سامان کەریم: خواستی خەڵکی غەزەو خۆپیشاندەرانی دونیاو زۆربەی زۆری ئیسرائیلیەکان ئەوەیە کە جەنگ بوەستێت و ئاشتی بەرقەراربێت. ئاگربەستەکە ئەرێنیە، ئەگەرچی حکومەتی نەتەنیاهۆ تا ئێستا هەر بەردەوامە لە کوشتنی بەکۆمەڵ… دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ سامان کەریم…سەبارەت “ئاگر بەستی نێوان ئیسرائیل و حەماس و ئاییندەی پرسی فەلەستین”
بۆپێشەوە: دوای پانزە مانگ لە جەنگ، سەرئەنجام دەوڵەتی ئیسرائیل و حەماس لە سەر ئاگربەستێکی کاتی ڕیکەوتن، چۆن دەڕوانە ئەم ئاگر بەستە؟
سامان کەریم: وەک ئینسانێک بیر بکەینەوە لە غەزەدا خاوەن خێزانو منداڵین، برسیمانە ولەژێر خۆڵوخاشی باڵەخانەکاندا دەژین، لە سایەی بۆمبارانی بەردەوامی ئیسڕائیلدا، هەوڵدەدەین قەراخە کولێرەیەک بۆ منداڵەکانمان پەیدا بکەین، یان لێوردبینەوەو وابزنین لە ژێر باڵەخانەیەکی ڕووخاودا دەژین و بۆنی جەستەی بەجێماو ناچارمان دەکات خۆمان لە دوژمن ئاشکرا بکەین و بگوێزینەوە بۆ کاولەیەکی تر، یان گوێبگرین لە ئاهوهاواری دەیان دایک کە بەدوای ڕۆلەکانیاندا وێڵن و نازانن کوژراون یا برینداران یا فڕێندراون وبوونەتە بارمتە. بەپێی ئامارە فەرمیەکان تائێستا زیاتر لە دەهەزار جەستە کەوتۆتە ژیر خۆڵۆخاشەوە و بوار نەبووە دەربهێنرێن و دوو هەزاریان بە شێوەیەک جەستەیان شێواوە کە بۆتە هۆی ئەوەی شوناسیان دیارنەماوەو ناناسرێنەوە. سەرنج بدەین لە کەرتی غەزە ١،٩٠٠ ملیۆن ئینسان ئاوارەبوون لە کۆی ٢،٣ ملیۆن، وە لە ٩٢٪ خانوو و باڵەخانەکان کاوڵ بوونو بەپێی گریمانەیەک نزیک بە ٥٠ ملیۆن تۆن خۆڵوخاشاک لە نێو شارەکاندایە، نزیک بە ٥٠ هەزار ئینسان کوژراون و بریندار ژمارەیەکی شۆکهێنەرترە!!.
بۆیە وەڵامی پرسیارەکە ئەوەیە، ئاگربەستەکە ئەرێنیە، هەرلایەک دۆڕاوە یان براوەیە، پولێکی قەڵب ناهێنێت بۆ خەڵکی غەزە، وەتەنانەت بۆ ئیسرائیلیەکانیش کە ماوەیەکی زۆرە لەسەر شەقامن و داوای ئاشتی و ئازادبوونی بارمتەکانیان دەکەن. بابەتەکە وەستانی جەنگە، تەنانەت ئەگەر کاتیش بێت هەر جێگەی پێشوازییە. دیارە خواستی خەڵکی غەزەو خۆپیشاندەرانی دونیاو زۆربەی زۆری ئیسرائیلیەکان ئەوەیە کە جەنگ بوەستێت و ئاشتی بەرقەراربێت. ئاگربەستەکە ئەرێنیە، ئەگەرچی حکومەتی نەتەنیاهۆ تا ئێستا هەر بەردەوامە لە کوشتنی بەکۆمەڵ.
