زەینی وشە لەزمانی شیعری دلاوەر قەرەداغی دا                                              -جەمال  نوری-

زەینی وشە لەزمانی شیعری دلاوەر قەرەداغی دا

                                             -جەمال  نوری-

زەینی نیشتمان بدەنەوە

زەینی ئەو ڕۆژانەی بدەنەوە

کەپڕ بوو،

لەکیژی قژکاڵی لێو ئاڵی

ناو شیعرێکی گۆران

زەینی ئێوارانێکی بدەنەوە

کەسەری بچوایە… نوێژی لەسەر

بەرماڵەکەی شیعری نالی نەدەچوو

              ‌     ” دلاوەر  قەرەداغی”

دەق لەنێوان ڕوئیای نوسەرو خوێندنەوەی خوێنەردا

وێنەو زمانی شیعری لە دەقی شیعری  دلاوەر قەرەداغی

گەر لەم تێکستە شیعریەی  دلاوەر قەرەداغی وردبینەوە، لێوان لێوە لە زمانێک کە تایبەتە بە زمانی شیعری دلاوەر خۆی، واتە گەر لەسەر دەقەکانی دلاوەر ناوی ئەویشی لەسەر نەبێ کەسی خوێنەری جاد هەست دەکات زمانی ئێستاتیکای جوانییە لەنوسیندا، بەچەشنی باڵی پەپولە شەفاف و پڕ لەحوزن و ئازارە کە لە گەرووی شاعیردا پەنگی خواردوە، ئەم زامە پڕ لەحوزنە، سۆزێک دەیلاوێنێتەوە کە عەیامێکە بێ بەشکراوە لە خوست و سۆزی هەمیشەیی کە لەڕێگای هەستە باڵاکانیەوە هەستی پێدەکرێ، دەنگی وشەكان و مانای وشەكان و ئەو وێنانەی نوێنەرایەتی دەق  نمایش دەکات کە دواجار پەیوەندیەکی ئۆرگانی لەنێوان  دەق و خوێنەر  دروست  دەکا و واز لە خودی نوسەر خۆی  بهێنرێ، چون ئەوەی  پێی دەوترێ  دەقی  زیندوو، ئەوەیە کە ئەو پەیوەندییە دیالکتیکیە  بهێنێتە ئاراوە لەنێوان دەق و خوێنەر، نەک نوسەر و خوێنەر وەک ( ڕۆڵان  بارت )٭١ بە مردنی نوسەر ناوی  دەبات، بەڵام  لەم دەقەی  دلاوەردا نوسەر شان بەشانی  دەق و خوێنەر  حزوری  هەیە و موخاتەبەی  موتەلەقی  دەکات، ئەوەتا پێمان دەڵێ :-

‏زەینی ئێوارانێکی بدەنەوە… کەسەری  بچوایە نوێژی لەسەر بەرماڵەکەی شیعری نالی نەدەچوو..

هەموو ئەمانە ئەوە دەگەیەنن كەدەقی ئەدەبی و شیعری لەبەردەم چەندین گریمانە و مەسەلە وبۆچووندایە، بەڵكو جیهانی دەقی ئەدەبی جیهانێكی شاراوە وئاڵۆزە، بەسانایی بەها هونەری وئیستاتیكی وبابەتی و ناوەڕۆكییەكانی دەق بەدەرناكەون. لەگەڵ ئەمەشدا هێزی خوێنەر چەند ئەزموونی و نموونەیش بێت ئەوا توانای بەسەر سەرجەم نیشانە و هێماكاندا ناشكێت، چونكە سنووری بیركردنەوەكان دیاریكراوە نەك هەمیشە كراوەیی بێت. لەبەرامبەریشدا دەقی ئەدەبی و شیعری كەرەستەیەكی هەستیاری و ناهەستیارییە و بەئاسانی نهێنییەكانی خۆی نادات بەدەستەوە. بەدەستەوەدانی ماناكانیش مردنی دەقە، هەربۆیە نوسەر لەم دەقەدا  لەلایەک بەشێوەیەک ماناو  کۆدو هێما شیعریەکان لەپانتایەکی فراوانتری ڕەخنەیی ئەدەبیدا دەهێڵێتەوە، بەجورێک هەرکاتێک دەق بەر خوێنەری تایبەتی خۆی بکەوێ، دەق لەگەڵیدا دەڕوات و لەهەر ویستگەیەکدا مانایەکی تر لەخۆدەگرێ، لێرەوە موتەلەقی  پێویستی بە هەڵکوڵینی ناو دەق هەیە، تاوەکو ئەوەی دەق نەیووتوە لەڕێگای هەڵکوڵین لەدەقەکەدا ڕەخنەگر  ئاشکرای بکات، یاخود لەڕێگای شرۆڤەی دەقەوە، مەلولی نوێ  بدۆزێتەوه، لەڕێگای خوێندنەوەیەکی ڕەخنەییەوە  جارێکی تر تەوزیفی بکات.

