دانا مەنمی: جاران كێشەكانی یەكێتی و پارتی تەنها لە كوردستاندا بوو، بەڵام ئێستا كێشەكانیان لەسەر پلەو پۆست و ئیمتیازات هەم لە كوردستانەو هەمیش لە بەغدایە … دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز” دانا مەنمی” نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی تازە لە عێراق
دانا مەنمی: جاران كێشەكانی یەكێتی و پارتی تەنها لە كوردستاندا بوو، بەڵام ئێستا كێشەكانیان لەسەر پلەو پۆست و ئیمتیازات هەم لە كوردستانەو هەمیش لە بەغدایە …
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز” دانا مەنمی” نووسەر و ڕۆژنامەنووس، سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی تازە لە عێراق.
بۆپێشەوە: ئایا لەهەلومەرجی ئێستای عێراقدا، پێكهێنانی حكومەتی زوربە لە جێگای حكومەتی تەوافوقی كێشە دروست ناكات؟
دانا مەنمی: كابینەكانی پێشوو لە عێراق مۆدێلی پێكهێنانی حكومەت تەوافوقی بوو كە بەپلەی یەكەم خزمەتی بە خێزانە سیاسییەكان و حیزب و كوتلە گەورەكان دەكرد، دەستی حیزبە گەورەكانی واڵا دەكرد زیاتر یاری بە داهات و تواناكانی وڵاتەوە بكەن، تیۆری تەوافوقی لە دوای جەنگی جیهانی دووەم لە دایك بوو بۆ جێگرەوەی تیۆری زۆرینە، واتە فۆڕمێكی دیكە بوو بۆ پێكەوەژیانی كۆمەڵگە وجیاوازییە سیاسی، كۆمەڵایەتی و كولتورییەكانی ئەو كۆمەڵگەیانەی كە بەهۆی فرەیی ئیتنیی و نەتەوەییەوە كێشەی قوڵ و نەبڕاوەیان هەیە، بەرهەمی پێداویستییە پراكتیكییەكانی كۆمەڵگەی فرەییە، ئەم تیۆرە لە دوای ڕوخاندنی ڕژێمی بەعس لە عێراق پەنای بۆ برا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو گەلانی عێراقیش سودیان لەو تیۆرە نەبینی، هەرچەندە كۆی پێكهاتە نەتەوەیی، ئایینی، مەزهەبی و سیاسییەكانی عێراق لە ژێر چەترێكدا لە دەوری تیۆری تەوافوقی كۆدەبونەوە و سێ پۆستە باڵاكەی عێراق (سەرۆك كۆمار، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران) لەسەر بنەمای تائیفی و نەتەوەیی بە ڕێكەوتنی سیاسی دابەشكرا، كۆی كابینەكانی رابردوو لە ئەیاد عەلاوییەوە تا دەگاتە كازمی)، هیچیان لە كابینەی تەوافوقیدا سەركەوتوو نەبوون و نەیانتوانی تیۆری تەوافوق لە ڕووی پراكتیكییەوە بگوازنەوە بۆ ناو دەوڵەت و سیستم و دامەزراوەكانی دەوڵەت و حكومەت و دامەزراوەكان بە نیشتیمانی بكەن. عێراق بەردەوام لە ناو گرفتی سیاسی و كۆمەڵایەتی، ناتەبایی نەتەوەیی و تائیفی قوڵدایەو لەپاڵ گرفتی مێنتاڵیتی خێڵ تائیفیەتدا، گرفتی نەبوونی هۆشیاری دیموكراسی و كولتوری پێكەوە ژیانیش هەیە، مەلیك فەیسەڵی یەكەم لەبارەی عێراقەوە دەیگوت: عێراق وڵاتی تۆپەڵە مرۆڤی جیا جیایەو ئەم تۆپەڵە مرۆڤانە ناكۆكی و قینی مێژوویی جوڵەیان پێدەكات. لەبارەی تیۆری زۆرینە پێویستی بە بنەمایەكی دیموكراسی هاوبەش بۆ قبوڵكردنی دونیای جیاوازییەكان و داننان بە ماف و بوونی سیاسی و كولتوریی و دونیای پلۆرالیزمە. دۆخی ئێستای عێراق دۆخێكی سیاسیی ئاڵۆز و ناڕوونە، پێكهاتەی (شیعە، سوننە و كورد) لەناو خۆیاندا دابەش بوون، بەرەی سەدرو پارتی حەلبوسی و خەنجەر دەیانەوێت حكومەتی زۆرینەی نیشتمانیی پێكبهێنن و چوارچێوەی هاوئاهەنگی و یەكێتی و بەشێك لە سوننەكان پەراوێز بخەن، لە نێوان ئەم دوو بەرەیەدا هەریەك لە وڵاتانی توركیا و ئیمارات و سعودیە و ئوردن لە بەرەی سەدرین و ئێڕانیش لە بەرەی چوارچێوەی هاوئاهەنگی یە و دەستێوەردان ئەنجام ئەدەن. دەرئەنجامیش دوای چەندین كۆبونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق نەتوانرا نیسابی یاسایی ٣/٢ بۆ هەڵبژادنی سەرككۆماری عێراق ئامادە بێت دواجاریش هەتا ڕێكەوتنی سیاسی نەكرێت لە نێوان لایەنەكان زەحمەتە حكومەت پێكبهێنرێت.
