گفتوگۆ لەگەڵ سامان کەریم سەبارەت به هه‌لومه‌رجی سیاسی عێراق و ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی جه‌ماوه‌ر
ئه‌م گفتوگۆیه له‌لایه‌ن دیدگای سۆشیالیستیه‌وه سازدراوه له نیوه‌ی یه‌كه‌می مانگی ئابدا و له ژماره ١٠دا بڵاوكراوه‌ته‌وه. له‌به‌رئه‌وه‌ی كه به‌شێك له گفتوگۆكه وابه‌سته‌یه به دۆخی هه‌نووكه‌یی و ناڕه‌زایه‌تیه‌كانه‌وه له عێراق و بۆ ئێستا گرنگی خۆی هه‌یه، دوای ڕازیبوونی سه‌رنووسه‌ری گۆڤاره‌كه، وا لێره‌دا ده‌قه‌كه‌ی بڵاوئه‌كه‌مه‌وه.
سامان كه‌ریم
به‌رزبوونه‌وه‌ی ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی له جه‌رگه‌ی دۆخێكی قه‌یراناویدا
گفتوگۆ سه‌باره‌ت به هه‌لومه‌رجی سیاسی عێراق و ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی جه‌ماوه‌ر
بارودۆخی عێراق له دوای هه‌ڵبژاردنی ئایاری ئه‌مساڵ خراپتر بووه. ناتوانایی چینی ده‌سه‌ڵاتدار بۆ دروستكردنی حكومه‌ت و وه‌ڵامدانه‌وه به ناكۆكی نێوان هێز و باڵه‌كانی له‌لایه‌ك و وه‌ڵامدانه‌وه به ژیانی خه‌ڵك، ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانێكی خنكێنه‌ری كردووه. نه تا ئێستا باڵه جیاوازه‌كانی شیعه‌ی سیاسی توانیویانه ڕێكبكه‌ون و نه سوننه‌ی سیاسی و پاشماوه‌ی به‌عسیه‌كان و ڕۆشنە کە هێزه‌كانی ناسیۆنالیزمی كوردیش توانای ئەوەیان نییە ده‌سه‌ڵات یه‌كلایی بكه‌نه‌وه. هاوكاتیش ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی جه‌ماوه‌ر، به‌تایبه‌تی له‌م ماوانه‌ی دواییدا له شاره‌كانی به‌سره و ناسریه و به‌غداد و… هتد، دووباره سه‌ریان هه‌ڵداوه‌ته‌وه. بۆ ناساندی دۆخه‌كه و ئاست و ئاسۆی ناڕه‌زایه‌تیه‌كان، دیدگای سۆشیالیستی به پێویستی زانی ئه‌م گفتوگۆیه له‌گه‌ڵ سامان كه‌ریم دا ساز بكات.
دیدگای سۆشیالیستی: له كاتێكدا كه باڵه جیاوازه‌كانی بۆرژوازی هێشتا ده‌سته‌وستانن له پێكهێنانی ده‌وڵه‌ت و دروستكردنی حكومه‌تدا و ده‌خاڵه‌تی ئێران و ئه‌مریكاش به تایبه‌تی له عێراقدا بۆ خۆی به‌شێكه له‌و قه‌یرانه. به‌ڕای تۆ نیشانه جیاكه‌ره‌وه‌كانی ئه‌م دۆخه‌ی ئێستا چییه؟
سامان کەریم: هەلومەرجی سیاسی عێراق لە چەند ڕوەوە جێگای سەرنجدانە. هەلومەرجی سیاسی ئێستای عێراق لەم قۆناغە دیاریکراوەی ئێستادا، بە دوو تایبەتمەندی دیاریکراوەوە دەناسرێتەوە. یەکەمیان: لە ساڵی ٢٠٠٣ ەوە دەست پێدەکات. واتە لەگەڵ ڕوخاندنی حکومەتی بەعس و دەوڵەتی نەتەوەیی دا. کە سیستەمی سەدام حسین دەڕوخێت، هەر ئەوە نییە کە حکومەت دەڕوخێت. بەڵکو لەگەڵیدا دەوڵەتێک بە شوناسنامەی نەتەوەیی عەرەبەوە دەڕوخێت و پاشان کاول دەبێت. ئەم تایبەتمەندیە لە لیبیا هەر ئێستا لە ئارادیە، لە میسر سیاسەتی ئەمریکا بۆ پیادەکردنی هەمان پرۆسێس سەرکەوتوو نەبوو، هەروەها لە سوریا لە ڕوانگەی منەوە شکست بەم سیاسەتەی ئەمریکا هێنرا. کەواتە تایبەتمەندی یەکەم، نەبونی شوناسنامەیە بۆ دەوڵەت. ئەمە مانای ئەوەیە کە هەموو هێزە سیاسیەکان بە بورژوایی و کرێکارییەوە، بە ئیسلامی، ناسیونالیستی و کۆمۆنیستی یەوە، مەسەلەی سەرەکیان یەکلایکردنەوەی شوناسی دەوڵەتە و شەڕی سەرەکی لە نێوانیاندا لەسەر یەکلایکردنەوەی شوناسنامەیە بۆ دەوڵەت. ئەم تایبەتمەندیە مانای ئەوەیە: هەلومەرجی سیاسی وە گشتی عێراق بە پرۆسێسێکی ڕاگوزەردا ” ئینتقالی” دا دەڕوات.
