسخەی لە فکری مارکسیزم خوێندبۆوە کە لەشیوعیەکانی وەرگرتبوو لەناو زیندانەکە لەگەلیدابوون.
حسین مەردان، کاتێک لەسەر خۆی دەدوێ دەڵێ:-
من دیکتاتۆری شعرو ئەدەبم، هەروەها دەڵێ من جێگرەوەو وەریسی بودلێری شاعیرم، بۆیە بەبودلێری عەرەب، ناوی دەهێنرا، دواتر بەردەوام دەبێ و دەنوسێ من خەلیفەی شیعری غەزەڵی سەردەمی عەباسییم، حسین مەردان هێندە باوەڕی بەخۆی هەبووە، خاوەن کبریایەکی گەورە بووە، دوای ئەوەی مەردان لەلایەن باوکیەوە فشاری زۆری دەچێتە سەر کە ڕێگای پێنادات گرنگی بدات بە ئەدەب و دنیای شیعر، ئەمەش بۆ حسین مەردان جێگای قبوڵکردن نەبووە، هەربۆیە واز لەخوێندنی زانکۆ دەهێنێ و دەچێتە بەغدادو لەڕۆژنامەی اهالی دادەمەزرێ، حسین مەردان لەسەر خۆی دەڵێ، من پیاوێکی هەور ئاسام، کەسێکی سەیرو لەناکاوم، کەسێکی شەڕەنگێزی سەر جادەکانی بەغدام، وەک کەسێکی برسی و لادەر لەشیعرو ژیان.
ژن لەلای حسین مەردان
حسێن مەردان لەژیانیدا، بەئەندازەیەک سەرسام بوو بە جوانی ژن، کەبەو ئەندازەیە هیچ شاعیرێک نەیتوانیوە بە شێوە ئیباحیەکەی وەسفی جوانی ژن بکات، حسین مەردان دیوانێکی شیعری بەناوی (قصائد العاریە) لەسەر ژن دەنوسێ و لەسەر ئەم دیوانەشی کەلەساڵی 1948 بڵاوی دەکاتەوە، لەسەر ئەم دیوانەشی دەستگیر دەکرێ، بەڵام بەهۆی فشارەکانی یەکێتی نوسەرانی عێراقەوە بە کەفالەت ئازادی دەکەن و دیوانەکەی قەدەغە دەکرێ.
حسین مەردان زمانێکی تایبەتی هەبووە لەوێناکردنی جوانی وەسفی ژندا. بەجورێک دەقە شیعریەکانی پانتاییەکی فراوانی داگیرکردوە بۆ تایبەتمەندێتی و ناسکی ژن ، لەگەڵ ئەوەی حسین مەردان نەیتوانی خێزان پێکبهێنێ ، بەڵام لەناوەوەی خۆیدا بۆ ژن دەسووتا، دەبووە چرای ڕووناکی بۆ دەرخستنی ڕووی ڕاستەقینەیی و جوانی ژن.
حسین مەردان لە… تەمەنی دا بە حوکمی پیشەکەی کە لەبواری نوسین و ئیزگەو ڕۆژنامەو تەلەفیزیۆن کاری دەکرد زیاد لەچل ژن دەناسێ، بەڵام یەک ژن نەبوو بە هاودەنگ و هاوژین و خۆشەویستی، تەنانەت دواجار ڕوودەکاتە یەکێ لە مەلهاکانی بەغداد، لەوێ ژنێک دەبینی گوڵێکی ڕەشی لە قژی داوەو سەرنجی حسین مەردانی شاعر ڕادەکێشێ و کاتێک دەکەوێتە ژێر کاریگەری نیگای سیحری چاوەکانیەوە لەگەڵ خۆیدا دەیباتەوە بۆ ماڵ بەمەبەستی ئەوەی کە ئەمە دەبێتە خۆشەویستی و هاودەنگ و هاوژینی، بەڵام کاتێک ژنە لەژوورەکەی پشتەوە دێتە دەرەوە حسین مەردان ئاهێکی قوڵ هەڵدەکێشێ، چون ژنە واهاتوە کە لەگەڵ حسین مەردان بۆ شەوێک بمێنێتەوە تا بەیانی و ئاسودەی بکات لەبەرامبەر بڕێ پارەدا، بۆیە حسین مەردان پێی دەڵێ کاتێک لەناو مەلهاکەدا تۆم بینی بە پاکترین ژنی دنیام دەزانیت و لام وابوو تۆش کەوتیتە ژێر نیگای چاوەکانمەوە، بەڵام بەداخەوە ئێستاکە کە بەڕووتی دەتبینم ئێستا هەرچی جوانیەکانتە دۆڕاندت، لەبەرئەوە دەری دەکات و بەتەنیا دەمێنێتەوە.