بۆپێشەوە: جێگەو ڕێگەی حزبە دەسەڵات بەدەستەكانی كوردستان بەتایبەت (پارتی و یەكێتی) لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا چۆن دەبینن؟
دانا مەنمی: یەكێتی و پارتی پاشخانێكی كۆنی مێژوویی پڕ لە قەیران و لە شكست لە خیانەت لەگەڵ یەكتر و لەگەڵ خەڵكی كوردستاندا هەیە، جاران كێشەكانی یەكێتی و پارتی تەنها لە كوردستاندا بوو، بەڵام ئێستا كێشەكانیان لەسەر پلەو پۆست و ئیمتیازات هەم لە كوردستانەو هەمیش لە بەغدایە، پارتی و یەكێتی لە هونەری بەڕێوەبردندا لێبوونەتەوەو هیچ نەماوە خراپی نەكەن، كاری ئێستای پارتی و یەكێتی لە كوردستان لە دوای شەڕی نان و ئازادی و خراپكردنی فەزای ناوەوەی كۆمەڵگەیە لەڕێگای شەڕی دەروونی و هەواڵی فەیك و ناوزڕاندن و ڕقڕشتنەوە، لە بەغدادیش یەكێتی و پارتی وەكو دوو هیزێكی سیاسی خاوەنی پلان تەكنیك و ستراتیژی سیاسی نین بۆ ئەوەی كورد شەریكێكی ڕاستەقینە بێت لە عێڕاقدا، بەڵام پارتی وەك حیزبێكی رقاوی كینە لە دڵ كار لەسەر بەرهەمهێنانی نەتەوەیەكی ڕقاوی كینە لە دڵ و دوژمن بە پێكهاتەی ئیتنی ناوچەكە دەكات، مەسەلەن پارتی دەیەوێت كۆمەڵگەی كوردی هەڵگری رقێك بێت دژ بە عێراق و دژبە پێكهاتەكانی عێراق، خەونی ڕقبون لە نەتەوەكانی تر و لە عێراق پارتی سپۆنسەری دەكات و ھەموو چوارچێوەیەكی نەتەوەیی و نیشتمانی و بەھایەكی سیاسی و ئەخلاقی تێپەڕاندووە، پێكەوە لەگەڵ یەكێتی هەرجارەو لە بەرەی لایەنێك و ئەجێندای وڵاتێك دەستێكەڵ دەكەن و لەو دەست تێكەڵكردنەدا شعوری خەڵك و ڕەمزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان لە نێو ململانێی حیزبی و سەفەقاتی سیاسیدایە و یاری بە چارەنوسی میللەتێكەوە دەكەن. پارتی و یەكێتی هیچ لە سیاسەت و هونەری بەرێوەبردن و ئیدارەدان نازانن و ئەوەی دەیزانن شارەزاییە لە خولقاندن و دروستكردنی قەیران و بەیەك هەڵشاخان و سڕینەوەی یەكتر، كورد لە بەغداد لە كەشتییەكدایە كە پارتی و یەكێتی خۆیان پێ كاپتنی كەشتییەكەیەو خۆی دەدات بە شاخی به‌ستوو و سه‌هۆڵبه‌ندان و زریان و ڕەشەبا، ئەم دوو هێزە لە بەغداد شەڕو هاوپەیمانەتیان لەگەڵ خۆیان و لەگەڵ هێزە عێراقییەكان لە پێناو پلەوپۆست و ئیمتیازاتی حیزبی و خێزانیدایە، نەك میللەتی كورد.
