عەلی محەمەد: بەدیلی هەلبژاردن تێکۆشانی هەرچی زیاترە بۆ تێپەڕاندنی خاڵی لاوازی ناڕەزایەتیەکان، بۆ بەرینبوون و بە‌هێزکردنیان، بۆ هاوئاهەنگی زیاتری هەر هەموو ڕابەرو گروپە چالاکە بەشدارەکانی ناو ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان، دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ نووسەر و ڕۆژنامەنووس بەڕێز عەلی محەمەد ئەمین سەبارەت بەهەڵبژادنی پێشوەختە لە عێراق.
عەلی محەمەد: بەدیلی هەلبژاردن تێکۆشانی هەرچی زیاترە بۆ تێپەڕاندنی خاڵی لاوازی ناڕەزایەتیەکان، بۆ بەرینبوون و بە‌هێزکردنیان، بۆ هاوئاهەنگی زیاتری هەر هەموو ڕابەرو گروپە چالاکە بەشدارەکانی ناو ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان،
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ نووسەر و ڕۆژنامەنووس بەڕێز عەلی محەمەد ئەمین سەبارەت بەهەڵبژادنی پێشوەختە لە عێراق.
بۆپێشەوە: دەستبردن بۆ هەڵبژاردنی پێش وەختە، لەژێر گوشاری خۆپیشاندانەکانی کۆتایی ساڵی ( ٢٠١٩ ) ناسراو بە خۆپیشاندانەکانی ئۆکتۆبەردایە، یان ویستی سیاسی هێزو قەوارە سیاسیەکانە؟
عەلی محەمەد: دەکرێ بڵێین هەردووکیان، بەڵام هەردووکیان ڕوونکردنەوەی زیاتریان دەوێت. سەرەتا دەڵێم ناڕەزایەتیەکانی زۆرینەی گەلی عێراق، بەتایبەت خۆپیشاندانەکانی ئۆکتۆبەر، ڕۆڵی کاریگەری هەبوو، بۆ ئەوەی ئەم حیزب و لایەنە سیاسیانە بچنە پای بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی پێش وەختەو خۆسازدان بۆ جێبەجێکردنی. دیارە ئەم بڕیارە لەو مەبەستەوە نەدراوە کە هەرچی زووتر هەڵبژاردن سازبدرێت، پارلەمان و حکومەتێک پێکبهێنرێت وەڵام بە داواکاریەکانی خۆپیشاندەران بداتەوە و گرفت و تەنگ و چەڵەمەکانی خەڵکی کەمدەرامەت و ئازادیخواز جێبەجێکرێ. لەوەوە نەهاتووە، کەکارنامەی ئەو حکومەتە چارەسەر یا سنوردانان بێت بۆ بێکاری و هەژاری لەڕادەبەدەر، بۆ بنەبڕکردنی گەندەڵی و بەهەدەردانی سەروەت و سامان، بۆ دەستەبەرکردنی هەڵومەرجێکی ئازاد بۆ ڕادەربڕین وفەراهەمکردنی سەرجەم ئازادییە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان، بۆ چەککردنی هەموو میلیشیا و هێزو چەکدارە تایەفی و مەزهەبی و پێشێلکەرانی ماف و ئازادییە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی خەڵکی ناڕازی و ستەمدیدە. بەپێچەوانەوە، دەستبردن بۆ هەڵبژاردنی پێش وەختە، بۆ ئەوەیە سیستەمی سیاسی هەرەس نەهێنێ، تا خەڵکێکی ناڕازی و خۆپیشاندەر فریوبدەن. هیواداربن بە حکومەتێک لەسایەیدا، ماف و داواکاریەکانیان دەستەبەربێت و ژیانێکی ئازادو خۆشگوزەران بەسەربەرن، لەوەوە هاتووە کە ڕێگانەدرێت خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکان