دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز جەلیل ئازادیخواز نووسەر و لێکۆڵەرەوە سەبارەت بە کێشەی نێوان ئێران و ئەمەریکا دوای کوشتنی قاسم سلێمانی.
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز جەلیل ئازادیخواز نووسەر و لێکۆڵەرەوە سەبارەت بە کێشەی نێوان ئێران و ئەمەریکا دوای کوشتنی قاسم سلێمانی.
بۆپێشەوە: کوژرانی قاسم سلێمانی چ کاریگەریەکی دەبێت لەسەر ئایندەی ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا؟
جەلیل ئازادیخواز: لە ڕاستیدا كێشەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا بە كوشتنی قاسم سلێمانی پێ دەنێتە قۆناغێكی تازەو گۆڕانی بنەڕەتی بە خۆیەوە دەبینێ. ئەم ململانێیەی نێوان ئەم دوو وڵاتە لەسەر شەڕی سارد و بە فۆرم میكانیزمی نوێنەرایەتی تا هەنوكە كاری كردووە و درێژەی هەبووە، بەڵام دوای كوژرانی قاسم سلێمانی ئەمریكاییەكان بەجۆرێك وازیان لەم شەڕی سارد و بە نوێنەرایەتیە هانی و ڕاستەوخۆ ڕووی ڕمی شەڕەكەیان كردە ئێران خۆی. بۆیە نابێ گومانمان هەبێت، كە كوژرانی سلێمانی كاریگەری ڕاستەوخۆ و گرنگ لەسەر ئەم ململانێیە جێدێڵێت. ڕوونە قاسم سلێمانی و كۆی كایەكانی ئەم ڕووبەرە هەر هەموو پەیوەست و سەر بەبەرژەوەندیە گشتی و ستراتیژیەكانی ئێران و ئەمریكایە. بۆ ئێرانیەكان قاسم و هەموو میكانیزمەكانی تریش تەنیا لە چوارچێوەی هێشننەوەی ڕژێم و پاراستنی ئاسایشی ڕژێمدا ڕەچاو دەكرێن. ڕوونە بۆ ئەمریكایەكانیش پاراستنی بەرژەوەندییە ناوچەییەكانی خۆیان و هاوپەیمانەكانیان سەرەكیترینن، بەتایبەتی پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی نەتەوەی ئیسرائیل. لەم نێوەدا ڕۆڵی قاسم سلێمانی وەك كەسێكی بە ئەزموون وخاوەن پەیوەندی فراوان و مێژوویەكی درێژ لە ڕێكخستن و ئامادەسازی هێزە بنەماخواز و پەڕگیرو تیرۆریستەكان بۆ ئێران گرنگیەكی ستراتیژی و ئینكار نەكراوی بووە. سەردەمی دوای سلێمانی بێگومان وەك سەردەمی خۆی نابێت و پاشەكشە و لاوازبوونی ئەم پەیوەندی و ڕێكخستنانە هەنووكە هەست پێ دەكات. لە ڕووبەرێكی دیكەوە دۆخی گشتی ئێران خۆی وەك دەوڵەتێكی نیمچە هەڵوەشاوە، كە بە جۆرێك هەرەسی ئابووری و كولتووریی وڕەوایی گەمارۆی داوە ناتوانێ بوجە و موچەی تەواو بۆ پێداویستیەكانی ئەم شەڕە دابین بكات. هەنووكە دەبینین ئێران لە ناوخۆی وڵاتەوە بوون و مانەوەی كەوتۆتە بەر هەڕەشەی جددی و هەژمونی و دەسەڵاتی لە ئاوابووندایە. ڕژێمی ئێران ویستی لە كوژرانی سلێمانی كەڵكاژۆ بگرێ بۆ ئاشتكردنەوەی باڵەكانی خۆیان و پڕكردنەوەی دابڕانی جەماوەری وڕەوای دەرەكی كە سەركەوتوو نەبوو. تائێستا ڕەوتی گۆڕانكاریەكان لەئاستی ناوچە و هەرێم و جیهان بە شێوەیەكی گشتی لە بەرژەوەندی ئەمریكایە. ڕەوتی ڕووداوەكانی ناوخۆی ئێران فاكتۆری سەرەكی و چارەنووس سازدەبێت لەم پەیوەندیەدا، وادیارە ئەویش بە هیچ جۆرێ لە بەرژەوەندی ڕژێمی ئێران نییە.
