دەق پێویستە بە زمانی شیعرو چیرۆک زاخاو بدرێت
دەق پێویستە بە زمانی شیعرو چیرۆک زاخاو بدرێت
جەمال نوری
گەر (فیردەوس)
شیعر و چیرۆکی تێدا نەبێت…
من حۆریم بۆ چییە!
چی لە مانگ بکەم دوورە دوور،
من کتێبم دەوێت…
نەک شەرابی خودایی!
دەوەن مەعروف
تەوزیفکردنی دەق بەزمانی شیعر، خەسڵەتێکی گرنگی ماریفەی شاعیر وێنا دەکات، بوونی فکر لە بونیادی شیعردا، دەرئەنجامی ڕامان و دنیابینی فەلسەفیانەی شاعیر دەسەلمێنێ، بۆ شیکارو سەلماندنی ئەم تێزە مەعریفی و فەلسەفیە دەبێت لە بوونی دەقەوە دەست پێ بکەین.
شاعیر لەم دەقە شیعریەدا، بەپەنهانی لەڕێگای پەنابردنی بۆ هێما و ئارگۆن و سیمۆلوژیا، توانیویەتی ئەو ئامانجەی خۆی بپێکێ هەڵبەتە، شیعرو شاعیریەت، کاتێک دەتوانێت حزوری خۆی بسەلمێنێت، کەزمانی نووسینی ئاسایی نەبێت، بەو مانایەی لەژێر سایەی فەزای ئایدیای نووسەر و چنینی وشە و خەیاڵ و فەنتاسیاو ئێستاتیکاوە، دەتوانێت، ڕۆحی شیعر بکاتە بەری دەقەوە، کەدواجار لە ئەتمۆسفیری شیعردا خۆی ببینێتەوە.، واتە ئەم ئەرکە هێند سانا نییە، ئەوەی بتوانێ بنووسێت، کاری شیعرو وەزیفەی شاعیر بەجێ بگەیەنێت، بەڵکو خودی شیعر بۆخۆی گەیشتن نییە بەڕێگایەکی دیاریکراو، بەڵکو خودی ڕێگاکە خۆیەتی، زمانی شیعریی بۆ شاعیر وەڵامێکی حازربەدەست نییە زووبێت و زووش بڕوات، بەڵکو گەڕانێکی بەردەوامە بۆدۆزینەوەی بوونی دەق لەناو فەزای شیعریدا ، پاشان، بۆ دۆزینەوەی دنیابینی شاعیر لەناو دەق پێویستمان بە هەڵکۆڵینە لە هزرو ناخ و ئایدیای خاوەن دەق .
ئێستا بەکردەیی کار لەناو خودی دەق و زمانی شیعری شاعیر دەکەین چۆن، شارەزایانە، تەوزیفی فکرو فەلسەفەی جیهانبینی خۆی لەسەر هەڵچنیوە، لەڕێگای زمانی خەیاڵەوە،،
کاتێک دەبینین شاعیر بۆ تەوزیفکردنی ئایدیاکەی لەڕێگای زمانی شیعرەوە تەوزیف دەکات، دەزانێت بەم ڕێگایە دەگاتە مەبەستەکەی، دەوەن لەم دەقەدا دەیەوێت، قسە لەسەر ئەهمیەتی شیعر و فکر و ماریفە گرێبدات بەیەکەوە، لەم ڕێگایەوە بڵێت:
گەر” فیردەوس “
شیعر و چیرۆکی تێدا نەبێت…
من حۆریم بۆ چییە!
دەوەن گرنگی شیعر و چیرۆک بە ئەولەویەت دەزانێت بۆ برواهێنان بە ئایدیا، ئیدی ئایدیای میتافیزیکی بێت، یا ماتریالیستی بێت، بۆ ئەو گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە شیعرو چیرۆک، لەپێشینەی ئایدیاوە لێی بڕوانرێت، چون دەوەن بڕوای وایە دەق دەبێت بە زمانی شیعر یان چیرۆک زاخاو بدرێت، دەوەن ئاماژە بەوە دەکات لەڕێگای زمانی بەراوردکاریەوە، دەیەوێت بلێت کاتێک فیردەوەس، کە ناوجەرگەی خۆشترین جێگای ئەودنیایەی ترە پەسەند دەکات، کە شیعرو چیرۆک بوونی هەبێت تیایدا، نەوەک حۆری،
پێشخستنی شیعرو چیرۆک لەلایەن شاعیرەوە، لەفیردەوسدا، توانەوەی خود دەگەیەنێ لەناو فەزای شیعرو چیرۆک، گەر لەم بڕوایەی شاعیر دامێنین، دەگەینە خاڵێکی هاوبەش کەتیایدا، هەرچی دەقە ئاسمانیەکانیشە بەزمانی چیرۆک ئامێز وتراوە، واتە زمانی شیعرو چیرۆک پانتاییەکی فراوان و لەمێژینەی هەیە، وەک فریادڕەسێک حزوری هەبوە و ڕوڵێکی پۆزەتڤانەی گێڕاوە زمانی چیرۆک وشیعر بۆ خودی مرۆڤ وەک لە چیرۆکی (هەزارو یەک شەوە) تەوزیفکراوە و بەزمانی شەهریارەوە چیرۆکەکان هەموو شەوێک دەگێڕدرێتەوە تاوەکو شەهرزاد خەوی لێدەکەوێت و ئیدی بە هەڵواسراوی چیرۆکەکە دەهێلیتەوە تاوەکو شەوی داهاتوو، بەمەش گیانی خۆی ڕزگار دەکات لەمەترسی کوشتن لەلایەن شەهرزادەوە و بەو جورە هەزارو یەک شەو دەخایەنەنێت گێڕانەوەی چیرۆکەکان، دەوەن مەعروف بەوردی ئاگای لەهەزارو یەک شەوە هەیە، هەربۆیە لەم دەقەدا کاتێک ئاماژە بەفیردەوس دەکات و دەڵێت نامەوێ گەر شیعرو چیرۆکی تیانەبێ، شاعیر پاشان دەڵێت :
چی لە مانگ بکەم دوورە دوور،
من کتێبم دەوێت…
نەک شەرابی خودایی
بینینی مانگ لەدوورەوە بەو جوانیە هێندەی خوێندنەوەی چیرۆکێ و دەقێکی شیعری چێژ بەخش نییە، چون شیعرو چیرۆک ڕاستە لەناو خەیاڵدانی نووسەردان، بەڵام لەسەرزەمینی واقیعدا بونیادی خۆی هەیە، جوانیی مانگ لەدوورەوە وەک پێشینان فەرموویانە (وەک دەنگیی دەهوڵە لەدوور خۆشە)، بەڵێ شاعیر بە خوێندنەوەی کتێب دەکاتە لووتکەی باڵای چێژوەرگرتن و پێی مەست دەبێت مەست بونێ بە خود ئاگایەوە لەدەوروبەری و خوی دەڕوانێ، ئەو شەرابێکی خودایی ناوێ هۆشی پێ مەست بێت و بەرەو ناخود ئاگایی ببات.