وتار و دیمانە… بۆپێشەوەی تایبەت بە هەشتی مارس…
مانفێستی هەشتی مارس، دەبێ بەیانی نا وتن بێت، بەستەم و توندوتیژی و بێمافی ژنان، کە دەسەڵاتی سیاسی بەرپرسی سەرەکیەتی!
بیستنی هەڵگریسانی جەنگێک، تسۆنامیەکی سروشتی لەچەشنی (گرگان، لافاو وشکە ساڵی و رەشەبا)، تا دەگات بە روداوەکانی هاتوچۆ… ئینسان توشی راچەنین، دەکات. هەواڵی کردەوە نائینسانیەکانی ڕژیمە دیکتاتۆرو چنگ بەخوێنەکان و گروپە تیرۆریستیەکان، دژ بەهاوڵاتیان، ئینسان تەکان دەدات. هەواڵی مەرگی برسییەکان، هەڵاواردنە رەگەزییەکان، زوڵمی قەومی، دڵی ئینسانی هوشیار دەگوشێت. بە بیرهاتنەوەی قوربانیانی جەنگی دەسەڵاتی ناوخۆیی، سوێی کارەساتی هەڵەبجە و ناوچە ژەهر ڕێژکراوەکانی تر، ئەنفال، برینی کەس و کارو ئازیزانی پەتی سێدارەو و قوربانیانی ژێر شکنجە هەتوان نەکراو، جێگای نەفرەتی کۆمەڵگەو بزوتنەوەی شارستانی سەردەمن… کەچی قوربانیانی ئاپارتایدی جنسی، کە قوربانیانی زۆر لەهی جەنگە ناوخۆیی و سروشتیەکان، لە قوربانیانی هەڵەبجە، لە قوربانیانی جەنگەکان، زۆرترن، کەچی هێشتا کۆمەڵگە وەکو پێویست پێی هەستیار نییە، وەکو جەنگێکی شەرمئاوەرو نابەرابەر دانی پیانانەنراوە.
بیرخستنەوەی ماوەی ساڵ و مانگ و کاتی جەنگە جیهانی و ناوچەیی و ناوخۆیی و وڵاتییەکان و ئاماری کەم ئەندام و کوژراوانی، ئینسان سەراسیمە دەکات، کەچی جەنگی نەبڕاوەی دەسەڵاتی سیاسی و یاسایی، پیاوسالاری، مەزهەبی و دینی و قەومی، جەنگی قورعان و حەدیس و ئیسلام و کەلتوری دارزیوی دەستەو تاقمەکانیان لەدژی ئینسانی بوونی ژن، بۆ ساتێک چییە هەدا نادات، بەڵام جێگای تەئەسوفە، کۆمەڵگە دان بە بوونی ئەو جەنگە رانەگەیەنراوە، بەڵام واقعییەدا، دانانێت… ئاماری کوشتنەکان، لە کوشتنی عیشقەوە بۆ کوشتنی جەستەیی، ئاماری توندوتیژیەکان لە توندوتیژی سیکسیەوە بۆ توندوتیژی دەرونی و فیزیکی و تا دەگات بە” خەتەنە” بڕینی جەستەی هەستەوەری سێکسی ژن، ئاماری جەستەی بێئەژماری هەڵقرچاو، کە ناچار بەخۆسوتاندن کراون، تالە دۆزەخی ناو خێزان و کۆمەڵگە، خویان رزگار بکەن، زۆر کەمترن لە ئامارو تۆمارە واقعییەکان و ئەو دیو پەردەکان.
دەنگی نەبیستراوی ژنانی ئەودیو دیوارەکان و ناو چوار دیواری ماڵ، کە بەدەست کاری ناوماڵ و مناڵداری، کە بەدەست تورەیی و سوکایەتی پێکرنەوە، تا دەگات بە زۆری سێکسی و لێدانەوە… دەناڵێنن و نە دەتوانن و نە بواریان پێدەدرێت بەیانی ناخی بریندار و دڵشکاویان بکەن، زۆر زیاترە لەو ئامارانەی رادەگەیەنرێن…
کۆمەڵگە هێشتا پڕ نەفرەتە بەرامبەر بە کارەساتی هەڵەبجە و سەرجەم دڕندەییەکانی بەعس. هێشتا نەفرەت لەجەنگی دەسەڵاتی ناوخۆیی پارتی و یەکێتی و… درێژەی هەیە، هێشتا کۆمەڵگە وێڵی چارەنووسی بێسەرو شوێنەکانی جەنگە. هێشتا کۆمەڵگە خوازیاری بە دادگا کێشانی تۆمەتبارانی جەنگی ناوخۆ، تۆمەتباران و کرێگرتەکانی بەعسی روخاو، تۆمەتبارانی ١٧ شوبات و رۆژانی دواترە… کەچی هێشتا کۆمەڵگە بەرامبەر تۆمەتبارانی ستەمکار لەسەر ژن، لەسەر ئازاردان و خەتەنەکردنی ژنان، لەسەر تیرۆرکردنیان، لەسەر خوڵقاندنی کەشی نائینسانی و نەداری و پەنابردنیان بۆ لەشفرۆشی، لەسەر سازکردنی ژینگەی خۆکوژی ژنان بۆئەوەی جەستەی خۆیان، گڕ بدەن… وە لەبەرامبەر تۆمەتبارانێک کە ژن وەکو ئینسانی پلە دوو، ئینسانی کۆیلە و بێماف تەماشا دەکەن و هەموو هەست و بوونی ژن وەکو کاڵاو خاوەندارێتی تایبەتی خۆیان لەقەڵەم دەدەن… هەستیار نییە. ئەمە لە کاتێکدایە تۆمەتبارانی ژن ئازاردەر و بێمافیەکانی ژنان و کوشتاری ژنان… ئاشکران و دەشێ لەناو خێزانەوە، لە ناوبەرگریکەرانی کەلتوری داوکەوتوانەی کۆمەڵگەوە، لە پاریزەرانی یاساکانی سەرچاوەگرتوو لە شەریعەت “قورعان و حەدیس” وە، لە لایەنگرانی پەروەردەی کۆنەپەرستانەوە.. تا دەگات بەو ئاخوندانەی زیاتر لە هەزاران مزگەوتەوە، بانگەشەی بێمافی ژنان و کوشتاریان لە ژێر ناوی شەرەفپارێزیدا، وێنا دەکەن… بدۆزێنەوەو دادگا سزای جەنگی نەبراوەی دژە ژنیان، بدات…
