ڕەنگە نامۆکان لەخەونی شیعری  میرزا دا 

جمال نوری

قەسیدەی وەرە باخۆمان هەڵگرینەوە.ی شاعیر حەکیم میرزا، مانێفێستی قەسیدەکەی خۆی لەم دێڕە شیعرەدا ،دەبینێتەوە کەدەڵێ :

) چەند جارێکیش لەگەڵ بارانا گریام(..

گریان لەگەڵ باران دا ، ئەو لێکچونەی شاعیرە بۆ فرمێسکەکانی بەدرێژایی ئەو تەمەنەی لە چاوی دایکیەوە هاتۆتەدەر، بەهێندەی باران بارینێ، ئەو کرداری باران بارینی چواندوە بەو فرمێسکانەی کە لە پێلۆی چاوی دایکیەوە هاتۆە، هەروک چۆن بران دەرئەنجامی لێدانی تیشکی خۆرە بۆ دەریاو بوونە هەڵمی بەشێکی ئاوی دەریاکە، دواتر لە ئاسماندا لە چینێکی هەوای ساردا بەریەکەوتن دروست دەبێ لەنێوان هەورەکاندا و دەبێتە باران ، چاوی دایکیشی بەهەمان چەشنە ، کاتێک کارەساتێکی گەرماو گەرم کاریتێ دەکاتە ناخی و دواتر ناخی دەکوڵێ و پاشان لە هەناسەیەکی ساردیا ، دەبێتە فرمێسک دەڕژێ لەچاوانی .

دنیابینی شاعیر لەڕێگای خەونە شیعریەکانیەوە ، لێوان لێوە لە تێکشکاندن و پەل پەل بوون، لەڕێگای فەنتازیاو وێنای (سریالیەوە)بە وێنەی شیعری تەوزیفی کردوە ، وەک (، بێ سەری لەم ویستگەیە لەبەر نەبوونی مرۆڤی بێ سەرداخراوە،، لەجێگایەکی تر دەڵێ ، پەنجە بڕاوەکانم بۆ ناخرێتە شوێنێ خۆیان. قۆناغی سریالیەت لە ئەوروپا لەدوای جەنگی جیهانی یەوە ، سەری هەڵدا بەهۆی نائومێدی و بێ ئارامی و وێرانەیی. لەنمونەیان ، سلڤادۆر دالی هونەرمەندی ئیتاڵی یە.

، زمانی شیعری لای میرز ، زمانی فەنتازیایە ، کەخەیاڵ مەودایەکی فراوانی هەیەو تەواوی وێنەی شیعری و زمانو خەیاڵ لەئەتمۆسفیری نوسین دا وێنایەکی گشتی دەبەخشێتە شیعری میرزاو بەر لەوەی بەر موتەلەقی بکەوێ ، بەناو هەستەباڵاکان شاعیر خۆیدا ڕاگوزەر دەبێ و، خودی خۆی خۆێندۆتەوە ، ،

.تەنانەت كەرەستە سروشتییەكانیش كە شاعیر بەكاری هێناون وەک( خەنجەر ، پاڵتۆ ، پەنجە، قاوە ، کۆرە شینکە، دایک ،خەو،مۆم ، بەتانی ، پەڕەسێلکە، سەگ کوژ) دەبنە ئامانجێك بۆ دەربڕینە هەڵچوونییەكان.هەر چركەیەك لە گەڕان ، یان بە مانایەكی تر هەر جوڵەیەك لە سروشتی جێگە و كەسەكان  بوونەتە سەنتەرێكی سەرەكی لە دەقەكەدا بەو پێیەی هێزی دەسەڵاتی خود دابەش بووە بۆ چەند خودێك .هەر لەبەر ئەمەشە ئێمەی وەرگر بە هۆی خزمایەتی یان دراوسێیەتییەوە هەست بە نامۆ بوون لەگەڵ دەقەكەدا ناكەین و خوازیارین چركە لە دوای چركە دوای ڕووداوەكان بكەوین ، چونكە هەستی خودی بكەر لێرەدا یەكسانە بە هەستی خودەكان و جودا نابنەوە.ئێش و ئازارەكانی خودی بكەر ، یان داڕمانێكی سایكۆڵۆژی دەبێتە خاڵی هاوبەش بۆ هەموان بەجیاوازی جێگە وزەمەن ، لەبەر ئەوەی گۆتاری خودی بكەر گوتارێكی گشتگیرییە نەك تایبەتی .

