ستراتیژی شۆڕش لە کوردستان گفتوگۆیەکی هەمەلایەنەیە لەگەڵ ڕێبوار ئەحمەد
ستراتیژی شۆڕش لە کوردستان
گفتوگۆیەکی هەمەلایەنەیە لەگەڵ ڕێبوار ئەحمەد
بۆپێشەوە: له‌درێژه‌ی گفتوگۆکه‌مان له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردن، لەوەڵامی ئەوەی دەبێ چ بکرێ پێداگری لەسەر شۆرش دەکەن… لەکاتێکدا نە دەوڵەتێک و نە حکومەتێکی دانپیانراوی و نێودەوڵەتی لە کوردستان بوونی نییە…تا شۆرش لەدژی بکەیت، لەجێگای ئەوە دوو دەسەڵاتی میلیشیایی پاوانی دوو زۆنیان کردووە… لەهەر وڵاتێکی دنیا کەدەست بەسەر حکومەتدا گیرا، دەسەڵات کۆتایی دێت… لە کوردستان تۆ حکومەت و پەرلەمانیش دەست بەسەرابگریت یان هەر بوونیشیان نەبێت… هیچ ناگۆرێت، پرسیار ئەوەیە چ شۆرشێک؟ چۆن شۆرشێک، بە تایبەت ئەوەی کە ئێستا کوردستان لەلایەن دوو دەسەڵات لە دوو جغرافیادا بەڕێوەدەبرێت؟
ڕێبوار ئەحمەد: بەر لەوەی بڕۆینە سەرباسی ئەو مەسەلە پرۆبلیماتیکەی خستوتانەڕوو دەربارەی دۆخی کوردستان و تایبەتمەندی دەسەڵاتی سیاسی، بە پێویستی دەزانم لەو بەشەی پرسیارەکەتان دەربارەی “چ شۆڕشێک”ەوە بچینە ناو باسەکەوە. لە ڕوانگەی منەوە تەنها یەک شۆڕش لە دنیای هاوچەرخدا کە بە مانای واقعی وشە پێی بوترێت شۆڕش لە ئارادایە، ئەویش شۆڕشی کرێکارییە بۆ لەڕیشە دەرکێشانی سیستەمی کاری بەکرێ و موڵکایەتی تایبەتی و دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی سۆسیالیستی بێ چین و چەوسانەوە. دەمێکە زەمینە بابەتیەکانی ئەم شۆڕشە و دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی خۆشگوزەران و تێروتەسەل بۆ هەموو دانیشتوانی گۆی زەوی فەراهەم بووە. بەئەنجام گەیشتنی ئەم شۆڕشە تەنها لەسەر ئامادەییە زاتیەکانی چینی کرێکار ڕاوەستاوە. ئەگەر پێویستی کرد دواتر دەتوانین وردتر لەسەر ئەمە بڕۆین. لێرە تەنها مەبەستمە لە وەڵام بە گۆشەیەکی پرسیارەکەتاندا و بە شێوەیەکی کۆنکریت لەسەر دەستەواژەی شۆرش ڕاوەستم. بێگومان لە ڕوانگە جیاجیاکانەوە بۆ دەستەواژەی شۆڕش لیستێکی درێژ ریز دەکرێت وەکو شۆڕشی ئیسلامی، شۆڕشی نەتەوەیی، شۆڕشی ڕزگاری نیشتمانی، شۆڕشی دژی دیکتاتۆری، شۆڕشی بەخشینەوەی دیموکراسی و پەرلەمانتاریزم ..و..هتد. بەڵام لە ڕاستیدا ئەم بە ناو شۆڕشانە تەنها پرۆسیسێکن بۆ دەستاودەست پێکردنی دەسەڵات لە نێوان باڵ و بزوتنەوە جۆراوجۆرەکانی بۆرژوازیدا بەبێ ئەوەی بنەما ئابوری و کۆمەڵایەتیەکانی سیستەمی ئێستا هیچ ئاڵوگۆڕێکی بنەڕەتی بەسەربێت. تەنها شۆڕشی کرێکاری سیستەمی سەرمایەداری لەڕیشەوە هەڵدەتەکێنی و کۆتاییدەهێنێت بە هەموو جۆرەکانی چەوسانەوە و دابەشبونی کۆمەڵگە بۆ چەوسێنەر و چەوساوە. ئەم شۆڕشە تەنها لە ڕێگای بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی لەلایەن چینی کرێکارەوە ئیمکانی جێبەجێ بوونی هەیە. ئەوەی لە مەفهومی مارکسیستی و کۆمۆنیستیدا بە “دیکتاتۆری پرۆلیتاریا” ناسراوە. ئەگەر لەم ڕوانگەیە بۆ شۆڕشەوە چاو لە بارودۆخی ئێستای کوردستان و ئەو دوو دەسەڵاتە بکەین کە ئێوە باستان کرد، ئیتر رۆشنە کە شۆڕش مانایەکی زۆر قوڵتر و هەمەلایەنەتر و بەرفراوانتری هەیە لە کۆتایهێنان بەم بارودۆخە و بەم دوو دەسەڵاتە. ئەمانە تەنها یەکەمین بەربەستەکانی بەردەم ڕەوتی بەسەرئەنجام گەیشتنی شۆڕشن و بەم مانایەش خودی کۆتایهێنان بەم هەلومەرج و دەسەڵاتانە هێشتا خۆبەخۆ ناکاتە شۆڕش و سەرکەوتنی شۆڕش.
ئەم شۆرشە زەمینە ماددی و بابەتیەکانی دەمێکە فەراهەم بووە، بەڵام پێویستی بە مەلزوماتی زاتی هەیە بۆئەوەی بە ئەنجام بگات. پێویستی بە ئاستێکی باڵا لە رێکخراوبونی جۆراوجۆری چینی کرێکار لە حزبی سیاسی و شێوەکانی تری ڕێکخرابوونی ئەم چینە هەیە لە ڕیزی سەربەخۆی چینایەتیدا. پێویستی بەوە هەیە کە ئاسۆی سیاسی سۆسیالیستی و رەخنەی سۆسیالیستی لە دنیای ئێستا پێگەیەکی بەهێزی لەناو چینی کرێکار و لە ئاستی کۆمەڵگەدا هەبێت. لەیەک ڕستەدا پێویستی بەوە هەیە کە چینی کرێکار بە بەدیلی خۆیەوە لە رووی سیاسی و ڕێکخراوەیی و تاکتیکی و پراتیکیەوە توانای ئەوەی پەیداکردبێت کە رۆڵی رابەری لە کۆمەڵگەدا بگێرێت و بتوانێ دەستبەرێت بۆ دەسەڵاتی سیاسی.
