ریفراندۆم و سەربەخۆیی وەڵامە بە دوو گرفتی بناغەیی و دەسەڵاتی میلیشیایی درێژ ناکاتەوە
ریفراندۆم و سەربەخۆیی وەڵامە بە دوو گرفتی بناغەیی و دەسەڵاتی میلیشیایی درێژ ناکاتەوە
نووسینی: عەبدوڵا مەحمود
لەو کاتەوەی پرسی ریفراندۆم هێنراوەتە ئارا، زۆریک لە نووسەران و بەتایبەتیش ئەوانەی کە دژی ریفراندۆمن یان دژی ریفراندۆمن لە روانگەی ئەنتی پارتیبوونیانەوە، پاساوێک بۆ رەتکردنەوەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی کە بەدەستیەوە دەگرن ئەوەیە کە دەڵین ریفراندۆم و سەربەخۆیی تەمەنی دەسەڵاتی ئیستا درێژ دەکاتەوە… بەرگری لە ریفراندۆم و چوونە بەرەی پارتییە و پاشکۆیەتیە بۆ دەسەڵاتی پارتی… من لەو وتارەدا هەوڵ ئەدەم وەڵامێک بەو بۆچوونانە بدەمەوە… بەهیوای کۆمەککردن بە رۆشنکردنەوەی لایەنە نارۆشنیەکانی ئەو مەسەلەیە…
ئەوە راستیەکی رۆشنە کە کۆمەڵگای کوردستان دەرگیری دوو گرفتی بناغەییە… کە هەرکام لەم دوو گرفتەش بۆنەتە ژینگەو منداڵدانی گرفتی هەمەلایەنەتری سیاسی و ئەمنی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و حقوقی، ئەم دوو گرفتەش کۆسپی گەورەن نەک هەر لەبەردەم شۆرشی سۆسیالیستی، بەڵکو تەنانەت بۆ ئالوگۆر پێکهێنانێکی بەرجەستەو بەرچاو لە ژیانی مادی و مەعنەوی خەڵکی کوردستانیشدا.
گرفتەکان، یان باشتر بڵێم دوو گرفتە سەرەکیەکە پێکهاتوون لە یەکەم: لکاندنەوەی کوردستان بە دەوڵەتی قەومی و ئیسلامی عەرەبی عێراقی. دووەم: دەسەڵاتی میلیشیایی ناسیونالیزمی کورد و داسەپاندنی چەند زوونی…
وە تا ئەم دوو گرفتە وەڵام وەرنەگرنەوەو رێگاچارەیەک بۆیان نەدۆزرێتەوە، ئایندەی سیاسی و حقوقی خەڵکی کوردستان بە ناجیگیری و ناسەقامگیری دەمێنێتەوە.
ئیستا زیاتر لە ١٤ ساڵە فیدرالیزمی قەومی…لە عێراق هەیە، کۆمەڵگەی عێراق تا هاتووە لێکدابڕ دابڕتر بووە، پەرتەوازەو دابەش بووە، ئەوەی هەرکام لە بەشەکانی ئەم عێڕاقەی بەروکەش یەکگرتوو هێشتۆتەوە، سازانە لەسەر دابەشی داهات و پۆست و بەشداری سیاسیی سێ رەوتی دیاریکراوە. ناسیونالیزمی/ئیسلامی شیعی، ناسیونالیزمی/ عەرەبی سونیی، ناسیونالیزمی کورد… بەڵام لە دنیای واقعیدا هەرسێ ئەم رەوتانە سەرباری ململانێی نێوخۆی خۆیان، لەبەرامبەر یەکتریدا راوەستاون و کۆمەڵگەیان بەرەو دارمان و وێرانەو هاوڵاتیانیشیان بێ ئێرادە کردووە.
