ئەکرەم عەبدوڵا: کۆمەڵگەی عێراق لەدوای 20 ساڵ لەبینینی دەسەڵاتی شیعە مەزهەب و حیزبە سیاسیەکانی تری، ئێستا گرنگیەکی ئەوتۆ بە پێکهێنانی حکومەت نادەن… دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ ئەکرەم عەبدوڵا کادری حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەت لە عێراق…
ئەکرەم عەبدوڵا: کۆمەڵگەی عێراق لەدوای 20 ساڵ لەبینینی دەسەڵاتی شیعە مەزهەب و حیزبە سیاسیەکانی تری، ئێستا گرنگیەکی ئەوتۆ بە پێکهێنانی حکومەت نادەن…
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ ئەکرەم عەبدوڵا کادری حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەت لە عێراق…
بۆپێشەوە: ناو ماڵی “شیعەكان” لێكترازاوە، ئەم لێكترازانە چ كاریگەرییەكی لەسەر پێكهێنانی حكومەت دەبێت؟
ئەکرەم عەبدوڵا: لەدوای ڕوخانی حیزبی بەعس لە لایەن ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانیەوە لە سالی 2003 دا، حکومەتی عێراقیان لەسەر بنەمای ناسنامەی قەومی و دینی و عیرقی دروست کرد، لەو ناوەشدا بەشی شیعە مەزهەب کەبەشی زۆری پەرلەمانیان بەدەست هێنا بوونە زۆرینەو دەوڵەتیان دروست کرد.
ئەو دەوڵەتەی کە لەعێراق پێکهات سەر بە ئێران بوو، یان ئەتوانین بڵێین بە فعلی ئێران لە عێراقدا بالادەست و بریار بەدەست بوو، ئەمەش نیگەرانی بۆ ئەمەریکا دروست کرد، هەر بۆیە لەورۆژەوە ئەمەریکا لەهەولی ئەوەدایە کە ئەم باڵادەستیەی ئێران لەناو عێراقدا کەم بکاتەوە، لێکترازانی شیعەکان لەم راستایەدایە، هەر ئەمەشە وای کردووە پێکهێنانی حکومەت تا ئەم ساتەوەختە دوا بکەوێت و لایەنەکان نەتوانن بگەنە رێکەوتنێک کە خوازیاری هەموویان بێت.
سەرەنجام ئەمانە هەموویان سەر بە یەک خێزانن ئەگەر جیاوازیەکیشیان هەبێت رەنگە کەمێک لێرەو لەوێ لە قسەو گفتیاندا بەدی بکرێت، بەڵام بە کردەوە هەموویان یەک شت ئەکەن.
کۆمەڵگەی عێراق لەدوای 20 ساڵ لەبینینی دەسەلاتی شیعە مەزهەب و حیزبە سیاسیەکانی تری، ئێستا گرنگیەکی ئەوتۆ بە پێکهێنانی حکومەت نادەن، چونکە چاوەرێیەکی ئەوتۆیان لێی نییە بۆ باشکردنی ژیان و گوزەرانیان.
بەهۆی بوونی زۆری میلیشیای سەر بە ئێران لە عێراقدا، ئێران ئەتوانێت گرفتی گەورە بۆ حکومەتی عێراق دروست بکات ئەگەر بەرژەوەندیەکانی ئەو لەبەرچاو نەگرن، ئێستا ئەمەریکا بەوهێزەی جارانی لەعێراقدا بونی نییە بۆیە ئاسان نییە بتوانن لایەنەکانی سەربە ئێران فەرامۆش بکەن.
