بڕیاری دادگای فیدرالی… کۆتایی دەورەیەک نووسینی: عەبدوڵا مەحمود

بڕیاری دادگای فیدرالی… کۆتایی دەورەیەک

نووسینی: عەبدوڵا مەحمود

بەرواری ١٥ ئەم مانگە، دادگای فیدرالی عیراق، لە پەیوەند بە سکاڵایەکی ساڵی ٢٠١٢ کەلەسەر دۆسیەی نەوت و غاز، تۆمار کرابوو، بریاڕییدا بەوەی کە یاسای نەوت و غازی هەرێم نادەستوریییەو پێویستە هەرێم نەوت و غاز ڕادەستی حکومەتی ناوەندی بکات.

ئەم بریارەی دادگای فیدرالی، کاردانەوەی جیاجیای بەدوای خۆیدا هێنا و دەسەڵاتی سیاسی لەهەرێمدا، تووشێ ڕاچەنین کرد، لەبەرامبەردا خەڵکی کوردستان بەشێوەیەکی گشتی نەک نیگەران بەو بڕیارەی دادگای عێراقی نەبوون، بەڵکو بە شێوەی جۆراو جۆر، خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی.

دیارە ئەم بڕیارەی دادگای ئیتیحادی بریارێکی سیاسییە، هەروەکو چۆن دەستەی دادوەرانی دادگای ئیتیحادی سیاسییەو لەسەر بنەمای بەش بەشینەی قەومی و تایفی ومەزهەبی” سونەو شیعەو کورد” حاکمەکانی دیاریکراون. وە داهاتی نەوت چۆن لە کوردستاندا لەلایەن دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد و بنەماڵەکانیانەوە بە تاڵان دەبرێت و خەڵکی کوردستان لێی بیبەشن، ئەوا لە عێراقیشدا بەهەمان شیوە داهاتی نەوت بۆ هاوڵاتیان و وەڵام دانەوە بە پێداویستیەکانیان و بۆ زامنکردنی خزمەتگوازرییەکانیان نییە.

ململانێی نێوان دەسەڵاتی هەرێم و ناوەند، لە پەیوەند بەچەندین کێشەی وەکو ناوچە کێشەلەسەرەکان، مادەی ١٤٠، سەرژمێری، پێشمەرگە، پرسی سنور، یاسای نەوت و غاز…. تازە نییەو لەگەڵ دوبارە پێکهاتنەوەی حکومەتی عیراق و پەسەندکردنی دەستوردا، دەستی پێکردووە، لە هەر برگەیەکی دیاریکراویشدا، یەکێک لەو دۆسیانە بوونەتە بابەتی رۆژ و مەسەلەی ململانێی هەرێم لەگەڵ بەغدا.

بۆ دەسەڵاتی هەرێم پرسی نەوت و غاز، لەناو ئەو دۆسیانەدا لە ململانێی لەگەڵ بەغدا، میحوەریتریین، دۆسیەیە. بەتایبەتی کە دەسەڵاتی هەرێم بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگەو دابینکردنی موچەی موچەخۆران، پشتی بە داهاتی نەوت و غاز بەستووە، لەوەش زیاتر پرسی نەوت و غاز مامەڵەپێکردنی، لە بنەرەتدا پرسێکی سیاسییە.

ئەم بڕیارەی داگای فیدرالی و بە نایاسایی ناساندنی فرۆشی نەوی و غاز لەلایەن دەسەڵاتی هەرێمەوە، کۆتایی بە برگەیەکی دیاریکراو بەپەیوەندی بەغدا و هەرێم هێناو سەرەتای بڕگەیەکی دیاریکراوی دەستپێکرد.

بڕیاری دەرهێنانی و فرۆشتنی نەوت و غاز  لەساڵی ٢٠١٣ دا، لەلایەن دەسەڵاتی هەرێمەوە، وەرچەرخانێکی سیاسی و ئابوری گەورە بوو لەسەر ئاستی هەرێم و عێراقدا. دەستبردنی ناسیونالیزمی کورد بۆ بەدەستەوەگرتنی ئابوری سەربەخۆ، وەکو سەرەتاییەک بۆ پرۆسیسی دەوڵەسازی و سەربەخۆی لێکدانەوەی بۆکراو و لە بنەرەتیشدا هەوڵی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد بوو بۆ دامەزراندنی ژێرخانی ئابوری و تا لەو رێگایەوە زەمینەی بریاری سیاسی فەراهەم بکات و وابەستەیی بە بەغدا سنوردار بێت و هاوکاتیش وەکو کارتێک لەبەرامبەر بە بەغدا لە ململانێکانی خۆیدا بەدەستیەوە بگرێت. بۆ دەسەڵاتی سیاسی هەرێم نرخی فرۆشی نەوت، یان هەرزان فرۆش کردنی، پلە دوو بوو بە بەراورد بەبریاری فرۆشتنی نەوت بەدەستی خۆی و لەڕێگای کۆمپانیاکانی خۆی و واژۆکردنی گرێبەستەکان بەبریاری دەسەڵاتی هەرێم.

