دیمانە لەگەڵ ژیان مۆبیرگ سەبارەت بە هەشتی مارس و سەرچاوەی کێشەکانی ژنان و ڕۆڵی ڕێكخراوەکانی ژنان و ڕاگەیاندن…
دیمانە لەگەڵ ژیان مۆبیرگ سەبارەت بە هەشتی مارس و سەرچاوەی کێشەکانی ژنان و ڕۆڵی ڕێكخراوەکانی ژنان و ڕاگەیاندن…
سازدانی: شوانە حەسەن ئەبوبەکر
هەشتی مارس رۆژێكی ناسیاو و مێژووییە، ڕۆژێكە كە بەرهەمی ڕەنج و ئازار و خوێنی چەندین میلیۆن ژنە لە سەرانسەری جیهاندا، بەرهەمی تێكۆشانی ژنانێک كە ئازایانە و بوێرانە و بە دەنگی دلێرانەوە هاتنە نێو گۆڕەپانی شەڕ دژی نایەكسانی ڕەگەزی و نادادپەروەریی کۆمەلگە جیاوازەکان و بۆ دەستەبەركردنی یەكسانی، دادپەوەری، ئازادی و سەرجەم مافە ڕەواكانی خۆیان كە بە ڕەگەزی پلە دوو و بوونەوەرێكی ناتوانا و ناتێگەیشتوو ئەژمار دەکران.
هەشتی مارس دەرفەتێكە بۆ هەموومان كە جارێكی تر بە بیرمان بێتەوە لە سەدەیەک كە بە سەدەی بیست و یەكەم ناودێر کراوە و مرۆڤ زۆر پێشكەوتن و بەرزبوونەوەی هزری و ئاوەزی بەخۆی بینیوە، بەڵام هێشتا لەم جیهانە مۆدێڕنەدا ڕەگەزێک کە لەسەر ئاستی جیهان و کۆمەڵگە جیاوازەکاندا بە نیوەی کۆمەڵگە و تەواوکەری کۆمەڵ ئەژمار دەکرێت، هێشتا مافەكانی پێشێل دەكرێت و تاکوو ئێستاش لە زۆر بوارەوە پەراوێز خراوە، هەنووکەش بە ناوی شەرەفەوە دەكوژرێت و بە شێوەی جۆراوجۆر ڕۆژ لە دوای ڕۆژ دەچەوسێتەوە.
بۆ پێشەوە بۆ بەرزڕاگرتنی ئەو ساڵ و ڕۆژە مەزنە دیمانەیەکی لەگەڵ خاتوو (ژیان مۆبێرگ) سازکردوە خاتوو ژیان لەساڵی ١٩٦٨ لەشاری سلێمانی لەدایکبووە و ئێستا لەوڵاتی بەریتانیا نیشتەجێیەو وەک پەیامنێری کار بۆ کەناڵێک دەکات کەلەڕابردودشدا هەمیشە ئەرک و ڕۆڵ و پێگەی دیاری خۆی هەبووە لەهەر کۆمەڵگەیەک لێی ژیابێ بۆنمونە پێشتر خاوەنی كۆمپانیای وەرگێڕی و ڕاوێژكاری یاساییبوە لە وڵاتی دانیمارك و كاری نواندنی كردووە لە چەند فیلمێكدا وەك (لێت دەگەڕێم بڕۆیت، ئەسمەر، زینب) كە لەهەرسێ فیلمەكە پاڵەوانی فیلمەكە بووە
كاری نماییش و ستایلش (فێركردنی خەڵك كە چۆن جل و بەرگ هەڵبژێرێت بەپێی شێوەو ڕەنگ و كەسایەتی و تەمەن)
دیزاینەری ئێكسسواریش بوە وە تا ئێستاش جارجار خۆمی پێوە سەرقاڵ دەكات بۆپێشەوە لەمیانەی ئەو دیدارەیدا لەگەڵ خاتوو ژیان چەند پرسیارێکی ئاراستە دەکات سەبارەت بەهەشتی مارس و ڕۆڵی ژنان و ئاستی توندتیژی و ڕۆڵی ڕاگەیاندن و ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی ژنان و ڕۆڵی حکومەت و پەڕلەمان لەکەمکردنەوە توندوتیژی دژی ژنان…
****************
بۆپێشەوە: خاتوو ژیان ڕۆژی هەشتی مارس چی دەگەیەنێ لای تۆ؟
ژیان مۆبێرگ: بە بروای من هەشتی مارس پێویست ناکات وەکو سیمبۆلێک بۆ ئافرەتان بەکاربهێندرێت، چونکە هەموو رۆژێک رۆژی هەر مرۆڤێکە، چ ئافرەت بێ یاخود پیاو. ئەم جیاکارییە هانی زیاتر و زەقتر بوونەوەی پرسی ئافرەتان و کێشەکانی دەکاتەوە. جا بۆیە بروام وایە هەموو رۆژێک رۆژی هەموو مرۆڤەکانە.
