ڕیفراندۆم لەنێوان ماف وبانگەشەی سیاسیدا

ڕیفراندۆم لەنێوان ماف وبانگەشەی سیاسیدا

 عبدالرحمن رسول

ڕیفراندۆم واتە گشتپرسی خەڵکە بۆدەنگدان لەسەر بابەتێکی گشتی خەڵک، ئەم گشتپرسییە بۆ دەنگدان پێویستی بە سازکردنی بارودۆخێکی ئازاد و ئارامە بۆخەڵک. ئەرکی دەسەڵات وحکومەتی کۆمەڵگەیە کە ئەو بارودۆخە ئامادە بکات، دواتر جێبەجێکردنی ئەنجامەکانی گشت پرسیەکە ئەرکی سەرۆکی دەوڵەت یان سەرۆکی هەرێم و حکومەت و پەرلەمانە. ئەمەش بە ڕەخساندنی دەنگ دەری هاوڵاتی بە جۆرێکی مەدەنی وئازادانە بارودۆخ بۆ هاوڵاتیان دروست بکەن کە هاوڵاتی بەبێ هیچ فشارێک دەنگی خۆی بدات بە بەڵێ لەسەر بابەت وجۆری بڕیاری چارەسەری یان بە نەخێر، بەهیچ جۆرێک ناکرێت فشار لەسەر دەنگدەر دروست بکرێت چونکە هەبوونی هەر فشارێک نیشانەی سەرکوتی دەوڵەت و دامەزراوەکانی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگە نیشان دەدات. دوای دەنگدان ئەنجامەکانی دەنگدان قبوڵ بکرێت، کە بەهەرجۆرێک بێت چ بەنەخێر یان بە بەڵێ .دامەزراوەکانی حکومەت کار بۆ ڕاسپاردەو ئەنجامەکانی ڕیفراندۆم بکەن ئەمە وەک ماف و ئەرکە بەپێی بنەما یاسایی و مافەکانی جیهانی مرۆڤایەتییە. ئەگەر بە دڵسۆزی بەرپرسانی باڵای دەوڵەت وحکومەت ئەنجامەکانی گشت پرسی قبوڵ بکەن هەنگاو بنێن دڵسۆزانە بۆ جێبەجێکردنی ئەنجامەکانی ڕیفراندۆم ئەوە دەستکەوتی زۆرباشی بۆ کۆمەڵگە دەبێت، کۆمەڵگە بەرەو ئارامی زیاتر دەبات. ئایا بەرپرسانی باشووری کوردستان بەو ئەرکە هەستاون؟ بێگومان نەخێر، چونکە ڕیفراندۆمیان وەکو بانگەشەی حیزبی و سیاسی بەکارهێنا وئێستاش بەوجۆرەن. ئەمەش کۆمەڵگە بەرەو نارامی زیاتر دەبات. ئایا نەیارانی ڕیفراندۆم لەدڵسۆزیان بۆ خەڵکی کوردستانەوە بوو کە دژایەتی ڕیفراندۆمیان کرد، بێگومان نەخێر بەڵکو، بەهۆی ململانێی حیزبی وسیاسی یەوە چوونە دژایەتی ڕیفراندۆمەوە. کاتێک دژایەتی گشت پرسی دەکەیت دەبێت جێگەرەوەت بۆ ئەو دژایەتی و ڕەخنانەت هەبێت. دژایەتی و نەخێری دەنگدان واتە ڕازیبوون لەگەڵ دەوڵەتی مەرکەزی عێراق، ئایا مانەوە لەچوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا خەڵک چۆن بەرەو ئارامی و ئاشتی گشتی دەبات کە دامەزراوەکان ویاساکان و دەستووری عێراق لەسەر ئەساسی دەوڵەتی دینی و قەومی بێت و گەشەی جیاکاری و بێکاری و هەژاری وپەراوێزخستن دامەزرابێت. باشووری کوردستان بەدرێژایی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق لەناو کێشەی وقەیرانی جۆراوجۆردا ڕاگیراوە. هەر لەسەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق بەبێ خواستی خەڵکی کوردستان باشووری کوردستان خرایە سەر دەوڵەتی عێراق، ئەمەش لەبەر پاراستنی بەرژەوەندی دەوڵەتانی سەرمایەداری زلهێز لەجیهاندا و پاراستنی بەرژەوەندی دەوڵەتانی کۆنەپەرستی ناوچەکەو عێراق، بەڵام بەپێچەوانەوە زیانی زۆری گیانی وماددی بۆ خەڵکی کوردستان و عێراق گەیاند، لەبەرئەوەی ئەودەوڵەتەی دامەزرا لەعێراق لەسەربنەمای مافی هاوڵاتی بوون دانەمەزرا، بەڵکو سەرجەم دەسەڵاتە یەک لەدوایی یەکەکانی عێراق زیاتر کاریان لەسەر گەشەی جیاکاری وسەرکوت وگەشەی بێکاری وچەوسانەوە و نابەرابەری و نایەکسانی