بۆپێشەوە: لای ئێوە سەرەکی ترین هۆکاری ململانێی نێوان ئێران و ئەمریکا چییە؟
جەلیل ئازادیخواز: ڕوونە ڕژێمی ئێران دەسەڵاتێكی توتالیتەری تئۆکراتە، و بوون و پێكهاتەیەكی ئایدۆلۆژی كۆنەخوازانەی هەیە، كە دوو فاكتەری ئاینزای شیعەی سەفەویی و ناسیونالیزمی دێرینەخوازی ئێرانی چەقی ئەم پێكهاتە ئایدەلۆژیەن. لە ڕاستیدا دەسەڵاتی ئێران لە هەناوی خۆیدا پێكهاتەیەكی ئاڵۆزی نا سەردەمیانەیە و هەر بوونی خۆی لە هەردوو ڕەهەندی ناوخۆی و دەرەكیدا دژ بە فۆرمی ژیانی نوێ و مۆدێڕنە. سەرەڕای ئەمەش ڕژێم بەتەمای هەناردەكردنی دیسكۆرسی خۆی و دروستكردنی بەرەی شیعەیە، وەك خۆیان دەڵێن هەر ئێستا دەستیان گرتووە بەسەر چوار پایتەختی عەرەبی داو، بە شێوەیەكی بەرچاویش لە فەلەستین و بەشی زۆری وڵاتانی عەرەبی ئامادەیە. دەسەڵات و هەژمونی نەریتی دنیای عەرەب و موسڵمانی ڕووبەڕووی ترس و زەبر لێدان كردۆتەوە، ودەڕوات ئاسایشی ئیسرائیل و وڵاتانی هاوپەیمانی ئەمریكا و ڕۆژئاوا بخاتەمەترسی و گرفتی جددیەوە. هەڕەشەی هەناردەكردنی شۆڕش و دەست وەردان لە كاروباری وڵاتان و خستنە مەترسی بەرژەوەندی و هەمونی ئەمریكا لە ناوچەكە و هاوپشتی تیرۆریزمی جیهانی و سازدانی كێشەی وزە، و قەیرانی سیاسی؛ ئەو هۆكارانەن كە ئەمریكا و بەگشتی ڕۆژئاوا سوور دەكەن لەسەڕ دژایەتی و كۆنترۆڵكردنی ڕۆڵی ئێران و هاوپەیمانەكانی. بەرجەستەترین ئەم قەیرانانە: دژایەتی ئاشتی عەرەب و ئیسرائیل و هەناردەکردنی بزووتنەوە مافخوازەكانی دنیای ئیسلام، و هەوڵ بۆ لێدانی هەژمونی وڵاتانی ئێسلام بەگشتی و هەردوو گوتاری سونەی سعودی و میسری. كە بەشێكن لە ترسە گرنگەكانی دنیای ڕۆژئا و دەسەڵات
بۆپێشەوە: ئێران و ئەمریکا، عیراقیان کردۆتە گۆرەپانێک بۆ ململانێی خۆیان، کە خەڵکی بێبەشی عێراق، قوربانیانی سەرەکی دەبن، کاتی ئەوە نەهاتووە، دروشمی چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا و ئێران و گشت وڵاتانی تر بەدەستەوە بگیرێت و ببێتە بزوتنەوەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی بەهێز بۆ ناچارکردنیان بە ڕۆشتن؟ وە ئایا ئەو پڕۆژە بڕیارەی کە پەرلەمانی عێراق لە ٥ی جەنیوەری ٢٠٢٠ تێیپەڕاند چ کاریگەریەکی دەبێت؟