بۆپێشەوە: ئایا ڕێکخراوەکانی ژنان توانیویانە هیچ ڕۆڵێکیان هەبێ لەکەمکردنەوەی توندوتیژی دژی ژنان؟
ژیان مبێرگ: من پێم وایە كە ڕێكخراوی ژنان هەوڵیان داوە، بەڵام بەشێوەیەكی هەڵە لەبەرئەوەی ئەوان پێیان وایە كە توندوتیژی بەرامبەر ژنان تەنها لەلایەن ڕەگەزی پیاوەوەیە وە ئەوەش زۆر هەڵەیە، هۆكاری سەرەكی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت بەگشتی ریشەی لە سیستەمی قازانج پەرستی سەرمایەدارییدایە و دەسەڵاتە ڕەنگاو رەنگەکان، دەیانەوێت ژنان بێ دەنگ و بێماف بن و هاوکاتیش تواناییەکانیان بەخورایی لە خێزاندا وەکو ماڵداری و پەروەردەی مناڵ، بەجێ بگەیەنن. لەکارکرنیشیدا موچەیان نابەرابەر و کەمترە لە موچەی پیاوان… دیارە شتی تری زۆریش هەن تاڕادەی ئەوەی دەشێت بەهۆی ئافرتێكی دیكەوە ژن ئازاد بدرێت… بۆ نموونە كاتێك كە ئافرەتێك ئازار دەدرێت چ جەستەیی بێت یان دەرونی بەهۆی قسەو ڕەفتاری ئافرەتێكی دیکە، بەڵام ئەمە ناتوانێت ئۆباڵی دەسەڵات و سیستەمی سیاسی وئابوری وەکو بەرپرسی یەکەمی ستەمی سەر ژنان، ئازاد بکات.
ئەمە ئەو نەریتەیە کە لە کۆمەلگەی کوردیدا باوە. با لێک نەشارینەوە کە ئافرەتی کورد و بگرە زۆربەی نەتەوەکانی تر خەسلەتی ئیرەیی بردنی بە سەرکەوتن و پێشکەوتنی ئافرەتی تر هەیە. جا بۆیە رێکخراوەکانی ئافرەتان پێویستە سەرەتا کار لە رێگری لە خولقاندنی کێشە و سەرچاوەکانی بکەن، و دواتر بیر لە چارەسەری کێشەکان بکەن.
بۆپێشەوە: لەڕۆژی ٨ی مارس چی كراوە بۆ ئافرەتان؟
ژیان مۆبێرگ: ئەوەی من بینیومە ئێوەش بینیوتانە. کۆمەلێک رۆتین و مەراسیمی بێ کەلک کە تەنها هۆتاڤە و هیچی تر. دیقەت بدەن دەبینن کە هەر سال مەراسیمی گەورە و بەشداری کردنی کەسانی سیاسی و حیزبی دەکرێ، بەلام هەمیسان ئاماری جیابوونەوە و لێکترازانی هاوسەرەکان زیاتر دەبێت، هەروەک چۆن لە سالی 2019 لە کۆی 9 مانگی کۆتایی سال 800 کەیسی لێکجیابوونەوەی هاوسەران هەبووە. بە بروای ئێوە ئەمە ئامانجە یان کەمکاری؟
بۆپێشەوە: ڕۆڵی ڕاگەیاندن چۆنبووە لەبەرامبەر ئافرەتان؟
ژیان مۆبێرگ: راگەیاندن ئەوەندەی کە فریای زەقکردنەوە و راهێنان مێشک و گوێی خەلک لە سیاسەتە، فریای پرسی وەها ناکەوێت کە بتوانیم یەکسانی جێندەری و رەگەزی بکاتە پرسێکی جدی و ئامانجدار.
