فاتیح عەباس:تورکیا دەیەوێ کۆریدۆرێک (ڕێگەیەک) دروست بکا، و لە موسل و کەرکوک نزیک بێتەوە، و پشتێنەیەکیش لە ناوچە شاخاویەکان بۆ چەتە و گروپە ئیسلامیە توندرەوەکان بکاتەوە … دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز فاتیح عەباس چاودێری سیاسی سەبارەت بەلەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، و بارگرژی نێوان پارتی و پەکەکە…
فاتیح عەباس:تورکیا دەیەوێ کۆریدۆرێک (ڕێگەیەک) دروست بکا، و لە موسل و کەرکوک نزیک بێتەوە، و پشتێنەیەکیش لە ناوچە شاخاویەکان بۆ چەتە و گروپە ئیسلامیە توندرەوەکان بکاتەوە …
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز فاتیح عەباس چاودێری سیاسی سەبارەت بەلەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، و بارگرژی نێوان پارتی و پەکەکە…
بۆپێشەوە: بەجیا لەبوونی دەیان بارەگا و بنکەی ئاشکراو نهێنی، سەبازی و هەواڵگری ڕژێمی تورکیا، ماوەیەکە دەوڵەتی تورکیا بێ پسانەوە خەریکی هێرشی سەربازییە بۆ سەر ناوچە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان، هۆکاری بەردەوامی ئەو هێرشانە چییە؟
فاتیح عەباس: داود ئۆگلۆ یەکێ لە داڕێژەرانی سیاسەتی نوێی تورکیا، و خاوەنی ( قوڵایی ستراتیژی) کە کتێبێکە توێژی فەرمانرەوا و دەسەڵات گرنگی پێدەدا. ئەو کاتەی سەرۆک وەزیران بوو لە لێدوانێکی ئەو دیدگا و بۆچوونەی بەرپرسانی تورکیای دووپات کردەوە کە دەڵێن هێڵی حەلەب تا سلێمانی بەشێکە لە ناوچەی هەژمون و ئاسایشی تورکیا، گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە بەشێکە لە خەونی بەرپرسانی تورکیا کە نایشارنەوە. ئەوڕۆش هێرشەکانی تورکیا لە ئاڤاشین و زاب و مەتینا، و ،هەڕەشەی داگیرکردنی مەخمور و نزیک بوونەوە لە کەرکوک، داگیرکردنی بەشێکی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا (رۆژئاوا )، و دروستکردنی بنکە و بارەگای ئاشکراو نهێنی، سەبازی و هەواڵگری ڕژێمی تورکیا دەبێ لەو چوارچێوەیە ببینرێت. تورکیا دەیەوێ کۆریدۆرێک (ڕێگەیەک) دروست بکا، و لە موسل و کەرکوک نزیک بێتەوە، و پشتێنەیەکیش لە ناوچە شاخاویەکان بۆ چەتە و گروپە ئیسلامیە توندرەوەکان بکاتەوە، دەیەوێ بەرگری و خۆراگری پەکەکە و گەریلا تێکبشکێنێ کە بەربەستێکی سەختە لەپێش پرۆژەکە. تورکیا ئەو راستیە دەزانێ دوای شەڕی کەنداوی یەکەم ١٩٩١ کە ئەمریکا بۆ باڵادەستی و سەپاندنی هەژمونی لە ناوچەکە بەرپای کرد، بۆشاییەکی گەورە لە ناوچەکە دروست بووە، ناوچەکە بۆتە گۆڕەپانی ململانێ و ناکۆکی هێزە جیهانی و هەرێمایەتیەکان، و چارەنوسی هەرێم دوای ئەو شەڕە تا ئێستا یەکلانەکراوەتەوە، و بەردەوام لە ژێر مەترسی و ،هەڕەشە و گوشاری تورکیا و ئێران بووە. ئەمریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەلهاوێشتنی ئابوری چین لە چوارچێوەی پرۆژەکەی (یەک پشتێنە و یەک رێگا ) کە تورکیا پشتگیری دەکا، و جموجۆلی سەربازی روسیا لە سوریا، لە ململانێیەکی جیۆسیاسی سەختدایە. ناوچەکە لە ژێر دارشتن و دیزایین کردنەوەدایە تا ئێستا هاوسەنگی و بەلانسێکی نوێ نەهاتۆتە کایەوە کە جێگیری و ئارامی بە ناوچەکە بدا. تورکیاش وەک هێزێکی ناوچەکە دەیەوێ بەشی لە دابەشکردنەوەی هەژمون لە ناوچەکە هەبێ، و زیانی بەرنەکەوێ، بۆیە بەردەوام هێرش دەکا و شوێنی نوێ داگیر دەکات.