دەسەڵاتی سیاسی هەرێم لە کاتێکدا دەستی برد بۆ ئابوری سەربەخۆ و فرۆشی نەوت کە هێزە بۆرژوازییەکانی عێراق و توانایی دەسەڵاتی ناوەند بە بەراورد بە ئێستا لاوازو تەنانەت پێویستی بە نەرمی نواندن و چاوپۆشیکردن لە بڕیارو هەنگاوەکانی هەرێم و تەنانەت بەدواداچوونی دەستوریش دەکرد. بۆیە بە چاوپۆشین لە دەستور ئامادەبوو بە پێی ڕێکەوتنی سیاسی سازش لەگەڵ دەسەلاتی هەرێم بکات، لەو چوارچێوەیەدا سەڵاحیەتی فرۆشتنی نەوتی بەهەرێمدا بەو مەرجەی دەسەڵاتی سیاسی هەرێم، پارەی ٢٥٠ هەزار بەرمیل نەوت رادەستی بەغدا بکات، دەسەڵاتی سیاسی هەرێم پابەندی هیچ کام لەو ڕێکەوتننامە سیاسیانە نەبوو، تا بە ئێستاش دەگات داهاتی بەرمیلێک نەوتی رادەستی بەغدا نەکردووەو لەهەرێمیشدا نەک خەڵکی کوردستان تەنانەت هاوبەشەکانی پارتی لەدەسەڵاتیشدا، ئاگاداری فرۆشی نەوت و گرێبەستەکان نین.

دیارە پرسی بودجە و ململانێی لەسەر بودجە و شایستە داراییەکانی هەرێم، هەمیشە بەستراوەتەوە بە دۆسیەی نەوت و چۆنیەتی فرۆشتنی لەلایەن دەسەڵاتی سیاسی هەرێمەوە. دەسەڵاتی سیاسی لە ناوەند، بێئاگا لە ئامانجی دەسەڵاتی هەرێم نەبووە لە مەبەستی لەفرۆشتنی نەوت و گرتنەبەری ئابوری سەربەخۆ. ئەوەی هەمیشە دەسەڵاتی ناوەندی ناچارکردووە ئیدارەی ململانێی لەگەڵ دەسەلاتی هەرێم بدات، تا بریاری سیاسی و یەکلاکەرەوە، پەیوەندی بە هاوسەنگی هێزەوە بووە، بەواتایەکی تر لاوازی دەسەڵاتی سیاسی لەناوەند و قوتبی نەبوونەوەی دەسەڵات لەلایەن هێز و بزوتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی سیاسی دیاریکراو، هۆکاری درێژەکیشانی ململانێی نیوان هەریم و بەغدا بووە، بەم شێوەیەی تا ئێستا هاتووە، هەرێم هەم نەوتی فرۆشتووەو هەم پابەندی ڕێکەوتنەکانی لەگەڵ بەغدا سەبارەت بە فرۆشی نەوت و رادەستکردنی بری داهاتی نەوتی ٢٥٠ هەزار بەرمیل نەوتی نەبووە…