بۆپێشەوە: هۆکارەکانی گەیشتنی هەر دوو لا بە ئاگربەست چین و تاچەندە ئەگەری سەرکەوتن و بەردەوام بوونی هەیە؟
سامان کەریم: سەرەتا پێویستە ئاماژەیەک بەوە بکەم، کە ئاڵوگۆڕە سیاسیەکانی ئەم سەردەمە، واتە ئەوانەی هەرئێستا ڕوودەدەن، وەک جەنگ لە غەزەو ئاگربەست، دیاردەو ڕووداوێکی کاتین، واتە مەرج نییە تا سەر ئاگربەستەکە بەردەوام بێت، یان مەرج نییە دەوڵەتەکەی جۆڵانی لە سوریادا بمێنێت، هەموو ئاڵوگۆڕەکانی دیکەش لە ئاستی جیهاندا لەم سەردەمەدا بەم شێوەیە. بۆچی دیاردەکان و ئەم ڕووداوانە کاتین؟! سیستەمی سەرمایەداری لەم قۆناغەدا، کێشە وململانێکانی بەتەواوی جهانییەو هیج مۆرکێکی نەتەوەیی و نیشمانی پێونەماوەو پێوە نییە.کێشەو ململانێی سەرەکی ئەم سەردەمە، ئەگەر ڕووداوەکان بەرچاومان نەگرن، دژایەتی وململانێەکی قوڵ و هەمەلایەنەی چینایەتی نێوان چینی بورژوازی وچینی پرۆلیتاریایە، بەڵام ئەم ململانێو دژایەتیە لە ئێستادا وەک ئەوە وایە سەرخەوێک بشکێنیت و داپۆشراوە. لە لایەکی ترەوە گەورەترین ئالوگۆڕ و کێبەرکێ و جەنگی ئابوری لە نێو خێزانی گەورەی بورژوازیدا دەبینین، لە نێوان چین و ئەمریکا فراوانترین و توندترین ململانێی ئابوری و فرە ئاڕاستەی سیاسیو میدیایو دیبلوماسی دەبینین. ئەم ململانێ بابەتیە گەورەترین کێشەی ناوخۆی خودی سیستەمی سەرمایەداری دونیای ئەمرۆیە. هەموو کێشەکانی دیکەی نێو خۆی خیزانی بورژوازی جیهانی سەرەڕای ئاڕاستەو بزووتنەوە جیاوازەکانی بەناچار وەک بابەتی مێژووکردی ئەم سەردەمە لە چوارچێوەی ئەو کێشەو ململانێیەدا هەم ڕوودەدەن و هەم بەئەنجامدەگەن، بە قازانجی لایەکیان، یان بەجۆرێک هەڵدەسپێرێن.
بەم پێیە، وادەبینم کە ئاگربەستی نێوان حەماسو ئیسرائیلیەکان لەم چوارچێوەیەدا پێویستە لێکبدرێتەوە، چۆن؟ بابەتە سەرەکیەکە ئەوەیە باڵادەستی سەرمایەداری ئەمریکا، واتە سەرجەم کەرتو ئاڕاستە سەرەکیەکانی سەرمایە لە ئەمریکا وەک: پیشەسازییەکانی تەکنۆلۆژیای ژیری دەستکرد، ڕۆبۆتزەیشن، تەکنۆلۆژیای ئینفۆرمەیشنو سۆشیال میدیا، وزە بەهەردوو ئاڕاستە کۆنو تازەکانیەوە وهەروەها پیشەشازی چەکسازی… هەموو هاودەنگن بەرانبەر سەرمایەی چینی بوەستنەوە و سنورێک بۆ سەرمایەی چینی و وەبەرهێنانەکانی دابینین لە ئاستی جیهانیدا، واتە بەجۆرێک لە قاڵبی بدەن و بچووکی بکەنەوەو ئەگەر پێیان بکرێت لە چوارچیوەی کێبەرکیی ئەمریکا دەریکێشن. سەرمایە وسەرمایەدارن پێویستیان بەهێزە و هێزیش هەیەو دەوڵەوتو دەسەڵاتی ئەمریکا، دەسەڵاتی خۆیانە. بەتایبەت ئێستا ترامب دەسەڵاتدارەو ژمارەیەکی زۆری ملیاردێرەکان وەزیرن، سەرنج بدەن لە وتەی وەزیری بەرگری تازەی ئەمریکا هەگسەس کە ٢٥،١ دەنگی یاسایی خواردوو ڕایگەیاند: “زەوینەی دوورخستنەوەی هەڕەشەکان لە رێگەی بەرگریکردن لە نیشتمان لە زەوی و ئاسمانەوە بەدەستدەهێنین؛ کار لەگەڵ هاوپەیمان و هاوبەشەکانمان بۆ کەمکردنەوەی شەڕانگێزییەکان لە ناوچەکانی دەوروبەری زەریای هێمن لەلایەن چینی کۆمۆنیستەوە دەکەین، پشتگیریی کارە لەپێشینەکانی سەرۆک بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگەکان دەکەین. پاڵپشتی لە هاوپەیمانەکانمان دەکەین و دەبێت دووژمنەکانیشمان ئاگادار بن. “( ڕووداو/کوردی/ ٢٥،١،٢٠٢٥/ تەئکید هی منە). هەر ئەم هۆیە