کاتێک لەم ڕوانگەیەوە چاو لە دۆخی ئێستا دەکەین بێگومان پێداویستیە زاتییەکانی ئەم شۆڕشە فەراهەم نییە. هەرکات ئەم پێداویستیانە فەراهەم بوو، شۆڕشی کرێکاری نابێ چاوەڕوانی هیچ پرۆسیسێکی درێژتر و هیچ قۆناغ بەندییەک بکات، دەبێ راستەوخۆ دەست بۆ دەسەڵاتی سیاسی بەرێت و شۆڕشی خۆی دەست پێبکات. بەڵام تا کاتێک ئەو مەلزوماتانە فەراهەم نەبووبێت، چینی کرێکار و کۆمۆنیزم ناتوانێ لە ئاست هیچ دۆخ و هیچ ئاڵوگۆڕ و هیچ بزوتنەوە و کردەیەکی شۆڕشگیرانە و ئازادیخوازانە، یان ڕوو لەپێش و ڕوو لە دەستەبەربوونی بەشێک لە خواست و ئامانجە دەم و دەستەکانی چینی کرێکار و چەوساوەکان دەستەوئەژنۆ دانیشێت. نەک هەر ئەوە بەڵکو دەبێ لە هەموو ئەوانە رۆڵی پێشڕەوانە بگرێت و بەبارێکدا دەفعیان بکات کە دەرفەتی باشتر بۆ بەخۆداهاتنەوەی چینی کرێکار و قوڵبونەوەی خەباتی چینایەتی و ریزبەندی چینەکان و ڕەخساندنی هەلومەرج بۆ بردنەسەری ئامادەییە زاتیەکانی شۆڕشی کرێکاری پێکبهێنێت. بەم شێوەیە دەکرێت ئەم جۆرە ئەم بزوتنەوە و ئاڵوگۆڕانە بە کردەوە ببێتە بەشێک لە پرۆسیسی شۆڕشی کرێکاری. بۆ نمونە لە ئێستای کوردستاندا دوو دیاردەی سیاسی بەرچاو هەن، یەکەم بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری بۆ سەپاندنی کۆمەڵیک ماف و خواستی کرێکاران و جەماوەری زەحمەتکێش و چەوساوە. ئەمەیان بزووتنەوەیەکی واقعی و جەماوەرییە و لە دوو دەهەی ڕابردودا بە چەندین شێوە خۆی نیشانداوە و بە تایبەتی لە ١٧ی شوباتی ٢٠١١ەوە پێی ناوەتە ئاستێکی بەرزەوە. هەندێجار پێشڕەوی دەکات و پەرەدەسەنێ و دەسەڵات دەخاتە ژێرگوشارێکی توندەوە و هەند ێجار پاشەکشە دەکات. دوەم/ خواست و مەیل و ئیرادەیەکی فراوانی جەماوەری بۆ کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی ستەمکاری ئێستا. ئەمەی دوەمیان هێشتا وەکو بزووتنەوەیەکی واقعی و مادی خۆی نەنواندوە و تەنانەت مەلزوماتەکانی بەرێکەوتنی بزوتنەوەیەکی وەها نە لە ڕوی ئاسۆی سیاسی و نە لەڕووی رێکخراوەیی و عەمەلی شۆڕشگیرانەوە نەکەوتوەتە دەستورەوە. بۆیە هێشتا ئەم مەیل و خواست و ئارەزووە لەلایەن باڵەکانی تری بورژوازیەوە ئاراستە دەکرێت بۆ گۆڕینی دەموچاوەکان و جۆرێکی تر لە دەسەڵاتدارێتی بورژوازی کورد. بە بڕوای من بزوتنەوەی ناڕەزایەتی ئەستەمە بتوانێ ئاڵوگۆڕێکی وەها پێکبهینێت کە ئەو خواستانە و پێداویستیەکانی ژیانی ڕۆژانەی جەماوەری ستەمدیدە بە شێوەیەکی پایەدار مسۆگەربکات. ئەم دەسەڵاتە میلیشیاییە هەتا ئەگەر ڕۆژگارێک هەنگاوێکیش پاشەکشە بکات و مل بە چەند داخوازیەک بدات، بەپێی ئەو دۆخ و ئەو گێژاوەی کوردستانی داگرتووە، کە تەنانەت لە ئاست ڕەخساندنی هەلومەرج بۆ شکڵگرتنی دینامیزمێکی ئابوری سەرمایەداری نۆرماڵ و پایەداریش داماوە و زۆرتر لەسەر تاڵان و بڕۆ ڕاوەستاوە، لەهەر بەهانەیەک بە ئاسانی کەڵک وەردەگرێت و دیسانەوە پەلاماری هەرە سەرەتایترین ماف و پێداویستیەکانی ژیانی ڕۆژانەی خەڵک دەداتەوە. بۆیە رێگای گونجاو هەتا بۆ دەستەبەربوون و پایەداربونی داخوازیە ئابوری و سیاسیەکانی جەماوەری ستەمدیدە، کۆتاییهێنانە بەم دەسەڵاتە و بەم دۆخەی دەسەڵاتی میلیشیایی حزبە ناسیۆنالیستەکان سەپاندویەتی. بۆ ئەم مەبەستە دەبێ بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری ئێستا لە ئاسۆ و مەیلی کۆتایهینان بە دەسەڵاتی ئەم حزبانە موتوربە بکرێت و ئەم دوو دیاردەیە یەکانگیر بکرێن. دەبێ دەسەڵاتی ئێستا وەلابنرێ و لە جێگایدا دەسەڵاتێکی پشبەستوو بە ئیرادەی خەڵک دامەزرێ. کە لە وەڵامی پرسیارەکانی پێشو دەربارەی هەڵبژاردن ئەمەم ڕونکردوەتەوە و دوبارەی ناکەمەوە.