بۆپێشەوە: دزی و تاڵانی و سەركوت و زەوتكردنی سەرەتاییترین مافە ئازادییەكان، تایبەتمەندی حزبە دەسەڵات بەدەستەكانە لە سەرتاسەری عێراق و كوردستاندا، خەڵكی عێراق و كوردستان چۆن دەتوانن لەدەست ئەم دەسەڵاتە، رزگاریان بێت؟
دانا مەنمی: عێراق و هەرێمی كوردستان لەناو دۆخێكی چەقبەستودان و لەگەڵ ئەوەشدا دابەش بوون بۆ دوو بەرەی ئێرانی و توركی، دۆخەكە هەرچەند خراپ بێت هێشتا ئیمكانی باشكردنی هەیە ئەگەر ئیرادە و راستگۆیی لە نێوان هێزە سیاسییەكاندا هەبێت، بەڵام كاتێك كە ئیرادەو ڕاستگۆیی نییە لە نێوان پارتی و یەكێتی و هێزە عێراقییەكان ئیدی ئەوە كۆتایی قۆناغەكەیە، چەقبەستن بۆخۆی كۆتایی ئومێدی ئینسانەكانە كە چۆن بیشڵەقێنن بۆ ئەوەی بكەونە ناو دنیایەكی باشترەوە. بۆ گەیشتن بە دونیایەكی باشتر گرنگ نییە چۆن و چی ئەبێت گرنگ ئەوەیە لەو دۆخە چەقبەستووە دەرچیت، تاكە كار كە دۆخەكە ڕاست بكاتەوە كۆتایی پێهێنانی ئەو قۆناغە چەقبەستووە كە سیاسییە لەكاركەوتووەكان بونیادیان ناوە، هوشیاری و خود ئاگای و چونە سەر شەقام و خۆپیشاندانە تا دەگاتە شۆڕش گرنگ و پێویستن بۆ قۆناغی ئێستا، شۆڕشیش ئەوكاتە دەست پێدەكات كە میللەت بەو ڕاستیە دەگا كە مافی شۆڕشكردن مافێكی سەرەتایی و حاشاهەڵنەگرە.
بۆپێشەوە: لەهەڵبژاردنەكاندا لایەنە شیعەكانی سەر بە ئێران لە ژمارەی كورسیەكاندا پاشەكشەیان كرد، و باس لەوە دەكرێت ئەو لایەنانە دەبنە ئۆپۆزیسیۆن، ئایا ئەمە چ كاریگەریەكی لەسەر حكومەتی داهاتوو، و شەقامی عێراقی دەبێت؟
دانا مەنمی: هەڵبژاردنەكانی ١٠ـی تشرینی یەكەمی ساڵی ٢٠٢١ تەواو جیاوازبوو لە هەڵبژاردنەكانی تر، عێراق لەو هەڵبژادنەدا لە ١٨ بازنەی هەڵبژاردن بۆ ٨٣ بازنە فراوان كراوە، كەسانی سەربەخۆ بەشدار بوون لە هەڵبژاردنەكەدا و ٤٤ هاوپەیمانی، ٢٦٧ حزبی سیاسی و ٨٨٧ بەربژێری بێلایەن كێبڕكێ لەسەر ٣٢٩ كورسیی پەرلەمانی كردووەو و لەم هەڵبژاردنەدا ٦٠٠ چاودێری نێودەوڵەتی لە ٥٢ وڵات بە هاوكاریی نەتەوە یەكگرتووەكان چاودێریی هەڵبژادنەكە بوون لەم هەڵبژادنەدا جگە لە ئێران و توركیا چەندین وڵاتی تری وەك سعوودیا و ئوردنیش لە ناو هاوكێشەكەدا بوون، رۆڵی ئێران لە عێراقدا میحوەرییە و پشتیوانی پێكهاتەی شیعەیە و لەناو شیعەدا پشتیوانی لە هاوپەیمانییەتیی فەتح و دەوڵەتی یاساو گروپەكانی حەشدی شەعبی دەكات، بەڵام بەو مانایەی نا كە رەوتی سەدری پشتگوێ خستبێت كەدواجار هەموو ئەم رەوتانە تەواوكەری هیلالی شیعیین لە عێراق. هەرچی