هەر کەسێکی واقیع بین، تەماشای عێراق بکات و پەیوەندی نێوان هەریمی کوردستان و عێراق، بکاتە جێگای تێرامان و دیدیكی سەرراست، بەسادەیی دەتوانێت، لێک دوورکەوتنەوەی ئەم دوو کۆمەڵگەیە، لە هەموو زەمینەکانی دەسەڵاتداریتی و سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، پەیوەندی ناوچەیی و جیهانی، تەنانەت کەلتوری و فەرهەنگیش، ببینێ. لەو نێوەدا فیدرالیزمی قەومی وەکو لێی چاوەرواندەکرا، نەک نەیتوانییوە وەڵام بە کیشەی کورد بداتەوە، بەڵکو خۆی بۆتە گرفتێکی واقعی و سەربار بۆ برینی سەر کیشەی کورد لە عێراقدا… لە ٢٠٠٣ وە تا ئێستا، کیشەی داهات و بودجە، کیشەی سنور، کیشەی سەرژمێری، کیشەی نەوت و غازو سامانی سروشتی، کیشەی کەرکوک و مادەی ١٤٠ و ناوچە کێشە لەسەرەکانی تر، کیشەی پەیوەندی بە وڵاتانی ناوچەکەوە، لە ئیستا و داهاتوودا کیشەی حەشدی شەعبی و پێشمەرگە… هەموویان هەڵگری چەندین گرفتی سیاسی و ئابوری و ئەمنی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدان و هەمیشەش ئەگەر و مەترسی تەقینەوەی دوبەرەکی قەومی بە تایبەتی لەو شوێنانەی هاو سنورن و هاوکات کێشە لەسەرن کە سنورێکی درێژو پانتایەکی بەرینی جغرافیایین بە ژمارەیەکی فراوانی دانیشتوانەوە، ئەگەرێک و کابوسێکی چاو لێنەپۆشراو و حاشاهەڵنەگرە. ئەم گرفتە چۆن وەڵام وەردەگرێتەوە؟ دەبێ چ بکرێت؟ رێگاکانی بەرگرتن بە بەیەکدادانی قەومی چین؟ چۆن دەستی حەشدی شیعی و میلیشیایی کوردی دەگیرێت لەو ناوچانە ئاگرێک بەرنەدەنە یەکتری و دانیشتوانی بەرامبەر بەیەک تەیارکراو بەدەستی یەکتری بۆ قەسابیکردنی یەکتری هان نەدەن و تاوانە جەرگبرەکان و کارەساتە مەرگ هەژێنەکان، نەکەنە شانۆیەکی تراژیدی ئینسانی؟
گومانی تێدا نییە، چارەسەری کێشەی کورد لە عێرقدا و لە ئێستادا لە غیابی بزوتنەوەی کرێکاری و رەوتی سیاسی سۆسیالیستی و بەهیز و حزبی عەلمانی توانادارو هێزدار، تەنها دوو وەڵامی هەیە، وەڵامێکیان کۆتایی هاتووە کە گرێدانەوەی کوردسانە بە عێراقەوە. لە عێراقدا ئومیدی ئەوەی کە دەوڵەتێکی مۆدێرن و شارستانی لە نزیک مەودادا دروست بێت، یان عێراق ببێتە دەوڵەتی هاوڵاتی، نەک لە ئارادانییە، بەڵکو دەسەڵاتی میلیشیایی شیعی و سونی ئیستا، بۆ دەیان ساڵی تر بەربەستی سەرەکین لەبەرامبەر هەر رەوت و بزوتنەوەیەکی مۆدێرن و هاوڵاتی سالار. ئەمەش ئومیدی گەرانەوەی کوردستان و لکاندنەوەی بە عێراقەوە لەبەین بردووە و فیدرالیزمی قەومیش بۆتە ئەو درۆ شاخدارەی کەس فریوی پێناخوات و ئەزمون کرا. ئەزمونێکی فاشیل و ترسناک و هەڵگری بەیەکدادانی قەومیی و دینی و مەزهەبی و تایفییە، بەدەست میلیشیاکانیانەوە.
گرفتێکی تر یان گرفتی دووەم، لە کۆمەڵگەی کوردستاندا، دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد بەگشتی و دەسەڵاتی میلیشیایی پارتی و یەکێتییە، بە تایبەتی. ئەم گرفتەش ریشەی لە گرفتی یەکەمدایەو پێوەی گرێدراوە. بوونی ستەمی نەتەوایەتی سەرخەڵکی کوردستان و بزوتنەوەی نارەزایەتی بەرامبەر بەو زوڵمە، ژینگەی سەرهەڵدانی ناسیونالیزمی کورد و پێگرتنەتی، وە بە ناسیونالیست کردن و زاڵکردنی ئاسۆی ناسیونالیستیە بەسەر بزوتنەوەی نارەزایەتی و نەفرەت لە زوڵمی نەتەوایەتی لە دەسەڵاتی سەرکوتگەرانەی دەوڵەتی مەکەزی، بە درێژایی میژووی خۆی. ئەم ناسیونالیزمە لەسەردەمی رژێمە سەرکوتکەرەکانی پێشودا، تا روخانی بەعس، لە ژێر ناوی وەستانەوە بەرووی سەرکوت و ستەمی نەتەوایەتیدا، هەم زەمینەی مانەوەی خۆی و هەم سەرکوتی هەر رەوت و بزوتنەوەیەکی سیاسی و جەماوەری و رادیکاڵی کردووە لە ژیر ناوی چارەسەر نەبوونی زوڵمی قەومی و بەپاساوی لە پێشتر بوونی خەباتی نەتەوایەتی لە جێی خەباتی چینایەتی و…تاد. لەساڵی ١٩٩١ تا ٢٠٠٣ ئەم دەسەڵاتە دیسان لەژیر ناوی مانەوەی سەدام حسێن و رژێمی بەعسدا، و خۆبەستنەوەی بە مەسەلەی نەتەوایەتی سەر خەڵکی کوردستان و خۆ دەخستنی لە زەمینەی سیاسی و سەربازی و دیپلۆماسی و… بە مەسەلەی کوردەوە توانیویەتی خۆی دووبارە بەرهەم بهێنێتەوەو ئاسۆی ناسیونالیستی خۆی بۆ چارەسەری پرسی کورد و جێ بخات. هەر هەوڵ و تێکۆشانیکیش کە بۆ ریفراندۆم وسەربەخۆیی یان لە زەمینەی خەباتی چینایەتی و کرێکاریدا بۆ باشبژێوی کرێکاران و خەڵکی کوردستان و مافە فەردی و مەدەنیەکان و ئازادییەکان و مافی ژنان و وەستانەوە بەرووی کۆنەپەرستی و بۆ ئازادی و رێکخراوبووندا نرابێت… ئەوان لە ژیر ناوی مانەوەی هەرەشەی دەرەکی و ترسی گەرانەوەی سوپای عێراق و بەعسدا، دوبارە لەدژی وەستاونەتەوەو کۆمەڵگەی کوردستانیان بەپاوانی دەسەڵاتی خۆیان زانیوەو ئەو پاوانداریەشیان لە رێگای دەیان دەزگای جاسوسی و سەرکوت و هێزی میلیشیایی چەکدارەوە کردووە.