هۆکاری ئەم جینۆسایدە هەموو ڕۆژەیەی، ژنان، لەکوردستان بە پلەی یەکەم دەسەڵاتی سیاسییە، ئەو دەسەڵاتەی دەستی بە دینەوە گرتووە، سەرچاوەی یاساکانی لە دینەوە، دارشتوە. دینی تێکەڵی دەوڵەت و سیاسەت و یاساو خوێندن و پەروەردە، کردووە. شانازی دەکات بەوەی کە لەزیاتر لە ٢٨٠٠ مزگەوتەوە، وتاربێژی دەکرێت، و لەچەند ساڵی رابردوودا، زیاترلە ٥٠٠ مزگەوتیان دروست کردوەو ئەمەش بە خۆشگوزەرانی دەرخواردی کۆمەڵگە دەدەن، وە شانازی دەکەن کە سەرچاوەی یاساکان و تەنانەت دەستوری پێشنیاری کوردستانیش، بنەما سەرەکیەکەی دینی ئیسلامە، هەر ئەوەشە دۆزەخی واقعی لە دنیای زیندوی ئیستادا بۆ ژنان داخستووە. ئەو دەسەڵاتەی رێگەی داوە حزبی سیاسی لەسەر بنەمای ناسنامەی دینی، دروستبکرێن و لەداهاتی خەڵکی کوردستانیش، کلور کلور دەکەن بە گەرویاندا و لەولاشەوە وەزارەتی ئەوقاف و دەیان هەزار بەلاشخۆریان بەناوی مەلاو “زانایانی ئاینی” قوتکردۆتەوە.
هەستیار کردنی کۆمەڵگە و راچەنینی بەرامبەر بەو دۆخە، پێویستی بە جەنگێكی فراوانی کۆمەڵایەتی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان هەیە لە دژی دەسەڵاتی سیاسی، کە دەستی دین و نەریتە کۆنەکانی بە تەواوی تێکەڵی سیستەمی سیاسی و ئیداری و یاسایی و پەروەردەیی و کەلتوری کۆمەڵگە کردووە. یەکسانی یاسایی ماف و ئازادییە و فەردی و مەدەنیەکانی ژنان لەگەڵ پیاوان، بەبێ هەڵمەت و پەلامارێکی هەمەلایەنە بۆ سەر دەسەڵات و دین و نەریتە کۆنەکان و جیاکردنەوەیان لە سیستەمی سیاسی، مەیسەر نابێت. بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و ئازادیخوازی لە کۆمەڵگەی کوردستاندا، دەبێ بە شێوەی جۆراوجۆر و گرتنەبەری بواری هەڵسورانی فراوان و جەماوەری و مەیدانی، جەنگی خۆی لەدژی هەموو ئەو یاساو رێساو نەریتانە رابگەیەنێ و بۆی تێبکۆشێت کە رێگەی یەکسانی یاسایی نێوان ژن و پیاوانی بەستووە. خەبات بۆ یەکسانی تەواوی ژنان و پیاوان لەهەموو مافە فەردی و مەدەنیەکان و دابینکردنی یەکسانی بۆ بەشداریان لە ژیانی سیاسی و لە مەیدانی ئابوری و کاری پیشەییدا، تا ئازادی عیشق و مافی پێکەوە ژیانی هاوبەش و مافی جیابونەوە، مافی یەکسان لە خێزاندا لە پەیوەند بەکاروباری ناوماڵ و سەرپەرشتی مناڵەوە…تاد. وە ناچارکردنی دەسەڵات بۆ دانانی سزای قورس بۆ هەر جۆرە ئازاردان و ترساندن و سوکایەتی پێکردن و ئازادی زەوتکردن و هەرچەشنە توندوتیژیەک کە لەدژی ژنان و کچان دەکرێت…تاد. ئەمانە ئەو مافە سەرەتایانەن کە دەتوانێت شکۆی بەرزی ژن تا رادەیەک بگێڕێتەوە سنورێک بۆ زەبری بەردەوامی پیاوسالاری لەسەر ژنان دابنێت و ئەو خوێن بەربوونەی کۆمەڵگە رابگرێت. مانفێستی هەشتی مارس، دەبێ بەیانی نا وتن بێت، لە دژی سوکایەتی پێکردن، توندوتیژی جەستەیی و دەرونی، جوداسازی جنسی و بەسزاگەیاندنی تۆمەتبارانی ژن ئازاردەرو ژن کوژ…
سەرەتای مارسی ٢٠١٨
بارودۆخی ژنان لە هەشتی مارسی ئەمساڵ
نووسینی: هەتاو عەبدوڵاهی
مێژوی ڕۆژی جیهانی ژن هاوکاتە لەگەڵ خەباتی سیاسی و کۆمەڵایەتی دژی هەڵاواردنی ڕەگەزی و جنسی و چەوسانەوەی چینایەتی. ئەم ڕۆژە ڕۆژی هاوپشتییە بۆ خەبات لە پێناو بەدیهێنانی مافی یەکسان بەرابەر و و هەلومەرجی باشتر لە ژیانی ژناندا.
