تەوزیفکردنی سحری چاو لە شیعری شاعیراندا… نووسینی: جمال نوری
تەوزیفکردنی سحری چاو لە شیعری شاعیراندا…
نووسینی: جمال نوری
چاو لە زمانی کوردیدا، لە ڕووی – ئیتمۆلۆژییەوە، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە سەرەتای دروستبوونەوە هەیە.
چاوگ- لە ڕێزمانی – زمانی کوردیدا دایکی هەموو وشەکانە. چاوگ، سەرچاوە، چاوگە، لە سروشت و لە پێکهاتەی زمانەوانیدا، ڕۆڵێکی گرنگ لە ژیانی ئینسانەکاندا دەگێڕن. لە زمانی عەرەبیشدا “عەین -چاو” بە مانای “کانی، ئەسڵ، ئۆرگیناڵ” دێت..
لە زمانی ڕۆژانەشدا، چاو زۆرترین پانتایی لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتیەکاندا هەیە. وە بۆ نموونە “بە سەرچاو” رۆژانە و هەرکەسە بەکاریدەهێنێت، چاوەکەمی ،وەک نیشاندانی ڕێزو خۆشەویستی، “بەچاوان”، بۆسوێند بەچاوی تۆ” وەک وەفا وسۆز” . وەک شکاندنی شکۆ’ چاوی دەشکێنم: ، چاو بەچاو دەکەوێتەوە، عەرەبیش دەڵێن العین بالعین. ئەم سیحرە چییە لە چاودا :
کاریگەرێتی چاو لەسەر شاعیران
کاریگەری چاو تەنها لە وەزیفە فیزیکییکەی مرۆڤدا، “کردەوەی بینین” دا قەتیس ناکریت. رەهەندێکی کولتوری
كومەڵایەتی فراوانی وەرگرتووە لەلایەکی ترەوە. هەستی چاو، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی لەگەڵ سروشت و لەگەڵ
کۆمەڵگە و لەگەڵ مێشکی تاکەکان و دەزگای بیرکردنەوە و ئەمباری زانیارییەکانی بە ستووە، هەربەم پێوەرە فیزیکی و بابەتی و ڕۆحی یە بێت،ئەوا چاو پانتایەکی فراوانی لەناو دەقی شاعیرانی کلاسیک و شیعری هاوچەرخی کوردی داگیر کردوە، بەڵام لای هەر شاعیرێک بەجۆرو ئاستی بەکاربردنی چاوی یارەکەی لەدەقە شیعریەکانیاندا ڕەنگی داوەتەوە.
١/ بەنموونە تەوزیفکردنی چاو لەلای “حەزرەتی نالی”
نالی بۆ وەڵامی ئەو کەسانەی نەیاری نالی شاعیرن و بە مەحبوبەی خۆشەویستی نالی دەڵێن (چاوی مەحبوبەکەت خێڵ و .قیچە.).؟
لەوەڵامدا نالی ئاوها وەڵامیان دەداتەوە و دەڵێ :
پێم دەڵێن مەحبوبە خێڵو قیچە مەیلی شەڕ دەکا
خێڵ و قیچە یا تەرازووی نازی نەختێک سەردەکا، واتە چاوی مەحبوبە، گەرچی تیل بووە، بەڵام نالی دەڵێ:
ئەوە کەمێک تەرازووی نازکردن لەچاوانیدا زیاتر بووە، واتە چاوێک نازی تیابخوێنرێتەوە ئیدی چۆن مەیلی شەڕ دەکات .
٢/ ” مەولانا خالید” لەدەقێکی شیعریدا دەڵێ :
خوێنی دڵ وا هات بە چاوما بوو بە جۆگەی بەکرەجۆ
هەردوو سەرچاوەی چەمێکن کردمە تاسەی سەرچنار
مەولانا زیاتر باسی دۆخی دەروونی خۆی دەکات و دەڵێت: لە تاو ئازاری غوربەت وا دڵم بوو بە خوێن وەک جۆگەی (بەکرەجۆ)
ئەو خوێنە سەرڕێژ دەکات لە چاومەوە دێتەخوار، خوێنی دڵی من و ئاوی جۆگەی بەکرەجۆ هەردووکیان سەرچاوەکەیان ئاوی سەرچنارە،
لێرەدا شاعیر خوێنی دڵی خۆی و ئاوی سەرچنار تێکەڵ دەکات، وەکو بڵێت خوێنم تێکەڵی ئاو خاکی خۆشەویستی نیشتمان بووە.