لە ساڵی ٢٠٠٣ وە تا ئیستاش، ئەم دەسەڵاتە میلیشیاییەی پارتی و یەکێتی، لەگەڵ ئەوەدا کە خۆیان بوونە برا بەشی دەسەڵات لە بەغدا و لەچوارچیوەی فیدرالیزمی قەومیدا، لەسەر بەشی سیاسی و پۆست و داهات و…تاد رێکەوتن، هاوکات لەگەڵ ئەوەدا هەرەشەی گەرانەوەی بەعس نەماو ستەمی نەتەوایەتیش کۆتایی هات، بەڵام چونکە کیشەی کورد بەهەڵواسراوی مایەوەو وەڵامی وەرنەگرتەوە، ئەمجارەیان لە جیگای ستەمی نەتەوایەتی، پابەند نەبوونی بەغدایان بە فیدرالیزمی وقەومی و بە جێ بەجێنەکردنی بەڵێنەکانیان لە شەراکەتی سیاسی و بەڵێن شکێنی ڕیکەوتننامەکانیان، کردە بیانوو، دیسان لە ژێر ناوی کێشەی کورددا!!
ئەم دەسەڵاتە میلیشییاییە، لەگەڵ ئەوەدا چەند ساڵێکە خۆی نەوت فرۆشی دەکات، داهاتی ناوخۆیی کوردستان بەدەستی خۆیەتی، ئابوری سەربەخۆیی هەیە، بەڵام دیسان بیانوی گرانی و برسێتی و بێ موچەیی، نەبوونی سەرەتاییترین خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتی و تەندروستی و تەرفیهی و پەروەردەیی و مافە زۆر سەرەتاییەکانی ئینسان، دەخاتە پاڵ بەغدا. بەغدا بە تۆمەتباری دۆخی کوردستان دەزانێت و لەژێر ناوی هەرەشەی بەغداو پابەندنەبوونیان بە شەراکەتی نیشتیمانی و بەڵینەکانیان، خۆیان لە خواستە زۆر سەرەتاییەکانی خەڵکی کوردستان دەدزنەوە و دۆخی ناهەمواری کوردستانی ژێر دەسەلاتی خۆیان، دەگێرنەوە بۆ بەغدا. ئەوە لەکاتێکدایە کە خۆیان و وەکو بەرپرسانی حزب و بنەماڵەی دەسترۆشتوی ناو حزب و حکومەت!! لە ژیانێکی شاهانەدا دەژین و راپۆرتە هەواڵە ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانیەکان ئاماژە بە سەروەتی ملیاردیری خەیاڵیان دەکەن.