دوەمیان: هەلومەرجی سیاسی ئێستای عێراق و پێکهێنانی حکومەت کە پاش ٣ مانگ تائێستا باسێک نییە لە پێكهاتنی وە لەم قۆناغەدا تەنانەت یەکلایکردنەوەی شوناسنامەی دەوڵەت، بەستراوەتەوە بە کێبەرکێ و ململانێی نێوان ئەمریکا و هاوپەیمانانی لەلایەک و ئێران و هاوپەیمانانی لە لایەکی دیکەوە. ئەم تایبەتمەندیە دیاریکراوە، ئەوە نیشان دەدات کە هەلومەرجی سیاسی ئەمڕۆی عێراق لە ڕوانگەی بورژواییەوە بەگشتی گرێدراوە بە کێبەرکی و ململانێی جیهانی لە نێوان زلهێزەکانی سەرمایەدا بۆ دووبارە دابەشکردنەوەی جیهان لە ئاستی گشتیدا. ئەمە دیسان هەلومەرجێکی ڕاگوزەرە لە ئاستی جیهانی دا. دەتوانین بڵێین دوو قۆناغی ڕاگوزەر لە عێراقدا ئاوێزان بوون لە زەمەنێکی دیاریکراودا، کە کاریگەری دەکەنە سەر کۆی هەلومەرجی سیاسی و کۆمەلایەتی و ئەمنی.
لە تایبەتمەندی دووەمدا، هەلومەرجی سیاسی عێراق بە گشتی و کۆی هێزە بورژواییەکان بە هەموو جۆرەکانیەوە، دەرگیرە لەگەڵ دابەش بونێکی بێ وێنەو توندا. دابەش بوون لە نێوان جەمسەرە جیهانی و ناوچەییەکاندا. ئەمریکا و ئێران هێزی سەرەکی و نفوزی سەرەکیان هەیە بەسەر هیزە سیاسیە بورژواییەکانەوە. پاشان هەریەک لە سعودیە و تورکیا ڕۆڵی بەرچاویان هەیە لەسەر بەشێک لە‌هێزە سیاسیە، سوننی- تائیفی و ناسیونالیزمی عەرەب و ئیسلامە سوننیەکان.
دیدگای سۆشیالستی : کەواتە بامن لێرەدا باسەکەت پێ ببڕم و پرسیارەکەم بەم شێوه‌یە داڕێژمەوە. لە وەڵامی پرسیارەکەی پێشوودا، تۆ وەلامی بەشی کۆتایی پرسیارەکەت دامەوە. واتە نیشانە جیاوازەکانی ئه‌مڕۆی هەلومەرجی سیاسی عێراق. کەواتە بەپێی ئەو تایبەتمەندیانە، لە ئێستادا حکومەت بۆ پێک نایەت؟! بورژوایی ئیسلامی وە ئیسلامی قەومی وە ئەوانی دیکە بۆ تا ئێستا نەیانتوانیوە حکومەت پێک بهێنن.؟!
سامان کەریم: هەوڵی هەموو هێزەکان بۆ پێکهێنانی حکومەتە. به‌ڵام پێکهێنانی حکومەت ئەمجارەیان بۆتە کارێکی سەختتر، لەسایەی کێشەکانی ناوچەکە و لاوازبونی زۆری پێگەی ئەمریکا و هاتنە پێشەوەی رۆلی ڕوسیا و چین لە ناوچەکەدا و بەتایبەت ئەمریکا ڕێکەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران بە شێوەیەکی یەک لایەنە هەڵوەشاندەوە، ئێستا ئابڵوقەی توندی بەسەر ئێراندا سەپاندوە، شکستی سیاسەتی ئەمریکا لە سوریا و قوڵبونەوەی کێشەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا لەم چەند رۆژەی دواییدا و دانانی باج لەسەر هاوردەکانی تورکیا بۆ نێوخۆی ئەمریکا و ئاڵوگۆڕەکانی نێو خۆی عێراق. هەموو ئەمانە پێکەوە کاریگەرییان داناوە لەسەر پێکهێنانی حکومەت. ئیسلامی سیاسی شیعی کە لەم هەلومەرجەدا بۆ یەکەمجارە لە نێو خۆیاندا دابەش بوون بەسەر دوو جەمسەردا… جەمسەرێکی ئەمریکی-خەلیجی و کە زیاتر عەبادی ڕەوتەکەی ” نەسر” کە بەشێکی حزبی دەعوەی لەگەڵە پەیڕەوی لێدەکات و کوتلەی “سائرون” ی سەدر نزیکە لێوەی لەسەر پایەی تەوژمی یان ڕەوتێکی تازە کە ماوەی چەند ساڵێکە خەریکە خۆی فۆرمۆڵە دەکات، وەک ڕەوتێکی بۆرژوایی “نەتەوەیی-عێراقی” ئەم ڕەوتە لە پرۆسێسێکدا هاتوە و هێشتا دوا فۆرمۆڵەی خۆی وەرنەگرتوە، هەروەها ڕەوتی حیکمەیان لەگەڵە بە سەرۆکایەتی ئەلحەکیم. با ئەوە ڕۆشن بێت حزبی شیوعی عێراق سەر بەم ڕەوتەیە و لە گەڵ ڕەوتی سەدردا تا ڕادەی جووت بوون نزیک بوونەوە لەیەکتری. بەشێک لە سوننەکان و باڵی عەلاوی نزیکترن لەم جەمسەرەوە. هەروەها هاوپەیمانی ” بڕیار-قەرار” بە سەرۆکایەتی ئوسامە نوجەیفی. دەتوانین بڵێین لە نێو هێزە سوننیەکاندا بەشێکیان لەگەڵە و لە نێو بزووتنەوەی کوردایەتی دا پارتی لە باری سیاسیەوە نزیکە لەم ئاڕاستەیەوە.