هۆکاری دیاریکردنی ڕۆژی هەشتی مارس وەک ڕۆژی جیهانی ژن، یاد کردنەوەیە لە بیرەوەری خەباتی ژنانی کرێکاری کارگەی ڕستن و چنینی شاری نیۆیۆرکی ئامریکا لە ساڵی ۱۸۵۷ زایینی. مێژووی دیاریکردنی ٨ی مارس ڕۆژی جیهانی ژنان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩١٠ی زایینی، کە له شاری ” کۆپێنهاگ”ی وڵاتی دانیمارک، دووهه‌مین کۆنفرانسی ژنانی سوسیالیت به‌رێوه چوو، که تیایدا “کلارا زتکین” ژنە شۆڕشگێڕ و ناسراوی حیزبی سوسیالیستی “ئاڵمان” له‌سه‌ر دیارکرنی رۆژی جیهانی ژن قسەی کرد و هەر لەوێشدا پێشنیاری کرد، ٨ی مارس وه‌ک رۆژی جیهانی ژنان بناسرێت.
پێشتر ژنانی وڵاتی ” ئۆتریش” روژی یه‌کی “مه‌ی” یان پێشنیار کردبوو، کە یەکی مەی مانا و مەفهومی خۆی هەیە و نەدەکرا وەک ڕۆژی ژنان دیاری بکرایە. هەر لەو پێوەندییەدا ژنانی وڵاتی ” ئاڵمان” نیش رۆژی 19ی مارسیان پێشنیار کرد بوو، کە ١٩ی مارسیش ڕۆژێکی مێژوویە لە خه‌باتی شۆڕشگێرانەی ژناندا، لەو ڕۆژەدا و له ساڵی ١٨٤٨ زایینیدا ژنان دژ به رژیمی پاشایه‌تی “پرۆس” بوو دەنگی ناڕەزایەتییان بەرز کردوەتەوە.
بەڵام کۆنفرانسی ساڵی ١٩١٠ی ” کۆپێنهاگی دانمارک” سه‌ره‌ڕای گرینگ بوونی خۆی، نه‌یتوانی بڕیاری کۆتایی بدات و ڕۆژێک وەک ڕۆژی ژنان دیاری بکات. ئەو مەسەلەیە تا ساڵی ١٩٢١ی زایینی مایەوە و هەر وڵاتە و بۆ خۆی و لە کات و ڕۆژێکی جیاوازدا و بەتایبەت ڕۆژانی پشووی مانگی مارس خۆپێشاندانیان ساز دەکرد و یادی ڕۆژی ژنانیان دەکردەوە.
ئەوە بوو کە “کلارا زتکین” دیسانەوە له ساڵی ١٩٢١ی زایینیدا، هەشتی مارسی وه‌ک رۆژی ژنان خستەوە بەر باس و ئەمجارەیان پێشنیاره‌که‌ی په‌سه‌ند کرا و لە ئاکامدا ئه‌م رۆژه وه‌ک رۆژی ژنان له مێژوودا دیاری کرا.
ئەمسال لە کاتێکدا بەرەوپیری هەشتی مارس رۆژی جیهانی ژن دەچین کە سەرمایەداری باڵی بە سەر هەموو جیهان دا کێشاوە و خۆی خزاندۆتە ناو هەموو کەلێن و قوژبنێکی ژیانی تاکەکەسی مرۆڤەکانەوە و لە هەر ناوچە و شوێنێک بۆ چەوساندەوەی مرۆڤەکان بە گشتی و ژنان بە تایبەتی لە ئەبزار و کەرەسەی جۆراوجۆرو تایبەت بە بارودۆخی کۆمەڵایەتی ئەو ناوچەیە بۆ مەبەستە دزێوەکانی کەڵک وەردەگرێ. ئەمساڵ لەکاتێکدا یادی ئەو رۆژە مەزنە دەکەینەوە کە هەژاری، شەر، ماڵوێرانی لە هەموو شوێنێکی جیهان داوێنی خەڵکی گرتووە و سەرمایەداری بە هەر شێوەیەک کە بۆی دەلوێ هەول بۆ لەناوبردنی دەسکەوتەکانی ژنان دەدات کە لە ماوەی ساڵانی رابردوو بە دەستیان هێناوە و رۆژبەرۆژ بارودۆخەکە خراپتر دەبێ. ژنان لە بارودۆخی هەنووکەییدا لەگەڵ پرسی مەترسیداری بە کالابوونی جەستە، هەژاری لە رادەبەدەر، شەڕ و مالوێرانی لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست، شەری ئایینی چەق بەستوو و یاسا و ڕێسای دژە ژن بەرەوروون.