بوو واتە هۆی یەکبوونی ئاڕاستەکانی سەرمایە لە دژی سەرمایەی چینی و ئەوانی دیکەدا، کە بایدنو ترامبی یەکدەست کرد لە بەرانبەر ئاگربەستت غەزەدا، واتە ئیدارەی کۆنو تازەی بورژوازی ئەمریکی یەکدەست کرد بەرانبەر بەم ئاگربەستەو هەروەها ڕووداوەکانی سوریا وهەڵبژاردنی سەرۆکو سەرۆک وەزیران لە لوبنان…لەم نێوەدا مەسەلەی سەرەکیان ئەوەیە ئەگەر کێشەکان چارەسەریش نەکرێن، ئەوا بۆ ماوەیەک، سالێک یان چەند ساڵیک ئارامیەکی ڕێژەیی هەبێت، بۆ ئەوەی ئەمریکا بتوانێت بەهۆی ئیسرائیلەوە ئارامی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا بپارێزێت، خۆی زیاتر وە زۆر زیاتر دەرگیر بکات لەگەڵ سەرمایەی چینی و دەسەڵاتەکەی. پێم وایە مەسەلەی سەرەکی ئاگربەستەکە لە بناغەترین ئاستدا ئەم پایە بابەتیەی هەیە، دیارە بەرژەوەندی گەورەی ئابوریشی بەدواوەیە لە ناوچەکەدا، کە ئارامیو ئاسایشێک کە ئەمریکا دەخوازێت لە بناغەوە ئابورییەو پەیوەستە بە سترایژی دژی چینەوە. ڕۆشنە چەند هۆکارێکی دیکە هەبوون، لەوانە ڕیسوابوونی زیاتری ئایدۆلۆژی دیموکراسی و مافی مرۆڤ و یاسا نیودەوڵەتیەکان، هەروەها پێویستە ئاماژە بەوە بکەین کە بەرگری بێونەی هێزەکانی حەماس لەبەرانبەر زیاتر لە ١٥ مانگ سوپای بەهێزی ئیسڕائیلدا کاریگەری خۆی هەبووە. هێزێک ئێستا دوای ئاگربەستو گۆڕینەوەی بارمتەکان دەبینین کە تواناکانیان هێشتا زۆری ماوە وزۆر دورە لەوەی کە تێکشکابن، سەرەڕای کاولبونی غەزە. بەشێوەیەکی ناڕاستەخۆ کاریگەری خۆپیشانداکان دەبینین.
بۆپێشەوە: لە جەنگی ١٥ مانگی رابردودا، ئەمریکاو غەرب لە پشتی دەوڵەتی ئیسرائیل بوون، لە بەرامبەریشدا بە پلەی یەکەم ئیران و هیزە نیابەتیەکانی لە پشتی حەماس بوون، پرسیار ئەوەیە ئەم ئاگربەستە چ کاریگەرییەکی لەسەر ململانێی ئەمریکا و ئیسرائیل لەگەڵ ئیران دەبێت؟
سامان کەریم: ئایا لەڕووی بابەتیەوە ململانێی نێوان ئەمریکاو ئیسرائیل لەگەڵ ئێراندا ئەو بەهایەی هەیە؟ من پێم وانیە، دەزانم کێشەو ململانێکە بابەتیەو هەیە، بەڵام بابیهێنینە پێش چاو وەک گریمانەیەک دایبنیین، کە ئێران سوکانی ڕێگاکەی گۆڕیو هاتە پاڵ ئەمریکا، ئەوکاتە کۆی ئالوگۆڕو ململانێکان دەگۆڕین و ئەو ململانێیە بەوشێوەیەی ئێستا نامێنێت. ئەگەر چی دوای ڕیکەوتنی سراتیژی نێوان ئێران و ڕوسیا لە ١٧.١.٢٠٢٥دا ئەو سوکان گۆڕینەی ئێران زیاتر سەخت بووە و ناواقعی تر دێتە پێش چاو. بۆ ئێران پێشتر هەردوو ڕیگاکە تاڕادەیەک کراوە بوو، واتە بەرەو ئەمریکاو وڕۆژئاوا یان بەرەو چینو ڕوسیا، و دواکەوتنی واژووکردنی ڕێکەوتنی ستراتیژی لەگەل ڕوسیا هۆکەی هەرئەوەبوو کە پزیشکیان و خەتی ڕیفۆرمی نێوخۆی دەسەڵاتداری سەرمایەداری ئیران پێیان وابوو کە ئەو ڕێگایەش تا ڕادەیەک کراوەیە، بۆیە بەشێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە ڕێگای ئەوروپیو قەتەرییەکانەوە هەوڵیانداو، هەروەها راستەوخۆ خۆیان کۆبونەوەیان هەبووە لەگەڵ ئەمریکیەکان، لەم نێوەدا و لەنێو ئەو باڵەدا جەواد زەریفی زیاتر لەهەمووان مکوڕ بووە لەسەر ئەو ئاڕاستەیە، بەڵام فەشەلیان هێناو خواستی ئەمریکا بۆ ڕێکەوتن لەگەڵ ئیراندا زۆر گەورەترو فراوانتر بووە لە پێشنیازەکانی حکومەتی پزیشکیان. ڕۆشنە لە نێوانیاندا بێ باوەرییەکی زۆر فراوان هەیە.