ئەوەی دەمەوێ وەکو ئەنجامگیری ئەم باسە جەختی لێ بکەم و وەکو ئەڵێن خاڵ بخەمەسەر پیتەکان، ئەوەیە کە ئەگەر ئەم یەکانگیربونەی ئەم دوو دیاردە سیاسیەش ڕووبدات، واتە شکڵگرتنی بزوتنەوەیەکی جەماوەری و شۆڕشگێرانە بۆ کۆتاییهێنان بە دەسەڵات و دۆخی سیاسی ئێستا و ئەم بزوتنەوەیەش بە سەرکەوتن بگات، هێشتا ئەگەر بمانەوێت بە تەواوی دیقەت بکەین لە دەستەواژەی شۆڕش، ئەمە هێشتا بە سەرئەنجام گەیشتنی شۆڕش نییە بەو مانایەی وتمان تەنها شۆرش لە دنیای هاوچەرخدا شۆڕشی کریکارییە بۆ گۆڕینی ژێربینای ئابوری سەرمایەداری و هەر بەم مانایەش شۆڕشێکی کۆمەڵایەتیە، بەڵام شکڵگرتن و سەرکەوتنی ئەم بزوتنەوەی کۆتایهێنانە بە دەسەڵاتی ئێستا بە ئاسۆیەکی شۆڕشگێڕانەوە دەتوانێ دەرگا بەڕووی خێراکردنەوەی ڕەوتی شۆڕشی کرێکاری بکاتەوە و زەمینەی ئەوە بڕەخسێنێت کە چینی کرێکار بە خێرایی ئامادە زاتیەکانی بەرێتە سەرەوە. لەم حاڵەدا بە کردەوە شۆڕش بەو مانایەی وتمان، دەکاتە بەردەوامیدان بەم ڕەوەندە شۆڕشگێڕانەیەی کە لە یەکەم هەنگاویدا دەسەڵاتی ئێستای حزبە ناسیۆنالیستەکان هەڵدەپێچێ. ئەوکات ئیتر بۆ بەشێک لە پێکهاتەی ئەم بزوتنەوەیە سەرکەوتن لە کۆتایهێنان بەم دەسەڵاتە و بەدیهاتنی ئامانجە دەمودەستەکانی، دوامەنزڵی شۆڕشە. تەنانەت بەشێک لە پێکهاتەی ئەم بزوتنەوەیە لەم بڕگەیە بترازێ ئیتر دەکەوێتە بەرامبەر رەوتی قوڵکردنەوەو بەردەوامی دان بەم رەوەندە شۆڕشگێڕانەیە .لە کاتێکدا بۆ پرۆلیتاریا و جەماوەرێکی فراوانی ستەمدیدە و زەحمەتکێش، بەسەرکەوتن گەیشتنی بزوتنەوەی وەلانانی ئەم دەسەڵاتە و بەدیهاتنی ئامانجەکانی، تازە سەرەتای کارە و لە ڕوانگەی بەرژەوەندی ئەوانەوە دەبێ ڕەوتی شۆڕشگێڕانە بەردەوامی پەیدابکات بەرەو ئەنجامدانی شٶڕشی کرێکاری. مارکس بەم پرۆسیسەی وتوە (شۆڕشی بەردەوام).
دەربارەی ئەوەی کە لە ئێستادا هیچ دەوڵەت ودەسەڵاتێکی دانپێدانراوی نێودەوڵەتی لە کوردستان نییە، من بۆچونێکی جیاوازم هەیە. دەسەڵات و دامودەزگا دەوڵەتیەکانی ئێستای کوردستان لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانیان پێدانراوە و هەولێری پایتەختی ئەم دەسەڵاتە لایەکی سەفارەت و قونسولخانەی دەوڵەتانی دنیایە کە دانیان بە حکومەتی هەرێمدا ناوە و مامەڵەی دەسەڵاتێکی بەفەرمی ناسراوی لەگەڵ دەکەن. ئیتر کوردستان لەسەردەمی بەر لە ٢٠٠٣ و رۆژگاری حاکمیەتی بەعس لە عێراق نییە. هەرچەندە من وا نازانم کە مەسەلەی دانپێدانان لە هەردووبارەکەیدا کاریگەریەکی لەسەر ئەنجامدانی شۆڕش یان بە مانا دەقیقەکەی بزوتنەوەی هەڵپێچانی ئەم دەسەڵاتە هەبێت. بەڵام ئەوەی کە ئێوە وتتان دامودەزگا بە ناو حکومیەکان لە ڕاستیدا دامودەزگای کارتۆنین بۆ دەسەڵاێکی میلیشیایی، واقعیەتێکی حاشاهەڵنەگرە. لە ڕاستیدا ئەو دۆخەی کوردستانی لە گێژاودا راگرتوە دوو هۆکاری سەرەکی هەیە؛ یەکەم وەکو ئێوە باستان کرد دەسەڵاتێکی میلیشیاییە کە پابەندی هیچ نۆرم و یاساوڕێسایەکی مەدەنی نییە. دووەم سەرەگێژەی فیدراڵیزمی قەومی، کە لەلایەکەوە کوردستان زیاتر لەچارەکە سەدەیەکە بەکردەوە لە عێراق جیایە و لەلایەکی ترەوە لە قاڵبی فیدراڵیزمێکی شکستخواردوی کۆنەپەرستانەدا خراوەتە ناو پەیوەندیەکەوە لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی عێراق. ئەم قاڵبە فیدراڵیە لەبنەڕەتدا ئارایشێکە بۆ شەریککردنەوەی ناسیۆنالیزم و بورژوازی کورد لە سامان و داهات و دەسەڵاتی سیاسی. بەڵام هۆکاری دەریایەک دەردەسەرییە بۆ خەڵکی کوردستان. رێگاچارەی ئەم گیژاوە پیادەکردنی بڕیاری ڕیفراندۆمی کوردستانە، کە بەدەر لەوەی چ لایەک و بۆ چ ئامانجێک بەرپای کرد، خەڵکی کوردستان بە فراوانی بەشداریان تیادا کرد و بە ڕێژەیەکی زۆر بەرز دەنگیان دا بە جیابونەوە.
دەربارەی ئەوەی کە لە کوردستان دۆخێکی نانۆرماڵ هەیە و جیاوازی زۆری هەیە لەگەڵ ئەو کۆمەڵگەیانەی دەسەڵاتێکی دەوڵەتی موتەمەرکزیان تێدایە و ڕوخاندنی ئەو دامودەزگایانە یەکسانە بە ڕوخاندنی دەوڵەت. لە ڕاستیدا ئەمە مەسەلە ئاڵۆز و پرۆبلۆماتیکەکەی ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتە لە کوردستان. ئەم دەسەڵاتە دابەشبوە بۆ دەسەڵاتی ناوچەیی دوو حزبی ناسیۆنالیست و شەریکە ئیسلامی و ناسیۆنالیستەکانی تریان، ئەمە پرۆسەی وەلانی دەسەڵاتی لە کوردستاندا ئاڵۆزکردوە. ڕەنگە لەڕوی عەمەلیەوە لە پێشدا لە ناوچەیەکی دیاریکراو یان هەتا لە یەک شاردا ئەم حزبانە لە دەسەڵات بخرێن. بەڵام ئەگەر ئەمە لە ناوچەیەک ڕوبدات بەخێرایی دەسەڵاتی بورژوازی کورد لە ناوچەکانی تریش دوچاری ئەزمەیەکی خنکێنەر دەکات و زەمینە بۆ دوبارەکردنەوەی هەمان کردەی شۆڕشگێڕانە لە ناوچەکانی تریش بەخێرایی دەڕەخسێت.
