فتوای مەلاکان یان یاسای شوراکان

فتوای مەلاکان یان یاسای شوراکان

نووسینی: عبدالرحمن رسول

فتوای مەلا واتە بڕیاری مەلا بەپێی سەرچاوەی ئایینی ئیسلام ئەمەش بەحیساب بۆ ڕێکخستن و ئیدارەدانی کۆمەڵگەیە بەپێی دەقەکانی قورئان وحەدس. من ناچمە ناودەقەکانی دینی ئیسلام، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی لەسەری دەدوێم وەک مرۆڤێک سەرنج و بۆچوونی خۆم باس دەکەم لەسەر فتوا و یاسای شووایی ئایا کامیان پێویستە بۆ ئیدارەدان و ئاراستەکردنی کۆمەڵگە بەرەو کۆمەڵگەیەکی باشترو ئازاد دوور لەهەرجۆرە چەوسانەوەک .فتوادان لەلایەن مەلاکان واتە دەرکردنی یاسا و بڕیاری دینی. کاتێک باس لەبڕیاری دینی دەکەین واتە دەبێت بڕیار و یاساکان نەگۆڕبن و بەنەگۆڕی بمێنەوە. لەبەرئەوەی بەپێی دەقەکانی دین و قورئان مرۆڤ ناتوانێت دەقەکان و ئایەتەکانی قورئان بگۆڕێت، بەنەگۆڕینی دەقەکانی دین و ئایەت وحەدیسەکان، مرۆڤ نابێت یاسا وبڕیارەکانی مەلای ئیسلامی یان دەوڵەتی ئیسلامی بگۆڕێت. ئەگەرسەد ساڵ یان هەزار ساڵ وچەند هەزار ساڵ ئەو حکومەت و دەوڵەتە هەبێت. هەرکاتێک مرۆڤەکان بیانەوێت دەستکاری یاساو بڕیارەکان بکەن نابێت پێچەوانەی دەق وئایەتەکانی قورئان یاسا وبڕیار دەربکەن. هەروەکو لەدەستووری دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و دەستووری دەوڵەتی ئیسلامی ئێراندا هاتووە کەنابێت هیچ یاسا و بڕیارێک دەربچێت لەگەڵ دەق وئایەتەکانی قورئان دژو ناکۆک بێت. ئەمەش بەمانای ئەوەدێت کەدەبێت هەموو یاسا وبڕیارەکان بۆخزمەت و بەرژەوەندی مرۆڤانێک بێت کەباوەریان بەئایینی ئیسلام هەیە، بەڵام مرۆڤانێکی تر کەجیاواز بیربکەنەوە یان باوەڕیان بەهچ دینێک نەبێت یاخود باوەڕیان بەدینی جیاوازتر لەئیسلام هەبێت بەرژەوەندی ومافی ئازادی ڕادەربڕین وڕەخنەگرتن وچالاکی ئایینی وکەلتووری وفەرهەنگییان ناپارێزدرێت ودەچەوسێنەوە. باچەند نموونەیەکی سەردەمی زۆر ئاشکراو ڕوون باس بەکەین. لەسەرەتایی هاتنە سەرکاری کۆماری ئیسلامی ئێران خومەینی لەدژی خەڵکی کوردستان وئازادیخوازو یەکسانیخوازان وسیکۆلاریستەکانی ئێران فتوایەکی ئاگرینی دەرکرد کەدەبێت بەزۆر یاساکانی کۆماری ئیسلامییان بەسەردا بەسەپێندرێت و ڕەفتار وهەڵسوکەوتی توندیان بەرامبەریان بکرێت. لەدوای فتوای خومێنی ١٩٧٩ بەهەزاران کەس زیندانی کرا و لەسێدارەدران. خەڵکی کوردستان بەیەک دەنگ ڕێپێوانی ناڕەزایەتییان نیشان دا بەکۆڕە ولەشارەکان چوونە دەرەوە وەک ڕەتکردنەوەی یاسا سەرکوتگەرەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران، بەڵام خومەینی فتوایی کوشتنی ژن ومناڵ ومرۆڤە پیروپەککەوتەکانیشی دا وجێبەجێی کرد.