جەلیل ئازادیخواز: لە ڕاستیدا عێراق پردی بردنەوەی گرەوەكەیە! گرنگی ستراتیژی عێراق بۆ ئێران هێندەیە، كە مانەوە و دەرچوونی لە عێراق دەتوانێ كۆی پرۆژەی هەناردەكردنی شۆڕشی ئێران تێكشكێنێ یا سەركەوتووی بكات. ڕۆژئاوا و ئەمریكا باش ئەم ڕاستیە دەزانن، كە سەركەوتن و دەرئەنجامی بەرەی مانگی شیعە و كۆی پرۆژەكەی ئێران پەیوەستە بەمانەوە و جێگیركردنی هەژمونی ئێران لە عێراقدا. عێراق ئەو ڕێگا گرنگە ستراتیژیكەیە كە ئێران دەباتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست و سنوورەكانی ئیسرائیل و كۆی بەرەی شیعەی جیهانی لە ناوچەكەدا بەیەكەوە دەبەستێت، و لە ڕاستیدا بەم شێوەیە بەشێكی زۆری خاك و سامانی دنیای عەرەبی و ئیسلامی دەكەوێتە دەست ئێران. هەر ئەمەش وادەكات كە هەم ئاسایشی ئێسرائیل هەم وڵاتانی عەرەبی و هەم بەشێكی زۆری وزە لەم ناوچەیەدا بكەوێتە مەترسی و ترسی دەست بەسەراگرتنی ئێران. جگە لەمانەش ئەمریكیەكان هەزینەیەكی گەورەی مرۆیی و مادییان لە عێراق سەرف کردووە. سەرەڕای ئەوەش عێراق ناوچەیەكی گرنگ و ستراتیژی سەربازیە، و لەڕووی ژئۆپۆلۆتیكەوە فراوان و گرنگە، و ناوەندی سەركوتكردنەوەی تیرورە. عێراق نزیكترین سنووری خاكی زەبردانە لە ئێران، بەجۆرێك هەر كەس كۆنتڕۆڵی عێراق بكات دەتوانێ كۆنتڕوڵی كەنداو و ئێرانیش بكات. كۆی ئەم بابەتانە وایكردووە كە عێراق گرنگیەكی جیهانی و ناوچەیی هەبێت. دەبینین ئەمریكا پشتیوانی خۆپیشاندانەكان دەكات، و ئێرانیش خۆپیشاندانەكان بە فیتنە و دەستی دەركی دەزانێت، و بە كۆنتڕۆڵكردنی حكومەتی ناوەندی و هێزی شیعە هەوڵی سەركوتکرنی ئەم ڕاپەڕینانە دەدات، وتێدەكۆشێ لەڕێگای حكومەت و پارلەمانی ملكەچی خۆیەوە ئەمریكا دەركات. ئەویش پارلەمان و حكومەتێ كە هیچ ڕەوای و پەسەندیەكی نییە و خۆی نامەشروعە. لە ڕاستیدا لەم دۆخەدا و لە ئێستادا بەم حكومەتە ئێرانیەوە دەركردنی ئەمریكا لە عێراق بەسودی ئێرانە و ئەگەری دەركردنی ئەمریكاش ئەستەمە. عێراق تەقریبەن وڵاتێكی هەڵوەشاوەیە، و توانای ئەنجامدانی بڕیارێكی وای نییە. لە ڕاستیدا تادەركردنی ئێران و هەڵوەشانەوەی حكومەتی سەر بەئێران لە عێراقدا دەركردنی ئەمریكا كارەساتە و بەخشینی عێراقە بە ئێران. بۆیە ڕەوایە ڕاپەڕینی جەماوەری جڵەوی دەسەڵات و سیاسەتی عێراق بگرێت بە دەستەوە و بڕیاری گونجاوی خۆی لە بەرژەوەندی عێراق بدات.