حسین مەردان کاتێک دەچێتە بەغدا لەتەمەنی بیست ساڵاندایە و لەیەکێک لەڕۆژنامەکانی ئەو دەمە بەناوی اهالی وەک هەڵەبڕو نوسەر دادەمەزرێ، لەساڵی 1947 دا لەوێ، لەچایخانەکانی بەرازیلیەو ، اعظمیە و هتد چاوی دەکەوێ بە شاعیری گەورەی عەرەب رەسافی، لەڕێگای گروپێکی خوێنەواری سەرکێش و یاخی کە دەزانن کاتەکانیان بەفیڕۆ چووە بەرەو بیروبۆچونی نوێگەریان دەبات بەتایبەت لەو سەردەمەدا، کە سەروەختی سەرهەڵدانی فەلسەفەی وجودی بوو، بەرەو ئەم ڕێبازە فکری و فەلسەفیە دەڕۆن. کەدامەزرێنەی بوون گەرایی فەیلەسوفی فەرەنسی جان پول سارتەرە، حسین مەردان لەگەشتێکی دا بۆ پاریس چاوی دەکەوێ بەم فەیلەسوفەو دەکەوێتە ژێر کاریگەری چەمکە فکری و فەلسەفیەکانیەوە، مەردان لەبەغداد بەر چەندین کەڵە نوسەرو ئەدیبی گەورە دەکەوێ و کاریان لەگەڵدا دەکا وەک جبرا ابراهیم جبرا، هەروەها چەندین کاری اعلامی بۆ هونەرمەندە دیارەکانی ئەوکاتە کردوە وەک چاوپێکەوتنی ڕۆژنامەوانی وەفیفە ئەسکەندەری گورانی بێژ عێراقی.
حسین مەردان، خاوەن تایبەتمەندێتی خۆی بوو لەبواری شعرو ئەدەب لەسەر ئاستێکی یەکجار بەرز زۆرینەی شیعرەکانی لە گۆڤاری لوبنانی بۆ شیعر بڵاوکراونەتەوە، هەندێ لە قەسیدەکانی لەرووی زمان و هێماو کۆدوە زمانێکی سادەی بەکاردەهێنا بۆنوسینی شیعرو قەسیدەکانی، حسین مەردان کاریگەر بووە بە (الیاس ابی شبکە)ی لوبنانی، هەروەها لە بواری نوسینی بابەتە ئەدەبی و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانی لەڕوژنامەوانیدا دەستێکی باڵای هەبووە، لەنوسینی ستون و وشە و وتارەکانیدا کە نوسەرە گەورەو دیارەکانی ڕۆژنامەوانی نەیانتوانیوە بەو شێوەی حسین مەردان بنوسن.
لەساڵی 1968داحسین مەردان دەکرێتە سەرۆک نوسەرانی گۆڤاری الف بای عێراقی، کە گۆڤارێکی هەمەڕەنگی هەفتانە بوو لەبەغداد دەردەچوو، حسین مەردان لەم گۆڤارەدا هەفتانە پاشکۆیەکی ئەدەبی دەردەکرد لەگەڵ ئەلف با دا بۆ ئەدەب و شیعر، زۆرجار شیعرەکانی یان لێکۆڵینەوە ئەدەبیەکانی تیا بڵاودەکردەوە، لەگەڵ گۆشەی تایبەت بەژن و ڕۆڵی لەکۆمەڵگەی عێراقی دا وەک ژنێکی تێکۆشەر، زەحمەتکێش و ئازاد و سەربەست و ڕۆشنبیرو، ئاشق و شۆڕشگێڕو جەنگاوەر، ئەم هەنگاوەشی بۆ ئەوەبوو تاکو بسەلمێنێ ژن لەعێراقدا ئازادو کرێکارو ئازایە، لەکاتێکیشدا، ئەدەبی عێراقی بەرەو هاتنەخوارەوە دەڕویشت و ئاستی ئەدەبی دابەزی یەک لەو هۆکارانە ئەوەبوو کە حسین مەردان سێ ساڵ بوو کۆچی دوایی کردبوو، دنیای شیعرو ئەدەب و نوسینی بەجێ هێشتبوو لەدنیادا نەمابوو:
من کۆتایەکەی خۆم
دەزانم …
سبەینێ بەهیواشی دەمرم
وەک مردنی،
ئەو درەختە ڕزیوانەی
نێو قوڵایی دارستانەکان،
بۆ هەتا هەتا دەمرم