“؛شیعری”منداڵیک کە لەوێ ەاتەوە … وای گوت” شرۆڤە/ جەمال نوری
“؛شیعری”منداڵیک کە لەوێ ەاتەوە … وای گوت”
شرۆڤە/ جەمال نوری
“؛شیعری “منداڵیک کە لەوێ هاتەوە … وای گوت” دەچێتە کتێبی پرۆگرامی دوا قۆناغی خوێندنی ئامادەييەوە لە فيكتوريا لە ئوستورالیا
ئەم شیعرە لەنوسینی برای شاعیر دلاوەر قەرەداغی یە…
ئە‌گە‌ر مۆسیقا زمانێكی تر بێت، وێنە زمانێكی تر بێت، ئە‌گە‌ر هونەری پە‌یكە‌رتاشیش لە خۆیدا زمانێك بێت، ئە‌وا شیعریش بۆ خۆی زمانێكی ترە، بەڵام لەناو زمان خۆیدا، واتای ئە‌وە كە شیعر زمانێكی ترە لەناو زمان خۆیدا بۆ هەموو زمانێكیش راستە، لە هە‌ر سە‌ردە‌مێك و رۆژگار و رێباز و قوتابخانە‌یە‌كدا، چونكە شیعر تە‌نەها زمانێكی ئامرازی نییە و ئایدۆلۆژیا و پە‌یامە‌كان چە‌ند بە‌هێزیشبن لە شیعردا، زمانیان لە شیعردا بۆ دە‌ستە‌مۆ ناکرێت تا لە بۆتە‌ی تاك مانایی بە‌ستێنێكی دیاریکراو قە‌تیسی بكە‌ن، چونكە شیعرییە‌ت بۆخۆی ئەوەی لە باردایە و لێدە‌وە‌شێتە‌وە كە زمان لە مانا دیاریكراو و باوە‌كاندا تێكبشكێنێت بۆ مانای تر و ئە‌گە‌ری پە‌یبردن و خە‌یاڵێ نوێ و بیری نوێ بسازێنێت وە‌ك هیگڵ دە‌ڵێت « ئێمە بۆ ئەوەی بتوانین تە‌عریفی هە‌قیقە‌ت بكە‌ین پێویستمان بە زمانێكی باڵا هەیە« بە هە‌مان شێوە بۆ كاری شیعر و شیعرییە‌ت پێویستمان بە زمانێكی هە‌ڵكشاو و نا باو هەیە وهانمان دە‌دات ئاسۆی بیركردنە‌وە‌مان فراونتر بکات. وە‌رگر پێویستی بە‌پاشخانێكی ڕۆشنبیری دە‌وڵە‌مە‌ند هەیە، تاوەکو لە ماناو دەلالەتی واتاکانی پشت دەقە شیعریەکانی دلاوەر بگات، بەمەرجێ بەکارهێنانی زمانی شیعر لای دلاوەر هێندە ئاڵۆزو دژوار نییە، وەک لای زۆرێک لەشاعیران بەجورێک وشە شیعریەکانیان ڕیز دەکەن لەڕووی فۆرمەوە کە موتەلەقی جەنجاڵ دەکات، کەلەبازنەی وشەیەکی وەرگیراوەوە خول بخوات و بگەڕێت بەشوێن ماناو واتاکەێدا، بەمەش خوێنەر دووردەخاتەوە لەماناو واتاکانی دەقە شیعریەکە، لای دلاوەر وشە ئەگەرچی ساناو ساکار بەکارهێنراوە بۆ نوسینی لەدەقە شیعریەکەیدا، بەڵام لەڕووی واتاو مەدلولی ماناوە هەڵگری دالەیەکی سەنگین و پڕ کێشە، کاتێک دەکەوێتە بەردیدەی ڕەخنەگرەوە دەبێت هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەیەکی تایبەتی بۆ بکات، ئەمە لەلایەک لەلایەکی ترەوە گەر لەڕووی فۆرمەوە تەماشای دەقەکانی دلاوەر بکەین چنراوە بە کۆمەڵێک وێنەی شیعری
کەزمان تیایدا شیعرێکە و چاو نوسوێتی، داستانێکە نیگارکێش بە ڕەنگ و تۆنی ڕوناکی و هێڵەکان وخاڵەکان وفیگورەکانی لەوێنە شیعریەکەیدا گواستۆتەوە بۆچاوی خوێنەرانی.
دەقی شیعری دلاوەرو میتۆدی ڕەخنەیی
میتۆد لەبری ئەوەی ببێتە دەروازەیەک بۆ ناسینی دەق، بەڵکو لای ئەو کەسانە دەبێتە ڕووپۆشێک بۆ جوانکردنی سیمای تێکست. ئەمە بێجگە لەوەی بەشێک لەوانەی بە حساب میتۆد بەکاردێنن ناتوانن پەنهانەکانی تێکست بپشکنن و قووڵایی، یان بۆشی تێکست پیشان بدەن.
لەنێو دەقەکانی دلاوەردا هەست بە دۆزینەوەی میتۆدی ڕەخنەیی دەکرێت، بەشێوەیەک وشە لە‌سە‌رووی مانای خۆیەوە هەڵگری مانای دیكە‌ش بێت، لێرەوە دە‌گە‌ینە ئەو دە‌رئە‌نجامە‌ی كە‌میتافۆر گرنگترین ڕە‌گە‌زە کە وێنەی شیعری بەرهەم بهێنێ كە‌توانای نوێ بە‌زمان ببە‌خشێت. بۆ ڕامان هانمان بدات و ئاسۆی بیركردنە‌وە‌مان فراونتر بێ کاتێک بەر دەقەشیعریەکانی دلاوەر دەکەوێت. وەک لەدەقە شیعری (مندالێک کە لەوێ هاتەوە … وای گوت)، بەڕوونی بوونی میتافۆر ئامادەگی هەیە و بەشێوەیەکی هونەری شیعری شاعیر ئیشی لەسەرکردوە.
