مستەفا یونسی: رووخان و وەلانانی دەسەلاتی ئیسلامی سیاسی لە ئیران، هەنگاویکی زور گرینگ و کاریگەرە لە وەلانان و بێهیزکردنی تەواوی هێزە ئیسلامیەکان لە ناوچە، تەنانەت لە دنیادا. دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ مستەفا یونسی ، هەڵسوڕاو و کادری ناسراوی سیاسی بزووتنەوەی کومونیستی و عەدالەتخوازی لە کوردستان، سەبارەت بە ڕاپەرینی خەڵکی ئێران و کوردستان…
مستەفا یونسی: رووخان و وەلانانی دەسەلاتی ئیسلامی سیاسی لە ئیران، هەنگاویکی زور گرینگ و کاریگەرە لە وەلانان و بێهیزکردنی تەواوی هێزە ئیسلامیەکان لە ناوچە، تەنانەت لە دنیادا.
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ مستەفا یونسی ، هەڵسوڕاو و کادری ناسراوی سیاسی بزووتنەوەی کومونیستی و عەدالەتخوازی لە کوردستان، سەبارەت بە ڕاپەرینی خەڵکی ئێران و کوردستان…
بۆپێشەوە: خوپیشاندانەکان و راپەرینی خەڵکی ئێران تا ئێستا مورکێکی گشتی و سەراسەری پێوەیە. هۆکاری ئەم هاوئاهەنگی و سەراسەرییە، چیە؟
م. یونسی: خەڵکی ئیران، بە تایبەتی گەنجان و ژنان، قوربانی و نرخی زوریان داوە تا ئەمرۆ. دەسەڵاتیکی دلرەقی، خوێنریژی، دژی هەرگونە مافیکی ئینسان، زیاتر لە چل ساڵە خۆی بە زەبری کوشتن و زیندان و ئیعدام و سەرکوتی بە ئاشکرا راگرتووە. خەلک، ماندون، بێکارو ئیشن، هیوا و ئومێد بە داەاتوو تا دێت تاریکتر و لێڵتر دەبێت. ئەم دەسەلاتە، لە جەرگەی شۆرشیکی گەورە لە 1979دا و بە پشتیوانی و پلانی ولاتە زلهێزەکانی ناسراو بە روژهەلات، ئەمریکا و ئەوروپا، هاتە سەر کار. دەسەلاتی ئیسلامی سیاسی لە ئیران، بۆ بێدەنگکردنی خەلک و پاراستنی مافی زلهیزەکان هاتە سەرکار. بۆیەش تا ئەمرو لە هیچ کوشتن و بڕینێک، لە ئیعدام و ئەشکەنجە، لە داسەپاندنی دەسەڵاتێکی دڵرەقی دژی ئینسان و ژیانی هیچ دریغیکی نەکردووە. ئیعتیادی و مەعلومە کومەڵگە چەندە تینووی ئازادی و ژیانیکی باش بوو. بۆیەش، کوشتنی کچیکی گە نجی 22 ساڵە، بو بەوەی تەقینەوەی دەنگ و ماندوویەتی کومەلگە دژی ئەم هەموو زوڵم و زۆرە کە بەسەر خەلکدا سەپێندرابوو. خەلک زورجار راپەرین. بە لام دیتیان کە بە هیوای ئەم بەشەی دەسەلات، یان بە هیوای کەسێکی کە لەگەڵ دەسەلات ناکوکی هەیە، ناتوانن بە حەقی خویان بگەن و دەسکەوتێکی گەورە و سەپاویان وە چنگ کەوێت.
بۆیەش خەڵک دەزانن و تیدەگەن کە یەکدەنگی و یەک رایی رێگاچارەیە. ئەم داخوازیانەی ئیستا هەن و خەلک هاواریان بۆ دەکەن، لە هەموو گۆشەیەکی ئێران هەر بەیەک ئەندازە چزیلک بە ژیانی خەڵکوە دەنێن، جا دیارە کە دەنگ و هاواریشیان هەر وەک یەک دەبێت، لە هەر شوینیکی ئیراندا بێت. هەروەها، لە ئیراندا، بزووتنەوەی سکیولارو مودێرن، هیچکات خامۆش نەبوو. خەڵکی ئیران لەگەڵ ژیانی مودێرن و پێشکەوتوو زۆر تێکەڵن. تەنیا هەر سالەی نزیک دوو سێ میلیون کەس دەچنە شارەکانی تورکیا چ بگا بەوەی کە خەڵکیکی زوریش دەچن بۆ ولاتانی ئەوروپایی، هەر بۆ ئەوەی خۆش بگوزەرێنن. ئەم خەلکە تینووی ژیانی مودێرن و لە هەر فرسەتێکی بۆیان هەڵکەوی، نیشانی دەدەن و نیشانیشان داوە کە تامەزرۆی چ جۆرە ژیانیکین. کوشتنی “مەهسا ئەمینی” (گەنجێکی 22 سالە) رق و توورەیی خەلکی تینووی ئازادی و ژیانی مودێرنی تەقاندەوەو هێنانیە سەر شەقامەکان.