سیناریۆی شکڵگرتن و بەسەرکەوتن گەیشتنی ئەم بزوتنەوە شۆڕشگێڕانەیە سەختە لە پێشەوە پێشبینی بکرێت، بەڵام بۆ ڕوون بوونەوەی مەبەست و نیشاندانی نمونەیەک، من دەتوانم ئاماژە بە دوپات بوونەوەی ١٧ی شوباتێک بکەم لە ساڵی ٢٠١٩ یان ٢٠٢٠ یان….بەو جیاوازیەوە کە لە جیاتی ئاسۆی سیاسی ناسیۆنالیستی و ئیسلامی ئاسۆیەکی ڕادیکاڵ و شۆڕشگیرانە بەسەریدا باڵی کێشابێت. لە جیاتی ئەوەی ڕابەریەکەی بەدەست بزوتنەوەی گۆڕان و ئیسلامیەکانەوە بێت و بیکەن بە بابەتی سات و سەودا بۆ مەرامەکانی خۆیان، ڕابەریەکی شۆڕشگێڕ و کۆمۆنیستی هەبێت و چینی کرێکار رۆڵی گرنگ و پێشڕەوانەی تیادا بگێڕێت. لە جیاتی ئەوەی لە چەند مەیدانی چەند شاردا قەتیس بخوات، کارگە و گەڕەک و زانکۆ و قوتابخانە و فەرمانگاکان بکاتە مەیدانی خۆی. وە لە جیاتی ئەوەی جەماوەر لە دەوری ئەنجومەنی مەیدانەکان بە شێوەیەکی بێسەرەوبەرە کۆبنەوە، لە دەوری شورا و یەکێتی و ڕێکخراوە جەماوەریە ڕادیکاڵەکانی خۆیان لەگەڕەک و مەیدانەکانی کار رێکخراوبن…و…دەتوانێ ئامانجەکانی بزوتنەوەیەکی وا مسۆگەربکات تەنانەت ئەگەر لە یەک زۆن یان لەیەک ناوچەی کوردستانیشدا بێت، دەبێتە هەوێنی ئەوەی لە ئاستی سەراسەیشدا بە ئەنجام بگات. دوبارەی… دەکەمەوە ئەمە پێشبینی نییە، تەنها نمونەیەکە بۆ ڕۆشنکردنەوەی سیناریۆی هەڵپێچانی ئەم دەسەڵاتە لە دۆخی ئاڵۆزکاوی کوردستاندا.
بۆپێشەوە: بوونی کونسوڵخانەی وڵاتانی ناوچەکە لەکوردستان، و داننانی وڵاتان و ناوەندە نێودەوڵەتیەکان بە دەسەڵاتی هەرێم، لەچوارچیوەی بەفەرمی ناسینی فیدرالیزمی قەومی و یەکپارچەیی عێراقدایە، نەک داننان بە قەوارەیەکی جیا یان مامەڵەکردنی وەکو قەوارەیەکی دەوڵەتی، ئەمە لایەک و لەلایەکی تریشەوە، ئەم دۆخە پەیوەندی بەهاوسەنگی نێوان دەسەڵاتی ناوەند و هەرێمەوە هەیە، هەمیشە ئاڵوگۆر بەپێی گۆڕانی هاوسەنگی هێزی هەردوولا دەگۆڕێت… لە واقعیەتێکی ئاوادا، شۆرش لەکوردستان، هەم رووبەرووە لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی و هەمیش لەکوردستان، لەگەڵ دوودەسەڵاتی چەکدار بەرەو رووە. ئه‌مه چ تایبه‌تمه‌ندیه‌ک به‌شۆڕش دەبەخشێت له‌کوردستاندا؟
رێبوار ئەحمەد: بێگومان تایبەتمەندیەکی زۆری دەبەخشێت بە چۆنیەتی کۆتایهێنانی شۆڕشگێڕانە بەم دەسەڵاتە. لە دۆخێکی وادا زۆر ئەستەمە ئەو سیناریۆیانەی کە لە وڵاتانی تردا و لە دۆخێکی نۆرماڵدا شۆڕشەکان نمایشی دەکەن لە کوردستانی ئێستادا ببنە سیناریۆی شۆڕش. بۆ رۆشن بوونەوەی مەبەست، دەکرێت ئاماژە بۆ شۆڕشی ١٩٧٩ ئێران یان شۆڕشەکانی ئەم دواییانەی میسر و تونس بکەین، لە کاتێکدا دەسەڵات لە مەرکەزدا بەچۆکدادێت ئیتر لە ئاستی سەراسەریدا دەروخێت. دەتوانم بە دڵنیایەوە بڵێم لەم دۆخەی ئیستای کوردستاندا دوپاتبوونەوەی ئەوجۆرە سیناریۆیانە زۆر ئەستەمە.