بنەمای درێژ بوونی تەمەنی دەسەڵاتی میلیشیایی چییە؟
٢٦ ساڵە پارتی و یەکێتی پاوانی دەسەڵاتدارێتی کۆمەڵگەی کوردستانیان لە رێگای فریوکاری و سەرکوت و دەستبەسەراگرتنی داهات و هێزی چەکداری میلیشیای و خۆبەستنەوە بە وڵاتانی ناوچەکەوە کردووە، بەڵام ئەوە هەموو حکایەتەکە نییە. ئەوەی ئەوەی ئەو تەمەنەی پێبەخشیوون و ئەوانی هێشتۆتەوە بە پلەی یەکەم چارەسەرنەبوونی كێشەی کورد بووە. ئەگەر لە ساڵی ١٩٩١ یان لە ساڵی ٢٠٠٣، کیشەی کورد چارەسەرکرابا. یەکێتی و پارتی بە چ پاساوێک دەیانتوانی درێژە بەو حکومرانییە زاڵمانەو نابەرابەر و بیمافیە بدەن کە هەیە؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێ بمێنێتەوە کە دوای ٢٦ ساڵ لەدەسەڵات و لەبەردەستدابوونی فرۆشی نەوت و غازو سامانی سروشتی…تاد، نەتوانێ ئاو و کارەبا بۆ هاوڵاتیانی دابین بکات؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێ ٢٦ ساڵ حكومرانی بکات، بێ ئەوەی تۆمەتبارێکی دز، تاڵانچی، گەندەڵ، یان ئینسان کوژی سەر بەدەسەڵات بداتە دادگا؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێ ٢٦ ساڵ حکومرانی بکات، بێ ئەوەی یاسا” بەهەر ناوەۆکێکەوە” هەبێت؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانی ٢٦ ساڵ تاڵانی بکات، پێشلەشکری بکات، ژن کوژان ئازاد پارێز بکات، رۆژنامە نووسان بە ئاشکرا برفێنێت و تیرۆر بکات، کەچی شانسی لەدەسەڵاتدانەوەی بمێنێ؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێت ٢٦ ساڵ هەریمێک بکاتە چەند بەش وهەر بەشەی سەر بەوڵاتێکی ناوچەکە بێت و لەدەسەڵاتیش بمێنتەوە؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێ ٢٦ ساڵ دەسەڵاتدارێتی بکات، بی ئەوەی مافی حکومرانی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ بەرەسمی ناسرابێت؟ چ دەسەڵاتێک دەتوانێت حکومەتی بێ مافی حاکمەیەت، پەرلەمانی بێ دەسەڵات بۆ ٢٦ ساڵ دریژە پێبدات؟ یان کەی ویستی دەرگاکەی بکاتەوە یان دابخات؟
بۆیە دەسەڵاتی پارتی و یەکێیتی ٢٦ ساڵە بکەرو ببرو بکوژ و ماف و کوژ و ئیرادە شکێن و نۆکەر و درندەو تاڵانچین، چونکە قاچیان بە مەسەلەی کوردەوە بەستۆتەوە، چونکە میلیشیان؟ چونکە مەسەلەی کورد کۆتایی نەهاتووە. بۆ ئەوەی کابوسی ئەم دەسەڵاتە کۆتایی پێ بێت، دەبێ مەسەلەی کورد بەچارەسەر بگات و دەسەڵاتی میلیشیایی کۆتایی بێت. چۆن؟ کێ ئەم کارە بکات؟
کامیان پیش مەرجی کامیانن؟ کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی میلیشیایی زامنی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستانە یان وەڵامدانەوەی بە کیشەی کورد زامنی کۆتایی پێهاتنی دەسەڵاتی میلیشیاییە؟
تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتی میلیشیایی چین؟
ئەوانە ئەو پرسیارانەن کە وەڵامدانەوە پێیان دەتوانێ کۆمەک بە بەرچاورۆشنی و هەنگاوی کارساز بکات.
لە چارەکە سەدەی رابردووی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتیدا، نەفرەت و نارەزایەتی بەردەوام بووە، بەڵام خەڵک لەگەڵ دەسەڵاتیکی حکومی پێناسەکراو و فەرمی و دەوڵەتێک بەرەو روو نەبووە، تورەیی و نەفرەتی نارەزایەتی بەرینتر بۆتەوە بەرەوهەڵکشان چووە، بەڵام هاوکات لەگەڵ ئەوەدا تا هاتووە دەسەڵاتیش پایەکانی خۆی قایمتر کردووە، بە دەستبەسەراگرتنی داهات و بوونی میلیشیایی چەکدارەوە توانیویەتی درێژە بە تەمەنی خۆی بدات. یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتی میلیشیایی ئەوەیە کە ئەو دەسەڵاتە خۆی بە پابەند بە جێبەجێکردنی هیچ ویستێکی خەلک نازانێت و هیچ تەعەهودێکی نییە لەگەڵ هاوڵاتیانی تا جێ بەجێی بکات. وە وابەستەی هیچ یاساو تەعەهوداتێکی نێودەوڵەتیش