بۆپێشەوە: روڵی ژنان و لاوان لە راپەرینی خەلکی ئێراندا زۆر بەرجەستەیە. هۆکار چییە لاوان و بە تایبەتی تر ژنان ئاوا روڵی پێشرەوییان لە راپەرینی ئێستای ئیراندا چییە؟
م. یونسی: زور سادە، ژنان و گەنجەکان زورترین قوربانیان (چ لە باری گیان و ژیاندا و چ لە باری دەروونی و نەفسیەوە) داوە. ئەو هەموو فشارو بی دەرەتانییەی هەموو روژ و لە هەموو بوارەکانی ژیاندا بەسەر ژنان و لاواندا سەپێندراوە هەمویانی هینابووە سەر لێواری تەقینەوە. خەڵک، بە تایبەت لاوان و ژنان، چیتر نەیاندەویست و نایانەوێ ئەم وەزعە دریژەی هەبێت. ژن بوون، بە پێی یاسا ئیسلامییەکانی ئیران، دەڵیی جورمە و سزای بی مافی و بێ دەسەلاتییەکی زۆر بەرفراوانی بە دواوە هەیە. گەنجەکان لەهەر شوینیک بیانەوێ هێندێک خوش بگوزەرێنن و دلگەش بن، لەگەل یاسا و بریارە کانی ئیسلامی بەرەو روودەبن. نەسلی گەنج بەشێکی گەورەی خەڵک پێکدینن و دیارە بە پیشکەوتنی عیلم و تەکنەلۆژی و هەبوونی سوشیال میدیای بەر فراوان لەگەل دونیا و ژیانی دەرەوە ئاشناترن و ئاواتەخوازین. زور ئیعتیادییە بەشی زۆری خەڵکی سەر شەقامەکان، گەنجان و ژنان بن.
بۆپێشەوە: ڕاپەرین و شۆرش لە ئیران چ کاریگەرییەکی لەسەر ئیسلامییەکان دەبێت لە ناوچەکە و دنیادا؟
م. یونسی: بزوتنەوەی ئێستا زور دژی ئیسلام و نەریت و یاساکان و شێوە ژیانییەتی. بۆیەش پێشکەوتنی ئەم بزووتنەوەیە و بەهەر ڕادە سەرکەوتنی، پاشەکشەیەکی بەرچاو دەبێت بۆ هەموو بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسی لە ناوچەکەدا. هەموو کەس ئاگادارە کە دەسەلاتدارییەتی ئیسلامی لە ئیران، هەر وەک خوشیان نایشارنەوە و باسی دەکەن، پشتیوانی راستەوخو لە هەموو هێزو و جەرەیاناتی ئیسلامی لە ناوچە و تەنانەت لە دنیادا دەکات. هەم خەڵکی ئیران بەمە زۆر نارازین کە لە کاتیکدا گرانی و بێکاری و ژیانی تاڵی خەڵک لە نیو ئیراندا بێداد دەکات دەسە لاتدارانی ئیران بە ئاشکرا هەموو رۆژیک بەسەدها میلیون دولار یارمەتی هیزە ئیسلامییەکان لە ناوچەدا دەکەن، بەلام وەلامی داخوازی خەلک بە گوللە و زیندان دەدەنەوە، هەمیش ئەم دەسەڵاتە لە یەکەم روژی دامەزرانیەوە جیگای ئومێد و پالپشتی کونەپەرستترین و ئینسانکوژترین هیزە ئیسلامیەکان لە ئیران و لە ناوچەدا بووە. دەسەلاتی ئیسلامی ئیران، بو بە هەوێن و دلگەرمی بو پێکهاتن و پەرەسەندنی ئەم هیزانە لە ناوچە. بویەش، ئەگەر دەسەلاتی ئیران بروخێ، بی هیچ گومانێک تەئسیری راستەوخۆی لەسەر هیزو دەسەلاتی ئەم هیزانە دەبیت. رووخان و وەلانانی دەسەلاتی ئیسلامی سیاسی لە ئیران، هەنگاویکی زور گرینگ و کاریگەرە لە وەلانان و بێهیزکردنی تەواوی هێزە ئیسلامیەکان لە ناوچە، تەنانەت لە دنیادا.