دواتر دێمەوە سەر ئەم باسە بەڵام بەرلەوە با کەمێک رۆشنایی بخەینەسەر خودی دۆخەکە و سەرنجەکانی ئێوە. ئەوانەی باستان کرد دەربارەی ئەوەی کە دەسەڵاتی هەرێم لە چوارچێوەی فیدرالیزمی قەوی وەکو پارچەیەک لە عێراق بەرەسمی ناسراوە نەک قەوارەیەکی جیا، دروستە. بەڵام هەر ئەمە خۆی مانای ئەوەیە لە هەر فۆرم و قەوارەیەکدا بێت بەڕەسمی ناسراوە. ئیتر وەکو دۆخی بەر لەڕوخانی دەسەڵاتی بەعس نەماوە کە نە بۆخۆی قەوارەیەکی دەوڵەتی جیاواز بوو نە بەکردەوە بەشێک بوو لە هیچ وڵات و دەوڵەتێکی بەڕەسمی ناسراو. هەر لەسەر ئەم بناغەیەش دەوڵەتانی دنیا وەکو هەرێمێکی بەڕەسمی ناسراوی عێراق مامەڵەی لەگەڵ دەکەن. هەموو ئەوراقێکی ڕەسمی ئەم هەرێمە لە هەموو جێگایەکی دنیادا بە ئەندازەی ئەوراقێکی عێراقی بەڕەسمی دەناسرێت. ئەودوای کێشەکە کە ئێوە بە دروست باستان کرد، زادەی فیدراڵیزمی قەومیە نەک بەڕەسمی ناسین یان نەناسین. کاتێک باسی فیدراڵیزمی قەومی لە کوردستانی عێراق وەکو ئامانجێکی ناسیۆنالیزمی کورد بۆ شەریکبوونەوە لە دەسەڵات و داهاتی عێراق هاتەگۆڕێ، کۆمۆنیزمی کرێکاری زۆر بە ڕۆشنی ئەم دۆخەی ئێستای پێشبینی کرد و لەمبارەیەوە بە توندی دژی ئەم فیدرالیزمە ڕاوەستا و هۆشداری دایە خەڵکی کوردستان دەربارەی ئەوەی کە فیدراڵیزم رێگاچارەیەک نییە بۆ کێشەی کورد، بەڵکو فۆڕمێکە بۆ شەریکبونەوەی بورژوازی کورد لە داهات و دەسەڵات، لە هەمانکاتدا ئەلگۆیەکە بۆ ئەبەدیەتدان بە شەڕ و کێشەی نەبڕاوەی قەومی. چەندین ساڵە خەڵکی کوردستان نوقمی ئەو بێدەرەتانیەن کە کۆمۆنیزمی کرێکاری هۆشداری لەبارەیەوە دابوو. بەوپێیەی فیدراڵیزم ئەلگۆیەکە بۆ شەریکبونەوەی بورژوازی کورد لە دەسەڵات و داهات، بێگومان هیچ نموزەجێکی ئەم شەراکەت و دابەشکاریە ناتوانێ نوسخەیەکی ئەبەدی و تاسەر پەسەندی هەردوو بورژوازی مەرکەزی و بورژوازی محەلی کوردستان بێت. لەهەر هەلومەرجێکدا دروست وەکو ئەوەی ئێوە باستان کرد هاوسەنگی هێزی نێوانیان دەیبڕێتەوە دابەشکاریەکە چۆن بێت. هەر رۆژێک هەرلایەکیان هێزی زیاتری هەبێت هەوڵدەدات بەشی خۆی زیاتر و بەشی بەرامبەرەکەی کەمتر بکاتەوە.
با بۆیەکجار ئەم حوکمە سیاسیە لەگەڵ واقعیەتی ١٥ ساڵی رابردو بەراورد بکەین و بزانین چەندە پێشبینیەکانی کۆمۆنیزمی کریکاری دروستە. لە دوای ٢٠٠٣ کە رژێمی بەعس ڕوخا، بورژوازی کورد کە ئەوکات ١٢ ساڵ بوو حوکمڕانی کوردستانی دەکرد و بە تاڵان و بڕۆ ئابوریەکی بەهێزی بۆ خۆی کەڵەکە کردبوو، هێزێکی چەکداری لە هەموو لایەنە عێراقیەکان بەهێزتری بەدەستەوە بوو، تارادەیەکی زۆر لە ناوخۆیدا یەکدەست بوو… توانی فیدرالیزمی قەومی بە بورژوازی مەرکەزی بقەبڵێنێ و لە دەستوردا ڕەسمیەتی پێبدات و لە بەندێکی دەستوریشدا پرۆسیسێک بۆ گێڕانەوەی “ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان” بگونجێنێ. بەڵام دەسەڵاتی مەرکەزی تەنها بۆ بەدەستهێنانی فرسەتی خۆکۆکردنەوە، لەپەیوەند بە چارەنوسی ئەم ناوچانەوە هەندێک هەنگاوی لاوەکی وەکو یاری سیاسی لەگەڵ بورژوازی کورد هەڵگرت بەبێ ئەوەی هیچ کات مل بە پیادەکردنی بەندی ١٤٠ی دەستور بدات. دوای ئەوەی کەمێک خۆی گرتەوە ئیتر تا ٢٠١٤ و هاتنەناوەوەی داعش، لە بارەی بەندی ١٤٠ تەنها ئەوەی بۆ بورژوازی کورد هێشتەوە کە بڵێن (ئەم نانە بەو ڕۆنە). لە ٢٠١٤ بە پەلاماری بروسکە ئاسای داعش سوپای حکومەتی مەرکەزی لە شار و پارێزگاکانی موسڵ و رومادی و تکریت و کەرکوک..و..دوچاری شکستێکی گەورەبوەوە. بورژوازی کورد کەڵکی لەم شکستە و تەنانەت رۆڵ پەیداکردنی هێزێکی بەربەری وەکو داعش وەرگرت و ناوچەگەلێک کە لە نێوان دەسەڵاتی مەرکەزی و هەرێمی کوردستاندا ناکۆکی لەسەر بوو، خستەژێر دەسەڵات و قەڵەمڕەوی خۆیەوە. بەم جۆرە ئاستی چاوەڕوانی لە بەشە داهات و دەسەڵات چووە ئاستێکی زۆر زیاتر لەوەی پێشتر لە چوارچێوەی فیدرالیزمی قەومیدا دیاریکرابوو. نەوتی کوردستان و ئەوناوچانەشی بۆ خۆی بەتاڵان دەبرد و دەیگوت لەوەی ژێردەستی حکومەتی مەرکەزیش شەریکم. هەرچەندە حکومەتی مەرکەزی نەچوە ژێر ئەم داوایە و بودجەی هەرێمی بڕی، بەڵام