بارودۆخێک کە سەرمایەداری خوڵقێنەرێتی و قازانجی لێ دەبینێ. هەر وەک ئاماژەمان پێکرد بارودۆخی هەنووکەیی بۆ ژنان زۆر مەترسیدارە. ژنان لە وڵاتانی رۆژهەلاتی ناوەراست لەگەل هێزە توندرەو و بناژۆخواز و ئیسلامیەکان و لەوانەش داعش بەرەوروون. ژنان لەو وڵاتانە کە شەر بە سەریاندا سەپاوە قوربانیانی شەرن و هەموو تاوانێکیان بە دژدا رەوا دەکرێ و لە بازارەکان وەک غەنیمەتی شەر و کۆیلەی جنسی کڕین و فرۆشیان پێ دەکرێ. بارودۆخی ژنان لە بازاری کار و نەبوونی موچەی بەرابەر و یەکسان تەنانەت لە وڵاتانی رۆژئاوایی، بەکاڵاکردنی جەستەی ژن و فرۆشتنی کاڵاکانی سەرمایەداران بە لەش و لاری ژنان، بارودودۆخی ژنانی کرێکاری جنسی و دەستدرێژی بۆسەریان بە ناوی ئازاد و دیموکراسی، هەوڵدان بۆ پەسەندکردنی یاساو رێسای دواکەوتوانە و ئیسلامیی و دژە ژن بە تایبەتی لە وڵاتانی رۆژهەلاتی ناوەراست، چوونە سەری ئاماری خۆکوژی و کوشتنی ژنان لە وڵاتانی ئیسلامی هەمووی دیاری دنیای سەرمایەداری بۆ ژنان بووە و بە هەموو هێزێکەوە هەوڵ بۆ لە ناوبردنی دەسکەوتی ژنان و لە کارخستنی هێزێکی کارامەی کۆمەڵگە دەدات. سەرەرای بوونی ئەو هەموو تەنگ و چەڵەمە و کۆسپ و تەگەرە لەسەر ڕێی ئەو رەگەزەی کۆمەڵگە ژنان ملکەچی ئەو بارودۆخە نەبوون و لەبەرامبەر هەموو ئەو ناعەداڵەتایەنە راوەستاون، کە وەک نمونەی ئەو خەباتە دەتوانین باس لە ژنانی رۆژئاوا بکەین کە خەباتێکی هەمەلایەنەیان دژ بە ئایینی دواکەوتوویی دەست پێ کردووە. ژنان لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی ئاخوندی تا سەر ئێسقان دژە ژن و تۆتالیتێر دژ بە یاساکانی رژیمی ئیسلامی کە توندوتیژی دژ بە ژنان تێیدا یاسایی کراوە لەبەرامبەر پۆششی زۆرەملی راوەستاون و لە سەنگەری پێشەوی خەبات بە دژی دواکەوتوویی دان. لە وڵاتانی ئیسلامی ژنان هەوڵ بۆ پچڕانی کۆت و بەند و زنجیر دەدەن و لەو پێناوە دا قوربانیان داوە، بەڵام چۆکیان دانەداوە. ژنان لە خۆپێشاندانەکانی ئەمساڵی ئێران کە بە شۆرشی برسییەکان ناوی دەرکرد لە ریزی پێشەوە بوون و داوای ماف و حقوقی ئینسانیان دەکرد. ژنانی ئێران لەو بارودۆخە ئەستەم و دژوارەدا نایان وت بە کۆت و بەند و لە بەرامبەر یاسای حیجاب دا وەستاون و هەموو حاکمەتی کۆماری دژە ژنی ئیسلامی ئێرانیان خستە ژێر پرسیار. ژنان ئەو هێزەی کە کۆماری ئیسلامی ساڵەهایە هەول بۆ پاسیڤ بوون و دوورکردنەوەی لە پرۆسەی سیاسی و ئابووری ئێران دەدات تەنگیان بە رژیم هەڵچنیوە و رۆژانە دەبینین ژنان لە ئێران سەرەرای بوونی فەزایەکی ئەمنیەتی و دژە مرۆڤ لچکەکانیان لەسەر دادەکەنن و نا ئەلێن بە کۆیلەیی کە ئیسلام و رژیمە ئیسلامیەکان بە سەریاندا سەپاندوون. لەو سەردەمەداو لەو بارودۆخە کە ژنان لە هەموو جیهان خەریکن بە دژی دواکەوتوویی و بێ مافی رادەوەستن و چالاکی دەنوێنن، بەداخەوە ئەگەر ئاورێک لەدۆخی ژنان لە باشوری کوردستان بدەینەوە دەبینین کە رەخنە هەڵگرەو بزوتنەوەی ژنان نەیتوانیوە لەو بەشەی کوردستان بە شێوەی پێویست و سەردەمیانە خۆی ئابدەیت بکاتەوە و هەڵگری ویست و داخوازیی ژنان بە تایبەتی ژنانی کریکار بێ و سەنگ و پێگەی ئەوتۆی نەبووە. لەو نێوەدا بزوتنەوەی ژنانی لیبرال و سەر بە دەسەلات زەبری کاریگەری لە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی داوە و دەسەڵاتی حاکمیش بە پیلانی لەپێشدا داڕێژراو هەوڵ بۆ سەپاندنی بارودۆخی نالەبار بۆ ژنان و کۆیلەییان دەدات. سەرمایەداری لەو بەشە لە کوردستان دوو ئەبزاری مەترسیداری ئایین و پیاومەزنی بە دەستەوەیە و بەردەوام و بە پیلان کەڵکی لێ وەردەگرێ. ژنانی باشور دەبێ هەشتی مارسی ئەمساڵ و رۆژی جیهانی ژن وەک هەل و دەرفەتێک بۆ خۆ ئابدەیت کردنەوە لەگەل روداوەکانی سەردەم بە قازانحی خۆیان بقۆزنەوە و بەو راستیە بگەن کە ئازادی ژن روکنی سەرەکی ئازادی کۆمەڵگە و چینی کرێکار و هەموو مرۆڤایەتییە. بۆیە دەبێ قۆڵی هیمەت هەڵماڵن بە کۆر و کۆبوونەوە و چالاکیەکانیان خۆیان هاوتەریب کەن لەگەڵ بزوتنەوەی کرێکاری و دەست لە ناو دەستی پیاوانی ئازادیخواز هەول بۆ نەمانی دەسەڵاتی دیکتاتۆر و دژە مرۆڤ بدەن و هەڵگری دەنگی ژنان و پیاوانی کرێکار بن. ژنان دەبێ بەو راستیە بگەن تا کاتێک نیزامی چەوسێنەری سەرمایەداری لەسەر کار بێ ئەوان بە ماف و ئازادییان ناگەن و ئازادی ژنان و هەموو مرۆڤایەتی بەندە بە دامەزراندن سیستمێکی سوشیالیستی و مرۆڤ پەروەر کە تیایدا تاکەکان بە پێی رەگەز دەستەبەندی ناکرێن و ناچەوسێنەوە. بۆیە ئازادی ژن کاتێک بەتەواوی مسۆگەر دەبێ کە نیزامی سەرمایەداری بروخێ.