و دزی وگەندەڵی کرد. هەربۆیە هەرچی داهات وسامان وپوڵ وپارەی کۆمەڵگەی عێراق وکوردستان لەلایەن مافیاکانی دەسەڵاتەوە بەناوی دەوڵەتداری وحکومەت ودەسەڵاتداری تەخشان وپەخشانیان پێ کرد. شەڕو ناکۆکی لەنێوان نەتەوە وئایینە جیاوازەکان گەشەی پێدراوە ئەمەش لەپێناوی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی کەمینەیەک لەسیاسی یە بازرگانەکانی دەسەڵاتدارانی عێراق. هەر لە سیستەمی دەوڵەتی مەلیکی هەتا کۆماری وپەرلەمانی هەموویان زیاتر بەلای سازکردنی قەیران و کێشەی نەتەوەی و ئایینی دا وەرچەرخاون، نەک بەلای چارەسەرکردنی کێشەو قەیرانەکانی خەڵکی عێراق و کوردستاندا بچن. لەناوەرۆکدا خەڵکی نەتەوەو ئایینە جیاوازەکان دووربوون لەخوڵقاندنی کێشەو قەیران لەسەر یەکتری، بەڵکو زۆر تەباو ئاشتیخوازبوون لەگەڵ یەکتریدا هەربۆیە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان وای کردووە کە ژن و ژنخوازی لەنێوان نەتەوەو ئایینە جیاوازەکانیشدا هەبووە، بەڵام سیاسییە بازرگانەکان کەهەمیشە مەکینەی بەرهەمهێنانی ئاژاوەو شەرو کێشەو قەیرانەکانی کۆمەڵگەی عێراق و کوردستان بوون. دەسەڵات وئیدارەی دەوڵەت لەخزمەت چینێکی کەمی کۆمەڵگەی عێراق وکوردستاندابووە، کە ئەویش چینی سەرمایەدارو چینی فەرمانڕەوای کۆمەڵگە بووە. تەنها ئاغا وشێخ وسەرۆک عەشیرەتەکان وبەگەکان ودەوڵەمەندەکانی عێراق وکوردستان سوودیان لەدەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق وەرگرتووە. سەرجەم یاساکان و دەستووری دەوڵەت بۆ پارستنی ئەوبەشەی کۆمەڵگەبووە. بۆیە لەجیاتی چارەسەری گەشە بەکێشەو قەیران دراوە، لەجیاتی ئاوەدانی خزمەتگوزاری گشتی کۆمەڵگە، وێرانکراوە. لەجیاتی گەشەی ئازادی ودابینکردنی ماف ویەکسانی ودادپەروەری پێچەوانەکەی گەشەی پێدراوە. کەواتە کۆمەڵگەی عیراق وکوردستان سیستەم ودەسەڵاتی سەرکوتگەری هەبووە بەدرێژایی مێژوویی دەوڵەتداری وحکومەتداری بەقۆناغی ئێستاشەوە، چونکە هیچ حسابیان بۆ دەنگ وبڕیاری هاوڵاتی نەکردووە. دەرئەنجام دەگەینە ئەوەی کەڕیفراندۆم مافێکی ڕەوای خەڵکی کوردستانە، بەڵام تاوانەکە ئەوەیە کە ڕیفراندۆم بکرێتە بکرێتە قوربانی سیاسی بازرگانەکان لەبەرژەوەندی حیزبی وململانێ سیاسییەکانی عێراق وکوردستان. لەدوایی ساڵی ١٩٩١ کۆمۆنیست و ئازادیخوازەکان نەخشەڕێگای بزووتنەوەی شووراییان خستەڕوو بۆچارەسەرکردنی کێشە وقەیرانەکان ئەم نەخشە ڕێگایە دوور لەبەرژەوەندی حیزبی ودینی ونەتەوەیی بوو، کە گرینگی بەئیدارەدان وبەرێوەبردنی کۆمەڵگە بەجۆری شوورایی دەدا، واتە خەڵک لەڕێگەی شووراکانەوە حکومەت وکۆمەڵگا بەرێوەبەرن، بەڵام حیزبەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان وپارتی دیموکراتی کوردستان وبەرەی کوردستانی زۆربێ ڕوحمانە هێرشیان کردە سەر شووراکان وبەشێکیان کردنە قوربانی وپاشکەشەیان بەشووراکان کرد، نەخشە ڕێگای یەکێتی وپارتی و ئیسلامی وتەواوی بەرەی کوردستانی گرینگیان بە فیدڕاڵی دەدا، دواتر پارتی ویەکێتی دەسەڵاتیان گرتە دەست لەکوردستان، بەڵام بەهۆی ململانێ حیزبییەکانیان هەتا ئێستا نەیان توانیوە حکومەتێکی دامەزراوەیی لەسەراسەری باشووری کوردستان دابمەزرێنن.