بەشەکەی دیکەی هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعە، کە سەر بە جەمسەری ئێرانن، هێزەکانی ڕەوتی فەتح” حەشدی شەعبی” بە سەرۆکایەتی هادی عامری و هەروەها باڵی مالکی ” دەوڵەتی یاسا” بەشێک لە حزبی دەعوە و، عەسائیب ئەلحەق … لە گەڵیاندا بەشێک لە هێزە سوننیەکان هەن بەتایبەتی باڵی کەربولیەکان و هەروەها بەشێک لە مەجالیسی عەرەبیەکان و لە کوردستان یەکیتی زیاتر نزیکە لەم ئاڕاستە سیاسیەوە.
پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بکەین، بۆ هێزە سوننی و کوردییەکان ئەم دابەش بونە ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت. لە هەموو بارێکدا هێزەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی بەتایبەت “یەکێتی و پارتی” لە هەلومەرجی ئه‌مڕۆدا و بەپێی ئەو دوو تایبەتمەندیەی سەرەوە باسمان کرد به‌شێك دەبن لە حکومەت، بەهەمان شێوە بەشی زۆری هێزە سوننی و تایفیەکان به‌شێك دەبن لە حکومەت لەم هەلومەرجەدا.
ئەمە واقعیەتی ئه‌مڕۆی نێو خیزانی هێزە بورژواییەکانە. بۆرژوایی وەک چینێک لە ئه‌مڕۆی عێراقدا، نە توانای یەکلایکردنەوەی دەوڵەتی هەیە، وە تەنانەت توانای پێکهێنانی حکومەتی هه‌یە. بورژواییەکی هێجگار مل کەچ و زەبونە. وە بورژوایی لە ووڵاتێکی وەک ئه‌مڕۆی عێراقدا ناتوانێت هێزگەلێکی لەوە باشتر بهێنێتە دەرەوە بۆ دەسەڵاتدارێتی و ڕێكخستنی چینەکەی خۆی.
كێشه‌ی ئه‌مڕۆ ئەوەیە ئایا ئێران وئەمریکا لەسەر پرسی عێراق ڕێک دەکەون؟! بەجیا لەوەی کە خۆیان کێشەی گەورەیان هەیە لەسەر پێگەی ئێران لە ناوچەکەدا. ئایا دەتوانن بگەنە ئاستی نزیک بوونەوە و دیاریکردنی سەرۆک وەزیران؟! سەرۆک وەزیرانێک کە هەر دوو لایان ڕازی بکات. ئەوەی کە تائێستا ڕوونە ئەوەیە کە ئێران ڕازی نییە بە دوبارە دیاریکردنەوەی عەبادی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران و ئەمریکاش ڕازی نییە بە مالکی و عامری. ئایا دەگەنە ئەنجامێک؟! دەگەنە کەسێک کە جێی ڕەزامەندی هەردوولایان بێت؟! لەمبارەوە چەندین ناوی جیاواز پێشنیاز کراوە. ڕێکەوتن لەسەر سەرۆک وەزیران، ناونیشانێکە. ئەگەر نا، ڕێکەوتنی ئەمریکا و ئێران لەسەر عێراق بۆ ماوەیەکی دیاریکراوو کاتیش بێت، زۆر لەوە فراوانترە.
هەلومەرجی ئه‌مڕۆی عێراق ، ئەوەندەی بگەڕیتەوە بۆ پێکهێنانی حکومەت، ڕاستەوخۆ بەستراوەتە بە ڕێکەوتنی ئەمریکا و ئێرانەوە یان لاوازکردن و کەمکردنەوەی کاریگەری یەکێک لەو دوو لایەنە و بەم پێیە ئەو کات لایەنێکیان دەستی باڵای دەبێت. کە گریمانەی دووەمیان پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت دەسپێرێت بە نادیار.
دیدگای سۆشیالیستی: كه‌وایه مه‌سه‌له‌ی ئه‌سڵی هێزه پێكهێنه‌ره‌كانی چینی ده‌سه‌ڵاتدار له عێراقدا چییه و به‌شوێن چییه‌وه‌ن؟ له‌كاتێكدا كه زانراوه هه‌موویان خۆیان به ئه‌جێندای ئه‌مریكا و غه‌رب و زلهێزێكی جیهانی و ناوچه‌ییه‌وه گرێداوه؟
سامان کەریم: چینی بورژوایی لە ووڵاتانی وەک عێراق لە لایەک وە لە هەلومەرجێکی وەک ئه‌مڕۆی عێراقدا بە شێوەیەکی دیاریکراوتر، ئەوە سنوری هەموو دەسەڵات و هێزیەتی. بورژوایی لە عێراقدا، هەر ئەوەیە کە هەیە. چاوەڕێکردنی هێزێکی باشتر لە بورژوایی جگە لە گەمژەیی نەبێت شتێکی دیکە نییە. مەگەر کەسێک بکرێ وتار بنوسێت ڕووی به‌شێك لە بورژوایی بڕازێنێتەوە وەک ڕۆشنبیرەکان، ئەوەیان ئیتر ئەرکی چینایەتی و بژێوییە.
هەروەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد. مەسەلەی سەرەکی هێزەکانی بورژوایی یەکلایکردنەوەی شوناسی دەوڵەتە. بەڵام ئەمە مەسەلە و ئامانجێکە. مەسەلەیەکی تر کە هەموو رۆژێک باس دەکرێت، ئەوەیە ئایا عێراق وەک دەوڵەتێک دەمێنێت؟! سیاسەتی ئەمریکی هەم لە عێراق و هەم لەسوریا وە بە بڕوای من لە ئێران و تورکیاش ئەوەیە کە ئەم ووڵاتانە دابەش بکرێن. مەسەلەکە بۆ ئەمریکا ئەوەیە کە ناتوانێت ئامانجەکانی خۆی بپێکیت لە ناوچەکەدا، ناتوانێت هەموو عێراق بەرێت، ئەوکات پەنا دەباتە بەر دابەشکردن لەسە پایەی نەتەوە، لێرەوە ناسیونالیزمی کورد شانسی ئەوەی هەیە کە لەگەڵ ئەمریکا بێت، جا ئەمە چەندە بە قازانجیەتی یان نا ئەوە جێگای باسی من نییە لێرەدا. لەمبارەوە نمونەی کێشەی ئیسڕائیل- فەڵەستین بەرچاو و تازەیە. ئەمریکا کە نەیتوانی بەپێی ڕێکەوتنامەی ئۆسلۆ و بڕیارەکانی شورای ئاسایشی نێونەتەوەیی چارەسەری کێشەکە بکات، کە نەیتوانی ڕابەری خۆی بەتەواوی مسۆگەر بکات بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە، سیاسەتی تێکدان دەگرێتە بەر، ڕێگری دادەنێت لەبەردەم چارەسەرەکانی دیکەدا. گواستنەوەی بالوێزخانەی ئەمریکا بۆ قودس و هەروەها پیشنیاری گرێبەستی سەدە” صفقة القرن” ئەوە نیشان دەدەن. ئەمریکا بە کورتی دەڵێت ئەگەر هەمووی خۆم چارەسەری نەکەم ئەوا دەتوانم رێگر بم لە هەر چارەسەرێک. بۆ عێراقیش وایە. کە عێراقی بۆ نەخورێت ئەوا هەوڵ دەدات بەشێکی بخوات و ڕێگری بکات لە هەوڵی لایەنەکانی دیکە. ڕوخانی یان داڕمانی ڕۆژئاوا ئەمریکای توشی بارێکی هێستریک کردوە، لە شێری بریندار دەچێت. داڕمانی ڕۆژئاوا ئه‌مڕۆ لە هەڵوێستی جیاوازی ئەمریکا و ئەوروپادا دەردەکەوێت لە بەرانبەر ئێران دا.
بۆ ئەمریکا لەم هەلومەرجە ڕاگوزەرە جیهانیەدا، لە هەلومەرجی ئه‌مڕۆی دابەشکردنەوەی جیهاندا، دەزانێت کە پێگەی جارانی نەماوە لە جیهان و ناوچەکەدا و ناتوانێت هەموو بڕیارێک بدات. وە لە ناوچەکەدا جگە لە ئیسرائیل پێگەی بەهێزی نەماوە. تورکیا بە هەنگاوی گەورە دور دەکەوێتەوە لێی، سعودیە سیستەمێکی سیوکراسی هەیە و جێگای باوەڕ نییە و خۆی لە ئاڵوگۆڕدایە و هەرگیز بۆ ئەمریکا نمونەیەکی سەرکەوتوو نەبووە لە حوکمرانی. بۆ مانەوەی لە ناوچەکەدا، بۆ ئابڵوقەدانی ڕوسیا لە لایەک، بۆ پێشگرتن بە پلانی ” پشتێنەیەک، ڕێگایەک” کە گەورەترین پلانی ئابوری چینی یە، وە هەروەها بۆ کۆنترۆڵکردنی بۆرییەکانی نەوت و غاز، کۆنترۆڵکردنی ناردنی وزە بۆ ئەوروپا… بۆ هەموو ئەمانە پێویستی بەوە هەیە لە ناوچەکەدا بمێنێتەوە. لێرەوە مەسەلەی دابەشکردن مەترەح دەبێت بۆی. لەمبارەوە، کوردستان بۆ ئەمریکا باشترین پێگەیە و ناسیونالیزمی کورد و بەتایبەت پارتی باشترین هێزە لە ئێستادا.
لەسەر مانەوەی عێراق بە یەکگرتوویی، بە هەمان شێوە هێزەکان لە بەرانبەر یەکتردان. به‌ڵام نەک بەو شێوەیه‌ی سەرەوە، بەڵکو هەموو هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعە وە هەموو هێزە نەتەوەییەکانی عەرەب، وە هێزەکانی ئیسلامی سوننی دژ بە لەتکردنی عێراقن. ئەوەی دەمێنێتەوە هێزەکانی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کوردە، کە ئەوانیش لەمبارەوە دابەش بوون بەسەر دوو جەمسەردا. کە دیسان لێرەدا جێگای باسمان نیە.
بەجیا لەوانە کە هەموویان خەمی سیاسین. مەسەلەی سەرەکی هێزە بورژواییەکانی عێراق مەسەلەی ئابوری وبازاڕە. لەسەر ئەم پۆینتە، ئەوەندەی بگەڕێتەوە بۆ هەژارترکردنی چینی كرێكار و خەڵکی مەحروم، هەموو ئەو هێزە بورژواییانە بە ئیسلامی و نەتەوەییەوە، بە سوننی و تایفیەوە هەموویان موکوڕن لەسەری و موو بە بەینیناندا ناچێت. ماوەی ١٥ ساڵە ئەم هێزانە عێراقیان بەدەستەوەیە، تائێستا هیچ کێشەیەکیان نەبووە لەسەر هەژاری خەڵک، کەمی کرێ، بێکاری. وە لەسەر نەبونی کارەبا و خزمەتگوزارییە گشتیەکان. بورژوایی عێراق ئەمڕۆ هەموویان موکوڕن لەسەر ئابوری بازاڕ و بازاڕی ئازاد و پریڤایتکردنی کەرتی دەوڵەت و سیاسەتی تەقەشوف “سک هەڵگوژین”…. کە هەر هەموویان دژ بە ویست و خواستی کرێکار و خەڵكی بەشمەینەتی عێراقە.