ئەم دۆخە لەنگەر نەگرتووە بەردەوام بوو تا جارێکی تر حکومەتی مەرکەزی کەڵکی لە شەڕی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی وەرگرت بۆ ڕاماڵینی داعش و گێڕانەوە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی داعش بۆ ژێردەسەڵاتی خۆی. لەم نێوەدا بە تایبەتی شەڕی موسڵ زۆر کاریگەر و چارەنوسسازبوو. ئەم جەنگە دیسان هاوسەنگی هێزی بە قازانجی حکومەتی مەرکەزی گۆڕی، لە هەناوی ئەم جەنگەدا حکومەتی مەرکەزی توانی هێزێکی زەبەلاح و پڕچەک و ئامۆزشدیدە دامەزرێنێ کە پێکهاتبوو لە سوپاو چەندین میلیشیایی گەورە. هاوکات دۆخی ناوچەکە و دەخاڵەتی هێزە جیهانی و ئەقلیمیەکانیش بە قازانجی بە خۆداهاتنەوەی حکومەتی ناوەندی و چۆڵبونی پشتی بورژوازی کورد ئاراستەیان گرت. هاوسەنگی تازە بورژوازی کوردی خستە بەردەم دوڕیانێک یان دەبوو هەنگاوێکی تازە بۆپێشەوە هەڵگرێت بە ئاراستەی سەربەخۆیی، یان دەبوو چاوەڕوانی ئەوەبێت کە دوای شەڕی داعش حکومەتی مەرکەزی نەک هەر هەموو ئەو ناوچانەی لێ وەرگرێتەوە کە لە کاتی هاتنەناوەوەی داعش دەستی بەسەردا گرتوون، بگرە فیدراڵیزمە قەومیەکەشی کلکوگوێ بکات. لەم کاتەدا بارزانی وەکو خاوەنی سەرەکی و ستراتیژیستی سەرەکی بورژوازی کورد چووە پای بەرپاکردنی ریفراندۆم و بانگەشەی جیابونەوە و پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆ. بێگومان ریفراندۆم هەنگاوێکی ستراتیژی گەورە و بە هەمان ئەندازەش تەحەدییەکی گەورە و تێپەڕین بوو بەناو رچەڕێیەکی پڕ لە کۆسپ و تەگەرەدا. ئەو هۆکارانەی ئەم هەنگاوەیان دوچاری شکست کرد، بەشێکی پشتتێکردنی دۆستە ئەقلیمی و جیهانیەکانی بارزانی و بورژوازی کورد بوو، بەشێکیشی دروستبوونی درز و کەڵێنێکی گەورەبوو لە ناوخۆی بورژوازی کورددا. شکڵگرتنی بەرەیەکی “نا بۆ ڕیفراندۆم” لەلایەن بەشێک لە بورژوازی کورد و دودوڵی و ڕاڕاییەکی گەورەی بەشێکی دیکەی بورژوازی کورد و دەست تیکەڵکردنی راستەوخۆی بەشێکیش لەگەل حکومەتی مەرکەز و حەشدی شەعبی، دەروازەیەکی باشیان بۆ بورژوازی مەرکەزی کردوە بۆ بەشکستکێشانی ریفراندۆم. پاش ئەمەش هاوسەنگیەکی تازە لە نێوان هەردو بورژوازی کورد و مەرکەزی هاتە ئاراوە و لەم هاوسەنگیە تازەیەدا نە تەنیا ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان، بەڵکو ئەو فیدرالیزمەی لە هاوسەنگی دوای ٢٠٠٥دا شکڵی گرتبوو، بە تەواوی کلک وگوێ کرا. تا ئێستاش هەر ڕەوتی پاشەکشەی بورژوازی کورد ڕانەوەستاوە و نازانرێت لە کوێ بۆ جارێکی تر و بۆ بڕگەیەکی تر هاوسەنگیەکە لەنگەردەگرێتەوە.
دەربارەی ئەوەی کە وتتان “لە واقعیەتێکی ئاوادا، شۆرش لەکوردستان، هاوکات رووبەرووە لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی” واتە چۆن کاری خۆی لەگەل حکومەتی ناوەندی عێراق یەکلادەکاتەوە؟ پێش هەرشتێک پێویستە ئەوە روون بێت کە یەکلاکردنەوەی تەکلیف لەگەڵ دەوڵەتی مەرکەزی نەبەستراوە بە شۆڕشەوە، تەنانەت بەبێ ڕوخاندنی دەسەڵاتی میلیشیایش ئەکرێت بە پیادەکردنی ئەنجامی ڕیفراندۆمی ٢٠١٧ و جیابونەوە و پێکهێنانی دەولەتێکی سەربەخۆ ئەم تەکیلفە یەکلابێتەوە. ئەگەر ئەم مەسەلەیە هەر بەم جۆرە بمێنتەوە تا کاتێک ئاڵوگۆڕێکی شۆڕشگێڕانە ڕودەدات، ئەوکات وەڵامی ئەمە پەیوەستە بەو هەلومەرجەی کە ئاڵوگۆڕەکەی تیادا بەرپادەبێت. ئەگەر شۆڕش لە کوردستان بەشێک بێت لە شۆڕشێکی سەرتاسەری لە عێراقدا، وەڵامەکە جیاوازی دەبێت لەگەڵ ئەوەی کە شۆڕش تەنها لە چوارچێوەی کوردستاندا بڕواتە پێشەوە. بە شێوەیەکی گشتی ئەکرێت بڵیین لە هەناوی عێراقێکی دەستخۆشی شۆڕشگێڕانەدا خەڵکی کوردستان دەرفەتی ئەوەیان دەبێت هەڵبژاردنێکی جیاواز لە جیابونەوە بکەن. بەڵام تا کاتێک دەسەڵاتی ناوەندی عێراق دەسەڵاتێکی کۆنەپەرستانەی قەومی و مەزهەبی بێت، بە ناچاری کوردستان تەنها ڕێگای جیابونەوەی لەبەردەم دەمێنێ. بە تایبەتی ئەگەر ئاڵوگۆڕێکی شۆڕشگێڕانە تەنها لە کوردستاندا رووبدات، ئەوە یەکێک لە مەرجەکانی چوونەپێشی بەم ئاقارەدا توڕهەڵدانی فیدرالیزم و دابڕانی یەکجاریەتی لە عێراقێکی قەومی ومەزهەبی.