ململانێ لەگەڵ ئێرانی تازەدا، واتە دوای بڕینەوەی دەستوو پێکانی لە ناوچەکەدا، دەچێتە ئاستی هێواشتر و لەسەرخۆتر، دیاردەیەک وەک ئاگربەستی کاتی و لەگەڵیدا فشاری ئابوری و دیبلوماسی. هۆکارەکەشی ئەوەیە بۆ ئەمریکا کە دەرگیرە لەگەڵ قوڵترینو فراوانترین ئەزمەی ئابوریدا، بابەتە سەرەکی ئەوەیە ئیتر ناتوانێت بە جەنگی لابەلاوە دەرگیر بێت، بەڵکو دەبێت بچێتە ململانێ گەورەکەوە لەگەڵ چینداو تەواو یان زۆربەی هێزو تواناکانی لە ململانێی هەمەلایەنەی سیاسیو ئابوریو سەربازیدا دژ بەو بەکاربهێنێت وتەرخانی بکات. کاتێک ئەم جەنگە- ململانێیە- بەهەر بارێکدا بڕاوەیە ئەوکات کۆی ئەو کێشەو ململانێیایە بەشێوەیەکی دیکە چارەسەر دەرکرێن. واتە ئەمریکا چی دیکە ناتوانێت سەنگەر بەسەنگەر بیگرێت یان بیگرێتەوە بۆ ئەوەی کۆی جەنگەکە بەرێتەوە، بەڵکو دەبێت ڕاستەوخۆ پەلاماری پایتەخت یان “کارگەی جیهان” بدات کە سەرمایەی چینە، هەروەک لەسەرەوە ئاماژەمان بە وتەی وەزیری بەرگری ئەمریکا کرد. پاشان بوونی ئێرانێکی ئیسلامی بێ لقوپەل وئێرانێک کە چنگی ئەتۆمی نەبێت، بەسوودە بۆ ئیسڕائیل و ئەمریکاش و جۆرێک لە هاوسەنگی ئایدۆلۆژی وململانێی تایفی نیوان سوننەو شیعە دابیندەکات لە ناوچەکەدا.
ئەوەندەی بگەڕێتەوە بۆ ئیسرائیل، لەگەل ئاگربەستەکەدا بن غەفیر و دوو وەزیری دیکەی حزبەکەی”ئوتسما یەهودیت/ هیزی یەهودییەکان” هاتنە دەرەوە لە حکومەت و بەم پێیە حکومەتەکەی نەتەنیاهۆ لەنگی تێکەوتوەو هەروەها سمورتیتش وەزیری داراییو سەرۆکی حزبی” سەهیۆنی دینی قەومی” و وەزیرەکانی ڕایانگەیاندووە ئەگەر دوای گۆڕینەوەی بارمتەکان شەڕ دەست پێنەکاتەوە ئەوا ئەوانیش لە حکومەت دەکشێنەوەو بەم پییە حکومەتەکەی نەتەنیاهۆ دەڕوخێت یان بەجۆرێک ئارایشتی دەدەنەوە کە بگونجێت لەگەڵ ئەو ئاڕاستەیەدا، لێرەدا مەبەست لە کەسایەتی نەتەنیاهۆ نییە، بەڵکو ئاڕاستەی سیاسی حکومەتەکەی.. پێموایە حکومەتی نەتەنیاهۆ ناتوانێت یان کارا نیە لەگەل سیاسەت و سراتیژی ئەمریکا لەم قۆناغەدا، و بەشێوەیەک لە شێوەکان ئەم حکومەتە نامێنیت بەتایبەت بۆ ڕێکەوتن لەگەل سعودیەش پێویستیان بەوە هەیە حکومەتێکی تازە بێت و هەروەها لایەنی کەم لای ڕۆژئاواو دامودەزگاکانیەوە تاوانبار نەبێت بە فاشیزمو نازیزمو تاوانبارانی جەنگ باڵادەست نەبن. ئەمریکا حکومەتێکی پێویستە کە بتوانێت ڕێکەوتنی پێبکات لەگەڵ سعودیە و دواتر قەتەر وڵاتانی دیکەی ناوچەکەو هەروەها ئاستێک لە ئارامیو ئاسایش بۆ فەڵەستینیەکان دەستەبەر بکاتو وڵاتە ڕۆژئاواییە ناڕازییەکانی دژ بە حکومەتەکەی نەتەنیاهۆ بێدەنگ بکات، لەهەمانکاتدا ئەو ئاڕاستە توندە جەنگیەی دژ بە ئێران بڕێک هێور بکاتەوە.
بەشێوەیەکی گشتی فشارە ئابوریو دیبلوماسیەکان لەسەر ئێران توند و فراوان دەبن، جار بەجار هەڕەشەی شەڕ دەبیستین، بەڵام ئاڕاستەی کێشەکان بەرەو هێوربوونەوە و جۆرێک لە هەڵپەساردنی کاتی هەنگاو دەنێت.
بۆپێشەوە: لە ماوەی جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماسدا، بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری لە ئاستی دنیادا بە دژی جەنگ و بەتایبەت دژی کوشتاری بێ وێنەی خەڵکی سڤیل لەلایەن دەوڵەتی ئیسرائیلەوە، ئامادەیی هەبوو، ئەم بزوتنەوەیە چ کاریگەریەکی لەسەر جەنگ بەگشتی و ئیسرائیل بەتایبەتی هەبوو؟
سامان کەریم: ئەم ناڕەزایەتیانە لە ئاستی جیهاندا تاڕادەیەک فراوانو گەورەبوون، من وەک هۆکارێکی کاریگەر نایبینم بۆ ئاگربەستو وەستانی جەنگ، بەڵام ئەم ناڕەزایەتیانە بوونە هۆی زیاتر لەگۆڕنانی ئەو چەمکە درۆزنو ئایدۆلۆژیانەی کە ئەمریکا و ڕۆژئاوا خۆیانیان پێوە بادەدا، چەمکەکانی وەک: ئازادی بیروڕا، یەکسانی یاسایی، یاسا نێو نەتەوەییەکان، دادوەری جیهانی، مافی مرۆڤ، دیموکراسی”ئەوانە و چەندینی تریش چونە گۆڕستانەوە ولەمبارەوە ناڕەزایەتیەکان ڕۆلیان هەبوو.