ئەمە جگە لەوەی کە لە ناوەندەکانی راگەیاندندا ئافرەتی راگەیاندنکار وەکو ئامرازێک و کارتی فشار بەکاردەهێندرێت.
بۆپێشەوە: ئایا حکومەت و پەرلەمان ڕۆڵیان چۆن بووە لەبەردەم هەموو توندوتیژیانەی بەرامبەر بەئافرەتان ئەكرێ؟
ژیان مۆبێرگ: لە راستیدا رۆلی حکومەتی هەرێم و کلتوری کوردی دوو پرسی کاریگەرن لە گۆرینی دۆخی ئازادی و دەستڕۆیشتوویی ئافرەتان لە کۆمەلگاکەمان. لە کەسمان شاراوە نییە کە لە زۆربەی کوچە و کۆڵانی کۆمەلگەی کوردی هەتا ئێستاش ژن کوژی، ژن بە ژنی، شاردنەوەی خۆسوتاندنی ژنان، سەربەهەوێ چوون و دەیان مۆدێلی تری دژی ئافرەتان هەیە. پرسەکە لێرە ئەوەیە ئاخۆ حکومەتی هەرێم تا چەند توانیویەتی رێگری لە توندوتیژییەکان بکات و بەرەنگاری مافی ئافرەتان بێت. بە بروای من ئەوەی کراوە مادام نەبووەتە تیغێك بۆ بنبڕكردنی توندوتیژی دژی ئافرەتان، کەوابوو وەکو پێویست کاریگەر نەبووە.
بۆپێشەوە: بۆچی دەبێ تەنها ڕۆژێك هەبێ بۆ ئافرەتان؟
ژیان مۆبێرگ: هەروەک لە قسەکانی پێشوترم ئاماژەم پێیان کرد، لە فەرهەنگی مندا هەموو رۆژێک کە رۆڵی خۆمی تێدا دەبینم، ئەو رۆژە بە هی خۆمی دەزانم. پێویستە هەر دایکێک، کچێک، خانمێکی کورد، لە رۆژژمێری سالانەدا هەموو رۆژێک، بەهی خۆی بزانێ، هەموو ساڵێك لە زۆربەی وڵاتانی جیهان بۆ رێز گرتن لە 8 ی مارس رۆژی جیهانی ژن كۆڕ‌و كۆبوونەوەی جۆراو جۆر لە لایەن ژنان‌و ئینسانە ئازادیخواز‌و بەرابەری خوازەكانەوە بەڕێوەدەچێت‌و پێشوازی لەو رۆژە دەكەن. ژنان لەم رۆژەدا خوازیاری نەمانی هەڵاواردنی رەگەزی‌و ئاپارتایدی جینسی‌و هەروەها خوازیاری مافی یەكسانی ژن‌و پیاون. مێژووی 8ی مارس دەگەرێتەوە بۆ ساڵەكانی سەدەی نوزدەهەمی زاینی كە لەم رۆژەدا واتە 8 ی ساڵی 185دا ژنانی كرێكاری كارخانە قوماشی شاری نیویورك لە ئەمریكا دەستیان دایە خەبات‌و چالاكی نواندن‌و نارەزایەتی دەربڕین بەو بارودۆخەی كە تێیدا دەژیان. نالەباربوونی بارودۆخی ژیان و كار حەقدەستی كەم، ئەركی بەخێوكردنی منداڵان‌و سەرەڕای ئەمانەش كۆمەڵگەی پیاوسالاری دۆزەخێكی ترسێنەری بۆ ژنانی كرێكاری نیویورك خوڵقاندبوو. نارەزایەتی دەربڕینی ژنانی كرێكاری نیویۆرك لە 8 ی مارسی ساڵی 1857 بەرانبەر بەو هەموو هەڵاواردن‌و ژێر چەپۆك بوونە هاوكات بوو لەگەڵ بەكارهێنانی ماشین‌و كەرەسەی كاری دنیای سەرمایەداری كە ژنانی بۆ بەرهەمهێنانی زیاتر كێشابوو پانتایی كارەوە لە دەرەوەی ماڵ. مێژووی خەباتی ئەم ژنە كرێكارانە لە بیرو هزری ژنانی ئازادیخوازدا زیندوو مایەوە.