بۆپێشەوە: لەهەڵبژاردنەكاندا لایەنە شیعەكانی سەر بە ئێران پاشەكشەیان كرد، و باس لەوە دەكرێت ئەو لایەنانە دەبنە ئۆپۆزیسیۆن، ئایا ئەمە چ كاریگەریەكی لەسەر حكومەتی داهاتوو، و شەقامی عێراقی دەبێت؟
ئەکرەم عەبدوڵا: حکومەت لە عێراقدا لەسەر دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان دروست ناکرێت، بەلکو تەوافقاتی نێوان حیزبە سەرەکیەکانی بەشداربووە لە هەڵبژاردنەکاندا، بە واتایەکی تر هەلبژاردن تەنها رووی دەرەوەی پرۆسەی سیاسیە لە عێراقدا ئەگەر نا رووە راستەقینەکەی بوونی تەوازنی هێزە لەنێوان لایەنە رکەبەرەکاندا.
ئۆپۆزیسیۆنی بەشێک لە لایەنە شیعەکان هیچ پەیوەندیەکی بە شەقامی عێراقیەوە نییە، چونکە حیزبە ئیسلامیەکان بەدوای بەرژەوەندیەکەوەن کە جیاوازیەکی ئیجگار زۆری هەیە لەگەڵ بەرژەوەندی خەلک و شەقامی عێراق.
شەقامی عێراقی سالانێکی زۆرە بە خۆپیشاندانەکانی گۆرەپانی تەحریر و شارەکانی ناوەراست و خواروی عێراق سەلماندیان کە ئەوەی ئەوان بەشوێنیەوەن زۆر جیاوازترە لەوەی کە حکومەتی عیراق و حیزبەکانی بەشدار بوو لە پرۆسەی سیاسی هەولی بەئەنجام گەیاندنی ئەدەن، بە عەمەلیش لەماوەی 20 سالی رابردوودا بینومانە کە دەولەت و حیزبەکانی ئەو کۆمەلگەیە بوونەتە خاوەن سەرمایەیەکی بێ شومارو لەولاشەوە خەلکی کرێکارو زەحمەتکێشی عێراق بەدەست کەمترین و سەرەتایترین مافەکانیەوە گیرۆدەو بێ بەشن.
نیگەرانی ئەوانە بۆ ئەوە نییە کە ئەمان زیاتر خزمەت بە کۆمەڵگەی عێراق ئەگەیەنن و پێداویستیە سەرەتاییەکانی ژیانیان لە ئاو و کارەبا و شوێنی نیشتەجێبوون و قوتابخانەیان …هتد بۆدابین ئەکەن، بەڵکو لەو روانگەوەیە کە ئەمان کەمتر لە ئیستیحقاقاتی خۆیان کە جاران هەیان بوو نیگەرانن.
هەلبژاردنەکانی ئەم دواییەی عێراق، هەموو حیزبەکانی عێراق و کوردستانی توشی شۆک کردووە، بۆیە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت نەیانتوانیوە حکومەتی خۆیان پێک بهێنن.
هەروەک لە راگەیاندنەکانی خۆیاندا هاتبوو لە 19٪ خەلکی عێراق بەشدار بووە لە هەلبژاردنەکاندا، بەشێکیش لەمانە بە (نا) پسولەی هەلبژاردنەکانیان خستۆتە ناو صندوقەکانی دەنگدانەوە، بۆیە ئەگەر بە پێوەری باوی دیموکراسی خۆشیان بێت ئەبوایە ئەمانە نەتوانن یان بۆیان نەبوایە حکومەت پێک بهێنن، چونکە بەشی هەرەزۆری کۆمەڵگە بەشداری هەڵبژاردنەکانیشی نەکردو بایکۆت بووە سیمای ئاشکرای ئەو کۆمەڵگایە.