ئەوجینۆسایدەی لەسەدەی بیست و یەکدا لەلایەن ڕژێمی عێراقەوە بەسەر گەلی کوردا هێنرا، دلاوەر قەرەداغی زۆر بەشێوەیەکی سادەو ساکار بەزمانی منداڵ تێمان دەگەیەنێ ئەو پرۆسەیە چ واتاو مەدلولێکی لەپشت خۆیەوە حەشارداوە، کاتێک ئەنفال لە پرۆسەیەکی ڕەشەکوژیدا کە بێ بەزەییانە بە بەرچاوی وڵاتانی زلهێزی دنیاو مافی مرۆڤ و ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکانەوە ئەنجام دراو هیچ کاردانەوەیەکیان نەبوو لەو دەمەدا دلاوەر دێت ئەنفال وەک ڕەگەزی مرۆڤ بەکار دەهێنێ و موخاتەبەی منداڵانی گوندە سووتاوەکانی پێ دەکات و دەڵێ:-
ئەنفال گوتی: مناڵیینە سەیرکەن
چی دەبینن؟
جگە لەسەحرا هیچ! گوتمان: هیچ
شاعیر لێرەدا بەجوانی کاری لەسەر شیعریەت کردوە، هەرچی وشەو دەستەواژەو فۆرم و ئیقاعە تێکی دەشکێنێ و بە شێوەیەکی تر لەزمانی شیعردا بەکاریان دەهێنێ کە ماناو واتا شیعریەکە وێناو زمانێکی نوێی بەرهەم هێناوە، لێرەدا میتۆدی ڕەخنەیی دەست پێدەکات، کە بۆ ڕەخنەگر ڕوون بێ و بتوانێ هەڵکۆڵین لەناو دەق و خوێندنەوەیەکی نوێیان بۆ بکات .
ئەنفال گووتی مناڵینە سەیرکەن چی دەبینن؟ جگە لەسەحرا هیچ!، تێکشکاندنی وشە و بەکارهێنانی زمانی شیعری بەشێوەیەکی دژەباو لە فۆرمە گشتیەکەی شیعردا بەرگێکی نوێیان بەخشیوە بەدەقە شیعریەکە، بەجورێک ڕەخنەگر سەرسام بکات و ڕابمێنێ لە مانا و هێماو دەستەواژە شیعریەکانی. لە دێڕێکی تردا شاعیر دەڵێ:-
ئەنفال درۆی کرد جگە لەسەحرا هیچمان نەدی؟ جگە لەترپەی دڵی خۆمان بوو کە مردین.
بەشێوەیەک زمانی تێکشکاندوە بە ئەندازەی کردەوەی بەدناوی ئەنفال،
بەکارهێنانی منداڵ لەپرۆسەی جینۆسایدی ئەنفالدا لەناو زمانی شیعردا و بەزمانی منداڵێکی گەرمیانی وەک ئەوەی بانگهێشتی فیلمی سینەما کرابێ و فیلمەکەش مایەی دڵخۆشی منداڵان بێ و لەماوەی نمایشی فیلمەکەدا تەواوی منداڵانی گوند لەوپەڕی خۆشی و کامەرانیدا بن، هەربۆیە کاتێک پەردەی هۆڵی سینەما دادەرێتەوە کۆتایی بەفیلمەکە دەهێنرێ تەواوی منداڵان لەکۆتادا هەموو بەیەک دەگەن، دەڵێن ئەنفال درۆی کرد خۆ لەسەحراو کاسە سەرو ئێسک و پروسک و ڕووفات و خامەی سپی و جامەدانی و شەڕواڵ و مراخانی و دەسڕازەو جل و بەرگی ژنی کورد و مێخەک و ئەنگوستیلەی کچی مارەبڕاوی زینانە هیچی ترمان نەدی، تەنها و تەنها گوێمان لەترپەی دڵی خۆمان بوو کە چۆن دەمردین.
لەکۆتایدا دەڵێم مایەی سەربڵندی و شکۆی نەتەوەیەکە دلاوەر قەرەداغی وەک شاعیرێکی بەئەزمون بتوانێ داهێنانێکی گەورە بکات لە دنیای شیعردا کە ڕەنگدانەوەی هەبێ و کاریگەری بەجێ بهێڵێ لەلای گەلانی دنیا،”؛ شیعری “منداڵێک کە لەوی هاتەوە … وای گوت “دەچێتە کتیبی پرۆگرامی دوا قوناغی خویندنی ئامادەييەوە لە فيكتوريا لە ئوستورالیا، واتە ئەم دەقەی دلاوەر بووە بە میتۆد لەناو پەروەردەی ئەو دوو وڵاتە نەوەکانیان لەڕێگای ئەم دەقەوە لە پرۆسەی ئەنفال و جینۆسایدی کورد تێدەگەن و پەروەردەی میتۆدێکی قوڵی ئینسانی دەکرێن کە تەواوی مرۆڤایەتی وەک خێزانێک تەماشا بکەن، لەنزیکەوە هەست بە ئازارو ژانەکانی یەکتر بکەن.
ئەنفال داری بەسەر بەرد و
هیچی بەسەر هیچەوە نەهێشت
ئەنفال گوتی: مناڵیینە سەیرکەن
چی دەبینن؟
جگە لە سەحرا هیچ! گوتمان: هیچ
ئەنفال درۆی کرد
جگە لە سەحرا هیچمان نەدی
تەنها گوێمان لە ترپەی دڵی خۆمان بوو
کە مردین!
دلاوەر قەرەداغی…
- تابلو: عوسمان قادر