هەر رٶژە هەڵسوڕاوێکی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان لەسەر هەمواری یاسای باری کەسێتی بۆ بۆپێشەوە دەدوێن… بەیان عەزیزی: دکتۆرای مافی نێودەوڵەتی
هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی ژمارە ١٨٨؛ هەموارکردنەوەی پێشێلکاریی دژ بە مافی ژنانە. ماوەیەک دەبێت کە زۆرێک لە دادپەروەران وچالاکانی کۆمەڵگەی مەدەنی وبە تایبەت ئەو خانمانانە کە هەوڵی زۆر و هەزینەی مرۆییان بۆ مافی ژنان داوە، دژ بەم پرۆژەی هەموارکردنەوەیە ڕاوەستاون. هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی ژمارە ۱۸۸ لە عێراقدا، و پاشان سەپاندنی لە ناو کوردستاندا هەموو هەوڵەکان دەباتەوە ناو گەڕیانێکی نگەتیڤ و دەستکەوتەکانی یەکسانخوازیی تووشی هەڕەشە دەکات. بۆ وێنە بە پێی یاسای ١٩٥٩ له‌كاتی ناكۆكی له‌نێوان هاوسه‌راندا په‌نا بۆ رای یاسایی و دادگاكان ده‌بردرێت، به‌ڵام له هه‌مواره‌كه‌دا ده‌سه‌ڵاتی ته‌واو به مه‌زهه‌ب دراوه نه‌وه‌ك دادوه‌ره‌كان! و توانا و ئیختیار لە دەڤەری مافخوازیی دەگوازێتەوە بۆ دەسەڵاتی مەزهەب. ھەروەھا ده‌بێ كچ و كوڕ پێش زەماوەند یه‌كێك له مه‌زهه‌به‌كانی شیعه یان سوننه هه‌ڵبژێرن؟ لە حاڵێکدا کە ئەم باسەش دەبێت (تفتیش عقاید (inquisition) . پرۆسەیەک کە لەسەدەکانی ناوەڕاستدا لە لایەن کلێساوە هەڕەشەی لە گیان و سەر و ماڵی شارۆمەندان دەکرد. بە پێی یاساكه‌ی پێشوو, ته‌مه‌نی ١٨ ساڵی بۆ زەماوەند( هاوسەرگیری) دیاری كراوه، ڕێگه‌ش نادات له ده‌ره‌وه‌ی دادگاكان پرۆسه‌ی زەواج بکرێت، و ڕێگه‌ش به هاوسه‌رگیری پێشوه‌خته نادات. به‌ڵام له‌م هه‌مواره‌دا پشت به ته‌مه‌ن نابه‌ستێت، و ڕێگه‌خۆشكه‌ره بۆ زەماوەندی پێشوه‌خته. کارکردن وڕێگەپیدان تەنها بە ئەم چەند خاڵە کارەساتی لێدەکەوێتەوە. لە دوای ئەم هەموارکردنەش سەرجەم کێشە کۆمەڵایەتییەکان و توندوتیژییەکان دژی ژنان و منداڵان ڕێگەی پێدەدرێت. بۆ ڕێکخستنەوەی دۆخی کۆمەڵایەتی و چارەسەری کێشەکان پێویستە بەرنامەی یاسایی دابڕێژین و مکانیزم گەلێک چالاک بکەین کە بتوانێت بە تەواوەتی پاڵپشتی مافی ژنان ومنداڵان بێت. هەوڵدان بۆ هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی ژمارە ١٨٨ی ساڵی ١٩٥٩ی عێراق، لەم سات و شوێنەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا , بە تایبەت لە دوای شۆڕشی ژن,ژیان ئازادی لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە جیهانی هەژاند, بە ڕاستی چ مانایەکی هەیە بێ ڕێزی کردن بە ماف و کەرامەتی ژنان نەبێت؟ عێراق وەک زۆرێک لە دەوڵەتانی جیهان پەیماننامەی مافی منداڵانی پەسەندکردوە و ئەو پەیماننامەیە وەک یاسا بەرپرسیاریەتی بەدواوەیە، کەواتە ڕێك وەک هەر یاسایەکی دیکە، ئەرك دەخاتە ئەستۆی دەوڵەتان، وەزارتخانەکان, سیستمی داد و مەحکەمە, سیستمی پەروەردە, شارەوانییەکان، کاربەدەستان و تەنانەت دایک‌وباوکی منداڵان و گەورەساڵەکانی تریش. هەروەها کۆنوانسیۆنی CEDAW کە ئەویش بەرپرسایەتی زۆر دەخاتە سەر شانی وڵاتان و عێراقیش بۆ پاراستنی ماف و ژیانی ژنان. هەموارکردنەوەی یاسای ۱۸۸ پشتکردنە لە هەوڵە نەتەوەییەکان و سڕینەوەی پرەنسیپە جیهانییەکانە کە بە هیچ شوێنێکمان ناگەیێنێت.