لەساڵی ١٩٨٨ بەفتوای مەلاکان  دەوڵەتی عێراق بەسەرکردایەتی حیزبی بەعسی فاشی فتوای ئەنفال کردنی خەڵکی کوردستانیدا و جێبەجێی کرد، بەهەشت قۆناغ کەزیاتر لە ١٨٨ هەزار کەسی لەژن ومناڵی ئەنفال کرد یان کرین فرۆشتن بەکچە ئەنفال کراوەکانەوە کرا لەگەڵ شێخە ومەلاکان وبەرپرسانی دەوڵەتانی ئیسلامی وعەرەبی. لە تورکیاش  مەلاکان بەدرێژایی تەمەنی  ئیسلامییەکان لەدەسەلات بەردەوام فتوایان داوە لەدژی خەڵکی سیکۆلارو ئازادیخوزو یەکسانیخواز وڕەخنەگر لەدەسەڵات و جۆری دەوڵەتداریان کەخوێنیان حەڵاڵ کردوون کەبڕژێت وئازار وئەشکەنجە بدرێن. ئەو هێرشەی کە کرایە سەرخاوەن ئایندارانی یەزیدی کە بەهەزاران کەس ئەنفال کراو کۆمەڵکوژ کراو ئاوارەکرا لەلایەن ڕێکخراوێکی ئیسلامیی بوو بەناوی ڕێکخراوی داعشی ئیسلامی. گەشەکردن و گەورەکردنی ئەم ڕێکخراوە تیرۆریستییە بەپشتیوانی و هاوکاری دەوڵەتانی ئیسلامی بوو. کۆمەڵکوژ وئەنفالی کردن مەلاکان لەوڵاتانی ئیسلامی بەردەوام فتواکانیان بۆ بەرتەسکردنەوەی ئازادی ومافەکانی مرۆڤ بووە. لەعێراق مەلا ومەرجعە دینییەکان فتوای جۆراوجۆریان داوە بۆ دژایەتی هەر ڕەوتێکی پێشکەوتنخوازی وئازادیخوزی وسیکۆلاریستی. لەلایەن مەلاکانی ئیسلامی ئێرانەوە فتوای کوشتنی خەڵکی ناڕازی وخۆپیشاندەرانی ئێرانی دراوە، هەربۆیە بەتوندترین شێوەو جۆر ویستوویانە ناڕەزایەتییەکانی خەڵک خامۆش بکەن، هەتا ساڵی ١٣٩٨ بەکۆپتەر تەقەیان لەخەڵکی نارازی دەکرد. هەربۆیە بەسەدەها کەس بوونە قوربانی و بەهەزاران کەس برینداربوون و بەهەزاران کەسیش زیندانی کران. لەباشووری کوردستان ساڵانە مەلاکان فتوای لەدژی ژنان وپیاوانی سیکۆلارو ئازادیخواز ویەکسانیخواز و خاوەن ئایینەجیاوازوبێ دینەکان دەدەن کوشتنیان حەڵاڵ دەکەن. مەلاکان لەدژی هەبوونی بۆنە ئینسانی و نەتەوەیییەکان فتوایان داوە وتەشهیر جنێویان بەخەڵکداوە لەسەر بەشداریکردنی خەڵک لەو یادو بۆنەو جەژنانە هەروەکو یادەکانی هاتنی سەری ساڵی کوردی نەورۆزو سەری ساڵی زایینی. ئەوا لەکۆتایی ٢٠١٩ مەلاکانی یەکێتی زانایانی ئیسلامی کوردستان فتوای قەدەغەکردنی چوونەوە دەرەوەی ژنان بەتەنها لەسواربوونی تەکسی وبوارەکانی هاتووچۆ دەدەن، پێشتریش مەلاکان بەژنانیان دەگوت دایانەسۆر ودڕندەن ومەلایەکی ترلە ٢٠١٩ دەڵێت ڕێکخراوەکانی بەرگری کار لەمافەکانی ژنان دەبێت نەمێنێت وهەڵوەشێت. ئەم فتوایانەو فتوای خراپتریش جێگای سەرسوڕمان نییە، چونکە دەسەڵاتی مەلا بەوجۆرەو فتواش بەوجۆرەیە کە لەچوارچیوەی ئایین ودەقەکانی دیندابێت بەداواکاری هەڵوەشانەوەی فتوایەک چارەسەری کێشەکان ناکرێت، بەڵکو بەردەوام کێشەکان دەمێنەوە وناخی کۆمەڵاتی وپەروەردەیی تاک دەشێوێنن. کەواتە ئەگەردەمانەوێت دەسەڵاتی دینی وفتوای مەلاکان هەبێت دەبێت بێ دەنگ وبێ هەڵوێستبین، بەڵام هەرجۆرەگەڕانەوەیەکی کۆمەڵگە بەرەو کۆنەپەرستی ودواکەوتوویی ڕووبدات مرۆڤەکانی کوردستان باجەکەی وەک رابردوو، بەڵکو خراپتریش دەدەن. بۆیە پێویستە خەڵکی کوردستان بەگشتی ڕێگا چارەیەکی تەندروستر بگرنەبەر، کە ڕاشکاوانە قسەو هەڵوێستیان هەبێت لەبەشداریکردنی مرۆڤەکان خۆیان لەدانانی یاساو دەسەڵات وئیدارەدانی کۆمەڵگە. کەڕەچاوی پاراستنی بەرژەوەندی گشتی خۆیان بکەن کۆمەڵگەکەیان ئاراستەی نوێبوونەوە و شارستانی و پێشکەوتن و کرانەوەی ئازادییەکان بکەن بۆئەم هەنگاوەش پێویستیان بەدەستوورو یاساکانی سەردەمە کەماف وئازادییەکانیان بپارێزێت ویەکسانی وبەرابەری بەرقەرار بکات، نەک بەفتوادانی مەلاکان بۆ لەناوبردنی ئاشتی ویەکسانی وئازادیییەکان کۆمەڵگە زیاتر بەرەوپێکدادان بەرێت و ئاشتی کۆمەڵایەتی  وپەروەردەیی تێکبشکێنێت وشڵەژانی دەروونی وکۆمەڵاتی سازبکات.

بۆیە ئێمە دەبێت دڵسۆزانە کار لەسەر یەکلاکردنەوەی ئەم دووبوارە بۆکۆمەڵگە بکەین کە فتوای مەلاکان ویاساکانی سەردەمە، ناکرێت بەردەوام هەردوو بەشەکە لەئیدارەدان وحکومەتداریدا تێکەڵ بکرێن، چونکە بەردەوامی ئەمەیە کەدەسەڵات و حکومەت ئاراستەی زیاتری دزی وگەندەڵی وفەسادی وفێڵکردن دەکات. دەبێت  خەڵکی کۆمەڵگەی کوردستان ئەمە ساغ بکاتەوە لەنێوان هەڵبژاردنی یاسا وفتوای مەلاکانی دینی دا، کەیاسا هەڵبژێرێت  وخۆی بەشداری لەدانانی یاساکاندا بکات. ئیدارە و حکومەتی شوورایی خۆیان پێکبهێن. ئەمەش بەتیكۆشانی دڵسۆزانەی خەڵک مەیسەردەبێت لەدژی ئەم سیستەمە چەوسێنەرو گەندەڵ ودزو خێڵگەرایە. بۆئەوەی دەسەڵات ویاساکان لەلایەن ئیدارەی شووراکانی خەڵکەوە بەڕێوەبچێت، دەبێت ڕێبگرین لەهەرجوڵەو گەشەیەک بۆکۆنەپەرستی وخێڵگەرایی کەکۆمەڵگەی کوردستان ئاراستەی گەرانەوە دەکات. ئەمەش بەتێکۆشانی هاوبەشی یەکگرتووانەی خەڵکی ئازادیخوازو یەکسانیخواز ودڵسۆز بەهێنانەدی ژیانێکی باشتر مەیسەر دەبێت.