بۆپێشەوە: دەوڵەتی تورکیا پاساوی هێرش و سنوربەزاندنەکانی، بۆ بوونی پەکەکە دەگێرێتەوە، تا چەندە ئەو پاساوە ڕاستە بۆ هێرشەکانیان؟
فاتیح عەباس: بۆ ئەمە دەبێ بگەرێینەوە بۆ راستی مێژووی تورکیا، و میتۆدی بیرکردنەوەی سیستەمی حوکمرانی کۆن و نوێ، عوسمانیەکان سەیری گەلانی تریان کردوە کە ملکەچ و ژێردەستە بن، لە دوا قۆناخی عوسمانی، بیروبۆچوونی نەتەوەپەرستی زیاتر گەشەی کرد، و دیدگای ئیتیحاد و تەرەقی کە فکری چینی فەرمانرەوا بوو جۆرێک بوو لەو بیرکردنەوە تەسکە، و هەر بەو تێروانینە گەلی ئەرمەن و رۆم و سریانیان کۆمەڵکوژ کرد. بەجۆرێک دەرواننە کورد بۆ مردن باش بن! ئەوڕۆش ئەوانەی سیاسەتی تورکیا بەرێوە دەبەن، لە ئەردۆگانی ئیسلامی و مەهەپەی نەتەوەپەرست، میراتگری ئەو مێژوو و رۆشنبیری و کەلتورەن، و کورد و گەلانی ناوچەکە بوونەتە قوربانی. لە ناوخۆ سیاسەتی ئەکەپە _مەهەپە لە جیاتی چارەسەری پرسی کورد، و زیندوکردنەوەی پرۆسەی ئاشتی خەریکە دامەزراوەکان دەخاتە ژێر کۆنترۆڵی خۆی، داخستنی زۆربەی رێکخراو و میدیای ئازادی سەر بە هەدەپە، و دەرکردنی سەرۆک شارەوانییە هەلبژێراوەکان و دانانی قەیومی ئەکەپە لە جێگەکەیان، و لابردنی پارێزبەندی سەر پەرلەمانتارەکانی هەدەپە، و دادگاییکردنیان بە تۆمەتی بێ بنەما، گرتن و دەست بەسەرکردنی هەزارەها چاڵاکوانی سیاسی، دروستکردنی سیناریۆ بۆ ناشیرینکردنی رەوتی سیاسی کورد، و جۆشدان و وروژاندنی هەستی نەتەوەپەرستی و نانەوەی ناکۆکی و گرژی، ئەمانە سیاسەتی ئەکەپەیە، ئەردۆگان و ئەکەپە لە رابردوو، و بەو دواییەش لە رێگەی داعشەوە هەوڵی زیندوکردنەوەی خەلافەتی عوسمانی و ملکەچکردنی کورد و نەتەوەکانی تریان دەدا، بو گەڕاندنەوەی خەونی شکۆی سەلتەنەت. زیاتر لە سەدەیەکە لە باکور درێژە بە سیاسەتی لەناوبردن و توانەوە دەدەن، هێرش دەکەنە سەر سوریا و رۆژئاوا، و باشوری کوردستان وعێراق و لیبیا و قەرەباخ و دەریای سپی ناوەڕاست، و کۆمەڵکوژی ئەنجام دەدەن، کەمینــــەیەكی رۆشنبیر لە مێژووی فاشیزمی تورکی دەگەن، و لەلایان ئاشکرایە کە فاشیزمی دەوڵەتی تورکیـــا ڕەگێکی ڕیشەداریی هەیە بەو شێوەیە، و مێژووی ئەم فاشیزمە بەرامبەر بە ناوچەکە، کورد و کەمایەتییەکانی تری ناو تورکیا کۆنە، و لە مێژووی بوونی پەکەکە زۆر زیـــاترە. ئەو کاتەی کۆمەلکوژی ئاگری و دەرسیمیان ئەنجامدا پەکەکە بوونی نەبوو! کورد هەبوو، پەکەکە بیانویە بۆ سنور بەزاندن و دەستێوەردان، هاتنە بەعشیقە کە پەکەکەی لێ نییە، ئەو کاتە بیانۆ داعش بوو، دوای تێکشکانی داعش هەر نەکشانەوە. میدیای کوردی وابەستەش بە تورکیا کەمی نەکردوە لە چەواشەکاری و بەلاڕێ دابردنی خەڵک کە پەکەکە هۆکاری هێرش و پەلامارەکانی تورکیایە، لە رێگەی بلاوکردنەوەی هەوالی درۆ و پروپوچ، ئەمە بە شێوەیەکی رۆژانە و بەردەوام دووبارەدەکرێنەوە .