لێکدانەوەکان ئەوە نیشان ئەدەن کە سەرەنجام ئەمانە حکومەتی خۆیان پێک ئەهێنن، خەڵک دەنگیان پێ بدات یان دەنگیان پێ نەدا، یاخود بلێین ئەگەر لە 1٪ خەلکیش بچن بۆ دەنگدان، بەلام جیاوازیەکەی ئەمجارە ئەوەیە کە ئەمانە ئیتر ناتوانن ئیدیعای ئەوە بکەن کە نوێنەری بەشی هەرەزۆری خەلکی عێراق و کوردستانن، دەلیلەکەشی ئەوەیە لە عێراقدا هیچ کام لە لایەنەکان خۆشیان ئیعتیراف بە هەڵبژاردنەکان ناکەن، بەلکو ئەوەی کە بەکاری ئەهێنن بونی هێزی میلیشیاو ئەو سەروەت و سامانەیەکە لە داهاتی عێراق دەستیان بەسەردا گرتووە.
بۆپێشەوە: موقەتەدا سەدر پێداگری لەسەر پێكهێنانی حكومەتی زوربە دەكات و دەیەوێت كۆتایی بە حكومەتی تەوافوقی بهێنێت، چۆن دەڕواننە ئەو پێداگرییەی موقتەدا سەدر؟
ئەکرەم عەبدوڵا: ئەگەر لەبیرمان بێت لەسالی 1979 ز کاتێک کە خومەینی گەرایەوە بۆ ئێران و دەسەڵاتیان گرتە دەست، شیعاری (لا شرقیە و لا غربیە) یان بەرزکردوە ئەوە زۆر تر بۆ ئەوەبوو کە سەرنجی خەلکی ئێران بۆلای خۆی رابکێشێت و بیانخاتە ژێر رێکێفی خۆیەوە تا بتوانێت خەلک هان بدات بۆ پارێزگاری لەو دەسەلاتەی کە قەرارە دایبمەزرێنیت و رزگاری بکات لەهەر ئەزمەیەک و فشارێکی خارجی بۆی دێتە پێش، بەڵام زۆر زوو دیتمان چۆن دەستەودامێنی دنیای غەرب بوون بۆ دانپیان و بەفەرمی ناسینی دەسەڵاتیان، یان بینیمان چۆن شەرقیان کردە مەیدانی ناردنی شۆرش و دەستێوەردان لە رێگای گروپ و لایەنەکانی سەربەخۆیاندا. ئەمەی موقتەدا سەردیش رەنگە بەروالەت وا نیشان بدات کە ئەو جیاوازیەکی زۆری هەیە لەگەل بەشە شیعەکانی تر، کە گوایە ئەم سەر بە ئێران نییە، بەڵکو سەربەخۆ هەڵسوکەوت ئەکات، بەلام راستیەکەی ئەوەیە کە ئەیانەوێت حکومەتی شیعە مەزهەب کە هەزارەها ساڵە خەونی پێوە ئەبینن لە عێراقدا لەو ئەزمەگرتوویە رزگار بکەن کە سالانێکە تیی کەوتووە و رووبەرووی نارەزایەتی و نەفرەتیکی زۆر بۆتەوە لە عێراقدا، وە ناشتوانێت وەلام بە هیچ داخوازیەکی کۆمەڵگەی عێراق بداتەوەو رووی نەگریس و ناشیرینی خۆیان و دەسەلاتەکەیان لەبەرچاوی خەلکی عێراق بسرێتەوە.
بۆپێشەوە: جێگەو ڕێگەی حزبە دەسەڵات بەدەستەكانی كوردستان بەتایبەت (پارتی و یەكێتی) لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا چۆن دەبینن؟
ئەکرەم عەبدوڵا: حیزبە کوردستانیەکان لە بەغداد بریار بەدەست نین و ناشتوانن ئاڵوگۆری جدی و بنەرەتی لە بریارە سیادیەکان ببینن، بەڵکو ئەمان زیاتر موچەخۆی دەوڵەتن و هەر لایەنەو هەول ئەدات سەروەت و سامانی زیاتر بۆ خۆی حیزبەکەی کێش بکات هەروەک لە دەورەکانی پێشوتریشدا بینیمان.
