زەمەنی شیعری.. و خەون بینینی شاعیر ..
زەمەنی شیعری.. و خەون بینینی شاعیر ..
حەسەن هەڵەبجەیی شاعیرو ناسراوی ناو دنیای کتێب و خوێندنەوە.. بەپێچەوانەی زۆرینەی زۆرێ لەشاعیران، کاتێک شەو لەدەقە شیعریەکدا تەوزیف دەکات، شەو ناکاتە زەمەنی خەم و تەنیایی و گۆشەگیری، وەک ئەوەی لەشاعیرانی زەمەنی پێشترو ئێستاشدا شەو بە ڤیگەرێکی لێوان لێو لەخەم و بێزاری وەسف کردوە، بەڵکو لای حەسەن هەڵەبجەیی دەخوازێت ڕۆژیش ببێتە شەو و وەک شەو زەمەنی ڕۆژیش ڕێبکرایە ..
وەک ڵەم بەیتە شیعرەیدا دەڵێ:
(ئای چ دەبوو ئەوسا و ئێستا خەو بوایە
ڕۆژەکانیش وەک شەوەکان،
شەو بوایە..)
بۆ شیکردنەۆەی ئەم بەیتە شیعریەی شاعیر هەڵەبجەیی، دەبێتە بەوردی لەناو سیاقی زەمەن و مێژووی ئەم شیعرەدا ئێستێک بکەین ..
چون تا زەمەنی شیعری ئەم دەقە دەستنیشان نەکەین، ناتوانین، ڕۆژەکانی شاعیر بکەینە شەوو، زەمەنی مێژوویی ڕوداوەکانی شاعیر کەتیایدا حزوری هەبوە، بکەینە خەو، وەک شاعیر خۆی هیوای وایە، ئەو ڕوداوانەی ڕویانداوە و خودی شاعیر ڕۆڵی سەرەکی لە سنوری چالاکیە کۆمەڵاتی و سیاسی و ئابوری و فەرهەنگی و کلتوریەکاندا تیایدا گێڕاوە، پێی وایە، چ دەبوو خەو بوایە ؟
هەڵبەتە دەبێت دەستنیشانی سایکۆلۆجیەتی شیعری لای شاعیر دیاری بکەین بۆئەوەی لە مەفهوم و چەمکی فەلسەفەی خەو بینین و کەینونەی شاعیر بگەین، گەر خوێنەر ئاگای لەزمانی نوسینی حەسەن هەڵەبجەیی بێت، شێوازی نوسینی لەڕێگای وێناو هێماو و وەسف و بونیادی خەیاڵ لەسەر بنەمای واقیع لە دەقەکانی حەسەندا پشتی پێبەستراوە، واتە خەیاڵ و دنیای خەونی شاعیر ڕەنگدانەوەی واقیع بووە، نەک ئەپارتمانێک بێت لە خەیاڵێکی موجەرەد کە ئەمە بە شنەبایەک هەرەس دەهێنێ ، کەواتە ئێستا تێگەیشتین، دنیای خەیاڵ و خەو لای هەڵەبجەیی پاشخانێکی واقیعی هەیە، ئەمە لەلایەک لەلایەکی ترەوە سەربوردەو یادو یادگاریی و چۆنێتی و چەندێتی جموجۆڵ و چالاکیەکانی شاعیر لەناو سیاقی مێژوویی ڕوداوو گۆڕانکاریەکاندا کەخودی شاعیر کارەکتەرێکی ئەکتیڤ بووە تیایدا لەناو ئەوسای زەمەنی هەڵسوڕاندنی بۆ بەدەستهێنانی گۆڕانکاریەکان لەناوکۆمەڵگاکەی، هەوڵیداوە. کاتێکیش لەزەمەنی ئێستایدا سەرەنجام دەیەوێ جۆرێک لەبەراوردکاریەک ئەنجامبدا لەنێوان دوالیزمی دووزەمەن ئەوسا و ئێستا، دەبینێ بەهیچ شێوەیەک هاوکێشە زمەنیەکە هاوسەنگ نییە و تای تەرازووی ئەوسا لەئێستای قورستر و سەنگین ترە ، کە بۆخۆی شاعیر پڕاو پڕە لەچیرۆک گەلێک لەسەربوردەی ژیان و تێکۆشان و قوربانیدانی زۆرێ لەکەسە نزیک و هاوڕێکانی کەبۆ زەمەنی ئێستا پێشکەشیان کردوە، بەڵام زەمەنی ئێستا نهک قەرەبووی کۆششی ئەو کارەکتەرانەی کە لەئەوسادا هاوڕێی شاعیر بوون، لە زەمەنی ئێستادا نەیکردۆتەوە، بۆیە حەسەن هەڵەبجەیی لەخۆرا نییە کە بڵێت;
ئای چ دەبوو ئەوسا و ئێستا، خەو وایە
بۆیە، دەخوازێ، ئەم زەمەنەی ئێستای کەلەهەناوی زەمەنی ئەوسایدا لەدایک بووە، خەو بێت،
چون ئەم زەمەنەی ئێستای نەیتوانیوە پارسەنگی زەمەنی ئەوسای بۆ بکاتەوە .،
کاتێکیش دەڵێت;
ڕۆژەکانیش وەک شەوەکان، شەو بوایە ..
شەو بوون، بۆ مرۆڤ، زەمەنی ئارامی و پشودانی جەستەیی و هێمنی و بێدەنگیەکی قوڵی مرۆڤە بۆ ڕامان. بەپێچەوانەشەوە ڕۆژە، بەر ئەنجامی تێکڕژان و هەڵپە و فرت فێڵ و درۆ و چاوچنۆکی .. هتد
لەکاتێکدا، پێویست بوو ڕۆژیش بەهەمان شێوەی شەو مایەی جێکەوتەی ئارامی و هێمنی و ڕامانی دنیابینینی جوان بوایە،
بۆیە هەڵەبجەیی دەڵێت
ڕۆژەکانێش وەک شەوەکان شەو بوایە، ئەم بەکارهێنانەی حەسەن هەڵەبجەیی بۆ شەو و بەم فۆرمە، جیای دەکاتەوە لەشاعیرانێک کە شەو بەسەرچاوەی تەنیایی و خەم و دابڕان وەسف دەکەن .
دواتر بەردەوام دەبێ دەلێت
(عەدەم بایە، ئەوەی کەبوەو ڕوویداوە
هەتا کەسمان،
مەرگی کەسمان نەدییایە ..)
دەرئەنجام، لەم بەیتە شیعریەی حەسەن هەڵەبجەییدا، گەیشتینە ئەو پنتەی کە هەموو خۆزگەیەکی ئەوەیە کەمەرگی ئازیزانی نەبینێ، ئەوەی کەڕوویداوەو ڕووئەدات، خەونێک بێت، کەسبەی بەئاگاهاتەوە،
ڕۆژەکان بەشێوەی شەو کاتەکانی ڕاگوزەر دەبێت لەئارامی و هێمنی و ڕاماندا ..
لەئەنجامی ئەم شیکارەو سەلماندنە دەگەینە ئەو ڕاستیە بەڵگە نەویستەی کەزەمەنی شیعری بۆ ئەم شیعرەی هەڵەبجەیی ئەم زەمەنەی پەتای کۆرۆناێە کە شاعیر تیایدا ئەم دەقەی تیانوسیوە .
—–۲ی نیسانی -۲۰۲۰ جەمال نوری