بۆپێشەوە: پێشوتر دەوڵەتی تورکیا ناو بەناو دەستی دەبرد بۆ هێرشی سەربازی، بەڵام ماوەیەکە ئەم هێرشانە بەردەوامیان پێ دەردرێت، هۆکاری ئەمە چییە؟
فاتیح عەباس: سەختی هەلومەرجی ئابوری، بێکاری و هەژاری و کۆمەڵێک دیاردەی دزێو تورکیای گرتۆتەوە، کرۆناش ئەوەندەی تر کێشە ناوخۆییەکانی ئالۆزتر کردوە. فیدیۆکانی سەدات پەکەریش کە پەیوەندی دەسەڵات و مافیا دەخاتە روو بۆتە باسی خەڵک و دەنگدانەوەی دروستکردوە، ئەردۆگان بۆ ئەوەی سەرنجی خەڵک لەسەر تەنگژە و گرفتەکان دوور بخاتەوە، و هەستی دەمارگیری و نەتەوەپەرستی پەرەپێبدا تورکیای روەو شەڕ، و ململانێی بەردەوام بردوە، ئەوجارە شەڕێکی بەرفراوانی دەستپێکردوە، هەر لە 2011 وە لە میدیاکانی سەر بەدەوڵەتی تورکیا، مۆدێلی سریلانکا بۆ لەناوبردنی گەریلا باس دەکرێ، بۆ جێبەجێکردنی ئەم پلانەش تورکیا پێویستی بە هێزێکی هاوبەش لەسەر زەوی لە باشور هەیە، وەک ئەوەی سریلانکا دژی تامیلەکان سودی لێ بینی، بۆیە تورکیا فشار لە عێراق و هێزە کوردیەکان دەکا بەشداری شەڕەکە بن، و هاوکاری بکەن، تورکیا بەوە رێگری لە پرۆتستۆ و نارەزاییەکانی خەڵک لە تورکیا دەکا کە رۆژ بە رۆژ لە پەرەسەندندایە، و لە لایەکی ترەوە پێگەی خۆی لە باشور بەهێز تر بکا، و دەیەوێ جموجۆلی پەکەکەش سنوردار بکا کە ئەوانیش لەو ماوەیە بە تەکنیکی نوێ بەرەنگاری تورکیا دەبنەوە.