نییە، هیچ یاسایەکی فەرمی نییە ئەو دەسەڵاتە میلیشیاییە پەیرەوی لێبکات، بۆیە زۆری هێز جیگای یاسا دەگرێتەوە. دەم کوتانی دەسەڵاتی میلیشیایی لە یاسا بۆ ئەوە نییە خۆیان پێوەی پابەند بن، بۆئەوەیە هاوڵاتیان مل کەچی بن و خۆیان لاباک بن بەرامبەری. باسی پەرلەمان وحکومەت، بۆئەوان بۆ حکومەتداری و یاسادانان و چاودێری حکومەت نییە، بۆئەوەیە دنیای دەرەوە فریوی بدەن. لە ژێر سایەی میلیشیادا، حکومەت و پەرلەمان، دوو دەزگای بەکرێگیراوی حزبین بۆ رەسمیەت دان بە دەسەڵاتی میلیشیا و بەس. بۆیە حکومەت و پەرلەمان گوێگری حزب و موچەخۆری حزب و قورمیشکراوی حزب و بوون و نەبوونیان بۆ هاوڵاتیان هیچ بایەخێکی کردەنی نییە. ئەگەر لە خرۆشانێکی جەماوەریدا، حکومەت و پەرلەمان بکەونە دەست جەماوەی تورە، یان لە کودەیایەکی سەربازی دەستیان بەسەردا بگیرێت، هیچ لەدەسەڵاتی میلیشیایی ناگۆرێت. یان لەرێگای کایەی هەڵبژاردنەکاندا و بە پێی دەنگی هاوڵاتیان دەسەڵات دابەش ناکرێت و هاوسەنگی هێز ئاڵوگۆری بەسەردا نایەت. ئەمانە تایبەتمەندی دەسەڵاتی میلیشیایین. کۆتاییهاتن بەدەسەڵاتی میلیشیایی نە بەخۆپیشاندان و نە بەکاری جەماوەری و پەرلەمانی و هەڵبژاردن، مەیسەر نابێت. تەنانەت یەک فەرماندەی سەربازی و یەک سەرۆک خێلێش لەچوارچیوەی دەسەڵاتی میلیشییایدا ناتوانرێت، لە دەسەڵات بخرێت. دەسەڵاتی میلیشیایی بە میلیشیایی بەهیزتری چەکداری تر یان بە شۆرشی جەماوەری پشتبەستوو بەهێزی چەکداری بەهیز، یان لەرێگای لەدەست دەرهێنانی ئەو کەیسانەی زامنی مانەوەو پێکهاتنی بوون دەتوانرێت جێگۆرکی بە دەسەڵاتدارێتیەکە بکرێت. هیزی میلیشیایی، هیزی دەوڵەتی نییە، بێلایەن نییە… هاوکات ناتوانرێت بکرێتە هیزێکی ” نیشتیمان”ی، چونکە خۆی هیزی حزبە لە غیابی دەوڵەت و دامەزراوەی پێناسەکراوی حکومرانیدا. باسی بە نیشتیمانیکردنی هێزی میلیشیایی، وەهمە. تەنها بە کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی میلیشیایی و جێگرتنەوەی بە دەسەڵاتی یاسایی و قەوارەی دەوڵەتی دەتوانێت مەیسەر بێت. هێزی چەکداری حزبی، پارێزەی حزبە، لە کاتێکدا سوپای نیزامی و یاسایی پارێزەی دەوڵەت و هیزێکی بان حزبییە. تا دەوڵەتیش نەبێت، هێزی چەکداری سەر بەپارتی و هیزی چەکداری سەر یەکێتی، هیزی ئەو دوو حزبەن و هەر ئەو هێزەشە وای لێکردون پارێزگاریان لێبکات. ئەو هیزەیە کە ئەگەر پارتی لە گەمەی هەڵبژاردندا یەک کورسیش نەهێنیت، کەس ناتوانێت دەسەڵاتدارێتی لە زونی زەردو قەڵەمرەوی خۆیدا لێ بسەنێتەوە، بۆ یەکێتیێش هەروایە، ئەگەر یەک کورسیش لە هەڵبژاردنەکاندا نەهێنێت کەس ناتوانێت لە زونی سەوز دەسەڵات لەدەست یەکێتی دەربهێنێ. بەسادەیش چونکە هیزی چەکدار و لەرێگای ئەو هێزە چەکدارەوە، پاوانی هەموو جومگەکانی داهات و سامان و دەسەڵاتدارێتیان کردووە… چۆن هێزی میلیشیایی، هەڵدەوەشیتەوە؟
وەڵام وەرگرتنەوەی ئەو دۆسیە بناغەیانەی حزبی هیزی میلیشیای کردۆتە دێوەزمە، دەتوانێ بەرە لە ژێر پێی دەربکێشێ و گوڵە بەهارەی هەمەکارەیی و هەمە دەسەڵاتی خۆی لێ وەربگرێتەوە و بیخاتە بەرامبەر بە یاساو لێپرسینەوەو دادگاییکردن و لاوەکی کردنی. ئەگەر هاوڕایین لەسەر ئەوەی کە دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی لەسەر بنەمای زوڵمی قەومی ومانەوەی کێشەی کورد، توانیویانە هەبن و دەسەڵاتیان بمێنێ و لاباک بن بەرامبەر بە هاوڵاتیان. بێگومان بە وەڵامدانەوە بەو مەسەلەیە، زەمینەی مانەوەیان بە شێوەی رابردوو لەدەست دەدەن. بەبێ وەڵامدانەوە بە کیشەی کورد، دەسەڵاتی میلیشیایی پارتی و یەکێتی، و بۆ چەندین دەهەی تر درێژەی دەبێت و سەرۆکە پاکەتی ویراسیەکانیان بۆ ئێستاو داهاتوو لە گریسدان و ئامادەن.