لەم هەلومەرجەدا و لە سایەی ئەو دوو تایبەتمەندیەی سەرەوە، بورژوای عێراقی خوازیاری کەڵەکەی سەرمایەیە، لە ڕێگای ناردنی نەوتەوە وەک به‌شێك لە ئەرکی جیهانی خۆی، وە ئەم کارەی مسۆگەر کردووە تائێستا. وە هەروەها لەم هەلومەرجەدا کە خەڵک ناڕازییە، کە فەوزایەکی گەورەیە و حکومەت پێکنەهاتوە، بورژوای دەسەڵاتداری عێراق خەریکی بردنە پێشەوەی خێرای سیاسەتی پریڤایتکردنی کەرتی دەوڵەتە، لەکارەباوە بگرە تا ئاوی خواردنەوە و تا خوێندن و پیشەسازی و تەنانەت هەراجکردنی کەرتی نەوت لەڕێگای نۆبەکانی وەبەرهێنانەوە”جولات التراخیص”.
هەروەها دابینکردنی کۆنترۆڵی هەلومەرجەکە بەگشتی، واتە بوونی ئەمنیەتێک کە تاڕادەیەک زامنی ترس بکات لە نێو کۆمەڵگادا، و زامنی ڕاگرتنی چینی كرێكار بکات بە کرێی هەرزان. لەگەڵیشیدا وەگەڕخستنی میدیایەکی گەورە و گران بۆ ئەم کارەی، کە تیایدا وەگەڕخستنی مەرجەعیەتی سیستانیە بۆ کارەکانی. به‌ڵام سیستانی دوای ئەمریکا و ئێران و بەرژەوەندی خۆیان دێت. سیستانی کراوەتە پەردەی پیرۆزکردنی سیاسەتەکانی خۆیان، بەشێوەی جیاواز. وە ئەمە ئەرکی سەرەکی مەرجەعیەت بوە وە هەیە. ئەگەر نا ئەوە سیستانی هاوار دەکات و بەقسەی ناکەن. مەبەستم ئەوەیە بڵێم کە ئه‌مڕۆ مەرجعیەت کراوەتە کڵاوێکی گەورە و دەیخەنە سەر سەری خەڵکی مەحروم و ستەمدیدە. ئەوە مەرجعیەتە کە لەژێر دەسەڵات و سیاسەتی هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعەدا کار دەکات، نەک بە پێچەوانەوە.
پیش کۆتایی وەڵامی ئەم پرسیارە. بە پێویستی دەزانم کە باسێک بکەم. ئەوەی کە ئایا ئەم هێزە بورژواییانە خۆیان گرێداوە بە ئەجێندای ئەمریکاو ئێران یان ووڵاتانی ترەوە، باسێکی دەقیق نییە. کاتێک دەڵێین کە خۆیان گرێداوە، مانای ئەوەی هەیە کە دەتوانن خۆیان گرێ نەدەن، لە حاڵێکدا، کە گریمانەی ئاوا بوونی نییە. هێزێک دەتوانێت جێگۆڕکی بکات، بۆ نمونە لە جەمسەری ئەمریکاوە بچێت بۆ جەمسەری ڕوسیا، هەروەک ئێستا لە تورکیادا هەنگاونان بەم ئاراستەیە دەبینین. یان بە پێچەوانەوە. بۆ نمونە عیبادی دەتوانێت لە ئەمریکاوە بیگۆرێت بۆ ئێران یان مالکی لە ئێرانەوە بیگۆرێت بۆ ئەمریکا… ئەوانە هەمووی بەپێی هێزهاوسەنگی ئالوگۆڕی بەسەردا دێت و دەبێت. به‌ڵام‌هیچ هێزێکی بورژوایی نییە لە جیهاندا کە سەربەخۆی بێت بە موتڵەق. بورژوای هێزیک وچینێکی تەواو جیهانیە. پاشان بورژوای ووڵاتانی وەک ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست بەمانایەک بەشەق بوون بە بورژوایی و بە کۆمەکی ووڵاتانی زلهێزی سەرمایە سەرپێ کەوتون. بۆیە مەسەلەکە ئەوەیە کە لە چوارچێوەی گشتی ئامانجی بورژوایی جیهانی و هەروەها دابەشکردنی کارێک کە عێراق بەری کەوتوە لە ئاست دابەشکردنی کاری جیهانیدا، بورژوایی کارەکانی دەباتە پێشەوە. ئەوەی هەلومەرجەکەی سەخت کردووە، ئەو دوو تایبەتمەندییەی سەرەوەیە. دوو قۆناغی ئینتقالی لە عێراقدا پێکەوە گرێ دراوە، کە یاساو ڕێسای خۆی هەیە و ناتوانین لە سەر بناغەی هەلومەرجی ئاسایی” موتەعاریف” لێکدانەوە بۆ مەسائیلە سیاسیەکان بکەین، نەخشەی کۆمۆنیستی بدەینە دەستەوە.
دیدگای سۆشیالیستی: با بێینه سه‌ر لایه‌نێكی تر. به‌شداری نه‌كردنی جه‌ماوه‌ر له گالته‌جاڕی هه‌ڵبژرادنه‌كانی ئایاردا به كرده‌وه به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌نگی ’’نا‘‘ ی جه‌ماوه‌ری بوو بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ته‌واوی هێزه پێكهێنه‌ره‌كانی پرۆسه‌ی سیاسی له عێراقدا. وه سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایه‌تیه‌كان به‌شێوه‌كی فراوان له به‌شێك له شاره گه‌وره‌كاندا له درێژه‌ی ئه‌م ده‌نگه ناڕه‌زایه‌تیه‌دا بوو. ڕای ئێوه له‌سه‌ر ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیانه و ئاسۆكه‌ی چییه؟
سامان کەریم: کرێكار وە خه‌ڵكی ناڕازی عێراق، لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە بە شێوه‌ی جیاواز لەسەر شەقام و لە مەیداندا بوون. كرێكار وە خەڵک ناڕازییە. ئەم پۆینتە تەنها بابەتێکمان پێ دەڵێت. کە پایەی ناڕەزایەتی لە عێراقدا دژ بە بێمافیە ئابورییەکان بە تایبەت: نەبوونی کارەبا و کەمی کرێ، بێکاری، خزمەتگوزارییەکان، دانه‌مەزراندنی دەرچوان…. بەتوندی بەردەوامە. کەواتە پۆینتی یەکەم وە گرینگ پایەی ماددی ناڕەزایەتی خەڵک وە کرێکار بەهێزە و بەردەوامە.
