هەندێ تێبینی لەسەر فاشیزم… نووسینی: توانا حەمە نوری
فاشیزم ستراتیجێکە چینی دەسەڵاتدار بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەتی سەرمایەداری لە سەردەمێکدا پەسەندی دەکات کە بەردەوامی دەسەڵاتەکەی لەسەر ئاستی جیهان، بۆ نمونە باڵادەستی ئەمریکای لەئیستادا، لەلایەن هێزێکی دەرەکی، وەکو چین، یاخود لەناو وڵاتدا لەلایەن چینی کرێکاری ڕێکخراو مەترسی لەسەرە.
فاشیزم بە کاردانەوەیەک بەرامبەر ڕاپەڕینە کۆمۆنیست و سۆشیالیستییەکان لە ئەوروپا دادەنرێت. فاشیزمی ئیتالیا کە بێنیتۆ مۆسۆلینی دایمەزراند و سەرکردایەتی دەکرد، دەسەڵاتی گرتە دەست دوای چەندین ساڵ لە نائارامی و خۆپیشاندان وایکرد زۆرێک لە کۆنەپەرستانی ناڕازی ترسیان هەبێت لەوەی شۆڕشێکی کۆمۆنیستی حەتمی بەڕێوەبێت.
فاشیزم ئایدۆلۆژیایەکی سیاسی ئاڵۆز و گۆڕاوە کە لە ساڵانی ١٩٢٠ و ١٩٣٠ لە ئەوروپا سەریهەڵدا. بەدناوترین نموونەی ڕژێمە فاشیستەکان بریتی بوون لە پارتی فاشیستی نیشتمانی لە ئیتالیا لە ئیتالیا لە ساڵی ١٩٢٢ تا ١٩٤٣ لەلایەن بێنیتۆ مۆسۆلینی و پارتی کرێکارانی ئەڵمانی سۆسیالیستی نەتەوەیی (پارتی نازی) لە ساڵی ١٩٣٣ تا ١٩٤٥ لەلایەن ئەدۆلف هیتلەرەوە. پێناسەی فاشیزم زۆرن. هەندێک بە کۆمەڵێک کردەی سیاسی، فەلسەفەیەکی سیاسی، یان بزووتنەوەیەکی جەماوەری وەسفی دەکەن. زۆربەی پێناسەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە فاشیزم پاوانخوازە و بە هەر نرخێک بێت ناسیۆنالیزم بەرەوپێش دەبات و بە هاندانی هەستی ناسیۆنالیستی لە کۆمەڵگەدا دەسەڵات بەدەست دەهێنێت.
لە دوای شکستی سەربازی و سیاسی هەمەلایەنەی ئەڵمانیای نازی و ئیتالیا فاشیست لە جەنگی جیهانی دووەمدا، کەم کەس یان گروپێک بوێری ئەوەیان هەبووە خۆیان بە فاشیست ناوببەن.
ئێستا وشەکە بەگشتی وەک زاراوەیەکی سووکایەتیپێکردن دەبیسترێت کە بۆ تاکەکان (یان ڕێکخراوەکان، یان حکومەتەکان) لەگەڵ ڕاستڕەوی توندڕەودا بەکاردەهێنرێت.
هەندێک جار وەک زاراوەیەکی سووکایەتیکردن بەکاردەهێنرێت، سووکایەتیکردن بە کەسێک یان بۆ جەختکردنەوە لەسەر خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات.
فاشیزم سیستەمێکی ئابووری و کۆمەڵایەتی جیاواز نییە، وەک سەرمایەداری یان سۆشیالیزم.
ئەمە بەو مانایە نییە کە هەندێک لە ئەندامانی چینی دەسەڵاتدار بە ئاگاداری و بە ئەنقەست بڕیاری دامەزراندنی فاشیزم بدەن. سەرەتا ڕێکخراوە فاشیستەکان بچووک و پەراوێزخراون و لایەنگرانیان بە شێوەیەکی بەرفراوان گاڵتەیان پێدەکرێ. بەڵام ئەوان لەوێدان بۆ ئەوەی بەکاربهێنرێن کاتێک چینی دەسەڵاتدار پێویستی بە ستراتیجییەکی نوێ بوو.
کاتێک بێنیتۆ مۆسۆلینی و ئەدۆلف هیتلەر لە دەسەڵاتدا بوون هەڵسوکەوت و کردەوەکانیان خزمەتی بە بەرژەوەندی سەرمایەداری دەکرد. فاشیزم وەک ئایدۆلۆژیایەک وەک وەڵامێک بۆ سەرمایەداری لە قەیراندا و بۆ تەحەدای بیرۆکە سۆشیالیستیەکان سەریهەڵدا، بەتایبەتی دوای ئەوەی شۆڕشی بەلشەفیکی ساڵی ١٩١٧ بۆ یەکەمجار ئەگەری حکومەتی کرێکاری نیشان دا.
هەندێک دەڵێن فاشیزم نوێنەرایەتی “قۆناغی کۆتایی” سەرمایەداری دەکات ئەگەر سۆشیالیزم جێگەی نەگرێتەوە. هەرچەندە مێژوونووسی دیار و مارکسیستی ئێریک هۆبسباوم ئەو تێزە ڕەتدەکاتەوە کە فاشیزم دەربڕینی پێویستی سەرمایەداری قۆرخکارییە.
کاتێکە دەوڵەتی سەرمایەداری لە ژێر هەڕەشەی بیرۆکە و سیاسەتە سۆشیالیستییەکاندایە — لە ئیتاڵیای ساڵی ١٩١٩، پورتوگال لە ساڵی ١٩٢٦، ئیسپانیا لە ساڵی ١٩٣٦، ئەرجەنتین لە ساڵی ١٩٤٦، یۆنان لە ساڵی ١٩٦٧، شیلی لە ساڵی ١٩٧٣ – چینی دەسەڵاتدار ئامادەن دەستبەرداری هەندێک لە ئیمتیازاتەکانیان بن بۆ ئەوەی مانەوەیان مسۆگەر بێت و فاشیزم دێتە پێشەوە.
وە، کاتێک ئەمە دەکات، بەگشتی هەوڵدەدات پشتیوانی چینی کرێکار لە ڕێگەی سیاسەت یان دروشمی پۆپۆلیستییەوە دەستەبەر بکات کە بۆ سەرنجڕاکێشانی “گەل” داڕێژراون، زۆرجار خۆی وەک تەحەدای دەسەڵاتی نوخبە ئیمتیازدارەکان دەخاتە ڕوو.
ئامانجی فاشیزم پاراستنی سیستمی سەرمایەدارییە لە کاتێکدا حوکمڕانی بە ڕێگەی تەقلیدی مومکین نییە. حکومەتی فاشیستی هەموو ماف و ئازادییە دیموکراسیەکانی وڵات لەناو دەبات. ئەمەش بەو مانایەیە کە هیچ کەسێک مافی ئەوەی نییە بۆچوونی خۆی دەرببڕێت.
فاشیزمی تەقلیدی لە قۆناغێکی ململانێی چڕ و پڕی چینایەتی لە نێوان پرۆلیتاریا و بۆرژوازیدا سەرهەڵدەدات، کاتێک بۆرژوازی توانای پاراستنی دەسەڵاتی خۆی لە ڕێگەی پەرلەمانەوە نەماوە و هەر بۆیەش لەم قۆناغەدا فاشیستەکان دێنە پێشەوە و پەنا بۆ ستەمکاری و تیرۆر، سەرکوتکردنی خوێناوی بزووتنەوەی کرێکاری و هەر بزووتنەوەیەکی دیموکراسی دەبەن.