ئایا یاسا چییەو گرینگی چییە لەکۆمەڵگەدا؟ جیاوازی لەگەڵ فتوای مەلاکاندا چییە؟

 یاسا چییە؟

یاسا بەگشتی  بۆ هەموو كۆمەڵگەیەك گرنگى خۆى هەیە پێویستە هەموو تاكەكان بەباشى ئاشنایەتى لەگەڵ زانستى یاسادا بكات و كاربكات بۆ بەرزكردنەوەى هۆشیارى یاسایى بەهەر جۆرێك كە بۆى دەكرێت، چونكە چەند شارەزایى لە یاساكان بە دەست بهێنین ئەوەندە ئاگایى بەدەست دەهێنین لەسەر جۆرو چەندێتى ماف و ئەركەكانمان. گومان لەوەدا نییە بەشێكى زۆر ئەم ئەركى وشیاركردنەوە بۆ شارەزابوون لە تەواوى یاساكان ئەكەوێتە ئەستۆى حكومەت و دەسەڵات لایەنی دەوڵەتداری کۆمەڵگ، بەڵام لەکوردستان دەسەڵات وحکومەت زۆر کۆنەپەرستانە مامەڵەیان کردووە بەردەوام لەخزمەتی گەشەدانی ڕەوت و باڵە جیاوازەکانی کۆنەپەرستی و دژە ئینسانیدا بوون ئەمەش لەپێناوی مانەوەیان لەدەسەڵات و درێژەدان بەدزی و گەندەڵی وسەرکوتەکانیان، هەربۆیە پارەیەکی خەیاڵیان بۆ سەرجەم ڕاگەیاند و خوێندنگەو بەشەکانی فکری توندڕەوی وکۆنەپەرستی ودژە ئینسانی تەرخان کردووە، بەهیچ جۆرێک  هەڵنەستاون بە ئەنجامدانى  وشیارکردنەوەی تاکەکانی کۆمەڵگەی کوردستان بەئاشنابوونیان بە یاسا شارستانی و مرۆڤایەتی و پێشکەوتنخوازی و یەکسانیخوازییەکان و تەنانەت یاساکانی خۆشیان کەچەندساڵە لەپەرلەمان دەریان کردووە خەڵک بێ ئاگایە وجێبەجێ ناکرێت. بێگومان  ئەمەش دەچێتە پاڵ كەم تەرخەمیەکان و گەندەڵی و فەسادییەکانی ترى حكومەت و بەرپرسانى وڵات. لەو داهات و پارە زۆرەى كە لە بەردەستیانە بەشێكى كەم تەرخان ناكان بۆ ئەم ئەركە. نابێت هاوڵاتیش بە دوور بگرین لەم كەم تەرخەمییە، بە تایبەت گەنجان و لاوان, پێویستە كات بۆ وشیاربونەوە و بەرزكردنەوەى ئاستى زانستى گشتى و زانستى یاسایى تەرخان بكەن بۆئەوەى بە وشیارى و ئاگایی زیاتر پەنجە لەسەر ئەو یاسایانە دابندرێت كە پارێزگارى لە چەوسانەوە دەكەن و ناشایەستەن بە مرۆڤەكانى سەردەم و كار بۆ گۆرانكارى و چاكسازییان بكرێت لەو یاسایانە كە ڕێگا دەگرن لە پێشكەوتن و نوێبونەوە و چەسپاندنى عەدالەتى كۆمەڵایەتى و یەكسانى نێوان ژنان و پیاوان و گەشەى ئازادى و چەسپاندنى ئاشتى كۆمەڵایەتى. “هۆى هەبوونى ژیان و ئازادى و موڵكی ئەوە نییە كە مرۆڤ یاساى داناوە، بەپێچەوانەوە، ڕاستییەكەى ئەوەیە كە ژیان و ئازادى و موڵك، پێشوەخت هەبوون و ئەوان بوونەتە هۆى ئەوەى ئادەمیزاد بیر لە دانانى یاساكان بكاتەوە”.1 لە هەمان كاتدا قۆناغ بەقۆناغى ئاڵوگۆرەكان كە هاتۆتە پێش و لە داهاتووشداڕوو بەڕوویان دەبینەوە ناچارین یاساكان هەموار بكەین و چاكسازى و گۆرانكارییان تێدا بكەین بەڕیفۆرم بێت یان شۆڕش بێت. بە پێى سەردەم بە پێچەوانەوە نە وڵات بەرەوپێش دەچێت نە یاساكانیش سەروەر دەبن و جێبەجێ دەكرێن لەلایەن مرۆڤەكانەوە، بەڵكو بە چەقبەستنى یاساكان دەكەونە بەر شاڵاوى فەرامۆش كردن وچەوسانەوەى مرۆڤەكان بە دەستى یەكترى. لەهەمان كاتیشدا بە دیوێكى تردا قۆناغى ململانێكردن بەرە و باشكردنى یاساكان و هەمواركردن و چاكسازى كردن هەنگاوەكانى دەست پێ دەكات. كەواتە هەموو ئەوانەى كە دەیانەوێت ئەمڕۆیان لە دوێنێ و ڕابردووى پر نەهامەتى و چەوسانەوە و نابەرابەرى و كۆیلەیەتى و… ئاوارەیى و دواكەوتویى و هەژارى و ..هیتد جیاوازتر و باشتربێ و، بەیانى و داهاتویی تاكەكانى كۆمەڵگە باشتر و بەرەو پێشكەوتوتر لە ئەمڕۆ هەنگاو بنێت بە شێوەى كردارى و ڕەنگدانەوەى هەبێت لە ئاكار و ڕەوشتى ڕۆژانە و فەرهەنگى ئینسانى كە هاندەرى بەیەكەوە ژیان و چەسپاندنى ئاشتى كۆمەڵایەتى بێت، پێویستە پرۆژەكانى چاكسازى بۆ گۆڕینى یاساكان لە قۆناغى پێشنیار دەرچن و بەرپرسیارانە هەڵسوكەوتیان لەگەڵ بكرێت. هیچى تر تەنها پێشنیار و نووسین و خوێندنەوە نەبێ. شێوازى بێلایەنى لەخۆ نەگرێت كە بەشێك بێت لە دووركەوتنەوە لە چارەسەرى كێشەكان و وە دوور كەوتنەوە لەو هەوڵانەى بۆ دەركردنى ئەو یاسایانەى كەپێویست دەكات بگۆڕدرێن هیچى تر. پێویستە تاکەکانی کۆمەڵگە لەو تێكۆشانە كلاسیكییە دەرچن كە تەنها نەزەریات و بۆچوون بخرێنە ڕووو، خەڵكى كوردستان زیاتر لە ژێر چاوەڕوانىدا بمێنێتەوە و بەبێ ئەوەى كەمترین هەنگاو بندرێت لەلایەن ئەوانەى كە بە حیساب خاوەن پرۆژەى چاكسازین. با تەنها خۆ دەرخستن و حیزب دەرخستن نەبێتە ئامانجى ڕۆژانەى شارەزایان و یاسا ناسان و ڕۆشنبیران و هەموو ئەوانەى بە پەرۆشن بۆ ئاڵوگۆڕى باشتر و پێشكەوتوتر كە شایستە بە ئینسانەكانى ئەمرۆیى جیهانى تازەگەرى و جیهانى پێشكەوتوبێت لە كوردستاندا، بۆیە زەروورە لەپێناو گێڕانەوەى متمانەى خەڵك بە دەسەڵات و حكومەت زیاتر گرینگى بە گەشەى كردارى باشتر بدرێت، نەك تەنها بە قسە و نوسین و فەلسەفەى بریقەدار ڕۆژنامە و گۆڤار و تەلەفزیۆن و ڕاگەیاندنەكانى پێبڕازێندرێتەوە، بەڵكو بەپێى هەنگاوى كردارى بۆچونەكان و پێشنیاراتەكان بخرێتە ڕوو. هەروەها دەبێت تاکەکانی کۆمەڵگە وشیاربن بەشداربن لەئاراستەکردنی کۆمەڵگەکەیان بەرەو ئایندەیەک وکۆمەڵگەیەکی باشتر ئەمەش بەجیاکردنەوە داماڵینی دەسەڵات وبڕیارو فتواکانی مەلاکان مەرجعە دینی و نەتەوەیییەکان وعەشیرەتییەکان، سەرۆکی حیزبەکان. ئەبێت کۆمەڵگە ئامادە بکرێت بۆ کردنەوەی ڕینسانسێک لەئیدارەدان وئاراستەکردنی کۆمەڵگە بەرەو ئاسۆیەکی نوێ وفڕێدانی بەرگی کۆنەپەرستی و دواکەوتوویی ودژە ئینسانی. دیسان دەبێت بپرسین گرینگی یاسا چییە؟ كەواتە یاسا چییە؟