بەهۆکاری ئەوەی ئەوانە زیاتر لەخەمی پاراستنی بەرژەوەندی حیزبی وسەرۆکەکانی خۆیاندابوون، نەک پاراستنی بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان. لە ساڵی ۲۰۰۰ بەهۆی بەرزکردنەوەی و گرینگی دان بە نەخشە ڕێگای ڕیفراندۆم و بانگەشەکردن بەجیابوونەوەی کوردستان لەعێراق. بە پلانی ئێران و دەوڵەتی عێراق لەلایەن یەکێتی نیشتمانی کوردستان هێرش کرایە سەر بارەگاکان و نووسینگەکانی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری ی ،لەڕۆژی ١٤-۷-۲۰۰۰ پێنچ لە هەڵسوڕاوان و کادیرانی ئەو حیزبەی کردە قوربانی، تەنانەت ڕێگای سازکردنی تازەێشیان لێگرتن. کۆمۆنیستەکان دڵسۆزانە لەڕوانگەی هەستکردن بە پرسیارێتی نەخشە ڕێگایەکی مرۆڤانە، نەک قەومی ودینی باسی ڕیفراندۆمیان هێنایە گۆڕێ و چەندەها چالاکی و تێکۆشانیان لەناوخۆی کوردستان و عێراق و ئەوروپا ودەوڵەتانی تر ئەنجام دەدا، حیزبەکانی دەسەڵاتداری وەک یەکێتی و پارتی وئیسلامی وبزووتنەوەی گۆڕان دژایەتیان دەکرد. ئەمجارە پارتی دیموکراتی کوردستان وەک بانگەشەی حیزبی وبەرژەوەندی حیزبی بانگەشەی ڕیفراندۆمیان کرد. ئەگەرچی ڕیفراندۆم هەر کەس ولایەنێک پشتیوانی بکات باشە، بەڵام دوڕوویی پارتی و یەکێتی و گۆڕان وئەوانەی دەنگیان بە ڕیفراندۆم دا دوایی دەنگدان باشتر دەرکەوت، چونکە لەچوارچێوەی بانگەشەی حیزبیان کاریان لەسەر ڕیفراندۆم کرد. هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە ڕیفراندۆمیش لەوچوارچیوەدا بانگەشەی بۆکراو ئاراستەی خنکاندن کرا. لەلایەکی ترەوە خودی خەڵکی دەنگدەر بە بەڵێ دڵسۆزانە و ڕاستگۆیانە داکۆکییان لە دەنگی بەڵێی خۆیان نەکردو لەئێستادا نای کەن. لەنێوان بانگەشەی حیزبی و دەبوایە ئێستا خەڵکی باشووری کوردستان ڕژابانە سەرشەقامەکانی شارەکان ولە وڵاتانی ئەوروپاو دەوڵەتانی تر بۆناڕەزایەتی نیشاندان لەدژی حیزبەکانی دەسەڵاتدار و سەرۆکی هەرێم و حکومەتی هەرێمی کوردستان پەرلەمانی کوردستان، چونکە دڵسۆز نەبوون بۆئەنجامەکانی هەڵبژاردنی خەڵکی باشووری کوردستان کە زۆرینەی خەڵکی باشووری کوردستان دەنگی بە جیابوونەوەو پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆدا، بەڵام زۆر بەداخەوە کۆمەڵگەی باشووری کوردستان دیسان گەڕێندرایەوە بۆ دواوە دەبێت خەڵکی کوردستان باجی زیاتر بدات بۆتێکۆشانی هێنانەدی ئازادی و مافەکان. باشووری کوردستان هەتا جیا نەبێتەوە لەعێراق ودەوڵەتی سەربەخۆی نەبێت، بەشێکی زۆری لەکێشەو قەیرانەکانی چارەسەرنابێت. ئەمەش لەبەرئەوەیە لەعێراقدا دەوڵەتێکی دینی و قەومی لەقۆناغی ئێستادا هەیە هەروەک دەوڵەتی ئیسلامیی ئێران کۆمەڵگە لە دواکەوتوویی و نابەرابەری نایەکسانی و بێمافی و هەژاری و بێکاری و جیاکاری و ململانێی جۆراوجۆر ڕاگرتووە و بۆ داهاتووش کاری لەسەردەکرێت کە بەوجۆرەبێت. باشترین نەخشە ڕێگا لە ئێستا گەشەدان بە بزووتنەوەی شوورایی خەڵکی کە کۆمەڵگە لەلایەن شووراکانی خەڵکەوە بەڕێوەبچێت لەشێوەی ئیدارەدانی شوورایی دا ، واتە خەڵک خۆی دەوڵەتی شوورایی لە کوردستان دابمەزرێنێت.