هێندەی تر پەرە بسێنێت و گشتگیرتربێت و مەرجەکانی بەرەوپێشچوون و سەرکەوتن دەستەبەرکات و کۆتایی بەدەسەڵاتی ئەم ملهوڕانە بهێنێت. دەسەڵاتداران ئەوەی لەدەستیانبێ بۆ ڕزگارکردنی خۆیان لە هەرەس، لە کەوتن، لەدەستدانی بەرژەوەندیەکانیان دەیکەن، ئەزموونی چەندساڵە نیشانیدا کەسەرکوت و گرتن و تێرۆر و پەلاماردان دادیان نادات وگفت و بەڵێنەکانی پێشوو چیتر بەهانای درێژەدانی حوکمداری خۆیان ناگات، ئیتر دەبێ ڕێگاو شێوازو گفتی نوێ و تەنانەت ڕووپۆش و ئارایشتی نوێ بەکاربهێنن. بەڵام جەوهەرو سیستەمی حوکمڕانی کەبەندە لەسەر حوکمڕانی کەمینەیەکی ملیاردێرو دزو تاڵانچی و تەنانەت نەزان و جاهیلیش بەسەر ملیۆنەها خەڵکی ستەمدیدەو ئازادیخواز، هەروەک خۆی بمێنێتەوە، هەڵبژاردنی ئەمجارەش یەک لەو ڕێگا چارانەیە، کەدەسەڵاتدارانی عێراق، بە بەناو ئۆپۆزیسیۆنەکانیشەوە، بەوانەشی کەبە فێڵ یان بەزۆر سوار ملی ناڕەزایەتیەکان بوون، بەوانەشی کەلەنزیک و دوور پڕوپاگەندەی بۆدەکەن، پەنای بۆ ئەبەن…
دیارە ئەمە ئەوە ناگەیەنێ، کەئەم حیزب و خاوەن میلیشیایانە، ئەم تایەفی و مەزهەبیانە، ئەم داردەستی دەوڵەتانی ناوچەو دەوڵەتانی زلهێزانە، چیتر ڕێگاو شێوازە کۆنەکان ناگرنەوە بەر؟ نەخێر ئەمانە، لەتەنیشت ئەم هەنگاوانەشدا، دەست لە تیرۆرو کوشتن و بڕین و پەلامارو تۆمەتبارانکردن هەڵناگرن و لەکات و شوێنی پێویست دا بێ باکانە دەیکەن…..
بۆپێشەوە: لایەنە دەرەکیەکان، لەوانە ئەمریکاو تورکیاو ئێران، چ کاریگەریەکیان لەسەر هەڵبژاردنی عێراق هەیە؟
عەلی محەمەد: عێراق لەمێژە بووەتە گۆڕەپانی ململانێی زۆر دەوڵەت و هێزو لایەنی جیهانی و ناوچەیی، شاراوە نییە ئەمریکا هەر لەدوای ڕوخانی ڕژێمی بەعسەوە، چەند هەوڵیداوە تا ڕژێمێک بێتەسەرکارو بیپارێزێ کەتەواوی بەرژەوەندیە ئابوری و سیاسیەکانی بپارێزێ و لەم نێوەدا چی پێکراوە کردوویەتی، ئێستاش هەر بەو مەبەستە پڕوپاگەندە بۆ هەڵبژاردنێکی بەناو پاک و پوختە دەکات و هاریکاری هەمەلایەنەی هەموو ئەولایەن و هێزو کەسانەش دەکات کە لەخۆیەوە نزیکن، یاخود لانی کەم دوورن لەسیاسەت و بەرژەوەندی دەوڵەتی ئێران. هاوکات دەشیەوێ وانیشانی بدا کەئەو لەگەڵ قوڵکردنەوەی پرۆسەی دیموکراسی و فەرمانڕەوایی گەلی عێراق و سەربەخۆیی خۆی دایە. دیارە ئەمریکاش لەتارمایی خۆپیشاندەران و خەڵکی ناڕازی دەترسێت . ناخوازێ ڕۆژان یاساڵانێک بێت، لایەنێکی نەیار بەخۆی یا شۆڕشگێڕانێکی ڕاستەقینە جڵەوی حوکمڕانی لەعێراق دا بگرنەدەست، بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا بکەوێتە مەترسیەوە…