یاسا ڕێكخستنى دەستەمییانەى مافەكانى تاكە، تا بتوانێت داكۆكییەكى یاساییانە لە خۆى بكات. “هەر یەك لە ئێمە مافێكى سروشتى پێ بەخشراوە بۆ داكۆكیكردن لە خودى خۆى، ئازادى خۆى، موڵكى خۆى. ئەمانە سێ پێداویستى بنچینەیى ژیانن. پارێزگارییكردن لە هەر یەكێكیان بە تەواویى پشت بە پاراستنى دوانەكەى دى دەبەستێت. توانستەكانى ئێمە چین جگە لە بەرینكردنەوەى تاكایەتى خۆمان؟ موڵك چییە جگە لە بەرینكردنەوەى توانستەكانمان؟ هەموو كەسێك مافى ئەوەى هەیە بۆ داكۆكیكردن لە خودى خۆى، ئازادى خۆى، موڵكى خۆى 2” ، تێكۆشان بكات بۆ ئایندە و ژیانێكى باشتر. با بە شێوەیەكى گشتى سەیرى چەسپاندنى یاسا بكەین لە كوردستان، چەندین پرسیار لە خۆمان بكەین ئایا یاساكان بە درێژایى بەڕیوەبردنى حكومەتى هەرێمى كوردستان لە كوردستان وەكو خۆیى جێبەجێكراوە؟ یاخود ئەم یاسایانە بۆ هەموو لایەك چ بەرپرس ، بەر پرسى حیزبى بێت یاحكومى، مامۆستا بێت یا دكتۆر ، هاوڵاتى بێت یا ..هیتد تواندراوە ئەم یاسایانە جێبەجێ بكرێت و بە سەریاندا بچەسپێندرێت؟؟. ئایا تەنها بەسەر هاوڵاتیانى هەژاردا چەسپاوە ؟؟!! ئایا چەندە بەرپرسى باڵا لە حیزبەكان و حكومەت لەسەر ئەنجامدانى تاوان و سەرپێچى یاساكان سزا و حكوم دراون؟!! یاخود هەتا ئێستا پاش چەندەها ساڵ لەدەسەڵاتى حكومەتى هەرێم و بەڕێوەبردنى دەسەڵات لەلایەن حیزبەكان هیچ تاوانێك و سەرپێچى یاسایى لەلایەن بەرپرسانەوە ئەنجام نەدراوە، بەڵكو تەنها بەرگریان لە چەسپاندنى سەروەرى یاساكان كردووە، زۆر عەدالەت خوازبوون لە چەسپاندنى یاساكاندا ئەوەى رۆژنامە و گۆڤار و بڵاوكراوە و ڕاگەیاندنەكان بوختانیان بۆ دەكەن و درۆیان بۆ هەڵدەبەستن؟!!! وەڵامى ئەم پرسیارانە لەلایەن بەشێكى زۆر لە خەڵكى ئاشكراو ڕوون بۆتەوە. بێگومان لە كوردستاندا ئەگەرچى زۆرێك لەسەركردەو بەرپرسە باڵاكان لێدوانى جۆراوجۆر دەدەن لەسەر چەسپاندنى یاساكان. جارى وایە قسەى خەیاڵاویى زۆر دەكەن بۆ چەسپاندنى یاساكان و سەروەرى یاساكان بۆ هەموو لایەك، بەڵام بەداخەوە كە رۆژبۆوە یاخود هەمان ڕۆژ و ئەو سەعاتەى كە ئەم بەرپرسە چەواشەکارە لێدوان و قسە لەسەر سەروەرى یاساكان دەكەن، لە هەمان شار و ناوچەو وڵاتەدا تەنها هاوڵاتیانى هەژار و هاوڵاتیانى بێ پشت و پەناى حیزبى و حكومى یاساكانى بەسەردا دەچەسپێت. ئەگەر قسە لەسەروەرى یاساكان دەكرێت، دەبێت بۆ هەموان جێبەجێ بكرێت و بەسەرىدا بچەسپێت لە كاتى سەرپێچىدا، چ بۆ ئەنجامدانى سەرپێچى یاسایى هاتوچۆ بێت یاخود ئەنجامدانى تاوانى كوشتن بێت یاخود هەر سەرپێچێكى یاسایى بێت. هەتاكو ئەم كەلتور و فەرهەنگە كە داكۆكى لەم جیاوازى گەراییە دەكات نەشونما بكات و لە ناو حكومەت و دەسەڵات و كۆمەڵگەى کوردستاندا هەبێت و كار بۆ بنەبڕكردنى نەكرێت، مەحاڵە هیچ جۆرە چاكسازێك بكرێت لەناو یاساكان و حكومەتى باشووری کوردستاندا. بەبێ ئەم هەنگاوە، دروستكردنى و هاندانى جارێكى ترى خۆشباوەڕى و بێمتمانەییە بۆ تاكى هاوڵاتییە، بەڵام خەتەرناكتر لە ڕابردوو. دەبێت پێش چاكسازى و ڕیفۆرم هەریەكێك لەوانەى كە پرۆژە دەخەنە ڕوو، چ ئەوانەى حكومەت بەڕێوەدەبەن یان بەشدارن یان هاوپەیمانى حیزبەكانى دەسەڵاتن یاخود ئەوانەى پرۆژەیان هەیە و ئۆپۆزیسیۆنن. مەبەستم هەموو هێزە سیاسییەكان و ڕێكخراوەكانى كۆمەڵگەى مەدەنى!! كە بە پەرۆشەوەن بۆ ئاڵوگۆڕى باشتر و دەیانەوێت وەڵامى خواستەكانى خەڵكى كوردستان بدەنەوە، پێویستە لە خۆیانەوە دەست پێبكەن بۆ كۆتایى یاخود كەمكردنەوەى ئەم جیاوازییە گەراییە لە چەسپاندنى یاساكان. زۆر كەس بۆیە پێى خۆشە خزمەكەى یان كەسە نزیكەكانى ببنە بەرپرس چاوەڕوانى ئەوەى لێ دەكات كە بە هەر شێوەیەك بێت چاوپۆشى لێبكات لە كاتى ئەنجامدانى سەرپێچى یاسایى یاخود هاوكارى بێت بۆ ڕاهی كردنى كارەكانى بە هەر جۆرێك كە پێویست دەكات ئەم فەرهەنگ و كەلتورە باڵیكێشاوە بەسەر سەرجەم ئەندام و كادر و هەوادارانى حیزبەكانى كە لەناو حكومەتدان و كاروبارى كارگێڕى بەڕێوەدەبن. بەپێى یاسا هەرچى زەوى كوردستان بوو دابەشكرا بەسەر بەرپرس و كادر و ئەندامانى حیزبەكانى كوردستان بە تایبەت  حیزبەکانی پارێزەرانی ئەم جۆرە دەسەڵات و حکومەتە یاخود ئەو حیزبانەى كە خۆیان بە دۆست و هاوپەیمانى یەكێك یان هەر دوو حیزبى دەسەڵاتدار دەزانن، زۆر گوتویانە ئێمە هاوپەیمانى فڵان حیزبین بەڵام هیچمان بۆ نەكراوە لە بارەى وەرگرتنى زەوى و ئیمتییازى جۆراوجۆرى تر، ئەم بۆچوونە سەرجەم حیزبەكانى ناوەوەى كوردستان بە گەورەو بچوكەوە دەگرێتەوە، گەورەترین ڕەخنە و گلەییان بەرامبەر دەسەڵات ئیمتیاز و پۆست و پلە و دەسەڵاتە کە پێیان نەدراوە. هەرگیز پێش بەرژەوەندى حیزبەكان نەیان گوتووە خەڵكى كوردستان بەگشتى و گەنجان و لاوان پێویستییان بە زەوىیە و پێویستییان بە ئیمتیاز و پاراستنى بەرژەوەندییەكانى خەڵكە. کەواتە پێویستە هێزی یەکگرتوویی خەڵک بێتە مەیدان بۆ گۆڕانکاری ڕیشەیی لەدەسەڵات وسیستەمی چەوسێنەر کە بەمەلاکانی حیزبەکان و سەرۆک خێڵ وحیزبەکانی ناو دەسەڵات پارێزەری لەمانەوەی دەکەن. ئەگەر بمانەوێت کۆمەڵگە بەرەو کۆمەڵگەیەکی باشتر بگۆڕین پێویستە لێرەوە دەست بكەین بە گۆرانكارى چ وەكو تاك  و چ هاوڵاتى یاخود بەرپرس ئەم وڵاتە. هاوڵاتیانى كۆمەڵگە بە خزم و هاوڕێى خۆمانیان بزانین. لە ئەمرۆ وە دەست پێبكەین لە كاتێكدا لە دەچین بۆ لاى دكتۆر با سەرەى خۆمان بگرین، با لەسەرە گرتندا جیاوازى نەكەین. بۆ نان كرین بێت یان دكتۆر، یا ئەنجامدانى كاروبارى ئیدارى لە فەرمانگە حكومیەكاندا بەپێى نۆرەى خۆمان بچینە ژورەوە. با لەململانێ زانستییەكاندا بۆ بەشدارى كردن لە قۆناغەكاندا یاخود بۆ دامەزراندن لە فەرمانگە حكومییەكان با یاساكان و ڕێنمایەكان بە كردار بچەسپێت بەبێ هەر جیاوازێك كە هەبێت. ئەگەر دەمانەوێت وڵات پێش بكەوێت ئەمە باشترین ڕێگایە و سەرەتا ڕیگایە، چونكە ئەگەر باوەڕمان بە چەسپاندنى ئەم كەلتورو فەرهەنگە نەبێت ئەوا بە هیچ شێوەیەك چاكسازى ناكرێت وڵاتیش بەرەو عەدالەتى كۆمەڵایەتى هەنگاو نانێت و چەوساندنەوەش بنەبڕ ناكرێت و كەم ناكرێتەوە. ئەگەر هەر یەكە لە هاوڵاتیانیش پرۆژەى خۆشیان هەبێ چاو لە حیزبەكان بكەن، تەنها وڵاتەكەمان دەبێتە پرۆژەخانەى بێبەرهەم و بۆ چەندین ساڵى تریش دەبێ بیبەر و تەماتە و گڵۆپى كارەبا و مەمكەمژەى منداڵان و كەلوپەلە سەرەتایەكانى تر هەر لە وڵاتانى تر بهێندرێت. كڕنۆش بۆ دەوڵەتانی فاشیزمی وەک کۆماری ئیسلامی ئێران وتورکیا ببرێت. لەچارەسەرى كێشەكان و قەیرانەكان كە دەخوڵقێت، چونكە لە سەرەتادا ئیهمالیان دەكەن كێشە بچوكەكان و پاشان گەورە دەبن بە كێشەى گەورەتر دوایش دەبێت بە قەیران كە چارەسەرى ئاسان نابێت. بۆیە لەئێستادا گەشەدان بەبزووتنەوەی شوورایی زۆرگرینگ و پێویستە وەک نیشاندانی کرداری بۆ هێنانەدی بەدیلێکی باشتر لەکوردستان کە لەگەڵ هەر هەنگاوێکی بۆپێشەوە لەڕوویی ئیدارەدانی شووراییدا کێشەکانی کۆمەڵگە چارەسەر دەکات، چونکە دەرکردنی یاساکانی شووراکان کەبڕیاری گشتی کۆمەڵگە دەبێت نەک فتوای مەلایەک یان سەرۆک خێڵ وسەرۆکی حیزبێک.