 

“زەمەن “لە دەقی شیعری میرزادا هەمیشە حزورێکی واقیعی هەیە ، هەربۆیە کاتێک بەر دەقە شیعرێکی میرزا بکەوین ، هەست بە پانتایی زەمەن دەکەین ،لەناو دەقەکانیدا ،شاعیر وەک خۆی مامەڵەیەکی تەندروست لەگەڵی دا دەکا، بەواتایەکی تر شاعیر وەک ئەوەی هەیە مامەڵە لەگەڵ ئەوزەمەنەدا دەکات ، نەک لەڕێگای فەنتازیا و خەیاڵەوە ،دەستکاری زەمەن بکات ، کەئەمەش خاڵێکی گەشی، نوسینەشیعریەکانێتی ،

بۆنمونە کاتێک دەڵێ/ دەستم پڕە لەخەنجەری ژەنگاوی /، ئاماژەیەکە بۆ قۆناغی کۆمەڵگاکەی ، کە کاریگەرێتی قۆناغە پاشکەوتویەکەی پێوەدیارە ، کەلەتەرزێکی فیوداڵدایە و نەیتوانیوە ئەو قۆناغە تێپەڕێنێ ، لەم سەردەمی جیهانگیری و مۆدێرنەتەدا ، پێویست بوو کۆمەڵگەی کوردی بەرەو قۆناغێکی پێشکەوتوتر هەنگاوی بنابایە، وبگەیشتایەتە قۆناغی بۆرژوازی ، چون هەر قۆناغێکی کۆمەڵگە لەگەڵ خۆیدا کۆمەڵگە سێکتەری کۆمەڵایەتی گەشەی تێدا دەکات ، لەدرێژەی قەیسیدەکەیدا میزا ئاماژە بۆ هەناسە مەشلولەکانی دەکات ، مەبەستی شاعیر لەبەکاربردنی هەناسە لەتێزی شیعریەکەیدا ئاماژەیە بۆ ئەو فەزا گشتی یەی کۆمەڵگاکەی ، کە ژیان تێیایدا تەندروست نییە ، ئەو ژیانەی کە هەمیشە پێچەوانەی گەشەکردنە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتیەکان لەسەر بنەمایه کی زانستی و بەڕێوە نەچوە ، وەک ئەو پاڵتۆیەی بەری شاعیر کە مارکەکە ی نوێ یە ، بەڵام گرفت لەشێوازی لەبەر کردنەکەیدایە ، هەمیشە تاکی کۆمەڵگاکەی ساردن ، ساردن لە پەیوەندی یە ئینسانیەکان ، ساردن لە خۆبەدورگرتنیان لە پێشکەوتن و لە پاراستنی شوناس و گۆڕانکاری ، گۆراکاریەک کە لە بنەڕەتەوە ڕق و کینەو نەریتی پاشکەوتوو مێژویەکی خوێناوی داگیری کردوە کاڵیبکاتەو و نەیهێڵێ .

