دیمانە لەگەڵ عومەر محەمەد سەرنوسەری گۆڤاری ئەنفالستان- كە تایبەتە بەتاوانی ئەنفال‌و جینۆساید سەبارەت بە جینۆسایدی خەڵکی شەنگال…
ئاین خۆی سەرچاوەو پاڵنەرو هاندەری توندرەفتارییە واتا ئاین وتیرۆر دژی یەک نین، بەڵام هەردوکیان لەسەر تەوەرێک دەخولێنەوەو یەکتری بەرهەمدەهێننەوە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانیان کە هەم ئاینەو هەم تیرور، هەربۆیە دروشمی ئیسلامی سیاسی بەگشتی هەڵگری توندوتیژیە نەک ئاشتی و گفتوگۆ ” (لاحیات بدون سیف)
دیمانە لەگەڵ عومەر محەمەد سەرنوسەری گۆڤاری ئەنفالستان- كە تایبەتە بەتاوانی ئەنفال‌و جینۆساید سەبارەت بە جینۆسایدی خەڵکی شەنگال…
بۆپێشەوە: رۆڵی ئەمریکاو غەرب و وڵاتانی ناوچەکە، لە پەیوەند بەداعشەوە چۆن دەبینن؟
عومەر محەمەد: دونیای عەرەبی شڵەژاو و بێ سەواد ماوەتەوە، بەرلەوەی دنیا یەک جەمسەر ببێەوە دونیای عەرەبی بەهۆی ئەوەی ئایدۆلۆژیاو ئاین باڵی بەسەردا کێشاوەو بێ ئەڵتەرناتیڤ ماوەتەوە، شۆڤێنیزمی عەرەبی زەمینەیەکی لەباری بۆ رەخسا جارێکی تر دەمەزەردی بیری کۆنەپەرستی بکاتەوەو بەناوی ئیسلام و پیرۆزی ئیسلامەوە رەوایەتی بەتوندوتیژی بداتەوە، یەکێک لەهۆکارەکانی بەهیزبوونی قاعیدەو هێزە تیرۆرستییەکان لاوازی حکومەتە عەرەبییەکان و بروانەبوونیانە بە مافی هاوڵاتی و نەبوونی فەزایەک بۆ بیرورای ئازاد، من وای بۆ دەچم جیهانی عەرەبی هێندەی تاکی لەگۆشەیەکدا قەتیس وبەند کردووە کەجگە لەئاین هیچ پەنجەرەیەکی بۆ روانین نەهێشتووەتەوە هەتا تاک بتوانێت دونیایەکی تر ببینێت. ئەو هێزانەی لەدونیای عەرەبیدا لەمەیدانن بەگشتی ئەوانەن کە بروایان بەوەیە لەرێگەی هێزو زەبروزەنگەوە دەتوانن (حەق بەدەست بهێنن) گرفتی سەرەکیش لەوەیە کەحەق لەلای ئەوان موتەڵەقەو یەک واتایەو حەق لای ئەوان ئاینە لەکاتێکدا دەبێت خودی ئاین ئامرازی بەدەستهێنانی حەق بێت کەچی لەو دونیا جەنجاڵەی ئیسلامی سیاسیدا ئامانج نارونە تەنانەت نەئاینە و نە عەدالەت، بەڵکو ئامانج لایان بووەتە خودی توندوتیژی و تیرۆر لێرەدا لەبەردەم پرسیارێک رادەوەستین تیرۆر و زەبرو زەنگ لەپێناوی چیدا؟ ئەگەر موفتییەک پێم بڵێت لەپێناوی ئاینی خودادا دەبێت پرسیاری لۆژیکی دژیش ئەوە بێت ئەی ئاین لە پێناوی چیدا؟ داعش لەمنداڵدانی ئەلقاعیدەوە دێت و بەهەمان ئەندازە توندوتیژی و توندڕەوی ئاینی بەکاردەهێنێت؟ گەورەترین ئالۆزی ونالۆژیکی ئەوەیە کە ئەوان ئیدیعای ئەوە دەکەن توندوتیژیان لەپێناوی ئایندایە ئاینیش پەیامی ئاشتییە لەکاتێکدا ئاین خۆی سەرچاوەو پاڵنەرو هاندەری توندرەفتارییە واتا ئاین وتیرۆر دژی یەک نین، بەڵام هەردوکیان لەسەر تەوەرێک دەخولێنەوەو یەکتری بەرهەمدەهێننەوە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانیان کە هەم ئاینەو هەم تیرور، هەربۆیە دروشمی ئیسلامی سیاسی بەگشتی هەڵگری توندوتیژیە نەک ئاشتی و گفتوگۆ ” (لاحیات بدون سیف) یان بەرزكردوەتەوە و بڕوای تەواویان بە بەكارهێنانی هێزە لە یەكلاكردنەوەی كێشەكاندا نەك بەڕێگەچارەی ئاشتیانەو دانوستان”. هەربۆیە هەمیشە شوێنکەوتووەکانیان لەسەرئازایەتی و چاونەترسی و دڵڕەقی پەروەردەدە دەكەن و هانیان دەدەن لە هیچ بەدکاری و توندوتیژیی ودڵرەقییەک سڵ نەكەنەوە و بەردەوام ئەمەشیان وەک موجاهیدی باش وجەنگ لەپێناوی حەقدا بەگوێدادەدەن. بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت کە ئاین و ئایدۆلۆژیا لەسەربنەمای تەفسیری تاک موفتی ومەلاو بیریارو زانایانی ئاینی وەستاوە، دەنا ئاین بواری ئەوەشی تێدایە بۆ ئاشتی بەکاربهێندرێت هەرئەوەی کەسێک بۆ توندوتیژی بەناوی بەهەشتەوە هاندەدرێت موفەسیرێک و موفتییەک دەتوانێت بەناوی ترسان لەدۆزەخ و سزای ئاگری دۆزەخ ئەو شوێنکەوتووە توڕەو دڵرەقانە رابگرێ و ڕێگەی توندوتیژییان لێ بگرێت. ئەگەر موفتیەک هانی سەربازان و جەنگاوەرانی سوپایەک بدات و بەرەی نەیار تەکفیر بکات و كوشتنیان بەحەڵاڵ بزانن و پاكتاوكردنیان بەكاری لەپێشینەی خۆیان ببینن دەشێت هەمان ئەو جەنگاوەرانە بەدیوەکەی تردا ئاراستە بکەن و کوشتن وپاکتاوکردنی نەیارەکانیان تەکفیر بکەن و بەحەرامی بزانن و توندوتیژیان بە دەرچون لەئاین بزانن وپێیانبڵێن بەئاگری دۆزەخ دەسوتێن ئەوا رێژەی توندوتیژی بەئەندازەی بەرچاو کەمدەبێتەوە. بەڵام گرفتەکە ئەوەیە ئەم تەفسیرە لەدونیای ئیسلام و دونیای عەرەبیدا ئامادە نییە .