ئێستا بابێینەسەر ئەوەی دۆخی ئیستای کوردستان و بەرەورووبون لەگەڵ دوو دەسەڵاتی میلیشییایی لە دوو زۆن چ تایبەتمەندیەک دەدات بە ڕەوتی ئاڵوگۆڕی شۆڕشگێڕانە. بە بڕوای من ئەمە پرۆسەیەکی زۆر ئالۆز دەبێت و ستراتیژێکی زۆر تایبەتی پێویستە بۆ چوونەپێشی ئەم ڕەوەندە. بێگومان سیناریۆی کارساز و خێراو کەم دەردەسەری ئەوەیە کە بزوتنەوەی ناڕەزایەتی ئێستا متوربە بکرێت لە ئاسۆیەکی سیاسی بۆ وەلانانی دەسەڵاتی میلیشیایی و گەندەڵی ئێستا. هەروەها چوونەپێشی ئەم بزووتنەوەیە وەکو بزوتنەوەیەکی یەکپارچە و سەراسەری لە هەردوو زۆنی ئەم دوو دەسەڵاتەدا. بەڵام ڕەنگە لەدنیای واقعدا ئەمە تەنها وەکو ئارەزوو ئاوات و سیناریۆیەکی کارا و کارساز بمێنێتەوە و هەرگیز بەکردەوە تەحقیق نەبێت. زۆر فاکتۆر و هۆکاری ورد و درشت هەن کە دەبنە هۆی ئەوەی ئەم بزوتنەوەیە بە شێوەیەکی ناهاوسەنگ لە هەردوو ناوچەکەدا لە ئاست و ڕێچکەی جیاوازدا بڕۆنە پێش و هەڵبەزودابەزی بە تەواوی جیاواز لە یەکتری بکەن. لەم کاتەدا هەر ستراتیژێک کە یەکلایەنە پشتی بەوە بەستبێت ئەم بزوتنەوەیە لە ئاستی سەراسەریدا لەیەک کاتدا بە سەرکەوتن بگەیەنی، نەک تەنیا ئەستەمە بگرە دەتوانێ زۆر دەستوپێ گیرو ببێتە کۆسپ لەبەردەم ڕەوتی واقعی سەرکەوتنیدا. چونکە بەدەر لە ئیرادەی هیچ کەس و هیچ هێزێک گەلێک هۆکار لە بابەتی: تایبەتمەندی هەریەک لە دوو دەسەڵاتە ناوچەییەکە و دوو هێزی باڵادەست، بزووتنەوە و مەیلە فکری و سیاسی و کۆمەڵاتیەکانی هەردوو ناوچەکە، جیاوازی هاوسەنگی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن بە راست و چەپیەوە، پشتوپەنا ناوچەیی و جیهانیەکان و دابەشبوونی هەردوو دەسەڵات بەسەر دوو بلۆکی جیهانی جیاوازدا، ئاستی خەباتی چینایەتی و پێشینەی ئەم خەبات و کێشمەکێشە لەم دوو ناوچەیە، تەنانەت ئاستی رۆشنبیری سیاسی و دۆخی ئابوری و کاریگەری بازرگانی و ولاتانی دەوربەرو..زۆر فاکتۆری تر، دوو واقعی جیاوازی دروستکردوە بۆ بزووتنەوەیەک کە بیەوێ ئەم دوو دەسەڵاتە لەکاربخات. بۆیە دەلێم پێداگری یەکلایەنە لەسەر سەراسەری بوونەوەی ئەم بزوتنەوەیە و گرێدانی بە یەک ستراتیژیەوە، نە تەنیا کۆمەک ناکات بە خێراکردنەوەی رەوتی کۆتایهێنان بەم دەسەڵاتە، بەڵکو ڕێگە لەو پێشڕەویانە دەبەستێت کە رەنگە بکرێت لەهەر یەک لەوناوچانە بە شێوەی ناهاوسەنگ و جیاواز بڕواتەپێش و ببێتە ئەلگۆیەکیش بۆ ناوچەکەی تر کە چاوی لێبکرێت و دوپات بکرێتەوە.
گومان لەوە نییە کە ئەمە ستراتیژێکی ئاڵۆز و لە هەمانکاتدا کەم وێنەیە، هەر بەوپێیەی دۆخەکەی کوردستانیش ئاڵۆز و کەم وێنەیە. بەڵام سەرباری ئاڵۆزی من وا دەزانم پێشڕەوی ناوچەیی بۆ هەڵپێچانی دەسەڵاتی میلیشیایی لە هەر ناوچە و تەنانەت هەر شارێکدا، ستراتیژێکی کاراتر و واقعی تر و مومکین ترە لە چاوەڕوان مانەوە بە دیار سەراسەری بونەوەی ئەم بزوتنەوەیە و پێشڕەوی هاوسەنگ لە ئاستی سەراسەریدا. بیهێننە بەرچاو سەردەمێک کوردستان بەواقعی دابەشکرابوو بۆ چوارزۆن لەژێرسایەی چوار دەسەڵاتی ناوچەییدا؛ دهۆک و ناوچەکانی دەوروبەری و ناوچەکانی باکور و رۆژئاوای هەولێر زۆنی زەردی پارتی بوو، سلێمانی و پشدەر و گەرمیان زۆنی سەوزی یەکێتی بوو، هەڵەبجە و هەورامان زۆنی ڕەشی ئیسلامی بوو، تا ماوەیەکی زۆر هەولێر ئەگەر بەپێی رەنگەکان ناوی بۆ دابنێین دەبێ بڵێین زۆنی باینجانی دەسەڵاتی هاوبەشی هەموویان بوو. هەریەک لەم ناوچانە حکومەت و یاسا و ڕێسا و دەزگای سەرکوت و زیندان و …و…هەلومەرجێکی تایبەتی بە خۆی هەبوو. من دەڵێم بۆ ناکرێت بۆ نمونە ئەگەر بزوتنەوەی ناڕەزایەتی و مەیلی کۆتایهێنان بەم دەسەڵاتە لە شاری سلێمانیدا بەهێزترە و هێزهاوسەنگی بۆ پێشڕەوی بزوتنەوەی لەکارخستنی ئەم دەسەڵاتە میلیشیاییە گونجاوترە، لە یەکەمین هەنگاودا دەسەڵاتی میلیشیایی لەم شارە کۆتایی بهێنێت و دەسەڵاتێکی دیکەی پشتبەستوو بە ئیرادە و بەشداری راستەوخۆی ئۆرگانە جەماوەرییەکان لەوێ دامەزرێت؟