ئیسرائیل وەک سەنتەری دیموکراسی ڕۆژائاوایو ئەمریکی لە ناوچەکەدا، خۆشی و دیموکراسیەکەشی ڕێسواکرد و لەگۆڕینا. ئەم بابەتە گرینگیەکی بەرچاوی هەیە، لە ئاستی ڕەئی گشتی جیهاندا. دیموکراسی بزووتنەوەو دەسەڵاتو شێوەیەکی حوکمرانی سەرتاپا بورژوازییە و هەمان دیکتاتۆری چینایەتی بورژوازییە،…. بەڕۆشنی ئەوە بۆ خەڵک دەرکەوت کە دەسەڵاتی بورژوازی ئیسڕائیل و دیموکراسیەکەی لە وەی هتلەر خراپتر نەبێت باشتر نیە. بۆ خەڵک و ڕەئی گشتی دەرکەوت کە دیموکراسی مانای کوشتی نزیک پەنجا هەزار کەسە کە زۆربەیان منداڵو پیرەساڵن، دەرکەوت کە مۆدرێنیزمی ئەمریکایو ڕۆژئاوایی کاولكردنی هەزارەها خاونوو باڵەخانەو ڕووخانیەتی بەسەر سەری منداڵانو پیرساڵانوو کەمئەنداماندا… دەرکەوت کە دیموکراسی مانای برسیکردنی دوو ملیۆن ئینسانە کە زۆربەی هەرەزۆریان هیچ دەسەلاتێکیان نەبووە وە نیە لە هەڵگیرساندنی جەنگەکەدا…. دەرکەوت کە تاوانەکانی ئەوانەی ئەمریکا پێیان دەڵی” دیکتاتۆر” کە دیکتاتۆرنو لە دژیان دەوەستێت چونکە لەگەڵ سیاسەتی خۆیاندا نین، هیشتا لە چاو تاوانەکانی ” دیموکراسی” ئیسڕائیلدا شایانی باس نین.
بۆپێشەوە: ئایا ئەم ئاگربەستە دەگاتە ڕیکەوتنێکی هەمیشەیی و رۆشتن بەرەو چارەسەری کیشەی فەلەستین؟
سامان کەریم: بەپێی ستراتیژی ئەمریکی بۆ جیهانی ئەمرۆ وەک بەکورتی باسمان کردووە لەسەرەوە، دەبێت وابێت، ئەگەر نا، ئەمریکا دەرگیر دەبێتەوە لەگەڵ سەنگەرە جیاوازو بێشومارەکانداو گوژمی ستراتیژی خۆی لەدەستدەدات لە بەرانبەر سەرمایەی چینیدا. بەڵام باسی من باسی چارەسەر نیە بۆ کێشەی فەلەستین وپێم وایە لەسایەی سیستەمی سەرمایەداریدا چارەسەرێک بوونی نیە، بەڵام ئاشتی کاتی و هەڵپەساردنی کێشەکان و ئارامیەکی ڕێژەیی و چەرخانی بازاڕو ئابوری ئەو ئاڕاستەیە کە ئەمریکا کاری لەسەر دەکات لە پەیوەند بەم کێشەیەوە. بەجیا لەوەش کێشەکە لە نێو گێژاوی کێبەرکێو مملانێی توندی نێوان زلهێزەکاندا دەخوڵێتەوە.