ئەم دۆخ ودونیا بۆ ئەمریکاو وڵاتەزلهێزەکان زەخیرەیەکی هەمیشە ئامادەی جەنگە، ماتریالێکی ئینسانی زۆر گەورەیان لەبەردەستدایە بۆئەوەی لەهەر کوێیەکی دونیای ئیسلام و دەوڵەمەند بەکانزاو نەوت وگاز بهێننە مەیدان و ئاگری جەنگ هەڵبگیرسێنن و سەرزەمین بکەن بەدۆزەخێکی راستەقینە بۆ هاونیشتمانیانی ئەوناوچانە (سوریا) باشترین نمونەیە، تورکیا بەهەمان شێوە، تەنها کەسێک بەسە ریش بەربداتەوەو بەپشتیوانی و باربۆی ئەمریکاو وڵاتە زلهێزەکان بیهێنن و ناوی ئەمیرو خەلیفەی بۆ داتاشن ولەشکرێکی بێ مەعریفەو هوشیارو توڕەوتەنگاوی مەحرومی بخەنە دواو ئاگر لەهەر ناوچەیەک بەربدەن کە بەرژەوەندییانی تێدایە، ئەوەش ڕونە جەنگ مەودایەکی فراوان دەکاتەوە بۆ هەڵلوشینی سامانی هاوڵاتیان لەلایەن دەسەڵاتدارە بەکرێگیراوەکانی دەوڵەتە زلهێزەکانەوە. پەیوەندی داعش و ئەمریکاو خۆرئاوا ئەگەر راستەوخۆش لەلایەن خەڵکەوە نەبیندرێت و ئەو بەڵگەو دۆکێومێنتانەش بەهەند نەگیرێن کە دزە دەکەنە ناو دەزگاکانی راگەیاندنەوە تەنها بێدەنگی لەتاوانەکانیان بەسە بۆئەوەی دونیای بەناو دیموکراسی پێ ریسوا بکرێت هەموو ئەوروپا دەزانن ئەردۆگان پشتیوانی بەهیزی رێکخراوی تیرۆرستی داعشە، بەلام لەبەر بەرژەوەندییەکانی خۆیان بێدەنگی لەهەموو پشتیوانیەکانی تورکیا هەڵدەبژێرن و بە خوێنساردییەوە تەماشای کوشتاری خەڵکی سوریا دەکەن و چاوەروانی روداوەکانن. وابزانم سەناتەکانی ئەمریکا یەکێک لەوانە ئۆلبرایت نەیشاردۆتەوە کە ئەمریکا هاوکاری دروستکردنی داعشی کردووە، بەڵام دواتر کەزانیان ئەو ئۆپۆزیسیونە ئیسلامیە توندرەفتارەی لە سوریا پشتیوانیان کردووە داعشی لێ بەرهەمدێت، بەڵام ئەسەدیان بۆ ناروخێنێ و کێشە بۆبەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دروست دەکەن .. رەنگە گرنگترین پرسیار ئەوە بێت داعش چۆن هەڵتۆقی وچۆن لەگەڵ دروستبوونیدا هێزی ئەوەی هەبوو شارو پارێزگاکان بگرێت وهێزەکانی بەردەمی راماڵێ ؟
بۆپێشەوە: دەوترێت پارتی خەڵکی شەنگالی تەسلیمی درندەکانی داعش کرد، ئەویش بەرپرسیارە لە جینۆسایدی یەزیدیەکان… لەوبارەیەوە دەڵێن چی؟
عومەر محەمەد: ئەوەی نەپارتی و نە خەڵکیش ناتوانن نکۆڵی لێ بکەن، ئەوەیە کە هێزەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان مەیدانی روبەروبوونەوەیان چۆڵکردووە، بە واتای ئەوەی داکۆکییان لەو خەڵکە هەژارو بێچەکە نەکرد، جائەو هەڵاتن و مەیدان چۆڵکردنە بەبریاری پارتی بووبێت قسەیەکەو هەڵاتن وبەزینی فەرماندە سەربازییەکانیشیان بووبێت قسەیەکی ترە، لەهەردو حاڵەتەکەدا پارتی بەرپرسە لەو کۆمەڵکوژییە، بەلای کەمەوە بەشێکی بەرپرسیارێتی دەکەوێتە ئەستۆ، لەبەرئەوەی هێزەکانیان لەوێ بەئەرکی خۆیان هەڵنەستاون و بەرگرییەکی کورتخایەنیشیان نەکردووە، هەتا دەرفەتێک بۆ مشورخواردن و هەڵاتنی خەڵکی شەنگال دەستەبەربکەن، جا ئەگەر گریمانەی ئەوەش بکەین هێزەکەی داعش لەگەڵ ئەو هێزەی پارتی نابەرابەریش بووبێت و دەبەرانبەری لەشکرەکەی پارتی زیاترو بەهیزترو پڕچەکتریش بووبن خۆ دەیانتوانی چەند سەعاتێک پێشڕەوی چەکدارانی داعش خاوبکەنەوەو بەو خێراییە نەگەنە ناوشەنگال؟ گریمانەی ئەوەش بکەین بەبریاری سەروی خۆیان نەکشاونەتەوەو بەبریاری فەرماندە مەیدانیەکانی پێشمەرگە کشانەوەکە رویداوە خۆهەتا ئێستا هیچ ئەفسەرو فەرماندەیەک بانگهێشت نەکراوە بۆلێبپرسینەوە ئەوە سەرباری ئەوەی لیژنەیەکیش بۆ لێپێچینەوەیان ئامادەکراو راگەیەندرا کەوا لێپرسینەوە لەو فەرماندانەو بەرپرسی لقی شەنگالیش دەکەن؟ بەلام هێشتا هیچ لەوانە نەکراون. خاڵێکی تر دەبێت هەموومان بپرسین ئەی لایەنی هەواڵگری ئایا ئەوان هیچ جموجۆڵێکی داعشیان هەست پینەکردبوو؟ هەموو ئەمانەو راپۆرتەکەی یوئێن کە باس لەبەجێهێشتنیان دەکات و ئاماژە بەوەش دەکات کە هێزەکانی یەپەگە توانیویانە ئەو ئیزدییانە بپاریزن کە لەدەستی داعش هەڵاتبوون.
بۆپێشەوە: هۆکاری سەرەکی چییە کەخەڵکی کوردستان، ماوە نا ماوە رووبەرووی کارەسات و کوشتاری بەکۆمەڵ دەبێتەوە؟ ڕێگا چارەی بەرگرتن بە دووبارەبوونەوەی ئەو کارەساتانە چۆن دەکرێت؟
عومەر محەمەد: سەرەتا دەمەوێت ئەوەت بۆ راستبکەمەوە کە لەروی زمانەوانی و فەرهەنگی سیاسی و واتای راستەقینەی ئەو تاوانە گەورانە وشەی (کارەسات) بۆکوشتاری بەکۆمەڵ وجێنۆساید لەجێگەی خۆیدا نییە، چ لەروی زمانی میدیایی و چ لەروی یاساییەوە وەها دەستەواژەیەک بۆ ناسینی جێنۆساید ناتەواوەو مەغزای سۆزداری هەیە نەک قانونی و سیاسی، لەبەرئەوەی جێنۆساید بۆخۆی نیازو دەرئەنجامێکی سیاسییە، تەنانەت ئەگەر هێشتا تەنها نیازیش بێت و نەچوبێتە بواری جێبەجێکردنەوە بەتاوانکاری نێودەوڵەتی ئەژمار دەکرێت، هەرگیز جێنۆساید کردەیەکی عەفەوی و بێ پلان نیە، هیج کۆمەڵکوژییەک بەبێ سیاسەت وپلان و بەبێ باگراوەندێکی فیکری شۆڤێنیستی بەرێوەناچێت و ناگاتە ئامانج، ئەگەر کۆمەڵکوژییەک یاخود بەکۆمەڵ مردنێک روبدات بەهۆی روداوی سروشتییەوە (لافاو، بۆمەلەرزە، ئاگرکەوتنەوە، وەرگەرانی شەمەندەفەرێک) ئەوە لەجێنۆساید جیادەبێتەوەو دەبێتە روداوێکی سروشتی خەمهێنەری دەستەجەمعی و رێک ئەوەیە کە گونجاوە ناوی کارەساتی لێبنێین، بەڵام ئەم جۆرە مردنە دەستەجەمعییە لەبەرئەوەی بکەری نییەو جەلادی نییە ناتوانیت کەسی لەسەر سزابدەیت و دادگایی بکەرەکەی بکەیت ناتوانین وەک تاوان تەماشای بکەین، بەلام ئایا جێنۆساید وایە جەلادو بکەری نییە؟ پلان دانەرو جێبەجێکاری نییە؟ بێگومان بەڵێ بەکورتی لەبەرئەوەی جێنۆساید تاوانی گەورەی نێونەتەوەییە دەبێت وەک خۆی بیناسێنێت، نابێت لەقەوارەی تاوانەکە کەم بکەیتەوە هەروەک ناتوانیت لەقەوارەی خۆشی گەورەتری بکەین .