بۆپێشەوە: بەجیا لە بیانووی بوونی پەکەکە، تورکیا ئێستا باس لە زیندوکردنەوەی میساقی نەتەوەیی دەکات، واتە تەماحی گێرانەوەی دەسەڵاتی تورکیا بۆ ئەو شوێنانەی عوسمانیەکان کاتی خۆی دەسەڵاتیان هەبووە، ئەم ئاڵوگۆڕە لە سیاسەتی تورکیادا، چۆن دەبینن؟
فاتیح عەباس: سەردانەکەی ئەم دواییەی خەلوسی ئاکار بۆ کانی ماسی و چەند ناوچەیەکی باشور بێگەڕانەوە بۆ حکومەتی عێراقی، وکێشەكانی زینێ وەرتێ، و چەمانکێ و شەنگال، و ئێستاش شەڕی ئاڤاشین و زاب و مەتینا بەلگەن لە سەر هەوڵەکانی تورکیا بۆ داگیرکردن و کۆنترۆڵکردنی باشور، بەتایبەتی کاتێک لە ساڵی ٢٠٢٣ نزیک دەبینەوە، ئەو ساڵەی ئەردۆگان پێی وایە کارکردن بە رێکەوتنی لۆزانی ١٩٢٣ کۆتایی دێت، و قۆناخێکی نوێ بۆ بنیاتنانەوەی تورکیا لەسەر بنەمای میساقی میللی دەستپێدەکا، بۆیە دەبێ هێرش و پەلامارەکانی تورکیا ببەسترێتەوە بە دۆکۆمێنتە مێژووییەکانی تایبەت بە میساقی میللی کە ئەردۆگانیش لەهەر بۆنەیەک کە دێتە پێشەوە ئاماژەی پێدەدا بۆ ڕەوایەتی دان بە سیاسەتە دوژمنکاریەکانی لەناوچەکە، و بیانوش شەڕی پەکەکەیە.
بۆپێشەوە: چ حکومەتی هەرێمی کوردستان و چ حکومەتی بەغدا، کاردانەوەیەکی بەرچاویان لەبەرامبەر بە هێرش و ملهوڕی وڵاتانی ناوچەکە بۆسەر کوردستان نییە، هۆکاری ئەم بێدەنگییەیان چییە؟
فاتیح عەباس: سەرەڕای پێشێلکاریەکانی تورکیا، و هەنگاو بە هەنگاو داگیرکردنی باشور و جێگیرکردنی سەربازگەی نوێ، کە بەپێی هەندێ ڕاپۆرتی رۆژنامەوانی ژمارەیان گەیشتۆتە ٣٧ سەربازگە، حکومەتی عێراق تا ئێستا لەسەر داگیرکردنی بەشێکی باشور، و دزینی دار و درەخت و تێکدانی سروشت و ژینگە، و بڕینی ئاوی دیجلە و فورات هیچ داوایەک و ناڕەزاییەکی نەگەیاندۆتە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان. عێراق تا ئەورۆ چاوپۆشی لە نفوزی تورکیا دەکا و بێ دەنگی هەڵبژاردوە، هۆکارەکەی ئەوەیە حکومەتی عێراق سەپێنراوە و بێ ئیرادەیە، و هیچ نوێنەرایەتی بەرژەوەندی خەڵک ناکات، و هێز و توانای لە خەڵکەوە وەرنەگرتوە. ئەمریکاش کەیاریکەرێکی سەرەکیە لە هاوکێشەی عێراق، ئەوڕۆ لەململانێ لەگەل ئێران و کەمکردنەوەی نفوزی لە عێراق تا رادەیەک چاوپۆشی لە دەستوەردانی تورکیا دەکا، لە کاتێکدا هەندێ گروپی چەکداری توندڕەوی شیعە کە کاریگەرن لە عێراق دژی دەستوەردانی تورکیان و رێگرن عێراق دژی پەکەکە بخزێتە شەڕەوە. راگەیاندنەکەی هەرێمیش داوای ڕاگرتنی داربرینەوە دەکا، و باس لە گرفتە سەرەکیەکە ناکات کە داگیرکردنی باشورە، پارتی لە ململانێ و کێبرکێدایە لەگەل پەکەکە. لە پێگەی پەکەکە و بەهێزبوونی لە باشور دەترسێ و هەوڵی لاوازکردنی دەدا، و جۆرێک لە ئامادەیی هەیە بۆ شەڕ، بۆیە ئەرکی خەڵکە لە باشور دەنگ بەرزبکەنەوە، و ڕێگە لە کوشتن و کاولکاری و ئاوارەبوون بگرن کە زیاتر هەژاران و زەحمەتکێشانی وڵاتەکە دەبنە سوتەمەنی.