توركیاشە خۆی لە بەرەی سەدرو پارتی و سوننەی حەلبوسی و خەنجەر نزیك كردووەتەوە. ئامانجی سەرەكی توركیا ئەوەیە كە زیاتر لە ڕێگەی پارتی دیموكراتی كوردستان و سوننەی حەلبوسی و خەنجەر دەستكراوەتر بێت لە بەغداد هاوشێوەی هەولێر گەمە سیاسییەكانی ئەنجام بدات. عێراق وڵاتی ڕوودانی ڕووداوە لەناكاوەكانە و یەكێك لەو سیناریۆ و گەمە سیاسییە هەرێمایەتییە سیناریۆكەی سەدر و پارتی و حەلبوسی و خەنجەر بوو بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە، بەڵام سەری نەگرت. سیناریۆی دووەم سیناریۆی بەرەی ئێرانییە كە دەیانەوێت بە پێی تەوافوقی سیاسی پۆستەكان دابەشبكرێت و وەك جاران هیچ گۆڕانكارییەكی ئەتۆی بەسەردا نەیه‌ت، بۆیە پێكهێنانی كابینەی داهاتوو كارێكی قورس دەبێت، هەموو لایەنەكان چاویان لەسەر هاوبەشكردنی حكوومەتە نەك ئۆپۆزسیۆن بوون.
بۆپێشەوە: لەدوای كەوتنی دەسەڵاتی بەعسەوە؛ ناسیونالیزمی كورد و حزبە دەسەڵات بەدەستەكان، بە تەوافوق لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی بەشداربوون لەدەسەڵات، ئایا بە وەلانانی تەوافوق چارەنووسی پۆست و ئیستیحقاقاتەكانیان چی بەسەر دێت؟
دانا مەنمی: ناسیۆنالیزم ئایدیۆلۆژیایەكی هاوچەرخ و مۆدێرنە كە بەرگری لە دەوڵەت – نەتەوە دەكات، یان تێ دەكۆشێت دەوڵەت بۆ نەتەوەیەكی دیاریكراو پێكدەهێنێت. كورد تائێستا نەیتوانیووە مێنتەڵییەتی خێڵ تێپەڕێنێت. هونەری بەڕێوەبردنی میرنشینایەتی‌و مێنتەڵیەتی خێڵ كۆمەڵگەی كوردی لەبەردەم خەون‌و خەیاڵ‌و بەرژەوەندی حیزبدا زەلیلكردووەو لەڕووی پراكتیكییەوە هەرشتێك قابیلی پارچە پارچەبوون بێت پارچەیان كردووە. بونیادی خێڵ و بونیادی حیزب لە پاڵ فەزای فیكری ئەخلاقی توندوتیژی و فیزیكی و ڕەمزیدا ژیانی خۆیان پاراستووە. زۆرجار توندتیژییەكانی بەرگی رەمز لەبەردەكەن و دەبنە سیمبوڵ زۆرجاریش توندتیژییەكان بەرگی ئەخلاقی پۆشیووەو دەبێتە بەها، هەندیكجاریش توندوتیژییەكان بەرگی سیاسەتی لەبەردایە و دەبێتە ئایدۆلۆژیا، پارتی لەناو ئەم بونیادەدا هەمیشە گه‌مه‌كانی خۆی نابینا ده‌كات و دونیای ڕاسته‌قینه‌ی خۆی به رەمزو سیمبول داده‌پۆشێت، لێره‌دا هه‌م فه‌ردییه‌ت و نه هه‌م رۆحی چینایه‌تی و هه‌م خودی نه‌ته‌وه‌ش ونه، مرۆڤی كورد بچوك كراوەتەوە له‌به‌رده‌م خێزان و خێڵ و حیزب و چەند سەركردەیەكدا و كوردبونیش له‌ناو جه‌بری ڕه‌مزی و سیمبوله‌كانی خێڵ و حیزبدا تواوەتەوە. ناسیۆنالیزم نەتەوە دروست دەكات و لای كوردیش تائێستا شتێك نییە بەناوی ناسیۆنالیزم. دێمەوە سەر بەشی دووەمی پرسیارەكەت كە ئایا بە وەلانانی تەوافوق چارەنووسی پۆست و ئیستیحقاقاتەكانی پارتی و یەكێتی چی بەسەر دێت؟ لە دوای ڕوخانی رژێمی بەعسەوە پارتی و یەكێتی هەرچیەكیان وەرگرتووە بە تەوافوق لە نێوان پێكهاتە و هێزە عێراقییەكان بەدەستیان هێناوە ، ئێستا ئەگەر سسیتەمی تەوافوق (سازان)ی نێوان پێكهاتە و هێزە عێراقییەكان تێپەڕێنرێت و بۆ جێگرەوەی پەنا ببرێت بۆ سیستەمی زۆرینەو لەسەر بنەمای زۆرینە و كەمینە پۆستەكان یەكلایی بكەنەوە، ئەوا پارتی و یەكێتی زەرەرمەند دەبن، بەڵام هیچ ئەگەرێك نییە بۆ سەرخستنی سیستەمی زۆرینە، سیستەمی تەوافوق بۆ ئێستای عێراق لە سودی پارتی و یەكێتی دایە، ڕاستە كورد وەك پێكهاتە قوربانی سیاسەتی ناتەندروستی پارتی و یەكێتی یە لەبەغداد و نەیانتوانیووە كێشەی بودجەو دارایی و نەوت پێشمەرگەو ناوچە جێناكۆكەكان چارەسەر بكەن، بەتایبەت كێشەی نەوت و بودجە كە لە ساڵی ٢٠١٤ وە سەریهەڵداوە خەڵكی كوردستانی هیلاك و ماندوو كردووە.
بۆپێشەوە: جێگەو ڕێگەی حزبە دەسەڵات بەدەستەكانی كوردستان بەتایبەت (پارتی و یەكێتی) لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا چۆن دەبینن؟
دانا مەنمی: لە دوای شكستی ریفراندۆمەوە پێگەی هەرێمی كوردستان لاوازەو پشتیوانی نێودەوڵەتی نەماوە، پێگەی سیاسی و دیپلۆماسی پاشەكشەی كردووە، وڵاتانی رۆژئاواو ئەمریكاو بەریتانیاو روسیا و هەتا ئێران و توكیاش گرنگی و بایەخ بە عێراقێكی یەكگرتوو دەدەن. بەڵام لە دوای شكستی رێفراندۆمەوە كلكایەتیی پارتی بۆ توركیا لەژێر سەركردایەتی مەسعود بەرزانی یەكێكە لەو پرسە گرنگانەی كە زیانی زۆری بە خەڵكی كوردستان و بە سیادەی عێراق گەیاندووە. بە ئەگەری زۆرەوە حكومەتی داهاتوو لە عێراق بەم پرسانەو بە پرسی سیاسەتی نەوت و خاڵە سنورییەكان لە هەرێمی كوردستاندا دەچێتەوە و هەریەك لە ئێران و ئەمریكاش پشتیوانی بەغداد دەكەن. ئێستا پارتی و یەكێتی لە دروستكردنی بڕیاردا لە عێراق هیچ كاریگەرییەكیان نییە و دابەشبوون بەسەر دوو بەرەی شیعیدا كە ئەوانیش؛ بەرەی سەدرو مالیكییە، كە ئەم دابەشبوونەی پارتی و یەكێتی دەستی ئێران وتوركیای تێدایەو ئەو دابەشبوونە زۆر مەترسیدارە بۆ داهاتووی پێگە و قەوارەی سیاسی هەرێمی كوردستان. مادام عێراق وڵاتی ڕوودانی ڕووداوە لەناكاوەكانە با پێش ڕووداوەكان نەكەوین و حەوسەڵە درێژو وردبین بین لە خوێندنەوەمان بۆ هاوكێشە سیاسییەكان. سوپاس ماندوو نەبن