بۆ وەڵامی پرسیارەکەی ئێوە : هوکاری سەرەکی هەر فاشیزم و پاشخانی فیکری دەوڵەتە ستەمکارو کۆنەپەرستەکانە، لەبەرئەوەی هیچ کام لەم دەوڵەتانە بروایان بە دیالۆگ و چارەسەری ئاشتیانەو پێکەوە ژیانی نەتەوەکان و گەلان نییە، یەکێکی تر لەهۆکارەکان بەرژەوەندی ئەو دەوڵەتانەو دەوڵەت زلهێزەکانی دونیایە، لەبەرئەوەی ئەو سەر زەمینەی کوردی لەسەر دەژی دەوڵەمەندە بەکانزاو بەتایبەتیش بەنەوت وگاز ئەمەش چاوی دونیای لەسەرەو هەر لە دوای جەنگی جیهانی دووەمیشەوە دابەشکاری ئەم ناوچەیەو دروستبوونی دەوڵەتەکان لەسەر بنەمای ئەم بەرژەوەندیانە بووە، لەدوای هەردوو ئیمپراتۆرێیەتی ساسانی وعوسمانی هەریەک لەو دوڵەتانە وەک پاسەوانی بیرە نەوتەکانی ئەمریکاو بەریتانیا خۆیان نواندووەو دەوڵەتی سوریاو عێراقیش نوێنەرو پاسەوانی روسیا بوون، بۆیە ئەو دەوڵەتانە هەرچییەکیان دەرهەق بەکوردەکان کردبێت لەسەر ئاستی نیودەوڵەتی وەک کێشەی ناوخۆیی یاخود بەپاساوی کێشەی ناوخۆیی چاویان لەهەموو پێشێلکارییەکی دەوڵەتەکانی (عێراق – سوریا- ئێران و تورکیا) پۆشیوە. بۆنمونە لە سەروەختی ئێران وعێراقدا کاتێک عێراق پەیماننامە نێودەوڵەتییەکانی پێشێل دەکرد و گازی کیمیایی لەدژی سوپای پاسداران بەکاردەهێنا لەبەرئەوەی دەوڵەتە زلهێزو بریار بەدەستەکانی (ناو ئەنجومەنی ئاسایش) ئەوانەی پێیاندوترا پێنج ئەندامە هەمیشەییەکە هەموویان دژی ئێران بوون و چاویان لەهەموو پێشیلکارییەکی عێراق دەپۆشی و جاربەجاریش بالانسی شەرەکەیان بۆ رادەگرت و هەرکات ئێران پێشرەوی بکردایە ئەمریکاو ئەلمانیاو فەرەنسا بەشێوەیەک لەشێوەکان بەهانای عێراقەوە دەچون و گڵۆپی سەوزیشیان بۆ دادەگیرسان پێشێلی یاساکانی جەنگ بکات. بۆنمونە ساروخی زەمین بەزەمینی بەتارانەوە دەنا کە خەڵکی مەدەنی زۆری تێدا دەژیا بەگازی خنکێنەر شارەکانی ئێرانی بۆمباران دەکردو خەڵکی مەدەنی دەکوژران، بۆنمونە لە سەردەشت و نۆدشەو پاوە بەگازی کیمیایی خەڵکێکی زۆری مەدەنی کوژران وبرینداربوون ئەمانە پێشێلکاری پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان بوون و ئەنجومەنی ئاسایش ئەگەر قسەشیان بکردایە دۆسێکەیان دەخستە ئەگەرو گریمانەوە کاتێکیش عێراق ئەم بێدەنگیەی بینی لەگەڵ کوردەکانیش هەمان ئەو پێشێلکاریانەی کرد، نەک هەر لەدژی پێشمەرگە لەدژی خەلکیش هەروای کردو کەسیش قسەی نەکرد بەپاساوی ئەوەی کێشەی عێراق و کوردەکان کێشەی ناوخۆییە. هۆکارێکی