کەلتور و توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان نووسینی: شوانە حەسەن ئەبوبەکر
کەلتور و توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان
نووسینی: شوانە حەسەن ئەبوبەکر
توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت و گەورەیی ئافرەت، دیاردەیەکی شاراوە و نادیار نییە، بەڵکوو جیهانییە و کۆمەڵێک تایبەتمەندیی که‌لتووری، کۆمەڵایەتی، نه‌ته‌وه‌یی، سیاسی و ئابووریی هه‌یه. کات و شوێنی تایبەتی نییە و سنووری شوێنێک، یان وڵاتێک، یان کیشوەرێکی نییە، واته سنووری جوگرافیی نییە. ژنانی ماڵەوە و ده‌ره‌وه، خوێندەوار و نەخوێندەوار، دەوڵەمەند و هەژار، بەڕێوەبەر، یان فەرمانبەرێکی ئاسایی، جوان و ناشیرین، کۆمەڵگه‌ی پێشکەوتوو و دواکەوتوو دەگرێتەوە و، هەمیشە بەشێوەیەک لە شێوەکان تووشی توندوتیژیی جەستەیی، یان دەروونی، یان سێکسی دەبنەوە، لە لایەن باوک، مێرد، برا، کوڕ، مام و خاڵ و هی ترەوە.
ئەگەر تێڕامێنین و سەیر بکەین دەبینین سەرباری ئەو هەموو پێشكەوتنانەی ئەمڕۆ، نەتوانراوە دیاردەی توندوتیژی دژی ئافرەت دەستی بەسەردا بگیرێ و ئافرەت شکۆفەی بپارێزرێت هەندێك جاریش ئامارەكان لە بەرزبوونەوەدان، ئەمەش لەبەرئەوەی ئەم دیاردەیە رەگی لە نێو سترەكتۆری کۆمەڵگەی چینایەتی كۆمەڵگەدا هەیە و، هەڵقوڵاوی بەشێك لەو كه‌لتوورە دواكەوتووەیە كە لە كه‌لتووری نەتەوەكانی دەوروبەر و بەشێك لە كه‌لتووری بەدەستهاتووی بەناو دابونەریتی كوردەواری خۆمان، كە تێكەڵكراوە بە دەقە ئاینیەكان، كە دەڵێین بەشێك لە كه‌لتووری بەدەستهاتووی بەناو دابونەریتی كوردەواریی خۆمان، مەبەستمە بڵێم كه‌لتووری ئێمە لە بنەرەتدا كه‌لتوورێكی دژە ئافرەت نییە و، توندوتیژیش دژی ئافرەت كه‌لتووری ئێمە نییە، بەڵام كۆمەڵگەی ئێمە بە درێژایی مێژوو داگیركراوە و، رووبەرووی پرۆسەیەكی بەردەوامی توندوتیژی بۆتەوە، ئەمەش وایکردووە پەروەردەی كۆمەڵایەتی پەروەردەیەكی توندوتیژ و، ناهاوسەنگ بێت بە شێوەیەك كە لەگەڵ یەكەم چركەساتی لەدایكبوونی مرۆڤی مێینە رەنگی داوەتەوە…
بەپێی زۆربەی ئەو پێناسە جیهانییانەی، کە بۆ توندوتیژی کراون، بریتییە لە: “هەموو ئەو (کردار، رەفتار، ئاماژە، قسە و جووڵانە)، کە بەبێ خواستی خۆی بەرامبەر کەسێک ئەنجام دەدرێت”. کەواتە توندوتیژیی جەستەیی و دەروونی، شوێنەوار و کاریگەریی خۆی جێ دەهێڵێت. ئیتر لەلایەن هەر کەسێکەوە بەرامبەر کەسێکی تر بکرێت.
مرۆڤ لە هەست، غەریزە و پێداویستییە سەرەکییەکانی ژیاندا یەکسانن، هیچ مرۆڤێکی ئاسایی نایەوێت کەرامەتی لەکەدار بکرێت و شکۆفەی بشکێنرێت، یانیش قسە و ئاماژەیەکی ناشایستەی بەرامبەر بکرێت. زۆرجار کەسەکان لە حاڵەتی بێدەسەڵاتی، یان ناهۆشیاریدا، بەشێک لە توندوتیژییەکان قبووڵ دەکەن، بەڵام مەرج نییە ئەم بێدەنگی و بەرگەگرییە تا سەر بێت. ئەگەر وەکوو خۆی و لە کاتی خۆی وەڵام نەدرێتەوە، بەجۆر و شێوازی تر و لە کاتی جیاواز، دەرهاوێشتەی خۆی دەبێت.