ئیستا دەبێ بپرسین… ئەگەر ئەمانە دوو گرفتی سەرەکی کۆمەڵگەی کوردستانن، ئەی چی بکرێ؟ چارەسەر چییە؟
کەواتە وەڵامێک ماوە، وەڵام سەربەخۆیی کوردستانی عێراقە، لە دەوڵەتی عێراقی قەومی و تایفی، دابرانە لەو مێژووە خوێناویەی چەندین دەهەیە، بەهۆی زوڵمی نەتەوایەتیتەوە، خەڵکی کوردستانی پلە دوو سەرکوت دەکرد… رێگاکەی چییە؟ رێگای باو لەدنیا و ئەزموونکراو بۆئەوەی ئیرادەی هاوڵاتیان تیادا، رۆڵ بگێرێت، سازدانی ریفراندۆمە. بەوەی بزانریت خەڵکی چیان دەوێت و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دان بە ئیرداەی دەنگی هاوڵاتیاندا بنێت. تەعەهوداتی نێو دەولەتی خۆی پیادەبکات. ریفراندۆم ئەو رێگایەیە یان ئەحزاب و یان ناوەندێکی نێودەوڵەتی یان ئیلێت” نوخبە”یەکی ناسراو دەتوانێت بانگەوازی بکات. دیارە هەرکام لەوانەش لە هێنانەگۆری پرسی ریفراندۆمدا، بەدوای قازانج و تەماحی بەرژەوەندی دیاریکراوەوەن. لە دۆخی کوردستاندا کە میلیشیایی حزبی باڵادەستە، پاروی دەمی خەڵکی بەبارمتە گیراوە، پرسی ریفراندۆم بەهەمان ئاقارو بەشێوەی ئەو وڵاتانە بەڕێوە ناچیت، کە دەوڵەتداری و یاساو ماف و تەعەهوداتی نێودەوڵەتی هەیە. بانگەوازی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی سکوتلاند لە بەریتانیا… یان کەتەلۆنیا لە ئیسپانیا زۆر جیایە لەوەی لە کوردستاندا دەکرێت. بۆیە لەگەڵ ئەوەدا ریفراندۆم بۆ بەڵی و نەخێرە بۆ چارەسەری پرسێک، بەڵام هاوکات پرۆسەی بانگەوازو جێبەجێکرنەکەی تەواو جیاوازە. لە شوێنی وەکو فەلەستین و کوردستاندا پرسی ریفراندۆم بێ ئەوەی هێزی دەسەڵاتداری سەرەکی و بەهێز لەگەڵی بێت، ناکرێت. وەیان رێگەنادەن بکرێت. ئەمە ئەگەر حاڵەتێکی ناوازە و تاڵە، بەڵام راستیەکی حاشاهەڵنەگرە.
ئیستا پارتی وەکو هێزیكی باڵادەستی بریاربەدەستی میلیشیایی لەکوردستاندا، بە پشتیوانی هێزە میلیشیا هاوتاکەی بانگەوازی ریفراندۆمی کردووە، کە بێگومان لەو رێگایەوە بەدوای دەیان ئامانجی دیاریکراوی حزبی و بنەمالەیی خۆشیەتی، بەڵام لەگەڵ هەموو تەماحەکانی خۆیدا، دەستبردنی بۆ ریفراندۆم، کە گەرانەوەیە بۆ ئیرادەی خەڵک و وەرگرتنی رای هاوڵاتیان، سەرباری هەر رەخنەو تورەیی و نەفرەتێک لە دەسەڵاتی تاڵانچی پارتی و ناسیونالیزمی کورد، رەتکردنەوەی ناتوانێت بچێتە خزمەت بە چارەسەری پرسی کیشەی کورد لە عێراقدا و دۆخەکە وەکو ٢٦ ساڵی رابردوو دەهێڵێتەوە. پیشبینی دەکرێت چارەسەرنەکردنی پرسی کورد، لەگەڵ پێگرتنەوەی زیاتری ناسیونال.ئیسلامی شیعی و یان ناسیونالیزمی عەرەبی بە گشتی… بچیتە ئاستێکی ترسناکتر لە ٢٦ ساڵی رابردوو. بەتایبەت لە ئێستای دوای داعشدا، ململانێی هەولێر و بەغدا، پیشبینی دەکرێت بچیتە ئاستێکی مەترسیدار و خوێناویەوە. بۆیە دەستبردن بۆ ریفراندۆم و بۆ سەربەخۆیی وەڵامێکی کارسازو کردەنییە بۆ بەرگرتن بە سیناریۆ ترسناکەکانی داهاتوو، وە بۆ کۆتاییهێنان بە دۆسیەیەک کە ناسیونالیزمی کورد، چەندین دەهەیە لەسەر ئەو پرسە درێژە بە تەمەنی خۆی و دوبارە بەرهەم هێنانەوەی خۆی دەدات. ناکرێت بەرەی ئازادیخوازو چەپ و کۆمۆنیستی کۆمەڵگە… پشتیوانی لەو جیابوونەوانە بکەن کە لەشوێنەکانی تری دنیا دەکرێت بۆ وەڵامدانەوەی ناچاری بەپرسە گەورەوە چارەسەرنەکراوەکان، بەڵام لە کوردستان بە پاساوی ئەوەی پارتی دەیکات، دژایەتی بکەن. نە لە فەلەستین، دۆسیەی سەربەخۆییی و ریفراندۆم و پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆ بەدەست هێزە پێشکەوتنخواز و چەپ و کۆمۆنیستەکانەوەیە، نە ئەوانەی بوونە رەمزی کۆتاییهێنان بە ئاپارتیدی رەگەزی، لە جنوبی ئەفریقیا چەپ و کۆمۆنیست بوون، بەڵام لەهەردوو حاڵەتەکەدا، بزوتنەوە و رەوتە سیاسیە پێشکەوتنخوازو چەپ و کۆمۆنیستەکانیان، پشتیوانیان کردوون.