تری نەبوونی دەوڵەتە دەوڵەت دەتوانێت کوردەکان لە جێنۆساید بپارێزێ وەک چۆن ئیسرائیل جووەکان دەپارێزێ لێرەدا دەزگای دەوڵەت وەک یەک ئامانج باس دەکەین دەنا من بۆخۆم دژی دەوڵەتم بۆ هەموو نەتەوەکان، چونکە دواجار دەوڵەت کۆتایی بەچەوسانەوەو نادادی ناهێنێ بەڵکو بۆخۆی خوڵقێنەری نادادی و داهێنەری یاسایەکە کە پارێزەری نادادییە نەک دادپەروەری، بەڵام دەوڵەت دەتوانێت کیان وکلتورو مرۆڤەکانی لە قرکردن وسرینەوەی شوناس بپارێزێت. هەلبەت رێگەیەکی تریش هەیە ئەویش دیموکراسییەت و پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی گەلانە من بۆخۆم هەرگیز نەتەوەکان بەدژو دوژمنی یەکتر نازانم ئەوەی ئەم دژایەتیە نیشاندەدات و وێناوی دەکات تەنها دەسەڵات ودەوڵەتە کۆنەپەرستەکانن، دەنا هەرگیز هاولاتیانی کوردو عەرەب وتورک وفارس دوژمنی یەکتری نین و ئەوەی خۆیانیان بەیەکتر حەڵال دەکات و جەلادو قوربانی دیاری دەکات دەوڵەتی ستەمکارو دەسەڵاتی فاشیزمە نەک خەڵک.
گرنگترین بەربەست نە پەیماننامە نێودەوڵەتیەکانن، نە بەهانەوەهاتنی نێودەوڵەتیشە، بەڵکو باشترین رێگەی کۆتاییهێنان بەجێنۆسایدی کورد (تەنها باسی کورد دەکەم نەک گەلانی تر) ئەزمونە سەرکەوتووەکەی رۆژئاوای کوردستانە ( ئیدارەی سەربەخۆ، پێکەوەژیان ، ئیرادەی تاک و کۆ سیاسەت و جەنگ وماف وئەرکی یەکسانی نێوان ژن وپیاو) من رۆژئاوام نەدیوە، بەڵام ئەوەی دەربارەی خوێندومەتەوەو بەپێی قسەی ئەو هاوڕێیانەم کە سەردانیان کردووە لەهەموو روییەکەوە ئێستا ئاستی بژێوی له رۆژئاوا باشتره له‌و ناوچانەی لەبن دەستی ئەسەدو دەوڵەتدان، تەنانەت دوو هاورێم ئاوایان نوسیوە رۆژئاواو ناوچەکانی تری سوریا وه‌ك ئه‌وه‌یە دوو وڵاتی ته‌واو جیاوز بن) ئه‌وەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە کەوا رۆژئاوا هیچ دانپیانانێكی فه‌رمی و نێوده‌وڵه‌تی نییەو هێشتا له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی دوژمنه‌كانیدایه، بەڵام کیانێکی جێگەی سەرنج وهاوکات جێگەی شانازیشە لەکاتێکدا بەعسیەکان هێشتا دەوڵەت وسیادییەی دەوڵەتیان بەدەستەوەیەو شه‌رعیه‌تی ناوخۆیی و نێوده‌وڵه‌تی هەیەو دەستبەرداری خەون و نیازی جێنۆسایدی کوردەکان و نەیارەکانیشیان نەبوون، میلیشیای ئێرانی، عێراقی و لبنانی و سوپای روسه‌كانیش شه‌ری بۆ ئه‌كه‌ن تورکەکانیش هەروەها دژی ئەو قەوارەیەن کەچی ناتوانن بیخەن و خەڵکەکەی جێنۆساید