گۆنا سەعید: ژنانی چەپ و کۆمۆنیست کە هەڵگری ئامانجی یەکسانی هەمەلایەنە و سۆشیالیزمن هیچ بەرژەوەندیەکی تایبەتیان نییە لە دەستی بەن لە تێکۆشان بۆ یەکسانی ژن وپیاودا
بۆپێشەوە: هەموو بزوتنەوە کۆمەڵایەتییەکان، لەوانە بزوتنەوەی ناسیونالیستی و کوردایەتی تا دەگاتە بزوتنەوەی دواکەتووی ئیسلامی… خاوەنی رێكخراوەی ژنانی سەر بە بزوتنەوەکەی خۆیانن، هۆکار چییە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، رێکخراوێکی بۆ بەرگری لە ماف و ویستەکانی ژنان نییە؟
گۆبا سەعید: سەرەتا پێویستە لەو خاڵەوە دەست پێ بکەین کە مەبەستتان چییە لە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، وە ئایا دروستە کە لە بەرامبەر بە بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی وەک ناسیۆنالیزم و ئیسلامی پێناسی بکەین؟
ئەگەر مەبەست لە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و پیاوان سەرجەمی ئەو هەوڵ و تێکۆشانانەن کە لە پێناو یەکسانکردنی ژن و پیاودا لە بوارە جیاجیاکانی ژیانی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیدا ئەدرێن، ئەوا دەکرێت لە نێو بزوتنەوەی ناسیۆنالیزم و تەنانەت ئیسلامیشدا جۆرێک لەم هەوڵانە ببینرێت، بە تایبەت لە نێو فیمینستەکانی نێو ئەم بزوتنەوانەدا. بۆ نمونە لەسەر ئاستی دنیادا لیبرال فیمینزم هەموو ڕۆژیک شەڕ لەسەر یەکسان بوونی ژن و پیاو دەکات لە چوارچێوەی هەمان سیستەم و نیزامی سیاسی وئابوری نیولیبرالی سەرمایەداریدا، باس لە یەکسانی لە بەشداری سیاسی لە نێو پەرلەمان و دام ودەزگاکانی حکومەتدا دەکات و یاسای یەکسان و فرسەتی یەکسانی دەوێت بۆ ژنان. ژنانی کوردستان لە نێو حیزبە ناسیۆنالیستەکاندا سەریان وا بەم ڕەوتەوە و نوێنەرایەتی ئەم شەڕەی لیبرال فیمینزم دەکەن، هەرچەند هێشتا لە ئاستێکی زۆر نزم و لە چوارچێوەدراو دایە. بە هەمان شێوە لە نێو ڕەوتە ئیسلامیەکاندا، ژنانێک هەن کە بە بەکارهێنانی ئارگیومێنتی جیاوازی فیمینستی، باس لە یەکسانی ژن و پیاو دەکەن. بۆ نمونە بە پشت بەستن بە جۆرێک لە وەرگێرانی تێکستتە دینیەکان، داوای یەکسانی لە نێو دامودەزگا دینی و ئیداریەکانی دیندا، مافی ئازادی پۆشینی حیجاب و باڵاپۆشی و ڕیگە پێدانی ژنان بۆ پێش نوێژی و بوون بە مەلا و “زانای” ئایینی دەکەن. هەرچەند لەوانەیە من و تۆ ئەم دان پێدانانەمان بەدڵ نەبێت و بە یەکسانی راستەقینەی نەزانین، بەڵام هیچ لەو راستی یە ناگۆڕێت کە هێشتا ئەمانەش بەشێکن لە مەوداکانی یەکسانیخوازی لە نێوان ژن و پیاودا .
تێگەشتنێکی باو لە نێو ئێمەدا، مەبەستم لە چەپ و کۆمۆنیستەکانە، ئەوەیە کە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژن و پیاو یەکسان ئەکەین بە بزوتنەوەی چەپ و کۆمۆنیستی کە باس لە یەکسانی چینایەتی و هەمەلایەنەی ئینسان بە هەموو ناسنامە و گروپە جۆراوجۆرەکانیانەوە دەکات، واتە لە هەمان کاتدا قسە لەسەر یەکسانی چینایەتی، جێندەری، ئابووری، سیاسی، یاسایی ، وە یەکسانی لە نێوان هەموو نەژاد و ڕەنگ و توانایی و ..هتد دەکەین.
ئایا پرسیارەکەت ئەوەیە کە بۆچی ئەم بزوتنەوەیەش، واتە بزوتنەوەی چەپ و کۆمۆنیستی، وەک بزوتنەوەکانی ناسیۆنالیزم و ئیسلامی، خاوەنی ڕیکخراوی تایبەت بە ژنانی کۆمۆنیست نین؟. یان پرسیارەکەت ئەوەیە کە بۆچی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و پیاوان، بە هەموو ڕەوت و ئایدیۆلۆجیا جیاوازەکانیەوە، خاوەنی ڕێکخراوی سەربەخۆ و سیاسی و جەماوەری بەرینی ژنان نییە؟.