لەخۆڕا نییە ،شاعیر بەڕوونی ئاماژە بۆ خەو دەکات ، خەو لەکۆمەڵگایەکی تەندروست دا ، دەتبات بۆ ئەو جیهانەی کەژیانەکانی داهانوی تیادا بونیات دەنرێ. بریتی یە لە دەستەبەرکردنی ژیانێکی باشتر لەزەمەنی دواتر دا بەرو ڕووی دەچێ ، بەڵام لای میرزا خەو بە خوێن و کوشت و بڕین و بۆنی فەزای گشتی ژیان تیایدا بۆگەنی لێ دێ ،وەک ئەڵێ

خەو بەخۆمەوە زۆر دەبینم

بەكوژراوی ڕادەكەم

بەكوژراوی گۆرانی دەڵێم

سەری ئەم بەتانییە كون كونەم بۆلانادرێت

پەنجە بڕاوەكانم بۆناخرێتەوە جێگاكەی خۆیان

قاوە بەتەنیا ناخورێتەوەو

مۆمیش لەخۆیەوە داناگیرسێت

بۆگەنی هەراسانیم لێدێت

سەری ئەم بەتانییە كون كونەم بۆلانادرێت

………….

ئەم جۆرە خەونانە جورێک لە( ترس) بەرهەم دەهێنێ ،کاتێک دەڵێ قاوە بەتەنیا ناخورێتەوە ،ئاماژەیە بۆ ناسەقامگری تاک کە قەبارەی کەرامەتی مرۆڤ زۆر بچوک دەکاتەوە بۆیە ژیانکردن تیایدا ئاستامە ومرۆڤە خاوەن هەستە باڵاکان هەراسان دەکات ، بۆیە ئەو کاتێک ئاوا خۆی دەبینی لەکۆمەڵگا دواکەوتوەکەیدا ، ئیتر ناتوانێ ڕاستیەکان نەڵێ ، ئەو ڕاستیانەی کە ئێمەی کورد شوناسمان لە جوگرافیای سیاسی وڵاتان دا کاڵە ، نیشتمانمان هێندە شێواوە هیچی بەسەر هیچەوە نییە ، وێنەی سەر پاسپۆرتەکەی کاڵ بۆتەوە ، ئەو وێنەیە گوزارشتە لەوێنەی کورد بوون لەسنوری جیهاندا ، کاڵ کاڵ بۆتەوە بەهۆی سیاسەتی چەوتی پارتە سیاسیەکانیەوە ،کۆتای قەسیدەکەی میرزا ئاماژەیەکە بە هەست بەبەرپرسیاریتی و بانگێشتمان دەکا ت ،بائیتر خۆمان هەڵگرینەوە و خۆمان بدەین بەکۆڵی یەکتردا . واتە هەماهەنگی یەکتر بکەین ، پشت ئەستوربین بەبوونی خۆمان ، نەک پشت بەستن بەسەرۆکی دز، کە هەرچی سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی ئەم کۆمەڵگایەبۆ دوو بنەماڵە دەدزرێ ، ئە پیاوانەی کە شاعیر ئاماژەی پێکردوا ، ئەوانەن ،کە سەگ کوژن، واتە وەفادارێتی لەکۆمەڵگادا دەکوژن تاوەکو کۆمەڵگایەکی دوور لەبنەما ئینسانیەکان دروست بێ ، کەبتوانن هەموو سەوداو مامەڵەیەکی بەئاسانی پێوە بکەن.

 

 

وەرە باخۆمان هەڵگرینەوە

 

بەم شكاویەوە

بۆكوێ بڕۆم

ئەزانیت چەند جار سەری تابوتەكەی

خۆم لاداو

چەند جاریش چومە بەرئاوێنەكەو

چەندجاریش لەگەڵ بارانا گریام

نازانم بۆئەوەندە پەرژو بڵاوم

بۆئەوەندە سەرم دەكێشم بەخۆمدا

………..

دەستم پڕە لەخەنجەری ژەنگاوی و

لەهەناسەی مەشلول

پاڵتۆكەم پاش و پێش لەبەردەكەم

جەستەم پڕدەكەم لەسەرمای تەزیوو

لەبەفری خوێناوی

………..