“نا”ی نەچوون بۆ دەنگدان. لە ناوەرۆکدا “نا”یەک بوو، بەدەسەڵاتێک کە ١٣ ساڵە عێراقی کۆنترۆل کردوە. ئەم لێکدانەوەیەکی سیاسیە و دروستە. بەڵام کە سەرنج دەدەینە پراتیکی خەڵکی ناڕازی و مانگرتن و جوڵانەوە کرێکارییەکان لە عێراقدا، هێشتا زۆری ماوە بۆ ئەو مەبەستە بۆ ئەو لێکدانەوە سیاسی یە. واتە ” نا”ی ئەوان ” نایەک” نەبووە تائێستا کە “دژ بە مانەوەی دەسەڵاتی” ئەوان بێت. ئەوان خواست و داواکاریان هەیە: کارەبا، ئاوی خواردنەوە، دامەزراندن، بیمەی بێکاری، دژ بوون بە فەساد بە شێوەیەکی گشتی. هەموو ئەم خواستانە دەکرێت جێبەجێ بکرێت بێ ئەوەی دەسەڵاتی سیاسی زەربەیەک بخوات یان بریندار بێت. لەئاستی شارەکاندا جیاوازی هەیە. لەوانەیە لە ولایەتی کالیفۆرنیای ئەمریکا جولانەوەیەکی ناوچەیی ڕوبدات کە لە ئەریزۆنیا هەر باسیش نەبیت. ئه‌مڕۆ جوڵانەوە شارییەکان پایەی ماددی خۆیان هەیە. بەسرە شارێکی لەمجۆرەیە، کە ٦ حەقلی نەوتی گەورەی تێدایە، وە زۆربەی نەوتی عێراق لێرەوە دەڕوات، و خاوەنی پەترۆدۆلارە” هەربەرمیلێک نەوت و دۆلارێک بۆ خەزێنەی شار”، روحیەتی بوون بە هەرێم لەسەر پایەی زوڵم و زۆرو هەژاری و بێکاری.. وە کێبەرکیی هێزە بورژواییەکان ” بون بە هەرێمی” کردۆتە ئاراستەیەکی کۆمەلایەتی لەمشارەدا. جوڵانەوە شارییەکان خۆی باسێکی فراوانە. لێرەدا هێندە بەسە و دەمەوێت بڵێم کە لەئاستی شارەکاندا ئاڵوگۆڕ بەسەر دەسەڵاتدا بهێنرێت هێشتا سەنتەر زەربەی نەخواردوە، بەتایبەت ئەگەر ئاڵوگۆڕەکە لە چوارچێوەی نێوخۆی هێزەکانی ئێستادا بن، ئەوە هەر زۆر دورە لەم باسەوە. بۆ ئەوەی ئەو ” نا” یە جێبەجی بێت، پێویستە ئاستی هوشیاری بەشی پێشرەوی ناڕەزایەتیەکان و بزووتنەوەی كرێكاری تا ڕادەی ئەلتەرناتیڤی سیاسی بۆ دەسەڵاتی ئێستا گەشە بکات و هێزی ناڕەزایەتی خەڵک بە دەوریدا ڕێكخرا بکرێت. ئەمە کاری کۆمۆنیستەکان، کاری ئێمەیە.
دیدگای سۆشیالستی: کەواتە ڕەئی ئێوە چۆنە لەسەر ناڕەزایەتیەکان و ئاسۆکەی چیە؟!
سامان کەریم: ناڕەزایەتیەکانی ئێستا، بەهەمان شێوە پێویستە لە نێو هەلومەرجی سیاسی وکۆمەڵایەتی ئەم هەلومەرجەدا سەرنج بدرێت. ئەم ناڕەزایەتیانە چەند لایەنی هەیە. گرینگترینیان لە ڕوانگەی منەوە، ئەوەیە کە بواری کردۆتەوە بۆ دەخاڵەتی ڕاستەوخۆی کرێکار وە خەڵکی ناڕازی وە کۆمۆنیستەکان. بواری کردۆتەوە، بۆمن مەسەلەیەکی بابەتەییە نەک لێکدانەوەی سیاسی. پایەی ناڕەزایەتیەکە فراوانە، لەئەنجامی کەڵەبونی هەژاری و برسێتی و نەبونی خزمەتگوزارییەکاندا سەری هەڵدایەوە. بەم پێیە ئامانجی ئەم ناڕه‌زایه‌تیانە تا ئێستا کۆمەڵێک خواستە و هەروەک ئاماژەم پێکرد، دەتوانرێت جێبەجێ بکرێت. به‌ڵام بێگومان نایکەن، مەگەر بە هێزی یەکگرتوو وە بەهێزترو فراوانتر.