وشەى قانوون لە بنەڕەتدا:

نووسەرەكان دەربارەى دیاریكردنى بنچینەى قانون جیاوازن “بە جۆرێك كە ڕاى زۆرینە دەڵێت لە بنەڕەتدا وشەیەكى عەرەبى نییە و هاتۆتە ناو زمانى عەرەبیەوە، هەندێكى تر دەڵێن لە بنەڕەتدا لە ڕووى ماددە و شێوە وشەیەكى عەرەبییە. لە ڕووى ماددە وشەكە لە بنەڕەتدا لە (قن) هاتوە، واتا بە دواداچوونى هەواڵى شتێك بە مەبەستى گرینگیدان بە شارەزابوونى، بەڵام لەڕووى شێوە لە دەستەواژەى (فاعول)ى عەرەبى هاتووە كە بە واتاى تەواو بوون و ئەوپەڕى هەوڵدان دێت. زۆربەى نوسەران دەڵێن لە وشەى (kanon) هاتووە واتا ڕێسا یان ڕێكخستن. بریتییە لە وشەیەكى لاتینى كە فەرەنسییەكان لە وشەى (canon) یان وەرگرتووە، كە مەبەستیان بریارەكانى كۆڕبەندەكانى كەنیسەیە، و ئینگلیزەكانیش وەریانگرتووە بە یاساى كەنیسەیان دەگوت (canonlaw)  و جگە لەوانە نوسەرانى تر بنچینەیەكى ترى بۆ دادەنێت كە دەڵێن: وشەكە لە بنەڕەتدا ڕۆمییە و گوتراوە كە لە بنەڕەتدا فارسییەو هەندێكى تر دەیدەنە پاڵ زمانى سریانى و هەروەها هەندێكى تر دەیگەڕێننەوە بۆ زمانى عیبرى، هەر چینێك بەڵگەیەكى هەیە بۆ پاڵپشتیكردنى بۆ چوونەكەى، لە ڕاستیدا ئەو جیاوازییە دەربارەى بنەڕەتى ئەو وشەیە سوودێكى زانستى نییە. “.3 تەنها ئەوەى كە بۆ سەرجەم نەتەوە و ئایین و ڕەگەزە جیاوازەكان زۆر پر بەیاخ و گرینگ بێت جۆر و ناوەرۆكى یاساكانە كە چەندە لە بەرژەوەندى داهاتوویى سەرجەم مرۆڤەكانە بۆئەوەى دوور لە نەهامەتى و چەوسانەوە، هەمیشە بەختەوەر ژیان بگوزەرێنن.