ئەگەر یەکەمیانە، ئەوە من پێم وایە کە دروستکردنی ڕیکخراوی تایبەت بە ژنانی کۆمۆنیست لە ئێستادا و لەم کاتە دیاریکراوەی مێژوودا هەنگاوێکی دروست و عەمەلی نییە و خزمەتێک ناکات بە مەسەلەی یەکسانیخوازی و رزگاری ژنان لە کورستان، و بە پێچەوانەوە دەبێتە هۆی زیادکردنی کاتیگۆریەکی تری دابەشبوونی ئایدیۆلۆجیانەی ژنان و پەرت وبڵاوکردنی زیاتری ڕیزەکانیان بۆ ناسیۆنالیست و ئیسلامی و کۆمۆنیست و لیبرال و ..هتد. ئەم دابەشکردنە لە قازانجی بزوتنەوەیەی رزگاری ژنان نییە لە بەرامبەر بە دوژمنێکی سەرسەخت کە لە ناوچەی خۆرهەلاتی ناوەراست هەڕەشەیەکی گەورەی لەسەر هەر هەنگاوێک بەرەو رزگاری وئازادی ژنان و هەموو ئومیدەکانی ژنان بۆ یەکسانی جێندەری داناوە، ئەویش ئایدیۆلۆجیایەکی توندڕەو و کۆنەپەرستی ئیسلامی دژە ژنە کە هەم ئامرازی دەستی حکومەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکەیە، وە هەم ئامرازی دەستی هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی بەرامبەریانن، وە لەم نێوەدا مافەکانی ژنان و ڕەوتی ئازادی و پێشکەوتنخوازی کۆمەڵگە زەرەرمەندی ئەسڵین. ژنان لەهەموو توێژ و چینە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە لە وەستانەوەیە بەرامبەر بەم سیستەمە سیاسی و کۆمەلایەتییە کە دین و پیاوسالاری کردۆتە دوو کۆمەڵەکەی دەسەڵاتی خۆی و بەردەوام خەریکی راگرتنی هەژموونی سیاسی و کۆمەڵایەتی دەسەڵاتی دینی و پیاوسالارییە لە ناوچەکەدا.
واتە ئەگەر مەبەست لە “بزوتنەوەی یەکسانیخوازی” ئەوەی دووەمیانە، ئەوا لە ئێستادا ئەم “بزوتنەوەی یەکسانیخوازی” یە کە نابێتە خاوەنی ڕێکخراوی جەماوەری و سیاسی بەهێزی ژنان، چەند هۆکارێکی سەرەکی هەیە کە لە وەڵامی پرسیاری دووەمدا باسیان دەکەم، وە بە دڵنیایی ئەوەی باسی دەکەم لیستێکی تەواو نییە و دەکرێت چەند هۆکاری تریش هەبێت کە بۆی زیاد بکرێت.
بۆپێشەوە: سەرباری بوونی دەیان رابەرو هەڵسوراوی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، هۆکار چییە، بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، ریكخراوەیەکیان نییە، بۆ بەرگری لە ژنان و مافەکانیان؟
گۆنا سەعید: بەشێک لەو هۆکارانەی کە “بزوتنەوەی یەکسانیخوازی” لە کوردستان نابێتە ئامرازی گۆڕانکاری گەورە لە ژیانی ژناندا و ڕێکخراوی فراوانی سیاسی وجەماوەری ژنانی لێ دروست نابێت، دەگەڕیتەوە بۆ پێکهاتەی ئەم بزوتنەوەیە. بۆ نمونە پێکهاتە سەرەکیەکانی تەنها ئیلیتە، واتە نوخبەی نێو کۆمەڵگەیە، لە جەماوەری ژنانەوە دوورە، پەرش و بڵاوە. لە راستیدا ئێمە رابەری جەماوەری ژنانمان نییە لە کوردستان، بەڵکو هەڵسوراوان و کەسانی چالاکی یەکسانیخوازن کە سەر بە ئیلیتی کۆمەڵگەن. ئەمانە گروپێکی هۆمۆجینیەسی یەکگرتوو و سەر بە یەک بەرژەوەندی نیین، سەر بە چین و توێژ و بزوتنەوە و ڕەوتی فکری و ئایدیۆلۆجی جیاوازن، دابەش بوون بەسەر کۆمەڵێک هێزی سیاسی و حیزبی خاوەن بەرژەوەندی تایبەت. بە پێێ ئەم سیفاتانە کە کارەکتەرە سەرەکیەکانی ئەم بزوتنەوەیە هەیەتی، ناتوانێت ببێت بە خاوەنی ڕیکخراوێکی تایبەت و یەکگرتوو کە یەک ئامانج کە یەکسانیخوازی ژنان و پیاوانە، لە خۆ بگرێت. بزوتنەوەیەکی لەم جۆرە تێکەڵ و پێکەڵ لە بەرژەوەندی جیاجیا بە ئاسانی هەڵبەز و دابەز دەکات و هێز پەیدا دەکات یان لە دەستی دەدات، ڕێکخراو دروست دەکات و لە بێ ئاسۆیی و بێ چاریدا هەڵیدەوەشێنێتەوە. هێشتا نمونەی ئەوە نابینم لە کوردستان کە هەڵسوراوانی ئەم بزوتنەوەیە لە نێو جەماوەری ژناندا خەریکی بڵاوکردنەوەی هوشیاری و ڕێکخستنی ژنان بێت، هەربۆیە رابەری جەماوەری ژنانیشی نییە.