ناڕەزایەتیەکان سەرەڕای پایەیی بابەتیان، به‌ڵام فراوان بوونەوەی لەسەرەتاوە و نمایشکردنی جۆرێک لە ڕێكخراوبوون پێوەی، هەروەها هەڵکوتانە سەر بارەگای حزبەکان و هەندێ کۆمپانیای نەوت… نیشانەی ئەوە بوو کە هێزە سیاسیەکان بەتایبەت دوو جەمسەری دابەش بووی نێو ئیسلامی سیاسی شیعی، هەوڵیان دا خەڵکی ناڕازی بەگەڕ بخەن بۆ بەدەستهێنانی سیاسەتەکانی خۆیان. ڕێگایەک بوو، ئەگەر چی بۆ ئەوان ترسناک، کە هەردوو جەمسەری نێو ئەم هێزانە توانای خۆیان لەبەرانبەر یەک تاقیکردەوە، به‌ڵام زۆری نەخایاند هیزەکانی خۆیان کشاندەوە، دواتر لە ڕێگای هێزی عەشایەرەوە هاتنەوە مەیدان و دواتر وازیان لەوەش هێنا. بەو ئاستەی کە ئەو هێزانە بەشداری نەکەن ئەوا خۆپیشاندانەکان بچوکتر دەبنەوە. وە ئەمە واقعتر و سەر ڕاستترە.
کۆمۆنیستەکان و بەشی پێشرەوی بزووتنەوەی كرێكاری پێویستە لەسەریان دەخاڵەتی بەردەوام و ڕێكخراو و نەخشەدار بکەن. من پێم وایە لە ئاستی ماکرۆدا لەم هەلومەرجەدا، ئامانج دەبێت ناوچەی نفوز بێت. ئایا لە شارێکدا مەیسەر دەبیت یان لە گەڕەکێک وەک گەڕەکی سەدر لە بەغدا بۆ نمونە. من مەبەستم ئەوەیە کە ئەم کارە لە شاری بەسرەدا ئێستا زەمینەی هەیە. خواست یان ئامانجی بزووتنەوەی ناڕەزایەتی خەڵکی ئەم شارە، بە بێکار و هەژاریەوە، بە خه‌ڵكی ناڕازی و كرێكارییەوە، دەبێت دەسەڵاتی لۆکاڵی ئەم شارە بێت دەسەڵاتی ” شورای نوێنەرانی پارێزگا”. کە هەڵقولای شورای گەڕەکەکانە. ئەمە پێویستە ئامانج بێت. ئەم ئامانجە کاری هێجگار گەورە و هەرقلی دەوێت. بە پراتیک و شێوازی کۆمۆنیستی و لە سەر پایەی کۆبونەوەی گشتی لە گه‌ڕه‌كەکانەوە بگرە تا دەگاتە دامەزراندنی پاریزگار و بەرپرسەکانی شار، هەمووی لە ڕێگای هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆوە پیادە دەکرێت. ئەم شێوازە لەکار لە هەر ناوچە و شار و شوێنکدا مەیسەر ببێت، دەسەڵاتی کاری راستەوخۆی جەماوەری دەبێت.
ئەمە ئامانجە و لەهەمان کاتدا پێویستە هەنگاو بە هەنگاو لەهەر ناوچە و شوێنێکدا بەپێی هێز هاوسەنگی پراتیک بکرێت و ببێتە به‌شێك لە وزە و گیانی خەباتکارانە لە دەروونی بزووتنەوەی ناڕەزایەتی خەڵکدا. لە روانگەی منەوە پێویستە ئەوە ئاسۆی ئەم قۆناغەی ناڕەزاتیەکان بێت کە لە چەند شارێک بەڕێوە دەچێت. دەبێت ئاگاداری ئەوە بین کە ئەوشارانەی کە ئێستا بەردەوام لە ڕۆژانی هەینی دا یان چەند ڕۆژی تردا، ناڕه‌زایه‌تی تێدا دەکریت لە ٥ شار زیاتر نییە و جار هەیە لەوە کەمترە.
دیدگای سۆشیالیستی: خه‌ڵكی ناڕازی كه له‌گه‌ڵ هیچ یه‌كێك له‌و هێزانه‌دا نین و به دیاریكراویش كۆمۆنیسته‌كان ئه‌توانن و ئه‌بێ چی بكه‌ن له په‌یوه‌ند به‌و دۆخه و ئه‌و ناڕه‌زایه‌تیانه‌وه؟
سامان کەریم: گەورەترین کۆسپی هەموو ناڕه‌زایه‌تیەکانی عێراق، ئەوەیە کە خەڵکی ناڕازی بە ئێستاشەوە، پراتیکی خەباتی جەماوەری نەکردوە بە شێوه‌یەکی ئازادانە و لە سایەی یاسا و ڕێسایەکی ئازاددا و بەم پێیە هەمیشە لەپڕ وە ناڕێكخراو هاتۆتە دەرەوە. لەوە قەباعەتتر ئەوەیە کە ئێستا تەجروبەی ” بەهاری عەرەبی” هاتۆتە سەر و بۆتە به‌شێك لە هوشیاری نەگەتیڤی خەڵکی ناڕازی عێراقیش، کە ئەوەندەی دیکە، خەڵک لە ڕێكخراو بوون دوور ڕادەگرێت. یەکێک لە تایبەتمەندیە هەرە زەق و ناشرین و خراپەکانی “بەهاری عەرەبی” ناڕێكخراوو بوون” بوو. گوایا ئەم هەموو” شۆڕشە !!” کراوە، به‌ڵام سەیر دەکەیت یەک دانە ڕێكخراوی خەڵکی لە گەڕەک و نێو کارگەکان بە دوای خۆیدا بەجێنەهێشتووە. ئەمە کۆسپێکی گەورەیە و کاری گەورە و بەردەوامی دەوێت. مەسەلەی سەرەکی ئەوەیە. کرێکارانی هوشیار و پێشرەو، کۆمۆنیستەکان دەتوانن لەگەڵ ناڕه‌زایه‌تی سەر شەقام و مەیدانەکاندا، کڵپەی ناڕەزایەتی لە دڵی گەڕەک و کارەکاندا بەرزبکەنەوە؟!. ئایا دەتوانین لە چەندین گه‌ڕه‌كی بەسرە، ناڕه‌زایه‌تی ئەنجام بدەین بۆ هەمان خواست و داوا کە لەسەر شەقامەکان بەرزی دەکەینەوە. ئەمە پۆینتێکە و گرینگە بەتایبەت ئەگەر بیرمان لای ئاسۆی سیاسی ئەم بزوتنەوەیە بێت، هەروەک لەسەرەوە باسمان کرد. لە هەمانکاتدا ڕێگا و شیوازێکە بۆ پارچەپارچەکردنی هێزە میلیشاییەکانی بورژوایی، توانایی ئەوان کەم دەکاتەوە بۆ سەرکوتکردنی و لەبەرانبەردا، هێزو توانای ناڕەزایەتیەکان بەرز دەکاتەوە.