دەوڵەتی ئێرانیش، لە چەندین ڕێگاوە، ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ، دەستی لە عێراق دایە، بەتایبەت کە چەند هێزو لایەنێکی سیاسی شیعی و تەنانەت کوردیش ملکەچی بڕیارو پاراستنی بەرژەوەندیەکانی ئەو دەوڵەتەن. بۆ ئەمەش ئێران کاریکردووەو کاردەکات هەرچی زووترە لایەنگرەکانی زیاتر باڵادەستبن و نەیارەکانی زیاتر لاوازبن، هاوکات ئێران هەوڵئەدات لە ڕێگای دۆستەکانیەوە، هەرچی زیاتر تەنگ بە بەرهەڵستکارانی ڕژێمەکەی هەڵچنێ و بەشێوازی جۆراوجۆر سنور بۆ بوون و چالاکیە چەکداری و سیاسیەکانیان دانرێ، ئەوەشمان لە بیر نەچێت کەدەوڵەتی ئێران بۆ کەمکردنەوەی فشاری ئابوری لەسەری و کەمکردنەوەی کاریگەریەکانی گەمارۆ، سودێکی زۆری لە عێراق و کوردستان بینیوەو دەخوازێ ئەم هەلومەرجە نەک هەر کۆتایی نەیەت، بەڵکو زەمینەی زیاتری بۆ بڕەخسیت و ئامانجی دەستێوەردانەکانی مسۆگەرتربێ.
دەوڵەتی تورکیاش، بەهەمان شێوە، وێرای هەوڵەکانی بۆ بەدیهاتنی خەونی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، داگیرکردنەوەی ڕووبەڕێکی فراوان لە زەوی و ملکەچپێکردنی گەلەکانیان، هەوڵئەدا ڕێگای دەستێوەردانی بۆ ئاسانتربێ، لە دەستوەشاندن لەبەر‌هەڵستکارەکانی، بەپلەی یەکەم پکك، هەروەها پاراستنی بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوریەکانی ئێستاو داهاتووی، بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانە ئابوری و سیاسی و گۆشەگیریەی کە هەرئێستا ڕژێمی تورکیا پێوەی گرفتارە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، هەمووان کۆکن لەسەر ئەوەی کە یەکگرتوویی ئەم پێکهاتە ئیفلیجەی قەوارەی عێراق پارێزراوبێت، لەم نێوەدا حکومەتی هەرێمێش هەرچی زیاتر لاوازو کەمدەست و پەراوێزخراوو هەردەم چاولەدەستبێ…
بۆپێشەوە: دەکرێ لەژێر سایەی نائەمنی هێزی چەکدارو بەخشینەوەی پارەو دەستێوەردانی دەرەکیدا، هەڵبژاردنی لانی کەمی بێ ساختەو تەزویر بەڕێوە بچێت؟
عەلی محەمەد: ئەگەر قەراربێت هەڵبژاردن شتیک لەبارودۆخەکە بگۆڕێت، ئەگەر تەنها بۆ دووبارە دابەشکردنەوەی پلەو پایەو پۆست و پول و پارەو سامان نەبێت، یاوەک دەوترێت بێ ساختە و تەزویر بەڕێوە بچێت، دەبوو پێشوەختە سنورێک بۆ دەستێوەردانە دەرەکیەکان دابنرایە، دەبوو زیندانە سیاسی و دەستبەسەرکراوەکان هەر هەموو ئازادکرانایە، دەبوو چەکدارە یاسایی و نایاساییەکان، لەجیاتی پێشێلکردنی مافی هاوڵاتیان، لە جیاتی هەرەشەو گوڕەشە، لە خزمەتی باش بەڕێوەچوونی پرۆسەکەدا بوونایە، بەڵام وەک پێشتر ئاماژەم پێدا؛ هەموان بەشدارن لە هاتنەکایەی ئەم بارودۆخە مەینەتبارەدا، هیچ یەک لەلایەنە ناوخۆیی و دەرەکیەکان جێگای متمانەنین، بەڵکو نموونەی هێزی پێشێلکاری ماف و گەندەڵی و تاوان و ساختەکارین، چاوەڕوانی ئەوەیان لێ ناکرێ کە ئەم پرۆسە بەناو دیموکراسیە بەبێ ساختە