بۆپێشەوە: بۆچوونێک هەیە دەڵێت کە هێرشی دەوڵەتی تورکیا، بۆ لاوازکردن و لەناوبردنی قەوارەی هەرێمی کوردستانە، تا چەندە هاوڕان لەسەر ئەم بۆچوونە؟
فاتیح عەباس: تورکیا بە داگیرکردنی سەربازی بەشێکی باشور، و دەست بەسەراگرتنی جومگە سەرەکیەکانی ئابوری، و سەپاندنی چاند و ڕۆشنبیری تورکی نەک هەر هەرێمی لاوازکردوە و کردیەتی بە پاشکۆی خۆی، بەڵکو چارەنوسی هەرێمیشی خستۆتە مەترسیەوە، ئێستا فشار دەکا بۆئەوەی شەڕی پارتی و پەکەکە و جارێکی تر ناوچەکە بەرەو شەڕی خۆکوژی ببا، و هەرێم پارچە پارچە بکا و ناکۆکیەکان زیاد بکا. لە راپۆرتێکی شیکاری دوورودرێژدا رۆژنامەی ئورشەلیم پۆست لە نوسینی ( SETH J. FRANTZMAN) لە ١٦/٦/٢٠٢١، لەسەر هێرش و پەلامارەکانی سوپای تورکیا بۆ باشوری کوردستان، شرۆڤەیەکی بلاوکردۆتەوە؛ بە کورتی ئامانجەکانی دەوڵەتی تورکیا کە لە ناوەڕۆکی راپۆرتەکەدا هاتووە بۆ لاوازکردنی پەکەکەیە، کە هەتادێت ڕۆڵی گەورە دەبێت لە ناوخۆی تورکیاوە، بەکارهێنانی پارتی لە دژی پەکەکەیە، لە دواجار لەناوبردنی حکومەتی هەرێم لە ماوەیەکی مام ناوەندا.
لە هەرێمی ئاڤاشین و قەلای بێدەوێ شەڕێکی دژوار و سەخت بەرێوە دەبرێ، پارتی دەیەوێ هێزەکانی بەرەو دەروازەی رەنچبراخ (سێکوچکەی سیدا و ساجا و چەمجۆ) کە ناوەڕاست و دڵی هەرێمی گەرێلایە، ناوەڕاستی هەرێمی زاگرۆسە، کە بەرەی پشتەوەی ئەو شوێنانەیە کە ئێستا گەرێلا بەرخوردان و بەرگریەکی بێ وێنە تۆمار دەکا، جوڵاندنی هێز بۆ ئەو سێکوچکەیە کە گۆرەپانی شەڕە مانای دەستوەردانە لە شەڕەکە بۆ بەرژەوەندی تورکیا، و چوونە ناو شەڕە، ئەمە بە ڕای پەکەکە، لە سالی ١٩٨٢ گەرێلا لەو ناوچەیە بوونی هەیە، و لە دوای ١٩٨٨ تا ئێستا هیچ هێزێکی باشور لەو سێکوچکەیە بوونی نەبووە، لەکاتێکی وا هەستیار ناردنی هێز بۆ ئەو ناوچەیە ڕاستەوخۆ راگەیاندنی شەڕە لە پال تورکیا، تورکیا هەوڵدەدا حکومەتی عێراقیش بخاتە ناو شەڕەکە، هێزێک بەناوی پاسەوانی سنور بخزێنێتە ناو شەڕەکە.
بۆپێشەوە: دەوڵەتی تورکیا وەکو خاوەن ماڵ بڕیاری هێرش بۆ سەر ناوچە سنوریەکان و تەنانەت بۆردومانی درۆنەکانی لە قوڵایی کوردستاندا دەکات، ئەم غرورەی دەوڵەتی تورکیا پشتی بەچ سیاسەتیک بەستووە؟
فاتیح عەباس: ملهوڕی و هێرش و پەلامارەکانی تورکیا لە قوڵایی کوردستان، و بێباکی و بێمنەتی تورکیا بەشێکی پەیوەستە بە ڕەگی ریشەیی مێژووی فاشیزمی تورکی بەرامبەر بە گەلانی ناوچەکە و کەمایەتیەکان، کۆمەڵکوژیەکانی ئاگری و دەرسیم و ….هتد لەرابردوو لەم دواییەش کۆمەڵکوژی سور و جزیرە و ئاوارەکردنی نیو ملیۆن کەس کە بەپێی ڕاپۆرتی UN تورکیا بە تاوانی دژە مرۆڤایەتی و جینۆساید تۆمەتبار کراوە، بەلام تورکیا گوێ بەوە نادا، بەتایبەتی کاتێ وڵاتان لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان لەگەڵیدا دەکەونە سازش و چاوپۆشی لێدەکەن.