ناوەناوە کەسانێک لەژێر ناونیشانی (پیاوی ئایینی) بە ئارەزووی خۆیان و بێسنوور قسە بە ئافرەتانی کۆمەڵگە دەڵێن و شکۆفەیان دەشکێنن، ئەوان ئایین وەکو وەسیلەیەکی سەرکوتکردن و بۆ راگرتنی رەوتی پیشڕەوی کۆمەڵگە بەدەستەوە دەگرن. بەهۆی بەکارهێنانی ئایین، سۆزی بەشێک لە خەڵک ئیستیغلال دەکەن و رەوایەتیی بەم دەستدرێژکارییە دەدەن، ئەم دیندارییەی کە ئەم جۆرە کەسانە بە کۆمەڵی دەفرۆشنەوە، میژوویەکی ئاشکرای هەیە لە وێرانکردنی کۆمەڵگەو پاشەوپاشگێرانەوەیەتی، دنیای بەناو ئیسلامی باشترین بەڵگەی رۆڵی وێرانکەرانەی دین لەدژی تاک و شکۆڤایی کۆمەڵگەی خستۆتە ڕوو. لە سەردەمی تەکنۆلۆژیا و کرانەوەی کۆمەڵگە، لەجیاتی ئەوەی سەری خۆیان کز بکەن و پەیوەندی خۆیان بەشیوەی تاک و شەخسی لەگەڵ ئەو باوەرەی هەیانە بپارێزن، دێن و وەکو هەمیشە نابەرپرسانە هەندێ قسە فڕێ دەدەن، کەنەک دوورو نزیک کۆمەك بە کۆمەڵگەو ئاگاهی کۆمەڵگە ناکات، بەڵکو تونیلە داخراوەکانی ژیان دەخەنە بەردەم ئینسانی ئەم سەردەمە، کە زانست و زانیاری زیندو گۆی زەوی تەنییوە.
کەسانی هۆشیار و بەئاگا لە پێشکەوتنە خێراکانی جیهان و سەردەمی گلۆبال و عەولەمە، تێدەگەن کە ناتوانرێت بەر بە گۆڕانکارییەکان لەسەر هەر ئاستێکی ژیاندا بگیرێت، ئەو جەهلەی، کە پێشتر بەناوی جیاجیا لە کۆمەڵگە بڵاودەکرایەوە، کرانەوە و خوێندنیان بە عیلمی ئیبلیس وەسف دەکرد. ئێستا لە هیچ کوێی ئەم گوندە جیهانییەی، بەهۆی تەکنەلۆژیاوە دروست بووە، جێگایان نابێتەوە. بۆیە ناتوانرێت ئەوەی پێشتر دەیانکردە جێی باوەڕی کۆمەڵ و لەژێر ناوی جیاواز پێگەی کۆمەڵایەتی بۆ دروست دەکردن، ئیتر درێژە بکێشێت. دەبێت دان بە گەورەی و گرنگی ئافرەت دابنێن و شکۆفە و پیرۆزی بۆ بگێڕنەوە.
ئەوەی ئێستا لە بەشێك لەو پیاوانە یان ئەوانەی بەناوی ئایینەوە دەیانەوێ فەتوای دابەشکردنی کۆمەڵ بدەن، بەر لە هەر شتێ هەست دەکەن، کە پێگەی کۆمەڵایەتییان لەمەترسیدایە، چونکە کاتێک کۆمەڵگەیەک دامەزراوەی تێدابێت، ئەو کەسانە شوێنیان لەق دەبێت، هاوکات پێشکەوتنی کۆمەڵگە لەسەر ئاستە جیاجیاکان و ئاگایی خەڵک، جارێکی تر شوێنی ئەوان لێژ دەکات. لەبەرئەوە ئەو جۆرە پیاوانە لە پەلەقاژەدان بەردەوام بەسەر ئافرەتان و مافەکانی ئافرەتاندا دەڕشێنەوە و بەردەوام دەگەڕێن بەهەر جۆرێک بێت شکۆفەی ئافرەت بشکێنن یاخود لەکەدار و ناشیرینی بکەن، ئەوە لەکاتێکدا لەڕۆژێکی وەکو ئەمڕۆدا کە لەسەدەی بیست و یەک و ساڵی دوهەزاروبیست و یەکدا دەژین هەموو تاکێک دەبێت دەرک بەو عەقڵیەتە بۆگەنە بکات، چونکە ئەو عەقڵیەتێکە داشۆراوەتەوە لەهەموو بەها جوانەکان و چاوی بەهیچ ڕەمزێکی سەرکەوتنی ئافرەتان هەڵنایەت.