پێناسەیەك بۆ یاسا:

…”یاسا بریتییە لە گرینگترین سەرچاوەكانى ڕێسا یاساییەكانى پەیوەست بە بنەماكانى دادگاییكردن چ لە ڕووى ژمارەى ئەو ڕێسایانە یان لە ڕووى كۆكردنەوەیان لەیەك یاساى سەربەخۆ، چونكە گشت دەوڵەتێك یاسایەكى دیاریكراوى بنەماكانى دادگاییكردنى هەیە، بەڵام واتاى ئەوە نییە كە تەنها یاساى بنەماكانى دادگاییكردن رێساكانى تایبەت بە بنەماكانى دادگاییكردنى لە خۆ دەگرێت، بەڵكو چەندین یاساى تر هەن چەند رێسایەكى لەو بابەتە لە خۆ دەگرن، وەك یاساى سزاكان و یاساى داواكارى گشتى و چەندین یاساى تایبەت”.4 بە چەندین پێناسەى جیاجیا پێناسەكراوە، و ئەو پێناسانە هەرچەند لە دەربرین جیاوازبن، بەڵام لە واتادا هاوشێوەن و لە ئامانجداكۆكن، چونكە گشت پێناسەكان دان بە بوونى چەندین بنەماى بنچینەیى و بۆچوونى سەرەكى دادەنێن كە گشت یاساكانى نەتەوە جیاجیاكان تیایاندا هاوبەشن، و ئەركى دەرخستنى ئەو بنەماو بۆچوونانە بەسەر توێژەر… دەسەپێنێت بەمەبەستى گەیشتن بە تیۆرێكى گشتى بۆ یاساكە ڕوونكردنەوەكان لەخۆ بگرێت و لە كاتى ناوەرۆكى بنەماكان دەوەستێت، و لەبەر ئەوە دەرچوون لەو پێناسە تەقلیدیانە زیانی نییە بە مەبەستى دانانى چەند پێناسەیەك بۆ زانستى بنەماكانى یاسا كە لە دەربرین جیاوازبن و لە واتادا هاوشێوەبن. بەم شێوەیەش “پێناسە دەكرێت: بریتییە لە زانستێك كە بابەتەكەى لە یاسادا وەردەگرێت و باس لە بنەما گشتییەكان و تیۆرە هاوبەشەكانى نێوان یاساكانى نەتەوەكان دەكات.”5

یاسایی شووراکان: ئەوەیە جیاوازە لەیاساکانی سیستەمە چەوسێنەرەکان لەبەرئەوەی لەلایەن شووراکانی خەڵکەوە دەردەچێت بە گەڕانەوە هەبوونی پێویستی وپارێزگاری لەماف و ئازادییەکانی خەڵک. بۆیە دەتوانین بڵێین یاسایی شووراکان یاسایی گشتی خەڵکە کەبەشداری لەدانان و دەرکردنی کردووە وە بەباشیش جێبەجێی دەکات ئارەزوومەندانە، هەرکاتێکیش بەگونجاویان زانی یان پێویست بوو زۆر بەئاسانی لەڕێگەی خودی خەڵکەوە کەبەشداربێت لەڕیفۆرم چاکسازی یاساکان دەتواندرێت یاساکان بگۆڕدرێت .

یاسا گرینگى چییە ؟: 