بۆپێشەوە: بزووتنەوە و راپەرینی ئێستای ئیران تا ئیستا مورکی هیچ ناسنامەیەکی قەومی و ناسیونالیستی و دینی و تایفی پێوە نییە. ئەوە تا چەندە تەکان دەدات بە رووخاندنی رژیمی ئیسلامی لە ئیران؟
م. یونسی: ئەوەی کە تا ئیستا دیارە، بەڵی وایە، بزووتنەوەی ئەمجارە مۆری قەومی یا دینی و شتی وای پیوە دیار نییە، کە ئەمە جێی خوشی و دڵگەرمی زۆرە بۆ سەرکەوتنی بزووتنەوەکە. زورترین سەبەبی ئەمەش ئەوەیە کە خەلک، بە تایبەت لاوان و ژنان، هەمویان دەردیکی هاوبەشیان هەیە. یاسا و بریارە حکوومییەکان کە بناغەی ئسیلامییان هەیە، لە دژی هەموانن، زەخت و بێمافی یان خستوتە سەر هەمویان. جیا لەوەش، کومەڵگەی ئیران زور سیاسی و چاوکراوەیە. ئەزموونی شورشی 1979ی هەیە. دیتوویانە لە هێندێک لە بزووتنەوەکانی ئەم چەند سالەدا، هینانە مەیدانی جیایی قەومی یان دینی و شتی وا تەنیا هیزیان لاوازتر دەکات و ئیمکانی سەرکەوتن سەختتر. بزووتنەوەی ئەم جارە هیوا و ئومیدێکی یەکجار زۆری لە نیو کومەلانی خەلک، چ لە ناوخوی ئیران و چ لە دەرەوە پەرە پێداوە. ماندوویەتی خەلک لە دەسەلاتیکی دڵرەقی چل و چوار ساڵە، گەیشتوتە ئەوپەری خوی، بۆیەش هیوا و هێما بە سەرکەوتن و وە دیهاتنی داخوازەکانی بەرحەقی خەلک، وە رووخانی دەسەلاتی ئیسلامی لە ئیران بۆتە کوڵەکەی ئەم بزووتنەوەیە و تا ئیستا سەرکوت و گرتن و کوشتن نەیتوانیوە بیانترسینی و بیاننیریتە وە ماڵەکانیان.
بۆپێشەوە: بە چ جورێک دەبێت خەڵکی ئازایخوازی ناوچەکە و دنیا پشتیوانی لە خەڵکی راپەریوی ئیران بکەن؟
م. یونسی: پیم وایە خەڵکی ناوچە، بە تایبەت ئەو ولاتانەی هیزە ئیسلامیەکان دەسەلاتدارییەتی و ملهوریان تەواویان بەسەردا دەکەن، پێویستە هەمو هیزو توانای خۆیان وەگەر بخەن بۆ یارمەتیدانی ئەم بزوتنەوەیەی ئیستای نیو ئیران. چونکە رووخانی رژیمی ئیسلامی دلرەق و خوینریژی ئیران، رووخاندنی قەڵای گەورەی دواکەوتویی و ئینسانکوژی و تیرۆر و بیدەرەتانی خەڵکە. بۆیەش، پیویستە بزوتنەوەیەکی بە هیزی حیمایە و هاوپشتی وە ڕێکەوێت. ریکخراوەکانی پاریزەری مافی ژنان، خویندکارەکانی بەتایبەت زانکوکان، ریکخراوی کریکاران، و بە گشتی هەموو ئینسانیک کە دڵی بۆ ئازادی و حورمەت و بایەخدان بە ژیانی ئینسان لێدەدا پیویستە بێنە نیو ئەم بزووتنەوەیە. بو نمونە خوێنکارانی کوردستانی روژئاوا دەتوان ریپیوانی گەورە وەڕێ خەن کاتیک دەبیستن خویندکارەکانی ئیران شەلاڵی خوێن کراون و گیراون. یان ریکخراوی مافی ژنان دەتوانن رێپیوانی حیمایە و هاودڵی وەری خەن لەگەل ژنانی ئیران. یان دکتورو نەخوشخانە و سەلامەتییەکان دەتوانن ئیمکاناتی راگەیشتن بە بریندارەکان لە شارەکانی نیو ئیران کۆکەنەوەو بە دەستیان بگەیەنن، چونکە لە ترسی گرتن و ئیعدام زوربەی بریندارەکان ناتوانن بچنە خەستەخانەکان و تەداوی بکرین. زور کار و جولانەوە هەیە کە دەکری و پێویستە بکریت. چونکو هەر هەنگاویکی سەرکەوتوانە لە نێو ئیران راستەوخو کاریگەری دەبێت لەسەپاندنی ماف و ریزی هەموو ئینسانەکان، کریکار و ژنان و گەنجان و هەموو بەشخوراویک لە هەموو ناوچەکەدا. بە هیوام ئەم بزووتنەوەیەی ئێستای نێو ئیران ببیتە دەسپێکی دامەزراندنی ژیانیکی باش و جێی رەزامەندی بۆ هەموو خەلکی ناوچە.