پاساوەکان لاوازن لەبەرامبەر پرسێکی گەورەدا. سەیر ئەوەیە بەشێکی زۆر لە هاوڕێیانی کۆمۆنیست، کە خۆیان پێشتر لەبەرامبەر پاساوی ناسیونالیستەکاندا بۆ بەرەنگاری ریفراندۆم دەوەستانەوە، ئیستا خۆیان هەمان ئەو پاساوانە بەدەستەوە دەگرن کە پیش ٢٢ ساڵ بەر لەئیستا لەدژی وەستاونەتەوە. لەوانە رێگری وڵاتانی ناوچەکە، نائامادەیی، گونجاونەبوونی هەلومەرجەکە، نارازی بوونی ئەمریکاو غەرب…
هەروەها باسی “ناوماڵی کورد”” نەبوونی رێکاری یاسایی”” لەکارخرانی پەرلەمان”” سەروەرنەبوونی یاسا” کە بەشێکی تر نارازیانی پارتی بەرامبەر بە ریفراندۆم بەدەستیانەوە گرتووە، هیندەی هەوڵێکی نەخشەمەندانەو بەیانی نارەزایەتی باڵیکی بزوتنەوەی بۆرژوا ناسیونالیستی کوردە لە بەشداری سیاسییان، نیو ئەوەندە پەیوەندی بە ریفراندۆمەوە نییە. چاوەروانی لەوەی حکومەت و پەرلەمان ببنە دامەزراوەیەکی یاسایی و فەرمی و دانپیانراوی نێودەوڵەتی و پابەند بە تەعەهوداتی دەوڵەتی و لەژیر دەسەڵاتی میلیشیاییدا، لەوەهم زیاتر نییە. حكومەت و پەرلەمان و سوپای نیزامی” نیشتیمانی” تا دەگات بە یاسا. بێ دەوڵەت و بێ مافی حكومەتداری بەدی نایەت. ئەوانە هییچیان پێشمەرجی ریفراندۆم و دەوڵەت سازی نیین، بەڵکو بوونیان لە گرەوی بوونی دەوڵەتدایە.
پاساوی ئامادەکاری دەرەکی پاساوێکی ترە کە بەمەحاڵکردنی پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆییە… لەهیچ جیگایەکی دنیادا، دەوڵەتەکان و زلهێزەکان نین، دۆسیەی سەربەخۆیی و دەوڵەت راگەیاندن، بەدەستەوە بگرن. ئەوانە هەمیشە ناچار کراون و مل بە ئیرادە و بریاری خەڵک بدەن. چاوەروانی لەوەی بە دانیشتن و گفتوگۆ عێراق و تورکیاو ئیران و سوریا… بەخۆشی خۆیان رازی بن بە ریفراندۆم و پیکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆ… چاوەروانیەکی بێ هودەو بەخەیاڵ کردنی ئومێدی سەربەخۆییە. بۆئەوەی وڵاتانی ناوچەکە تا کۆمەڵگەی نێودەولەتی مل بە سەربەخۆیی بدەن، دەبێ ئیرادەو بزوتنەوەی بەکردەوەی خەڵکی کوردستان لە رێکارێکی دانپیانراوی نێودەوڵەتیدا ببینن، کە ریفراندۆم میکانیزمێکی خستنەگەری ئەو ئیرادەو بزوتنەوە جەماوەری و کۆمەڵایەتیەیە. ئەوەی کە گرنگە و دەکەوێتە سەر شانی بەرەی پێشکەوتنخوازو چەپ و کۆمۆنیستەکان. بەڵێ و نەخێر نییە. بەڵێ و نەخێر، بژاردەیەکە بۆ هاوڵاتیان بۆ ئامانجێکی دیاریکراو. پرسی گرنگ ئەوەیە چی بکرێت بۆ ئەوەی ریفراندۆمێکی ئازاد و دوور لەهەرەشەو چاوسوکردنەوە بەرێوەببریت؟ چ بکرێت بۆئەوەی هاوڵاتیان بێ گویدانە ناسنامەی نەتەوەیی و دینی ومەزهەبی و حزبی و بیروباوەریان، لە کوردستاندا لەکەشێکی بەرابەرو ئارامدا، بەشداری ریفراندۆم بکەن؟ چی بکرێت بۆ ئەوەی ئاکامی ریفراندۆم بە رەسمی بناسرێت و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەفەرمی بناسن؟ چی بکرێت بۆئەوەی هەرەشەی وڵاتانی ناوچەکە ناکام بکرێتەوە؟ چی بکرێت بۆ ئەوەی حزبە سیاسیە میلیشا بەدەستەکانی کوردستان، سات و سەودا بە ریفراندۆم و ئاکامی ریفراندۆمەکەوە نەکەن؟ چی بکرێت بۆ ئەوەی بەرەی پێشکەوتنخوازو ئینساندۆستی وڵاتانی ناوچەکەو دنیا، لە پشت ویستی خەڵکی کوردستان و ئاکامی ریفراندۆم بوەستن؟ چۆن ئامادەکاری بکەن بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی پشت بەستو بە ئیرادەی ئازادانەی جەماوەری کە مافە فەردی و مەدەنیەکان و مافی هاوڵاتیبوون بێ گوێدانە هیچ ناسنامەیەکی قەومی و دینی و مەزهەبی تیایدا زامن بێت، شکۆ ئینسانی تاکەکانی پاریزراو بێت و… چی .. ئەمانە ئەو ئەرکانەن کە دەکەوێتە سەرشانی بەرەی ئازادیخوازو چەپ و کۆمۆنیستەکان. بەرگری و تێکۆشان بۆ هەرکام لەوانە، هیچ هیزو کەس و لایەنێک ناکات بە پارتی و رێبازی بارزانی، کەس ناکات بە بەرگریکەر لە دەسەڵاتی تاڵانچی و میلیشیایی و موچەبر و ئازادی کوژ، کەس ناخاتە ناو خانەی درێژکردنەوەی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی. ئەوەی دەتوانێت دەسەڵاتی میلیشیایی درێژ بکاتەوە، پارتی و یەکێتی بۆ دەیان ساڵی تر بکەرو ببری زاڵ و سەرەکی ناو کۆمەڵگای کوردستان بن. مانەوەی کوردستانە لەگەڵ عێراق و وەڵام وەرنەگرتنەوەی کیشەی کوردە. ئایندەی ترسناکتر لە ویستی جیابوونەوەی کوردستان و پیکهاتنی دەوڵەتی سەربەخۆ، مانەوەی کوردستانە لە چوارچیوەی عێراقێکدا، کە دەسەڵاتێکی قەومی و ئیسلامی و تایفی و عەرەبییە. پاساوی ئەوەی کە خەڵکی کوردستان بە ریفراندۆم کردن برسی تر دەبێت، خەڵکی توشی شەرو کیشەو و قوربانیدان دەبێت، زێدەرەویی و ترساندنی خەڵکە و بێ بنەمایە. بێگومان هەرەشە دەبێت و گوشار دەبێت، رێگری دەبێت، بەڵام جەماوەرێک ئیرادە بکات، و ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی بە مافی خۆی بزانیت، ئیرادەی ئەوەشی دەبێت، وەڵامی ئەو هەرەشەو رێگریانە بداتەوە. هێزی ئەحزاب و رێکخراوە سیاسییەکان، دەشکێن، بەڵام شکاندنی ئیرادەی وەگەرکەوتویی جەماوەری شکانی ئاسان و سانا نییە. بلۆکی ئازادی و چەپ و کۆمۆنیست، دەبێ داینەمۆی خستنەگەری ئەو ئیرادە جەماوەرییە بێت، نەک پاساو هێنانەوەو گیرانی رۆڵی چاودێری سیاسی و شەن و کەوکرنی ئەگەرەکانی.
ئەمڕۆ کۆمەڵگەی کوردستان تەنها سێ ئەگەری لەپێشە… یەکەم، لکاندنەوەی کوردستان بە عێراقی عروبی قەومی و ئیسلامی شیعی. دووەم مانەوەی کوردستان بەم جۆرەی ٢٦ ساڵە هەیە، کە بەکردەوە لەعێراق جیابۆتەوە و بەفەرمیش هیچ مافێکی حکومداری و لەئاستی کۆمەڵگەی نێودەولەتی لەباری حقوقیەوە نییە. سێیەم بەفەرمی جیابوونەوەی کوردستانە لە عێراق، لە رێگای ریفراندۆمێکی ئازادانە و دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆییە… لەنیوان ئەم سێ ئەگەرەدا، کام هەڵبژاردە لە بەرژەوەندی سەراسەی چینی کرێکارە لەسەر ئاستی عێراق و کوردستاندا. کام لەو ئەگەرانە لە بەرژوەندی خەڵکی ستەم دیدەی کوردستانە… ئەگەر لەدنیای واقعی و لەسەر بنەمای بەرژەوەندی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان و بەتایبەتیش بزوتنەوەی سۆسیالیستی کۆمەڵایەتی چینی کرێکار تەماشا بکەین، جیابوونەوەی کورستان لە عێراق و پیکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ دەتوانێ وەڵامی کارساز بیت، بەتایبەتیش کە هەردوو ئەگەرەکەی تر فەشەلی خۆیان لەسەر ئاستی عێراق و کوردستان و ناوچەکە نیشانداوە.