ئەو ئاڵوگۆڕانەی بەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمدا هات، لەوانەش گەڕانەوەی دەسەڵاتی ناوەند و بەدەستەوەگرتنی قەڵەمرەوی سیاسی کەرکوک و ناوچە کێشەلەسەرەکان، بەرین بوونەوەی ناڕەزایەتی فراوانی جەماوەری لەدژی دەسەڵاتی هەرێم، لێکترازانی ڕیزی بۆرژوازی کورد لەسەر دەسەڵات… دەسەڵاتی بڕیار بەدەستی لەهەرێم ناچار کرد، دەست شل بکات لە بریاری ئابوری سەربەخۆ روو وەربچەرخێنتەوە بەرەوە بەغدا. بەڵام کاتێک دەسەڵاتی سیاسی ئەو بریارەی دا، کە هاوسەنگی هێز بە بەسودی بەغدا و بەپاشەکشە بە دەسەڵاتی هەرێم ئاڵوگۆری بەسەردا هاتبوو. بەغدا و دەسەڵاتی سیاسی ناوەند، لەدرێژەی گۆڕانی هاوسەنگی هێز بە سودی خۆیدا و دوای گەڕانەوەی بۆ کەرکوک و ناوچە کێشەلەسەرەکان، هەنگاوەکانی تری بۆ پەڕوباڵکردنی دەسەڵاتی هەرێم و بەرتەسککردنەوەی بریار و توانایی هەرێم دەستی پێکرد. لەو چوارچێوەیەدا، پرسی چاودێری فرۆکەخانەکان، خاڵە گومرگیەکان، پرسی پاراستنی ئاسایشی سنور…تاد، تێکەکهەڵکێشی گوشار بۆسەر هەرێم و دۆسیەی فرۆشی نەوت کرد… لەو کاتە بەدواوە پاشەکشەپێکردن بەدەسەڵاتی هەرێم و ناچاربوونی هەرێم بەوەی پەیتا پەیتا مل بە بەغدا بدات، بووە واقعیەتێکی ئاشکرا. بەڵام لەگەڵ ئەوەدا دەسەڵاتی هەرێم سیاسەتی گەرانەوە بەرەو بەغدای گرتە بەر، هاوکات ملی بەرادەستکردنی داهاتی نەوت بە بەغدا نەداو لەوەش زیاتر پرسی فرۆشتنی غاز هاتە ئارا، ئەم دۆخە کە هاوکاتە لەگەڵ هەوڵی بۆرژوازی عێراقی بۆ پیکهێنانی حکومەتی عێراق، حکومەتێک کە هەوڵدەدات دەسەڵاتی بۆرژوازی قوتبی تر بکات، جارێکی تر پرسی نەوت و هاوکات غازی کردەوە ململانێیەکی نوێ لەگەڵ دەسەڵاتی هەرێم، بەڵام ئەمجارە دۆسیەی نەوت و غازی لە سازان و ڕێکەوتنی سیاسییەوە گواستەوە بۆ پرسی یاسا و گەڕانەوە بۆ دەستور… کە ئەمە وەرچەرخانێکی گەورەیە لە سیاسەتی بەغدا بەرامبەر بەدەسەڵاتی هەرێم و لەوەش زیاتر بەسیاسیکردنی دۆسیەی نەوت و غازە، لە چوارچێوەیەکی تردا،  کە بڕیارە “حکومەتیێکی زوربەی نیشتیمانی!!” پێک بێت.

ئەم ئاڵوگۆڕانە، و ئەم بڕیارەی دادگای ئیتیحادی، ئەگەر بە کردەوە هێشتا کۆسپ بۆ جێ بەجێبوونی لەبەردەم بێت و دەسەڵاتی سیاسی هەرێم بتوانێت، تا ماوەیەکی تریش دەستی دەستی بە بەغدا بکات، بەڵام هیچ لەو راستییە ناگۆڕێت، کە کۆتایی بە دەوریەک و سەرەتای دەورەیەکی نوێیە، لە ململانێی بەغدا لەگەڵ دەسەڵاتی هەرێمدا. ئەم ئاڵوگۆڕە و سەرەتای دەورە نوێکە ئەوەیە کە دەسەڵاتی سیاسی هەرێم ناچار بە ملدانی زیاتر بە بەغداو سیاسەتەکانی دەکات و پێگەی دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد، بەرتەسکتر لەوە دەکات کە ئێستا هەیە. وە هیچ کارتێکی بەهێز بەدەستی ناسیونالیزمی کورد بۆ ململانی لەگەڵ بەغدا ناهێڵیتەوە. دیارە ئەو ئاڵوگۆرە لە هاوسەنگی نێوان بەغداو هەرێم و کوتکردنەوەی پەیتا پەیتای دەستی هەرێم لە پرسی نەوت و لەدەست دەرهێنانی، و ڕێگەگرتن لەوەی دەسەڵاتی هەرێم دەست ببات بۆ فرۆشی غاز، هاوکات دەبێت بە سنوردارکردنی دەسەڵاتی هەرێم لە پرسی ئەمنی، سنورەکان، کەم بوونەوەی پێگەی هێزی چەکداری دەسەڵات، چاودێری زیاتری خاڵە گومرگیەکان، کورتکردنەوەی سەڵاحیەتی نوێنەرایەتی و پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانیەکان… هاوکات لەگەڵ ئەمانەدا خودی خەڵکی کوردستانیش لە ژێر گوشارێکی سیاسی ڕادەگرێت. بۆرژوازی عێراقی هەوڵدەدات هەیمەنەی سیاسی ناوەند بەسەر هەرێمدا زیاد بکات، ئەمەش خەڵکی کوردستان ناچار بە کاردانەوە بەرگری لەخۆ کردن دەکات. هەموو ئەو ئاڵوگۆڕانە، جارێکی تر پێداویستی زوو ڕاماڵینی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد دەکاتە پێداویستیەکی خێراتر و هاوکاتیش لێکگرێدانی هاوخەباتی لەگەڵ چینی کریکار و جەماوەری بێبەشی عێراق، بۆ ڕاماڵینی دەسەڵاتی بۆرژوازی عێراقی مەسەلەیەکی میحوەرییە. داهاتی نەوت و نا نەوتی چ لە عێراق و چ لەکوردستان تا لەژێر دەسەڵاتی ئەو هێزە بۆرژوازییە تاڵانچیانە بێت، خەڵکی بێبەشی عێراق و کوردستان لێی بەهرەمەند نابن.

کۆتایی فیبریوەری ٢٠٢٢