وەک دەلێن، چاو پەنجەرەی رۆحە، بەتایبەت لەناو دنیای ئەدەب، هونەردا، لەلای شاعیران کاتێک گەشت دەکات بەناو سروشتدا. دواتر بەزمانی شیعر تەوزیفی دەکات، کەواتە دەتوانین بڵێین ئەو شیعرە بەرهەمی وێنەیەکە چاو گرتویەتی. واتە” هونەری چاویی”
بەڵام چاو تەنها کەرەستەی بایولۆژی وێنەگرتن نییە” لانی کەم لای شاعیرەکان”، دونیابینی هەیە، تەئەمولاتی هەیە، تاقیکردنەوەی هەیە، جوڵەی و کات و بزاوتنی هەیە و بە هەموو ئەو شتانەی دەوروبەری مانا و روح دەبەخشێت.
٣/ وەک “گۆران” ی شاعیر لەشیعری بۆ هیوای کوڕی، بەچاوی کامێرای دڵی ئاوها دەنووسێ ;-
هیوا مەگری، هەنسکی نیوەشەو بەس هەڵدە، بەس بگری! لە “چاوی بێ قەرارم” بۆچی دەرمانی وەنەوز ئەبـڕی؟! کوڕی خۆم، کۆرپەڵەم،
میوانی دنیای تازە خوڵقاوم! ئەدا گریەت، بە زەبری چز، لە ڕۆحی پـڕگلاراوم چییە ئەو گریە بێ غایە، کڕووزەی نیوەشەو، خورپـێن ؟!
چییە ئەو قەترە وردانەی لە “چاوت بێ مەئال ئەڕژێن؟! گۆران لەم شعرەدا زۆر بەجوانی باس لەگریەی کورپە تازەساواکەی دەکات، دەڵێ: هیواکورپەم بەس ئەوەندە بگری، گریەی مناڵ بەجورێک هەنسک دەدا، ئەوەی لای کورپەکەوە بێت بەئاگای دێنێ و ئیدی قەرارت نامێنێ و وەنەوزت بۆ خەو، دەبێتە دەرمانێکی قاتو قڕ و دەست نەکەووتوو، دەبێ تا دەم و بەیانی ئێشکگر بی .
٤/ “وەفایی” شاعیریش چاوی لەم دەقە شیعرەدا بەم شێوەیە بەکارهێناوە نەخۆش و مەستی دوو “چاوی کاڵم” حەقم بەدەستە ئەگەر بناڵم
بە”غەمزەی چاوت “بەخەندەی زارت بردیان بەغارەت خەو و خەیاڵم
وەفایی لەیەک بەیتی شیعری دا چاو بەدوو مانای ترەوە بەکاردەهێنێ، لەدێڕی یەکەم لەبەیتەکە بە چاوی کاڵ و جارێکی تر لەدێڕی دووەمی بەیتی یەکەمی شیعرەکەی بە غەمزەی چاو بەکاری دەهێنێ..
سەرئەنجام، دەتوانین بڵێین چاو لەڕووی ئیتمۆلۆژییەوە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆی بەسەرەتای دروست بوونەوە هەیە، واتە چاو لەسروشت و پێکهاتەی زمانەونیدا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێ لەژیانی مرۆڤەکاندا، واتە سروشت و ژن، جوانی لەدیدی شاعیران بەگشتی شیعرێکن، بەڤیگۆری چاو نوسراوە.
بۆ نووسینی ئەم بابەتە سودم لەم سەرچاوانە وەرگرتوە:
1- دیوانی نالی
2-مەولانا خالیدی نەقشبەندی
3-دیوانی گۆران
4- دیوانی وەفایی