ئەمە بە هیچ جۆرێک هەڵسەنگاندنی باش و خراپی کاری هیچ چالاک وهەڵسوراوێک نییە، بەڵام بە ڕوونی وتنی ئەو راستیەیە کە هەوڵدان بۆ یەکسانی ژن وپیاو، دەتوانێت وەک ئامانجێکی ستراتیجی، بکرێتە چەتری ئامانجی کاتی وخێراتری شەخسی و حیزبی و گروپی کە نمونەکانی ئەمە لە کوردستان زۆرن. بەشێکی زۆر لەو هەڵسوراوانە ئامانج و بەرژەوەندی تایبەت و حیزبی لەگەڵ خۆی دەیانبات و لە نێو ئەم بزوتنەیەدا کاراکتەری کاتین و دێن و دەڕۆن. چیرۆکی بەشێکی زۆر لەوانەی کە خۆیان سەرەتا بە فیمنیستێکی سەرسەخت دەناسێنن و دواتر بەم پەیژەیەدا سەردەکەون بۆ نێو ریزەکانی پەرلەمان و ڕاوێژکارانی دەسەڵات و دەزگا سەروو خەڵکیەکانی حکومەتدا، زۆر لە یەک دەچن. بەشێکی زۆر لە ژنان کە چوونەتە نێو کایەی سیاسییەوە تەنها بە ناو سەر بەم بزوتنەوەیەن، ئەگینا لە راستیدا بە هۆی نزیکیان لە بنەماڵەی دەسەڵاتدار و پیاوانی نێو دەسەڵاتەوە گەیشتوون بەو جێگایە، نەک لە ئەنجامی خەبات و کاریان لە نێو ژناندا. بەشێکی تر لەو چالاکانە ژنانێکن کە سەرۆکی ڕیکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و ئێن جی ئۆکانی ژنانن کە زیاتر “کار بۆ ژنان دەکەن، نەک لەگەڵ ژنان”، ئەمانەش دەزگا و ڕێکخراوی جەماوەری نین، بەڵکو ڕێکخراوی تاکە “پاڵەوان” ەکانی نێو ژنانن. بە گشتی سەرۆکێکیان هەیە و کاری خێرخوازی یان خزمەتگوزاری دەکەن. ژیانی ڕۆژانەیان لە ژیان و نەهامەتیەکانی ژن بە دوورن. هەربۆیە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی نێوان ژنان و پیاوان ناتوانێت بە شێوازی کاری ئێن جی ئۆ و ڕیکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی کاریگەری پەیدا بکات، چونکە لە باشترین حاڵەتدا ئەوان ناتوانن لەو چوارچێوە بەرتەسکە دەرچن کە دۆنەر و سەرچاوە مادیەکانیان بۆیان دیاری دەکەن و ناتوانن نە رادیکاڵ و نە شۆڕشگێر و نە جەماوەری بن.
بەشی دووەم لەم هۆکارانە دەگەڕێتەوە بۆ جێگا و ڕێگای ژنان لە هەرێمی کوردستان کە وەک نیوەی کۆمەڵگە دەور و نەخشیان لە هەموو بوارەکاندا زیاتر لە جاران پەراوێز خراوە. وە ئەم پەراویز بوونە ساڵ بە ساڵ خراپتر بووە نەک باشتر، لەژێر کاریگەری شەڕی داعش و قەیرانی دارایی و ئابووری و سیاسی ئەم چەند ساڵەی رابردوودا. جەماوەری بەرینی ژنان لەم کۆمەڵگەیەدا ڕۆژ بە رۆژ ژیان و گوزەرانیان خراپتر دەبێت، ماف و ئازادییەکانیان بەرتەسکتر دەبێتەوە. بەشداری راستەقینەی سیاسی و بەشداریان لە کاری بەرهەمهێنان و بەڕیوەبردنی کۆمەڵگە بەرەو دواوە دەچێت. لە بەشی خوارەوەی کۆمەڵگە ژنان ڕۆژ بە ڕۆژ دووچاری توند تیژی زیاتر و بەربەستی کۆمەڵایەتی و نەریتی زیاتر و بەرتەسکبوونەوەی ئازادی تاکە کەسی دەبنەوە، هەژاری و نەداری و پەنابردن بۆ کاری هەرزان لە کەرتی تایبەت و کاری دەستی و بەرهەمهێنانی بچوک ڕوو لە زیادبوونە تا بتوانن بژێویان دابین بکەن. لە باری کۆمەڵایەتیەوە کارەکتەری “ژنی ماڵەوە” بووەتە ناسنامەی گشتی و باوی ژنان و تەنانەت وەک نمونەی “ژنی بەختەوەر” کە هاوسەرە پیاوەکەی بەرپرسی بژێویەتی و ئەویش کاری پاککردنەوە ماڵ و خواردن دروستکردن و خۆجوانکردن و خۆئامادەکردنە بۆ مێردەکەی. تەنانەت لە نێو خوێندەواران و دەرچوانی زانکۆ و ئەوانەی کە هێزی کاری ئامادەن بۆ کارکردنیش، ئەم جۆرە لە کارەکتەری ژن بە نمونەی باڵا نمایش دەکرێت. لەم نێوەدا دام و دەزگای ئیعلامی دەسەڵات وهیزە سیاسیەکان و دامو دەزگا دینییەکان دەورێکی زۆر سەرەکی دەگێڕن لەم بە نمونەیی کردنەی جێگە و ڕیگای کارەکتەری ژنی ماڵەوە.