و تەزویر بەڕێوە بچێ، و ئەگەر تاڕادەیەکیش، کەمن بڕوام بەمەنییە، توانرا شتێک تەجاوزی ئەم ساختەو دزی و گزیانە بکرێ، ئەوا دوائەنجامی هەڵبژاردن هەر بەقازانجی ستەمکاران دەکەوێتەوەو دەشێ شتێک دەم و چاوەکان بگۆڕێن، ئەگەر نەشکەوتەوە، ئاساییە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی خۆیان عێراق بکەنەوە بە گۆمی خوێن، هەروەک لە مێژووی دوورو نزیکدا چەندین جار کردوویانە…
بۆپێشەوە: ئایا بەشدارینەکردنی هاوڵاتیان لە هەڵبژاردن چ کاریگەریەکی لەسەر ئاکامی هەڵبژاردنەکان و هەل و مەرجی سیاسی دەبێت؟
عەلی محەمەد: بەمتمانەکردنە سەر ئەو ڕاستیانەی سەرەوە کە ئاماژەمان پێکرد و بەوەی یاریچیانی ئەم گەمە چەواشەکارانە بەناو دیموکراسیە زۆر ڕوون و ئاشکران و لەگەندەڵی و دزی و تاوان و گێرە شێوێنی و شەڕی بەوەکالەت… تێوەگلاون، بەشدارینەکردنی هاوڵاتیان مانای دەبێت، بەڕای من ئەم بەشدارینەکردنە، زۆر بەرین و فراوانە کە نزیک بە (٧٠ ٪ ) ئەو هاوڵاتیانە دەبێتەوە کە مافی دەنگدانیان هەیە، ئەگەرچی پرۆسەکە ڕاناگرێ، بەڵام پەیامێکی توندو بە‌هێزی خەڵک ڕادەگەیەنێت کە ناوەرۆکەکەی ئەمەیە: زۆرینەی گەلی عێراق متمانەی بەهەڵبژاردن و لایەنە سەرەکیەکانی بەشداربووانی دەسەڵات و تەنانەت بەناو ئۆپۆزسیۆنیش نییە، بەشدارینەکردن، مانای فریونەخواردنە بەنمایشی چەواشەکارانەی هەڵبژاردن و بەردەوامیە لەسەر ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانە جەماوەریەکان…
بۆپێشەوە: بەدیلی هەڵبژاردنەکان چییە؟ ئەگەر خەڵک بەشداری هەڵبژاردنەکان نەکات، ئەی چی بکات؟
عەلی محەمەد: بەدیلی هەڵبژاردن لە ئێستادا، دەستگرتنە بە ناڕەزایەتیە بەرهەق و ڕەواکانی خەڵکی ستەمدیدە، ناڕەزایەتی خوێندکاران، مامۆستایان، موچەخۆران، کرێکاران، جوتیارانی پەراوێزخراو، خەلکانی بێ خانەو لانە، ڕۆژنامەنووسان و نووسەران و هونەرمەندانی ئازادیخوازو تەنگ پێ هەڵچنراو، هەموو ئەوانەی قوربانی دەستی تاوانی ڕژێمە لەدوای یەکەکانی عێراقن، بە ئێستاشەوە، بەدیلی هەلبژاردن تێکۆشانی هەرچی زیاترە بۆ تێپەڕاندنی خاڵی لاوازی ناڕەزایەتیەکان، بۆ بەرینبوون و بە‌هێزکردنیان، بۆ هاوئاهەنگی زیاتری هەر هەموو ڕابەرو گروپە چالاکە بەشدارەکانی ناو ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان، و تەریککردن و لاوازکردنی هەموو ئەم سەماکارە سیاسیانەی ئێستایە کە هەر هەموو خەم و هەمیان پاراستنی دەسەڵات و بەرژەوەندی خۆیان و ئاغاکانیانە، و ئەوەش بە زۆرگرنگ دەزانم کە پێویستە ماوە نەدرێت بەهیچ لایەن و دەستەو تاقم و کەسێک ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان بەمەبەستی بەدیهێنانی مەرامە تایبەتەکانی خۆیان بەلاڕێدا بەرێت.