خالێکی تر ئەوەیە کە لەدوای 16 ئۆکتۆبەرەوە زۆر شت گۆراوە و کەرکوک لە ژێر دەسەلاتی یەکێتی وپارتی نەما، بەنەخشە دارێژەری هەر ئەو قاسم سولەیمانییەی کە پارتی.. ویەکیتی فرمێسکی بۆ ئەرێژن لەسالیادی تیرۆرکردنیدا رادەستی حەشدی شەعبی شیعەکان کرا.
لەنێوان پارتی ویەکیتیشدا پارتی زیاتر باڵادەستە بەهۆی ئەوەی لە کوردستان لە هەڵبژاردندا زیاتر لە یەکێتی وحیزبەکانی تریش دەنگی بەدەست هێناوە، بۆیە رەنگە ئەمجارە فشاری زیاتر بخاتە سەر یەکیتی بۆ سەپاندنی مەرامی خۆی، لەبەر ئەوەی کە پێش 16 ئۆکتۆبەر یەکێتی زیاتر لە کەرکوک بالادەست بوو، ئێستا دوای ئەو کارەساتە یەکێتی ئەو بالادەستەی نەماوە لەوێ و ئەوەش کارئەکاتە سەر بالانسی هێزەکەی.
بۆپێشەوە: خەڵكی عێراق و كوردستان لە هەلومەرجێكی سەخت و ناخۆشدان، خواستی نان و كار و خزمەتگوزارییەكان، خواستی زوربەی هەرەزۆری خەڵكی عێراقە… تا چەندە لاتان وایە حكومەتی داهاتوو دەتوانێت وەڵام بەو خواستە سەرەتاییانەی هاوڵاتیان بداتەوە؟
ئەکرەم عەبدوڵا: سەرەتا ئەمەوێت ئەوە بلێم کە دروست بوونی حکومەتی عێراق لەلایەن خەلکی عێراق وکوردستانەوە نەبووەتە قسەو باسی رۆژانە تا بە پەرۆشەوە چاوەرێی گوێ بیستی هەواڵەکە بن، نەک هەرئەوە، بەڵکو دوای چەند مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکان، خەلک هەر بەقەد ئەوە بۆی گرنگە کە چەندە بەشداری هەڵبژاردنەکانیان کردو و بایکۆتیان کرد.
تەجروبەی 20 سالی دەسەلاتی حیزبە ئیسلامیە شیعەکان و 30 سال دەسەلاتی حیزبە کوردیەکان لە کوردستان نیشانیدا کە نەک ناتوانن خواستەکانی خەلکی عێراق و کوردستان فەراهەم، بەڵکو خۆیان بوونە بەشێکی بنەرەتی لەمپەر لە بەردەم بەدەستهێنانی داخوازیەکانیان، ئەمەش وای کردووە کە کەمتر بەدەم بانگەوازی هەڵبژاردنەوە بچن و لە شارەکانی کوردستان و ناوەراست و خواروی عێراق خەلک برژێنە سەر شەقامەکان بۆ دابینکردنی داخوازیەکانیان.
عێراق خاوەنی گەورەترین سەرچاوەی نەوتییە، بەلام خەلکەکەی بەیەکێک لە هەژارترین ولاتی دونیا هەژمار ئەکرێت. حیزبە ئیسلامیەکانی عێراق و کوردیەکانی کوردستان سەلماندیان کە نەک ناتوانن کۆمەڵگە بەرێوەببەن، بەڵکو خۆشیان ئەهلی ئەوەنین چارەنوسی کۆمەڵگەیان بدرێتە دەست.
ئەم حکومەتە حکومەتی هەمان نەهج و میتۆدێکە کە ساڵەهایە کۆمەڵگەی پێ بەرێوە ئەچێت، نەک ناتوانێت وەلام بەخواستە سەرەتاییەکانی خەلکی عێراق و کوردستان بداتەوە، بەڵکو چینی هەژار و کەم دەرامەت و نەبوونی هەتا دێت بەرەو زیاتر ئەروات و سەرمایەدارانیش زیاترو زیاتر کەلەکەی سەرمایەکەیان ئەکەن، ئەمەش ئەو قڵشتە چینایەتیەیە کە تادێت لەکۆمەڵگەی عێراق و کوردستان پەرە ئەسێنیت.