کەواتە، بەردەوام لە دیمومەیەکی بەردەوام دا هەریەک لە نوسەر و دەق  و خوێنەر یەک  یەکتری  تەواو  دەکەن  و بەردەوامیش هەریەکەیان بۆ واتاو هێماو کۆدێکی نوێ دا  بگەڕێن، کە زیندوێتی دەقی تیا تۆمار دەکرێ..

لێرەوەیە منیش دەڵێم، بەڵێ با زەینی نیشتمان کوێر نەبێ  تازووە زەینی  بدەنەوە، چون ئەو فێر نەبووە نیشتمان  شەکەت بێ، شەقام چڵکن و کوڵان  قەموور بێ… بەپێچەوانەوە  نیشتمان هەردەم خاوەن زەینێکی جوانی دنیابینی  شاعیرەکانی بوو، هەر ڕۆژەو لەبەرگێکی ئاڵاو واڵای شیعرێکی گوران دا دەبینرا، لەڕووی فۆرم و ناوەرۆکەوە، بەڵام لەڕووی جەمالیەت و میتۆلۆژیاشەوە، زەینی بەئەندازەی زمانی شیعرێکی نالی خۆی نمایش دەکات، کە سەری  بچێ نوێژی وشەی شیعری ناچێ، لەڕووی ئێستاتیکای جوانی زمانەوە. کە  نوسەر لەدەقەکەیدا بەکاری  هێناوە.

‌زمانی  شیعریی لای دلاوەر قەرەداغی

گەر بڕوانینە، دەقە شیعریەکانی دلاوەر قەرەداغی، هەست بەجوانی لە شێوازی نوسینی زمانی شیعری شاعیر دەکەین، بەجورێک  گەر  دەقەکانی دلاوەر  ناویشی  لەسەرنەبێ ئەوا (خوێنەری  جاد) هەست  دەکات ئەو  دەقە  خاوەنەکەی  دلاوەر  قەرەداغی یە،

دلاوەر، هێندە شارەزایانە دەست دەبات بۆ ئەو چەمکانە کەلای خوێنەر و خەڵکی ئاسایی مێژوویەکی دوورو درێژیان  لەگەڵیدا، واتە شاعیر دەیەوێ بمان گەڕێنێتەوە بۆڕابردوویەک، کە ڕۆژەکانی  لێوان  لێو بووە لە جوانی و میهرەبانی و خۆش نودی و کامەرانی، کە بۆ خەڵکی ئەو ڕۆژانە کەرەستەی ڕۆحی بووە.

وەک لێرەدا ئاماژەی  پێدەکات و دەڵێ:-

زەینی ئەو ڕۆژانەی بدەنەوە

کەپڕ بوو،

لەکیژی قژکاڵی لێو ئاڵی

ناو شیعرێکی گۆران

زەینی ئێوارانێکی بدەنەوە

کەسەری بچوایە …نوێژی لەسەر

بەرماڵەکەی شیعری نالی نەدەچوو

دلاوەر لەم دەقەدا پێمان دەڵێ ناکرێ وەها لەنیشتمان بکەن کە زەین لەدەست بداو کەسەنزیکەکانی خۆی نەناسێتەوە، شاعیر بەشێوەیەک تاک بەتاکی کۆمەڵگە ڕادەکێشێتە ناو ئەوپرسیارو بەرپرسیارێتیەوە و پێمان دەڵێ:-

(ناکرێ، مرۆڤێک لە نیشتیمانەکەی دەرکرێت، بەڵام لەوە خراپتر ئەوەیە کە ناکرێت نیشتمان لەناومرۆڤ دەربکرێت) ئێریش کێستنەر.٭٢”

مرۆڤ خەسڵەتێکی تایبەت بەخۆی هەیە و دەتوانێ خۆی بگونجێنێ لەگەڵ دەوروروبەرو ژینگەی سروشتی و دەوروبەری، پێبەپێی ئەزموونکردنی پەیوەست دەبێت بەو شوناسە گشتگیرەی کەتیایدا دەژی، گەر بەهۆکارگەلێک تاکی کورد لەناو نیشتمانەکەشیدا نەژی یان دەربکرێ، دەتوانێ لە شوێنێکی تردا بمێنێتەوە، بەڵام ئەوەی بۆ خودی مرۆڤ، مایەی مەترسی یە نیشتمان دەربکرێت لەناو خودی هەستەکانی مرۆڤ بوونی.

مرۆڤ خاوەنی ئەندێشەیەکە لە هەر سەردەم و کاتێکدا بێت دەیەوێ بگەڕێتەوەو بۆ ئەو شوێنەی خۆی کە بەزۆر دووریان خستۆتەوە. یان لەناویدایە و قۆرخ کراوە و شێوێنراوە…