لە دڵی ئەم هەلومەرجەدا وە لەسایەی ئاستێک لە توانا وئیمکاناتی کۆمۆنیستەکاندا، وە لە چوارچێوەی لاوازی کۆمۆنیزم لە ئاستی کۆمەڵایەتی و کاڵچەری کۆمەڵایەتیدا، دەکرێت دەست بۆ هەندێک کار و پراتیکی دەست بەجێ ببرێت. لە ڕوانگەی منەوە ڕێكخراو بوونی هەڵقەیی لە ٣ کەسیەوە بگرە تا دەگاتە تۆڕی فراوانی هوشیار کردنەوە و ڕێكخستن بەتایبەت لە نێو لاواندا مەسەلەیەکی هێجگار گرینگە. بەبێ بوونی پراتیکی لەم چەشنە پێم وایە کارێک بە قازانجی کۆمۆنیزم و کرێکار مەیسەر نابێت.
مەبەست له هەڵقەی هوشیار کردنەوە ئه‌و هەلقانەیە کە لەگه‌ڕه‌ك یا زانکۆ یا کارگە و پەیمانگا یان بازاڕ… لە نێوان ٣ کەس یان زیاتردا پێک دێت کە لەوانەیە سەرەتاکەی تەنها پەیوەندی کۆمەڵایەتی و هوشیاریەکی سەرەتایی بێت بۆ ڕێكخراوبون. بە بێ بوونی سەدان هەڵقەی لەو چەشنە، ناتوانین باس لە کۆبونەوە گشتیەکان بکەین لە گه‌ڕه‌كەکاندا. لە پەیمانگا و زانکۆکاندا. چونکە ڕۆشنە کە کۆبونەوەی گشتی لە گه‌ڕه‌ك و لە شوێنی خوێندن و یان بازاڕدا، بە بانگەواز ناکرێت وە نایەتەدی ئەگەر هێزێک لە خوارەوە نەیجوڵێنیت. ئەو هێزە ئەو ” هەڵقانە” ن کە پێویستە کاریان لەسەر بکرێت و فراوان ببنەوە. من هەنگاوی یەکەم هێجگار سەخت دەبینم . کاری لەم چەشنە کاری بە حەوسەڵە و ڕۆتینی کۆمۆنیستی یە کە بەڕاستی و بە داخەوە لەگەڵی ئاشنا نین.
بۆ پێکهێنانی ئەم هەڵقانە دەبێت کۆمۆنیستەکان لە پێشەوە بن و ببنە ناوکۆکەی ئەم هەڵقانە و تۆڕە فراوانەکانی. بەتایبەت هەوڵ بدرێت کە لە سەرەتاوە کەسانی پێشرە و لەم هەڵقانەدا بەشداربن. هەروەها کارێكی دیکە ئەوەیە کە هەوڵ بدرێت ناڕه‌زایه‌تیەکان سنوری شەقام و مەیدانەکان ببڕێت، بچێتە نێو بازاڕ، نێو گه‌ڕه‌ك وە بەتایبەت لە سەرەتاوە بچێتە نێو پەیمانگا و زانکۆکان، وە هەروەها لەسەر پایەی هێز هاوسەنگی و ئاستی یەکگرتوویی كرێكارانی نەوت، بچێتە نێو کارگەکانی نەوت، بەڵام ئەم کارە بیرکردنەوە و لێکدانەوەیەکی وردی پێویستە بە هاوکاری ڕابەرانی نەوت خۆیان.
خاڵێکی دیکە ئەوەیە کە لەهەر کوێ بواری ئەوە هەیە رێكخراوێک پێک بهێنن، ڕاستەوخۆ دەست پێبکەین، هیچ سەرەتا و لێکدانەوەیەکی ناوێت لە هەلومەرجی ئاوادا… بێکاران، یان دەرچوانی زانکۆ بۆ دامەزراندن، یان دەستفرۆشانی فلانە بازاڕ و شەقام… کۆمۆنیستەکان دیسان ئەرکیانە کە دروشم وە خواستەکان یەکبخەن لە ئاستی شار وە گه‌ڕه‌كەکاندا. دوایین پۆینت ئەوەیە کە دەبێت هەر لەسەرەتاوە هاوئاهەنگی بکرێت لە نێوان ناڕه‌زایه‌تیە جیاوازەکاندا چ لە ئاستی یەک شاردا، یان چەند شارێکدا، لە ڕێگای ڕابەرانیەوە. لەسایەی سیاسەتێکی وادا کۆمۆنیزم دەتوانێت ببێت بە هێز و حسابی لەسەر بکرێت، یان لایەنی کەم زەمینەی ماددی و مەلموسی بۆ بڕەخسێت.