“…یاسا دادە. لەسایەى یاساى دادپەروەریشدا، لەسایەى باڵادەستى مافدا، لەژێر كاریگەرى ئازادى، ئاسایش، سەقامگیریى و بەرپرسیارێتیدا… هەموو تاكێك دەگاتە شایستەى ڕاستەقینەى خۆى و مەزنى راستەقینەى بوونى خۆى. بە تەنها لە سایەى ئەم یاساى دادپەروەرییەدا كە پێشكەوتنى ئاشتییانەى مرۆڤایەتى بە ئەنجام دەگەیەنێت، بێشك هیواش هێواش بەڵام بە دڵنیایى. پێموایە ئەمە لە ڕووى تیورییەوە راستە، چونكە هەر پرسیارێك بخرێتە بەر لێكۆڵینەوە… .چ ئاینى، فەلسەفى، سیاسى، یان ئابووریى بێت چ ئەگەر سەبارەت بە خۆشگوزەرانى بێت یان ئاكارێتى، یەكسانی، ماف، داد، دارایی، یان حكومەت بێت. لە هەر خاڵێكى ئاسۆى گونجاودا دەگەمە یەك دەرەنجام، چارەسەرى گرفتى پەیوەندییە مرۆییەكان لە ئازادیدا دەدۆزیتەوە. گومان لەوەشدا نییە لەگەڵ چەسپاندن و گەشەى ئازادى زیاتر پێویستە هەمیشە یاسا پێشكەوتووەكان كە بەرژەوەندییەكانى مرۆڤیان پاراستووە دەبێت هاوتابێت بۆ سەروەرى و پێشكەوتنى كۆمەڵگەى مرۆڤایەتى دەنا بە پێچەوانەوە كۆمەڵگە نغرۆ دەبێت لە ناو جەهل و نەزانى و دواكەوتویى و چەوسانەوە و كۆیلەیەتى بە شێوازى جۆراوجۆر. گرینگى ئەو زانستە لە ناوەرۆكەى دەردەكەوێت كە ئاماژەى پێكراوە بۆ ئەو كەسەى كە شارەزایە، هەروەها بۆگشت مرۆڤێک گرینگە. كەواتە گرینگى ئەو زانستە بۆ هەر كەسێك روون و ئاشكرایە كە لە سەرەتاى ناسینى یاسادایە، چونكە بە یارمەتى ئەو زانستە دەتوانێت زانیارییەكى گشتى لەرووى واتاو تایبەتمەندى و سروشت و سەرچاوە و لقەكانى یاسا و جۆرەكانى رێسا یاساییەكان وەربگیرێت. “لە ڕێگەى ئەو زانستە چەندین زانیارى دەست دەكەوێت كە تواناكانى بەهێز دەكەن و یارمەتى دەدەن لە خوێندنى لقە جۆراوجۆرەكانى ترى یاسا. لەبەرئەوەى لقەكانى یاسا لە كۆمەڵێك زانیارى سەرەتایى و دەستەواژەى هونەرى هاوبەشن و لەسەر چەند بنەماى هاوبەش دادەمەزرێن. بە یارمەتى ئەو زانستە دەتوانێت بۆچوونەكانى سەرەكى فیكرەى یاسایى دەربخات كە بە هۆیانەوە دەتوانێت بە شێوەیەكى زانستى بڕیار لەسەر شتەكان بدات.”6 سوودى زانستى یاسا چەندین واتاى دەگرێتەوە، چونكە بنەماكانى یاسا لە چوارچێوەى باسكردنى بنەماكانى هاوبەش لەنێوان یاساكانى دەستكردنى گرنگى بە باسكردنى چەندین شت دەدات كە گشت رۆشنبیرێك پێویستى پێییەتى… زانستى یاسا بە جۆرێك كە باسى سروشتى یاسا و سروشتى ئەو پەیوەندییە یاساییە دەكات كە لە نێوان كەسەكان دروست دەبێت كەمافەكانى لێ دروست دەبێت و ئەركیشى لێدەكەوێتەوە و باسى رێگاكانى پاراستن و بەرگریكردن لەو مافانە دەكات، لەبەرئەوە بۆ هەر كەسێك بە سوودە كە شارەزاى ئەو یاسایانە بێت كە بڕیارى لەسەر دەدەن هەرچەند لە پیاوانى یاسا نەبێت و ئاگادارى ئەو مافانەى بێت كە وەكو هاوڵاتى یان ئەندامێكى كۆمەڵگە یان لایەنێكى مامەڵەكردن هەیەتى و شارەزاى رێگاكانى داواكردن و ئامرازەكانى پاراستنى مافەكان بێت، كەواتە زانین و خوێندنى ئەو زانستە بۆ گشت كەسێك گرنگە و بە ڕەگەزێكى رۆشنبیرى گشتى دادەنرێت. پێویستە مرۆڤ گەشە بە هۆشیارى یاسایى بدات، سەرجەم ماف و ئەركەكانى خۆى وەكو تاك شارەزابێت. ئەمەش لەبەرئەوەى ئاگادارى ئەوەبین كە مافى بەرامبەر و كەسانى تر پێشێل نەكەین. لە هەمان كاتدا بە ئاگابین بۆ ئەوەى مافى خۆمان بزانین و لە كاتى پێشێل كردندا بەدەنگ بێن و نەهێڵین مافمان بە ئاسانى بخورێت و فێڵمان لێ بكرێت بە ئاسانى. كەواتە بەرزكردنەوەى ئاستى ڕۆشنبیرى گشتى بەبێ شارەزابوون لە یاساكان نا كامڵى ڕۆشنبیرى گشتى دەردەخات بۆ هەر یەكێكمان. چونكە ئاشنا بوون بە زانستى یاسا ئاشنابوونى زیاترە بە ڕێكخستنى داهاتویى ژیانى تاك وەرچەرخانە بەرەو ئەنجام نەدانى سەرپێچى یاسایى و كرانەوەى دەرگاى بەختەرییە بە مەرجێك لە فێربوونى زانستى یاسادا ویژدانى زیندووى و هەستكردن بە بەرپرسیارێتى و خۆشەویستنى مرۆڤەكان هاوتا و ئاوێتەى ئەو چەندێتێى گەشەى زانستەكەى یاساكان بێت.

بەکورتی ئەوەیە کە ئازادی هەبوونی ماف و ئەرکە، ماف لەئازادی دا واتە ئازادی جل وبەرگ و ئازادی قسە و نووسین وئازادی بێ مەرجی ڕادەربڕین وخۆشەویستی و ڕەخنەگرتن وئازادی سێکس وجنس وەک ئەوەی کەمرۆڤەکە خۆی دەیەوێت نەوەک ئەوەی کەسی تر بیەوێت، یان مەلا وسەرۆک عەشیرەت وسەرۆکی حیزبێک بیەوێت سنووری بۆ دابنێت، یان بیکاتە کۆیلەو چەوساوە، چونکە مرۆڤ ناکرێت لەڕووی جنسەوە بچەوسێتەوە وبکرێتە کۆیلە. وەک موڵکایەتی و کۆیلە سەیری مرۆڤ بکرێت. بۆ پیاو و ژن هەمان مافە کەپێویستە جێبەجێ بکرێت. لەدابینکردنی ماف وئازادیدا، بەڵام ناکرێت زیان بەمرۆڤەکانی تر بگەیەندرێت چونکە دەبێتە پێشلکردنی ماف وئازادی مرۆڤەکانی تر.

ئەوەی لەئەوروپا دەوڵەتانی پێشکەوتوو ڕوودەدات ئافرەت و پیاو ساڵانێکی زۆر خەباتیان کردووە تا ئازادییان بەدەست هێناوە، دینیان لە دەوڵەت وحکومەت جیاکردەوە، بوونە خاوەن ئیرادەیەکی ئینسانی، بەڵام لەبیرمان نەچێت لەئەوروپاش سیستەمی سەرمایەداری زاڵە ئافرەتیش وەک پیاو لەژێر ئەوسیستەمەدا دەچەوسێتەوە بەهۆی کارکردنەوەو فرۆشتنی هێزی کاری. چونکە لەبەشێک لەولاتانی ئەوروپاش خەڵک داوای ژیانی باشتر دەکات لەوەی هەیە. ئەمەش بەهۆی گەشەی ئاستی وشیارییان. لەکوردستان جیاوازە سیستەم دەسەڵات چەوسێنەرە. سوونەتە خێڵایەتی و کۆنەپەرستانە ناخی دەسەڵاتی تەنیوە، بۆیە خێڵ و بیروباوەڕە دینییەکان بەگشتی و(مەلاکان )ئیسلامی بەتاییەتی  بۆپاراستنی دەسەڵات وسیستەمی چەوسێنەری بنەماڵەو سەرۆکی حیزب فتوا دەدەن، دەیانەوێت کۆمەڵگە بەوجۆرە بمێنێتەوە کە دەسەڵات دەیەوێت.