بۆپێشەوە: دەوترێت تا کیشەی فەلەستین چارەسەر نەکرێت، ئارامی سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا جێگیر نابێت، ئیوە لەو بارەیەوە دەڵێن چی؟ لە ڕوانگەی ئێوەوە رێگای چارەسەری کیشەی فەلەستین چییە؟
سامان کەریم: ئەگەر باسی چارەسەرە، تەنها چارەسەر، شۆڕشی شۆسیالیستیە، چارەسەری دیکە بوونی نیە بۆ ئەم کێشەیەو کێشەکانی دیکە. لە چوارچێوەی سیستەمی سەرمایەداری ئەم قۆناغەدا چارەسەری کێشەکان ناکرێت، واتە سیاسەتێک نیە بۆ چارەسەری کێشەکان لە ڕوانگەی سەرمایەوە، ئەوەی هەیە بەرزکردنەوەی تێکڕایی گشتی قازانجە لە ئاستی جیهانیدا، ئەوە ئامانجی گەورەی سەرمایەو سەرمایەدارانی جیهانو دەولەتە زاڵەکانیانە وبۆ ئەم مەبەستە چی پێویست بێت دەیکەن. بەڵام پینەو پەڕۆکردن هەیە، هەڵپەساردنی کێشەکان هەیە، سەقامگیربوونی کاتیو ئارامیو ئاسایشی ڕێژەیی هەیە، ئاشتی کاتی و دابینکردنی زەمینەی ئاسایشی جیاواز هەیە بۆ گەشەو بردنە پێشەوەی پرۆژە ئابورییە جیهانیەکان. پێویستە لە چوارچێوەی سیستەمی ئەمرۆی سەرمایەداریەوە سەرنج بدەین، ئەمڕۆ سەرمایەداری گەیشتۆتە ئاستیکی هێجگار بەرز لە چڕبوونەوەی سەرمایە-ترکیز- و پاوانکردنێکی سەرسوڕهێنەری بازاڕی جیهانی لە لایەن چەند سەد کۆمپانیەکی جیهانیەوە، بەم پێەش کێبەرکیی نێوان بەشەکانی سەرمایەی بردۆتە ئاستیکی خەتەرناکەوە، لە سایەی قوڵترین قەیرانی ئابوری سیستەمەکەدا کە بێوێنەیە لە مێژوودا.
لەم ڕوانگەیەوە چارەسەری جیاواز هەیە، یان وردتر بلێم پینەو پەڕۆکردنی جیاوازی بورژوایی هەیە، بۆ ئەم کێشەیە. لەوانە دوو دەوڵەتی فەڵەستینو ئیسرائیل کە پشی بەستووە بە کۆمەڵێک بڕیاری نەتەوە یەکگرتووەکان، هەروەها پینەکردنی “چارەسەری” یەکدەوڵەتی هەیە، پێشتر پێشنیازکراوە لە لایەن ئەدوارد سەعیدەوە دوای فەشەلی ڕێکەوتننامەی ئۆسلۆ، ئێستاش موحەمەد دەحلانو ناسرقدوە…هەمان خواستیان هەیە. یەکێک لە پێشنیازەکانی دیکە ئەوەیە کە کۆنفدرالی بکرێت لەگەڵ ئەردەندا، بەتایبەت کەرتی رۆژئاوا، ئەم پێشنیازە زیاتر هاوئاهەنگە لەگەڵ ڕوانگەی ئیسرائلیو ئەمریکا. ئەمانە پینەکردنی جیاوازی بورژوایی جیهانین وە بەتایبەتی ئەمریکاو ڕۆژئاوا لەسەر هەردوو ئەلتەرناتیڤی دووەمو سێهەم مکووڕترن وئەلتەرناتیڤی یەکەمیان کە پێکهێنانی دوو دەوڵەتە کۆی بورژوازیی جیهانی لە ڕیگەی نەتەوەیەکگرتووەکانە کۆکن لەسەری ئەگەر چی بە ئاشکر ئیسرائیل دەڵێت پیادەی ناکەم و ئەمریکاش بە شێوەی پراگماتیکانە پاشەکشەی لێکردووە. هەروەها پێشنیازەکانی چوارینەی نێودەوڵەتی هەبوو کە پێکهێنانی دوو دەوڵەتیە بە هەندێ ئالۆگۆری ئیدارییەوە لە ناوچەکاندا. لە تەموزی ساڵی پاردا ٢٠٢٤ئێمە شاهیدی ” ڕاگەیاندنی پەکین” ین لە وڵاتی چینو بەسەر پەرشتی وەزیری دەرەوەی چین کە گرینگترین پۆینتی ئەو ڕێکەوتننامەیە ئەوە بوو ؛”ڕێککەوتن بوو لەسەر پێکهێنانی حکومەتی ئاشتەوایی نیشتمانی لەسەر بەڕێوەبردنی غەزە لە دوای جەنگ.”
لە نێو هەموو ئەو ئەلتەرناتیڤە جیاوازانەدا، بەهای دوو دەوڵەتی لە میدیا و لەئاستی ڕەئی گشتی جیهانیو ولەنێو فەڵەستینیەکاندا زیاترە. بەڵام ئەگەر دوو دەوڵەتیش پێک بێت، چارەسەری کێشەکان ناکات ولەوانەیە ئاڵۆزتری بکات، وەک دەیان نمونەی بەڕجاو و دیار لە ئاستی جیهانیدا. لوبنان دەوڵەتەو پەنجا ساڵە ئارامی نەدیووە بەخۆیەوە و کێشەکانی فراوانترو گەورەتربوون، تایفەگەریو دیاردەی میلیشایی چۆتە ئاستێکی باڵا تیایدا، ئەمانە ئەگەر واز لە کێشە بناغەییەکانی سیستەمەکە بهێنین لە برسێتی و ئاوارەیی و کەمی مووچە ونەبوونی خزمەتگوزاری.