بکەن. بیرمان نەچێت ئەگەر قسە لەسەر بەهاو شکۆی مرۆڤە ئەگەر مردنە یان ژیان گرنگە مرۆڤ شکۆمەندانە بژی وبمرێ. ئەگەر نمونەیەکی نزیک بهێنینەوە و بەراوردێک لەنیوان شەنگال وکۆبانێدا بکەین ئەگەر تەنها سەد ژن و سەد پیاو وەک شەڕڤانەکانی رۆژئاوا ئامادەباش بونایە هەرگیز تاوانی شەنگال بەوشێوەیە نەدەبوو خواستی فاشیانەی داعش و تورکیا تەحقیق نەدەبوو ئایا بەراست مرۆڤ وەک مەر بچێتە بەردەستی جەلادەکەی وبەکۆمەڵ سەرببردرێت یان وەک شەڕڤانەکان شەڕبکات و بەسەر بەرزی بمێنێتەوە یان بەشکۆوە بژی ؟
بۆ وەڵامی بەشی دووەمی پرسیارەکەت یەکێک لە هۆکارەکانی ڕێگرتن لەدوبارە بوونەوەی تاوانی جینۆساید دادگایی کردنی تۆمەتباران و سزادانی تاوانباران و قەرەبوو کردنەوەی زیانلێکەوتووانە .
هەرلەم مانگەدا رۆژئاڤا کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتییان لەمەڕ تاوانەکانی داعش سازدا، بەداخەوە بوارم نەبوو بچم، بەڵام وەک بیستوومەو هاوڕێم کەژاڵ حەمەرەشیدیش بڵاوی کردووەتەوە یەکێک لەگرنگترین بریارەکانی ئەو کۆنفرانسە دامەزراندنی دادگایەکی نیودەوڵەتیە لە ڕۆژئاڤا، ئەمە بۆ لێکۆڵینەوەو دادگایی کردنی هەموو گومانلێکراوانی تاوانی دژەمرۆڤایەتی! زۆر زۆر بایەخدارە لەناو ئەوداعشانەی کە ئێستا دیلن لەلایەن هێزەکانی سوریای دیموکراسیەوە بەدڵنیایی تاوانباری گەورەش هەن، کە لە کەمپی هۆل دەست بەسەرن و بەڕێوەبەرێتی خۆسەری ڕۆژئاڤا سەرپەرشتییان دەکات، دیوێکی تریش لەم دۆسێیەدا ئەو مامەڵە باش وئینسانییەیە کە بە پێی یاساو پرنسیپە نێودەوڵەتیەکانی مافی مرۆڤ مامەڵەیان لەگەڵدا دەکەن، کەژاڵ حەمە ڕەشید نوسێوێتی: تەنانەت هەوڵدەدەن ئەو مناڵانەی لەو کەمپانەدان کە تێکەڵ بە تاوان وکوشتارەکانی داعش کراون بیانهێننەوە ژیانێکی ئاسایی و بیرو هۆشیان پاک بکەنەوە لە دڕندەیی و ڕەفتارەکانی داعش کە ئەو مناڵانەیان پی گۆشکردوە.
بیرکردنەوە لە دامەزراندنی وەها دادگایەکی نێودەوڵەتی لەڕۆژئاڤا هەنگاوێکی زۆر بوێرانەیە لەراستیدا گرنگترین هەنگاوەکانی دەوڵەتدارییە، دادگایەکی هاوشێوەی دادگاکانی ڕەوانداو تۆکیۆو نۆریمبرگ و یۆگۆسلافیا بۆدادگایی کردنی ئەنجامدەرانی جێنۆسایدو تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی کارێکی لەڕادەبەدەر گرنگ و هانگاوێکی گەورەش دەبێت بۆ داننان بە ستاتۆی ڕۆژئاڤادا بە فەرمی لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە.