بۆپێشەوە: بەجیا لە بێ هەڵویستی حکومەتی هەرێم و بەغدا، ناوەندە نێودەوڵەتیەکانیش، لەبەرامبەر هێرشی ناوە ناوەو بۆمباران و سنوربەزاندنی کوردستاندا، بێهەڵویستن، لەوبارەیەوە دەڵێن چی؟
فاتیح عەباس: لەکاتێکدا لە پەرلەمانی بەریتانیا ئەندام پەرلەمان (ناڤەندو میشرا) لەسەر لیستی پارتی کرێکارانی بەریتانیا سەبارەت بەو هێرشانەی لە نیسانەوە بۆ سەر باشور دەستی پێکردووە، و بۆردومانکردنی کەمپی شەهید رۆستەم جودی کە تایبەتە بە ئاوارەکان لە مەخمور، پرسیاری ئاراستەی بۆریس جۆنسۆن کرد، ئایا سەرکۆنەی ئەو پەلامارە دەکەن؟
لەوەڵامدا پشتیوانییە ناڕاستەوخۆکەی بۆ تیرۆری ئەردۆگان لەوەدا بینرا، کە سەرکۆنەی نەکرد وگوتی پرسەکە ئاڵۆزە، وتورکیا بەدەست پەناهەندەوە گیری خواردووە، بەریتانیا دوای ئەڵمانیا و ئەمریکا گەورەترین پشتیوانە بۆ تیرۆری تورکیا.
لە ئاستی سەنتەرەکانی لێکۆلینەوە و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و مافی مرۆڤ تورکیا بە مەترسی لەسەر ئارامی و جێگیری ناوچەکە دەبینن، پەیمانگەی شانشینی بەریتانیا کە گرنگی بە بواری ئەمنی و سەربازی دەدا، ئەو ڕاستیەی خستۆتە روو کە تورکیا و ئێران بەیەکەوە مەترسین لەسەر ئاسایش و ئارامی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، و دەڵێ دەستێوەردانەکانی تورکیا لە باشور ئەرکەکانی ناتۆ لە ناوچەکە و عێراق قورس دەکا، ناوەندەکە رای چەند کەسێکی ئەکایمی و شارەزای دیاری لە بواری ئەمنی گواستۆتەوە کە تورکیا گرنگی ستراتیژی ناتۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست لاواز دەکا، و هەڵمەتە سەربازیەکانی تورکیا ئەرکی ناتۆ لە دابینکردنی ئارامی و سەقامگیری لە عێراق سەخت دەکات، ناوەندەکە مەترسی ئەوەشی نەشاردۆتەوە کە هێرش و دەستێوەردانەکانی تورکیا کە بۆ داپۆشینی شکستی ئابوریە، ببێتە ململانێیەکی گەورەتر لە ناوچەکە، و بە سەلبی کار لە بەرژەوەندیەکانی ناتۆ بکا، ئەوە لەگەڵ راسپاردەی لێژنەی حکومەتی ئەمریکا بۆ ئازادی ئایینەکان کە داوای کردبوو فشار بخرێتە سەر تورکیا بۆ دانانی ماوەیەکی دیاریکراو بۆ کشانەوە لە هەموو ئەو زەویانەی لە هێرشەکانی لە دەرەوەی سنورەکانی داگیری کردوە، بەمەش خواست و چاوتێبڕینەکانی ئەردۆگان، هەڕەشەیەکی راستەقینەیە لەسەر بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا و ئەوروپا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.