چۆن دوو دەوڵەتی چارەسەری کێشەکە ناکات؟! لە ڕاستیدا چەند دەیەیەکە جیهانی سەرمایەداری ئاڵوگۆڕی گەورەی بەخۆیەوە دیووە، کە بەهیچ شێوەیەک لە فۆرمو دەرکەوتنیو، ئاراستەی گەشەی سەرمایەدا لە سەردەمی کێبەرکێو ململانێی سەرمایەداری کلاسیکو تەنانەت لە سەردەمی جەنگی سارد ناچێتو زۆر جیاوازە لێیان. ئەم سەردەمە سەروەری بەسەر بازاڕی جیهانیەوە بەتەواوی جیهانیە، سۆڤەرجێنتی- سەروەری- وڵات و نیشتمان هیچ مانای نەماوە، نەک تەنها بۆ ئەو وڵاتانەی کە ناویان لێنراوە ” وڵاتە فاشلەکان” بەڵکو سەروەری بۆ ئەمریکاو چینو ڕوسیاو ئەلـمانیاو … ئەوانەش نەماوە، سەڕەرای ئەوەی کە جیاوازییەکی زۆر هەیە لە نیوان وڵاتە ” فاشلەکان’ و ئەم زلهێزانەی سەرمایەدا. سەرنج بدە لە وڵاتەکانی وەک عیراقو سوریاو یەمەنو لیبیاو ئەفغانستانو ئۆکرانیاو سۆماڵو جۆرجیاو لوبنانو …ئەمانە وڵاتن و ئاڵای خۆیان هەیە و ئەندامی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکانن!! بەڵام وڵاتبوونی ئەمانە چارەسەری کێشەی خەڵکی ئەم وڵاتانەی نەک نەکردووە، بەڵکو تەنانەت چارەسەری کێشەی نێو خۆی چینی بورژواییەکەشی نەکردووە،… بازاری جیهانیو کۆمپانیا جیهانیەکان سەروەری دەکەن بەسەر ئەم وڵاتانەوە لە ڕێگای هێزی دەوڵەتی خۆیانەوە…. لە هەمانکاتدا ئەوەتا ترامب بەئاشکرا دەڵی کەندا دەکەم بە ولایەتی ٥١ی ئەمریکا، خۆ کەندا یەکێکە لە حەوت وڵاتە پیشەسازیە گەورەکانی جیهانو ئەندامی ناتۆیە، داوای کەناڵی پەنەما و دورگەی گریلاندی دانیمارک دەکات. لەوەش بترازێت، بەهۆی هێزی سەرمایەی گەورەوە چین و ئەمریکا دەتوانن سەروەری خۆیان بەسەر هەموو جیهاندا بسەپێننو سەپاندوویانە. سەرنج بدەنە ئاستی بازارگانی نێوان وڵاتە گەورەکان و سەپاندنی سزای ئابوریو و گومرگو ڕێگرتن لە ناردنی کەرەسەی خاو و کەرەسە پێشکەوتووەکانی تەکنۆلۆژی و کانزا گرانبەهاکانی ژێر زەوی، هەروەها لە ڕێگەی فشاری ئابوری و جەنگی میدیایی و هێرشە سیبریانی و دروونەکانەوە، ئەمە جگە لە جەنگە ڕاستەوخۆکان و جەنگی بەوەکالەتو ئابلوقە ئابورییەکان وشۆرشە رەنگاوڕەنگەکان لەوانە شۆرشەکانی بەهاری عەرەبی… وڵاتانی زلهێزی سەرمایە لەو ڕێگایانەوە دەتوانن زۆر ئاسان سەروەری لە وڵاتانی دیکە وەربگرنەوەو لە هەمانکاتدا، بانکی نێو دەوڵەتیو سندوقی جیهانیو بانکی شەنگەهای و نەتەوەیەکگرتووەکانو شورا ئەمنیەکەیو یەکێتی ئەوروپا ودەزگا جیاوازەکانی و برێکسو دەزگاکانی، هەموو ئامرازی تێکشاندنی سەروەری نیشمانین لە ڕێگای جیاوازەوە.