لەکاتێکدا هیچ کام لەو وڵاتانەی کە هاوڵاتیەکانیان داعشن و ئێستا لە ڕۆژئاڤا گیراون ئامادە نین کە دیلە داعشەکانیان بەرنەوە بۆ وڵاتەکانیان ئیتر دەبێت زەمینەی دادگاییکردنی ئەو داعشانەو دادگایی کردنیشیان فەراهەم بکرێت بۆیە ئەو دادگایە لە ڕۆژئاڤا زەمینەی دامەزراندنی لەبارەو ئەگەر کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و هاوپەیمانان یارمەتی لۆجستی بدەن و هاوکاری ڕۆژئاڤابن بۆ دامەزراندنی ئەو دادگایە هەنگاوێکی زۆر کاریگەریش دەبێت بۆ رێگرتن لەدوبارەبوونەوەی تاوانی جێنۆساید.
بۆپێشەوە: تا چەندە لاتان وایە تیکشکانی سەربازی داعش، بەمانای کۆتایی هاتنی مەترسی داعش یان هاوشێوەکانی داعشە؟
عومەر محەمەد: هەرگیز تێکشانی داعش بەواتای کۆتایی هاتن نییە بە داعش، جارێ داعش لەروی سەربازیشەوە کۆتایی نەهاتووە، بەڵکو لاواز بووە، بەڵام باگریمانەی ئەوە بکەین کە داعش وەک هێزی چەکداری نەماوە ئایا وەک فکریش کۆتایی هاتووە ؟ بێگومان نەخێر، بەبروای من جەنگ کۆتایی بەتیرۆر ناهێنێ بەڵکو شکڵ وشێوازەکانی دەگۆڕێ، ئەوەی کۆتایی بە فاشیزم دەهێنێت هۆشیاری کۆمەڵایەتی و دونیابینیەکە کە مرۆڤ دەکات بەسەنتەر نەک ئاین و ئایدۆلۆژیا، دونیای نیولیبرالیزم دونیای کۆتاییهێنان نییە بەتیرۆر، بەڵکو دونیای هێشتنەوەی ماتریالە ئینسانیەکەی فاشیزم وتیرۆرە، چونکە لەبنەرەتەوە نیولیبرالیزم و جیهانگیری سەرمایەداری شکۆو بەهای مرۆڤیان بەلاوە گرنگ نیە، ئەوەی گرنگە قازانج و بازارە لەدونیای نێولیبرالیزمدا بازار سەنتەرە نەک مرۆڤ، بەناوی دیموکراسی و مافی مرۆڤەوە چاوپۆشی لەهەموو فیکرێکی کۆنەپەرستانە دەکرێت، جەنگ هەڵدەگیرسێنن بەناوی دژایەتی تیرۆرەوە لەکاتێکدا خەرجی جەنگەکان مرۆڤ لەمەینەتی رزگار دەکات، ئاخر جەنگە ژینگەی تیرۆر دەخوڵقێنێ، نەک قەڵاچۆی بکات ئەوەی تیرۆر بنەبر دەکات وهاوشێوەکانی داعش دەکاتە کونەوە جەنگ نییە، بەڵکو دادپەروەری و مافی یەکسانی مرۆڤەکانە، ئەوەی مرۆڤ لەروی دەرونییەوە ئارام دەکات دەستەبەرکردنی مافەکانێتی بەپێچەوانەشەوە ئەوەی مرۆڤ شێت وهاردەکات ستەمکاری دەسەلاتەکانە، بۆیە هەرجارەی داعشێک دەبینین کە بازاری جەنگ گەرم دەکەن و مەیدانی جەنگەکانیش پڕدەکەن لەلاشەی ئەو مرۆڤانەی کە لەم سەرزەمینە مەحرومترین مرۆڤەکانی نێودونیای بەناو دیموکراسی ومافی مرۆڤن…
ماڵپەڕی کوردیو محەمەد کەریم تشرینی دووەم – ٢٠١٦
http://www.kurdiu.org/index.php/ku/opinion/27637