خەو بەخۆمەوە زۆر دەبینم

بەكوژراوی ڕادەكەم

بەكوژراوی گۆرانی دەڵێم

سەری ئەم بەتانییە كون كونەم بۆلانادرێت

پەنجە بڕاوەكانم بۆناخرێتەوە جێگاكەی خۆیان

قاوە بەتەنیا ناخورێتەوەو

مۆمیش لەخۆیەوە داناگیرسێت

بۆگەنی هەراسانیم لێدێت

سەری ئەم بەتانییە كون كونەم بۆلانادرێت

………….

هیچ نابینم

چركە چركی ئەم كاتژمێرە بێ ئابڕووە

خەوی لێ زڕاندوم

مەشلولیم خەریكە دەگاتە دەرەجەی سەد

ئێرە لەماڵەكەی خۆم ناچێت

كەی بەردەرگاكەمان ئاوا حوزناوی بوو

دارتوەكەی دایكم بەلادا نەكەوتبوو

هیچ نابینم

نامەوێت ئەوەندە سەرم بكێشم بەدارو بەردا

وێنەی سەر پەسپۆرتەكەم كاڵ كاڵ بۆتەوەو

بەم تەمەنەوە ناچمەوە سەر خۆم

………….

هیچ نابینم

لەژێر عەینەكەكەمەوە وردە شووشەی

نارنجی دەكەوێتە خوارەوە

خۆمم لێبۆتە تارماییەكی بێ سەروبر

سێبەری ئەم ڕەشەبا بەساڵاچووە خەریكە

دێتە گیانمەوەو تەنیایم پێ دادەگیرسێنێت

حەزدەكەم بگریم و توڕەبونی ئەم قەسیدە بەدمەستانەم لەخۆم كۆكەكەمەوەو

بەدڵم بڵێم ڕاوەستە ئەم وێستگەیە لەبەر نەبونی مرۆڤی بێسەر داخراوە

…………..

وەرە باخۆمان چۆڵكەین

چۆڵبونێكی شێتانەو ڕووتوقوت

نازانم بۆئەوەندە لەخەوما مرۆڤ بەشكاوی دەبینم

ئێرە لەگەڕەكەكەی خۆمان ناچێت

كەی لەسەر كەمەری ئەم دار سنەوبەرە نوسرابوو بێ ئاسمانی و تۆرانی

پەڕەسێلكەكان هەموومانی خنكان

…………

هیچ نابینم

هەرڕۆژەی بەشێكم لێ دەكەوێتە خوارەوەو

هەرشەوەی بەشێكم سەفەردەكات

دەستم بۆناخرێتەوە ناو گیرفانی

كراسە دڕاوەكەم

ئەم وێستگەیە بۆئەوەندە چۆڵە

گوێم. لەشەقەی باڵی هیچ كۆترە شینكەیەك نییە

هیچ نابینم خواردنەوەی قاوە لەكافێتریایەكی

چۆڵدا واتە گوێگرتن لەوتاری سەرۆكێكی خۆفرۆش

……….

نامەوێت ئەوەندە دابەزم و ئەوەندەش بمرم

وەرە باخۆمان هەڵگرینەوەو خۆمان بدەین بەكۆڵی یەكتریدا ئەم دەڤەرەپڕەلەپیاوی

سەگ كوژ لەمزگەوتی ڕوخاو لەكڵێسای

ئەتك كراو

…………

هیچ نابینم

لەژێر عەینەكەكەمەوە ڕەنگی حەزین

دەكەوێتە خوارەوە

ئەم گەڕەكە لەگەڕەكەكەی خۆمان ناچێت

كەی ژنەكەی ئەوبەرمان ئاوا لەبەر خۆیەوە

قسەی دەكرد

وەرە باخۆمان هەڵگرینەوە

ئەم دەڤەرە پڕە لەپیاوی

سەگ كوژو لەسەرۆكی دز

 

 

میرزا

2-2-2020