ڕوانگەی هەر ئێستای بورژوایی جیهانی بەڕابەری ئەمریکاو ڕۆژئاواو لەگەڵیاندا ئیسرائیلو هندستانیش ئەوەیە کە کەرتی غەزە جیابکرێتەوەو مامەڵەیەکی تایبەت بکرێتو خەڵكەکەی ڕابگوازرێت بۆ وڵاتانی دەوروبەر، میسر و بەتایبەت ئەردەن لەمبارەوە ترامب بە ئاشکرا ئەوەی ڕاگەیاندووە و دەڵی: ” رۆژی شەممە بە تەلەفۆن لەگەڵ شا عەبدوڵڵای دووەم، شای ئوردن باسی ئەو پلانەی کردووە کە ئوردن و میسر و وڵاتانی دیکەی ئەندام لە کۆمکاری عەرەبی، پەنابەری زیاتری خەڵکی غەززە وەربگرن و بڕیارە رۆژی یەکشەممەش هەمان بابەت لەگەڵ عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆکی میسر باس بکات. هەروەها ترەمپ گوتی: “حەز دەکەم ئەوان خەڵکی زیاتر وەربگرن؛ میسر خەڵکی زیاتر وەربگرێت. ئێمە باس لە نزیکەی ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار کەس دەکەین بۆ ئەوەی شوێنەکە بە تەواوی پاک بکەینەوە و پێیان بڵێین کۆتایی هاتووە”.(ڕووداو سایتی کوردی، ٢٦،١.٢٠٢٥)
لێرەوە جارێکی دیکە کۆنفدراڵی لەگەل ئوردون دێتەوە پێش. ناوەڕۆکی ئەم ئەلتەرناتیڤە پایەیەکی گەورەو ستراتیژی ئابوری هەیە کە هەمان ستراتیژی بایدن سەرۆکی پێشووی ئەمریکایە، لەبەرانبەر ستراتیژی ” ڕێگای حەریری چیندا” ئەویش پرۆژەی ستراتیژی ” هندستان، ئیماراتی عەرەبی، سعودیە، غەزەیە” لەوێوە ناردنی کەلوپەلو وزە بۆ ئەوروپا. ئەم پرۆژە ئابورییە گەورەیە، ڕێگرتنە لە ” ڕیگای حەریری چینی” بەتایبەت ئێستا سوریا لە چوارچێوەی دەسەڵاتی ڕوسیاو چیندا نەماوە یان نفوزیان زۆر کەمبۆتەوە، ئەمە سەڕەرای ئەوەی کە غەزە و سنورە دەریاییەکەی ژێرزەمینێکی زۆر گەورەی غازە. لێرە نهێنی کێشەکە لە غەزەدا چڕدەبێتەوە. ئایا ئەم پرۆژەیە بە غەزەی فەڵەستینی دەکرێت یان بە غەزەی ئیسڕائیلی یان بە غەزەی بارێکی تایبەت کە فەڵەستینیەکان ڕازی بن بە كەرتی ڕۆژئاواو دەوڵەتێک لەو ناوچە بچووکەدا پێک بهێنن و لە بەڕێوەبردنی ئیداری غەزەدا لەگەڵ ئیسرائیلیەکاندا هاوبەش بن، بە هاوبەشی ئەمریکیو میسرییەکان لە باری ئەمنیەوە…. یان وڵاتێکی فیدڕالی پێک بێت لە نێوان ئیسرائیلو فەڵەستین… کە هەموو بابەتەکانی دەوڵەتەکە لە ڕێگای ئیسڕائیلەوە بەرێوەببرێت. مەبەستم ئەوەیە ئەوانە پێشنیازو و دیدگاو ئەلتەرناتیڤەکان و” چارەسەرەکانی” چینی بورژوایی جیهانیە بەڕابەری ئەمریکا. بەڵام هیچ یەک لەو ئەلتەرناتیڤانە هەم چارەسەر نین، بەڵکو پێنەو پەڕۆکردنە لە پێناو قازانجی ئابوریو ملشکاندنی هێزی بەرانبەر وهەم وەکو ئاماژەم پێداوە لەچوارچێوەیەکی کاتیدا دەبێت لێکبدرێتەوەو لە دواجاریشدا هێز هاوسەنگی نێوان گەورە سەرمایەکانی جیهان، یەكێک لەو پێشنیازانە جێدەخات. لە دواجاردا ئەگەر نەخشەڕێگای بایدن(هندستان-غەزە) جێبەجێنەکرێت، ئەوا ئێتر غەزە لەو کاتەوە لە هاوکێشەکە دێتە دەرەوە ئەو گرینگیەی نامێنێت.
لە ڕوانگەی منەوە، چارەسەر هیچ کات پێکهێنانی دەوڵەت نییە بۆ “نەتەوەی ژێر دەستە!” ئەگەر بووچونێکی وا لە مێژووی زیاتر لە سەت ساڵە زاڵبووە بە سەرماندا، ئەوە پێچەوانەی ئاڕاستەی تەجروبەکانی مێژووە، لە ڕوانگەی ماتریالیزمی مێژووییەوە ئاشکرابووە، کەم ئەم ئەڵتەرناتیڤە لە بناغەدا چارەسەری هیچ کێشەیەکی نەکردووە، بەڵکو زۆر جار کێشەکانی قوڵترکردۆتەوە. لەم سەردەمەدا مەسەلەی پێکهێنانی دەوڵەتی-نەتەوە، لەڕوانگەی منەوە خواستێکی دواکەوتووەو مێژووی سیستەمی سەرمایەداری لە مێژە بەجێیهێشتووە.
جەختدەکەمەوە لەسەر چارەسەرکردن، ئەوە واتە کۆتاییهێنان بە کێشەیەک لە ڕووی مێژووییەوە، واتە دووبارە سەرهەڵنەداتەوەو لێکەوتەی نالەبارترو سەختر بەرهەمنەهێنێت، بارێکی ئاوەها تەنهاو تەنها لە ڕێگای شۆڕشی پرۆلیتاریا و نەمانی چینەکانەوە دەستەبەر دەبێت…
زۆر سوپاس. ٣٠/جەنیوەری/٢٠٢٥