بۆپێشەوە: زوربەی خەڵكی عێراق و كوردستان بڕوایان بە حزب و لایەنە سیاسییە دەسەڵاتدارەكان نەك نەماوە، بەڵكو لێیان بێزارن و لە دەرفەتێك دەگەڕێن بۆ ڕاماڵینیان، چۆن دەكرێت كۆتایی بەدەسەڵاتی ئەو حزبانە بهێندرێت؟
ئەکرەم عەبدوڵا: خەڵکی ناوەراست و خواروی عێراق هیچ متمانەیەکیان بە حیزبە ئیسلامیەکان نەماوەو بەهەمان شێوەش لە کوردستان پارتی و یەکێتی و حیزبە هاوپەیمانەکانیان متمانەیان لەدەست داوە.
لەناو شاری نەجەف کە ناوجەرگەی پیاوە دینیەکانی شیعە مەزهەبە، خەلکانێک بەئاشکرا لەناو سۆشیال میدیاو تۆرەکۆمەلایەتیەکان هاوار ئەکەن و داوای دوورخستنەوەی دین ئەکەن لە دەسەلات و نەفرەت ئەنێرن بۆ پیاوانی حەوزە دینیەکانی شیعە مەزهەب و حیزبەکانیان کە ئەمە پێشتر کەمتر رویداوە.
ئەم دەسەڵاتەی کە لە عێراق و کوردستاندا بوونی هەیە هیچ ریفۆرمێک هەڵناگرێت و ناشتوانێت قبوڵی بکات، چونکە هەر ریفۆرمیك ئەم دەسەلاتە دەستی بۆ بەرێت ئەبێتە هۆی دارمانی خۆی، بۆیە تاقە رێگایەک کە مابێتەوە رێگەی ڕامالینی ئەم دەسەلاتەیە و گۆرینی بەدەسەلاتێکی تر کە بەرژەوەندی خەلکی عێراق لەبەرچاو بگرێت.
بۆ گۆرینی هەر دەسەلاتێک پێش ئەوەی بیر لە گۆرینی بکرێتەوە ئەبێت بیر لە جێگرەوەکەی بکرێتەوە ئەگەر نا هەمان سیناریۆی پێشتر بەشێوەیەکی تر دووبارە ئەبێتەوە.
خەڵکی عێراق و کوردستان نارازین و کەم رۆژ هەیە خەڵک خۆپیشاندان نەکات دژ بە دەسەڵاتەکانیان، بەڵام ئاسۆیەک کە بەسەر ئەم نارەزایەتیانەدا زاڵە ناتوانیت ببێتە هەوێنی ئاڵوگۆرێکی ریشەیی لە کۆمەڵگەدا.
مێژوو سەلماندوویەتی کە هیچ خۆپیشاندان و شۆرشێک بۆ ئاڵوگۆر بە بێ رێکخراوبوون ناگات بە ئەنجامەکانی خۆی. حیزبە ئیسلامی و ناسیۆنالیستەکانی عێراق و کوردستان ئەلگۆی خۆ رێکخسنی سەرمایەدارو خاوەن کۆمپانیاکانن بۆ دەست بەسەراگرتنی سەروەت و سامانی کۆمەڵگە، بۆیە بەشی هەژارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگە کە کرێکارو زەحمەتکێشی ئەو کۆمەڵگەیەن ئەوانیش ئەبێت ئاسۆی سیاسی خۆیان لەگەڵ ئەوان جیا بکەنەوە و خۆیان لەحیزب و ئۆرگانەکانیدا رێک بخەن ئەگەر نا چارەنوسیان هەر بەدەست ئەوانەوە ئەبێت کە ئێستا بەدەستیانەوە ناڵاندویانە.