بە بڕوای من ئەمە سیناریۆ و ستراتیژێکی زۆر عەمەلی و واقعی ترە بۆ دۆخی ئیستای کوردستان تا گرێدانەوەی ئاڵوگۆڕی دەسەڵات بەوەی بزوتنەوەیەکی بەم جۆرە لە ئاستی سەراسەریدا لەیەک ساتدا ئەم توانایە پەیدابکات. ئەمە بەڵگەیەک نییە بۆ فەرامۆشکردنی هیچ هەوڵێک بەئاراستەی پەرەگرتنی ئەم بزوتنەوەیە لە ئاستی سەراسەریدا، بەڵکو پێداگریە لەوەی کە نابێ سەراسەری بوونەوە ببێتە پێشمەرج. دروست ئەوەیە هەرکات لەهەر ناوچەیەکدا دەرفەت برەخسێ، ئەم دەسەڵاتە میلیشیاییە لەکاربخرێت و لە جێگایدا دەسەڵاتێکی پشتبەستوو بە ئیرادەی خەڵک بەرپابکرێت. بۆ ئەمە مەرج نییە هەتا چاوەڕوانی ئەوە بکرێت کە ئەم ئاڵوگۆڕە لە ئاستی سەرجەم ناوچەکانی یەک زۆنیشدا ڕوبدات، تەنانەت لە ئاستی یەک شار یان یەک ناوچە و تەنانەت شارۆچەیەکیشدا ئەم دەرفەتە بڕەخسێ، نابێ دەستی لێ ڕابگیرێت. ناوی دەنرێت زۆنێکی تازە یان کانتۆنێک یان هەرێمێک یان ناوچەیەک گرنگ نییە، ئەوەی گرنگە لە پانتاییەکی کەمیشدا بێت نموزەجێکی تر لە دەسەڵاتدارێتی بە کردەوە نیشانبدرێت. دەسەڵاتێک کە ئیرادە و دەخاڵەتی جەماوەری رێکخراو لە دەوری بنکە و وشوراو ئەنجومەنەکانی خۆیان تیادا بەرجەستە بێت، لەلایەن هێزی جەماوەری چەکدار و ڕێکخراو بە شێوەی میلیشیایەکی جەماوەری پارێزگاری لێبکرێت، بە کۆمەڵێک یاسا و رێسای پێشکەوتوانە و ئازادیخوازانە و یەکسانیخوازانەی غەیرە قەومی و غەیرە مەزهەبی ئەو ناوچەیە بەڕێوە ببرێت و بە ئەندازەی ئەو داهاتەی لەبەردەستیدایە… گوزەرانی خەڵک و خزمەتگوزاریە پێویستەکان بۆ دانیشتوان دابین بکات، ئازادییەکی فراوان و بێقەید وشەرت ڕابگەیەنێ، …و….ئەم کیانە نە تەنیا پێویست نییە لەگەڵ دەسەڵاتی میلیشیایی حزبە ناسیۆنالیستە کوردەکان لە ناوچەکانی تردا بچیتە جەنگەوە، یان دەستپێشخەری بەم جۆرە بکات، بەڵکو دەبێ بە پلان و سیاسەتی کارساز هەوڵدات دەستی ئەوان لە پەلامار بۆسەر ئەم کیانە و شەڕ پێفرۆشتنی ببەستێت. هەوڵدات وەکو ئەمری واقع ڕەسمیەتی خۆی بە هەولێر و بەغدا و هەموو دەسەڵاتە ناوچەییەکانی تر بقەبڵێنێ و گوشاریان بۆ بهێنی تا بەشە بودجەی ناوچەکە بدەن و ژیان و گوزەران و خزمەتگوزاریەکانی پێ دابین بکات. بە بڕوای من ئەزمون و کیانێکی بەم جۆرە ئەگەر بکەوێتەبەر هێرشی حزبە میلیشیاییەکان لەلایەن جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێش و ئازادیخواز بە ژن و پیاوەوە بە دڵ و بە گیان بەرگری لێ دەکرێت، دەبێتە کۆبانیەکی تر، تەنانەت خەلەلی جدی دەخاتە ناو هێزی پێشمەرگەوە ئەگەر فەرمانیان پێبکرێت بۆ پەلاماردانی ئەم کیانە. شکڵگرتنی ئەزمونێکی بەم جۆرە چەندین جار زیاتر لە ئەزمونی دەسەڵاتدارێتی چەتە ئیسلامیەکان کە خەڵکی هەڵەبجە و هەورامانیان هەراسان کردبوو، شانسی زۆرتری دەبێت. ئەو کات خودی نیشاندانی ئەزمون و نموزەجێک لە دەسەڵاتدارێتیەکی بەم جۆرە، گرنگترین فاکتەرە بۆ جۆشدانی خەبات لە ناوچەکانی تر بە ئاراستەی دوپاتکردنەوەی ئەو تەجروبەیە و کۆپی کردنی ئەوجۆرە دەسەڵاتدارێتیە، بەخێرایی ئەم نموزەجە سەراسەری دەبێتەوە. دەسەڵاتی میلیشیایی لە ئاستی سەراسەریدا دوچاری قەیرانی خنکێنەر دەکات و رێچەکەی باش دەکرێتەوە بۆ هەڵپێچانی ئەم دەسەڵاتە لە هەموو کوردستان، تەنانەت کۆمەک بە جۆشخواردنی بزوتنەوەیەکی وا دەکات لە ئاستی عێراقیشدا.
بەڵام بێگومان بردنەپێش و تەحقیقی ئەم ستراتیژە ڕیگایەکی تەخت و بێ کۆسپ و تەگەرەی لەبەردەم نییە. هەرچەندە کردەنی و واقعیە، بەڵام سەختی و دژواری خۆی هەیە. بەرلەهەرشت حزبێکی کۆمۆنیست و شۆڕشگێڕ و جەسوری پێویستە کە ئەرکی رابەری و ڕێکخستنی بزوتنەوەی هەڵپێچانی دەسەڵاتی ئێستا لە ئەستۆبگرێت. حزبێک کە ئەگەر خاوەنی واقعی ئەم ستراتیژە بێت لە فەزای ئێستادا دەتوانێ زۆر خێرا پێبنێتە ناو هاوکێشەی قودرەتی سیاسیەوە. لە هەلومەرجێکدا کە لەلایەک دەسەڵاتی حزبە میلیشیاییەکان دوچاری ئەزمە و تیکە ولیکە و ناکۆکی ناوخۆییە، لەلایەکی ترەوە نەفرەت و ناڕەزایەتی جەماوەری دەکوڵێت، کۆتایهینان بەم دەسەلاتە ئاوات و ئارەزویەکی جەماوەری ملیۆنییە. هەر حزبێک ببێتە نوێنەرو رابەری بەکردەوە دەرهێنانی مەیلی هەڵپێچانی ئەم دەسەڵاتە، ببێتە ئامرازی مومکین کردنی ئەم گۆڕانە، دەتوانێ بە خێرایی پێی خۆی لە مەرکەزی کێشمەکێش لەسەر قودرەتی سیاسی بچەقێنێ و ببێتە سەرێکی هاوکێشەی قودرەتی سیاسی.
ماویەتی…