سەیرکردنی ژن وکچ تەنها لەبواری جنس وسێکس نیشانەی ناوشیاری و نامرۆڤایەتی بوون دەردەخات، چونکە ئاژەڵ وباڵندەکانیش سێکس دەکەن  و ئارەزوو شەهوەتی جنسییان هەیە. بۆیە گرینگ و پێویستە ژن نەک تەنها وەک مرۆڤ  سەیر بکرێت، بەڵکو دەبێت و پێویستە وەک دایکی مرۆڤایەتی سەیربکرێت. بنەمای مرۆڤایەتی بوونی ڕەچاوبکرێت. بۆیە پێویستە لەچوارچێوەی گەشەدان بەهێنانەدی ماف وئازادییە مرۆڤایەتییەکان شیکردنەوەو بەدواداچوونی بێلایەن چارەسەر بۆقەیران وکێشەکانی خەڵکی کوردستان بکەین کە لەبەرژەوەندی خەڵکی کوردستاندا بێت بەمەش دەگەیەنە ئەو دەرئەنجامەی کە بەجێبەجێکردنی نەخشەڕێگایەکی ئینسانی. کۆمەڵگای کوردستان ئاراستەی ڕزگاربوون لەکێشەو قەیرانەکانی وەرچەرخێنین. ئەمە بەشداری کردنی خەڵکی کوردستانە لەدەسەڵات و ئیدارەدا بەجۆری کرداری،  نەک ڕووکەشی پەرلەمانی  بازرگانی ئیدارەیی. کەواتە پێویستە تەواوی دڵسۆزانی هێنانەدی ماف وئازادی ویەکسانی وبەرابەری کۆمەڵگە تێکۆشانی کرداری بکەن بۆ گەشەی بزووتنەوەی شووراکانی خەڵک و ئیدارەدانی شوورایی  لەکوردستاندا یاسا وبریارەکان لەلایەن شووراکانی خەڵکەوە دەربچن وجێبەجێ بکرێن . چیتر فتوای مەلاکان  و سەرۆکی عەشیرەت وحیزبەکان نەبنە پاراستنی دەسەڵات وسیستەمێکی چەوسێنەرو دزو گەندەڵ لەکوردستان .

دەرئەنجام:

دواى نووسینى ئەم بابەتە گەیشتمە ئەم ئەنجامانەى لاى خوارەوە:

١-مرۆڤ هەمیشە پێویستى بە خوێندنەوەو خۆ پەروەردەكردن هەیە بۆئەوەى شارەزایى زیاتر بێت لەسەر ماف و ئەركەكانى. لەسەر ژیان دۆستی ومرۆڤایەتی و ژینگەپارێزی.

٢-گەیشتمە ئەو ئەنجامەى كە بۆ چەسپاندنى یاساكان زۆر پێویستە مرۆڤەكان بەگشتى هۆشیارى یاسایى و بەشێك لە زانستى یاسا بە خۆیان ئاشنا بكەن، چونکە بەبێ ئاشانابوونمان بەیاساکان توانای هێزی تێکۆشان بۆ گۆڕانی یاساکان لاواز دەبێت.

٣-زانستى یاسا بەشێكى گرنگە وەك هەر بەشەكانى ترى زانستى سەردەم. پێویستە تێکۆشان بکرێت بۆدانانی باشترین وپێشکەوتووترین لەیاساکان کەباشترین جۆرو شێواز خزمەت بە کەرامەت و ژیان و ژینگەی مرۆڤایەتی بکات.

٤-بەبێ بوون و چەسپاندنى یاساكان، وڵات بەرەو دواكەوتوویى و نەزانین و نا بەرپرسیارێتى تاكەكان هەنگاو دەنێت.

٥-دەكرێت لە ڕێگەى چەسپاندنى بنەما سەرەكییەكانى مافەكانى مرۆڤ و ئازادى تاك و چەسپاندنى حوكمى یاساوە، كۆمەڵگاكان بەرەو كرانەوەى سیاسى هەنگاو بنێن و لە ڕووى ئابووریشەوە گەشە بكەن.

٦-ئەگەرچى لە كوردستاندا یاساكان بەپێى سەردەمى ئەمرۆ دانەڕێژراون و بەمانایەكى تر بەشێكى زۆر لە یاساكان زۆر دواكەوتون بۆ سەردەمانێكى ڕابردوو داندراون و پێویستییان بە گۆرانكارى هەیە بەپێى سەردەم،  لەگەڵ ئەوەشدا تەنها بەسەر هەژاران و زەحمەتكێشان و كەسانێكدا دەچەسپێت كە بێ پشتوو پەناى سیاسى و حكومیین لە وڵاتدا. ئەوانیتر لە سەروویى یاساكانەوە لە كۆمەڵدا خۆیان نمایش دەكەن، ئەگەر بە پێویستیشیان زانى خۆیان هەموو كات دەكەن یاساناسى سەردەم و بەناوى پارێزگارى لە یاساكاندا لە كۆڕو كۆبونەوە و ڕاگەیاندن و هیتد، قسە دەكەن و خۆیان بە خەم خۆرى وڵات دەزانن. بۆیە پێویستە هەموولایەك تێكۆشان بكات بۆ نەمانى یاسا کۆنەپەرست و دواکەوتوو دژە ئینسانییەکان و كەلتور و فەرهەنگى نائینسانی، كە هاندەربێت بۆ دروست بوونى گەندەڵى و جۆرەكانى فەسادى، ئەمەش بە چەسپاندنى یاساكان لەڕێگەی ئیدارەدانی شووراکانەوە  دێتە مەیدانى كردارى خوڵقان كە بەیەكسانى، بێ هەر جیاوازێك كە وجودى هەبێت لە نێوان ئینسانەكاندا، بۆ هەموولایەك ئەو جۆرە یاسایە بچەسپێت بەبێ هیچ جۆرە سڵكردنەوەیەك. شۆڕش و ڕاپەرین و نارەزایەتییەکانی خەڵک بەردەوام دەبن تا وەکو خەڵک دەگات بەکۆمەڵگەیەکی بێ چەوسانەوە ودوور لەسەرکوت. پێویستە لەخەڵکی کوردستانیش لەگەڵ گەشەی شۆڕشی چەوساوەکانی وڵاتانی تر هەنگاوبنێت بۆ ئاڵوگۆڕێکی شۆڕشگێڕانە لە دەسەڵاتی چەوسێنەرو نابەرابەر.

 

سەرچاوەكان :

1- فرێدریك باستیا,یاسا,لاپەرە,(14,85)

2- دانانى پرۆفیسۆر عبدالباقى البكرى و مامۆستا زاهیر البشیر,وەرگێرانى عبدالێمد خەیلانى,دەروازەیەك بۆ خوێندنى یاسا,لاپەرە(5-6 ,9-10)

3- -دانانى دكتۆر رزگار محمد قادر وەرگێرانى عبدالێمد محمد خەیلانى, 

راڤەى یاساى بنەماكانى دادگاییكردنى سزایى,لاپەرە (13)