سەرباری هەموو ئەمانە کە لەسەرەوە وترا، لە هەرێمی کوردستان بزوتنەوەیەک هەیە کە لە هەوڵی یەکسانیخوازیدایە بۆ ژنان وپیاوان. ئەم بزوتنەوەیە بە پێێ ئەو سیفاتە سەرەکیانە کە باسمان کرد دەتوانێت لە چوارچێوەی نێت و ۆرک یان فدراسیۆنی کۆمەڵێک ڕێکخراودا کۆبێتەوە و کار بکات، کە هەرکەسە و هەر ڕێکخراوە دەتوانیت بەرژەوەندیە تایبەتیەکانی خۆی بپارێزێت، بەڵام لە هەمان کاتدا بۆ یەک ئامانج و یەک مەبەست کاربکەن پێکەوە، ئەویش هاوکاری و هاوپشتی بۆ بەدیهێنانی یەکسانی هەمەلایەنەی ژنان و پیاوان بێت. “گروپی ژیان” توانی نمونەیەک لەمە دروست بکات، بەڵام نەبووە خاوەنی پلاتفۆمی هاوبەشی ڕێکخراوەکان. ئەم تەجروبەیە دەتوانیت کار بکات بە مەرجێک لەسەرەتاوە پلانێکی ستراتیجی هەبێت کە هەموو ژنان و پیاوانی یەکسانیخواز بە هەموو ڕەوت و فکرە جیاکانەوە کۆکاتەوە بە ئامانجی کارکردن بۆ بەرەوپێشبردنی یەکسانیخوازی نێوان ژن و پیاو لەهەموو بوارەکانی ژیاندا. بەهێزبوونی ڕەوتی یەکسانیخوازی و هەبوونی پلاتفۆرمی کاری هاوبەش دەتوانێت سنوورەکانی ئەم بەربەستانە تێک بشکێنێ و ئامانجی هاوبەش ئەولەویەت پەیدا بکات. بۆ ئەمەش دەبێت جیاوازییەکان تۆلیرەیت بکرێن، وەک لەسەرەتاوە باسمان کرد، ژنێکی موسوڵمان و ژنێکی لیبرال و کۆمۆنیست دەتوانن پێکەوە کار لەسەر برەودان بە ڕەوتی یەکسانیخوازی لە کۆمەڵگەدا بدەن، ئەم هاوکاریە لەسەرەتاوە پێویستە تائەو جێگایە کە بەرژەوەندییە جیاجیاکان بەریەک دەکەون و دژایەتی دروست دەبێت لە نیوانیان، بەڵام لە ئێستادا ئەوە زۆر دوورە و کاری هاوبەش و ئامانجی هاوبەشی سەرەتایی زۆر زۆرە تا کۆیان کاتەوە و ئیشی لەسەر بکرێت. ژنانی چەپ و کۆمۆنیست کە هەڵگری ئامانجی یەکسانی هەمەلایەنە و سۆشیالیزمن هیچ بەرژەوەندیەکی تایبەتیان نییە لە دەستی بەن لە تێکۆشان بۆ یەکسانی ژن وپیاودا، بەشداری کاریگەرانەی ئەوان لەم بزوتنەوەیەدا تەنها ئەتوانێت بە قازانجی دابین بوونی ماف و ئازادیەکانی ژنان بێت، چونکە دەتوانن کاریگەرانە لەبەرەپێش چوونی ئەم جۆرە لە کاری هاوبەش و پێکەوەیی دەوریان هەبێت. دەبێت کار لەگەڵ ئەوە بکرێت کە هەیە، هێزەکەی و کاراکتەرەکانی بناسرێتەوە و هەر هەوڵدانێک بۆ ڕێکخسنتی دەبێت پشت بەستوو بێت بەمەی ئێستا نەک هیچ هێز و رابەریەکی خەیاڵی کە لە ئیستادا بوونی نییە.
ساکار ئەحمەد: ئەو رێکخراوانەی ژنان لە کوردستان کار دەکەن بە گشتی پاشکۆی حزبە سیاسییەکانن و چەسپاندنی یەکسانی ژن و پیاو نە لە بەرنامە و پەیرەو پرۆگرامی حزبەکەیاندا هەیە، نە بەکردەوە وەڵام دانەوە بە گرفت و بێمافیەکانی ژنان لە نەهجی ئەو ریکخراوانەدا هەیە.
بۆپێشەوە: سەرباری پێشکەوتنی کۆمەڵگە و چوونە سەری ئاستی چاوەرانیەکانی تاک و کۆمەڵگە ،کەچی توندوتیژی لەدژی ژنان، نەک کەم ناکات، بەڵکو دەتوانین بلێین زیادی کردووە، هۆکاری ئەمە بۆچی دەگێرنەوە؟
ساکار ئەحمەد: سەرەتا سوپاستان دەکەم وەک سەرنوسەری بڵاوکراوەی بۆپێشەوە بۆ رێکخستنی ئەم چاوپێکەوتنە دوای چەندین ساڵ لە دوورکەوتنەوەم لە کارو چالاکی بەرگریکردن لە مافەکانی ژنانی کوردستان. بێگومان ئەمەش کۆمەڵێک هۆکاری بابەتی و شەخسی هەیە کە زیاتر سەرقاڵی و گیروگرفتەکانی ژیانی رۆژانە و چوونم بۆ دەرەوەی کوردستان کاریگەری زۆر هەبووە.
راستە کە سەرباری پێشکەوتنی کۆمەڵگە لە ئاستی جیهان، بەڵام دەبینین توندوتیژی دژی ژنان و پێشێلکاری مافەکانیان زیادیکردوە بە رای من هۆکارەکەی دەگەرێتەوە بۆ دەسەڵاتی سیاسی چینایەتی ئەمرۆ کە بە شێوەیەکی گشتی سەرمایەداری چەوسانەوەی ژنان و پلە دوویی هێشتا بەردەوامە، کە تایبەتمەندی سیستەمەکانی پێش ئەویش بوونە.
هەر ئەوەی زانست و زانیاری و تەکنەلۆژیا پەرەیان سەندووە راستەوخو ناکاتە ئەوەی مافەکانی ژنانیش بەدی بێت و توندوتیژی کەم کاتەوە نەخیر، ئەمە کێشەی ڕژێمە دەسەڵاتدارەکان بە تایبەتی ڕژێمە ئیسلامی و قەومی و خیڵەکییەکان لە نمونەی ئەوانەی عیراق و کوردستان.
کاتێک دەسەڵاتێک ئاوا بیت ئیتر بیرو کەلتوری دواکەوتوانەو دژی ژنانیش زیاتر دەبێت.
بۆیە هۆکارەکەی لەم رۆژگارە راستەوخۆ دەگەریتەوە سەر دەسەڵات و سیستەمی سیاسی.
بۆپێشەوە: بێمافی توندوتیژی لە دژی ژنان لە ئیهانەو لێدانەوە بۆ تیرۆریان، هێشتا قێزەونترین دیاردەی کۆمەڵگەی کوردستانە، هۆکاری سەرەکی ئەو بێ مافی و توندوتیژیانە چییە؟
ساکار ئەحمەد: وەک لە وەڵامی پرسیارەکەی سەرەوە ئاماژەم پێدا پێشکەوتنی هەر کۆمەڵگەیەک بەندە بە پێشکەوتنی ئەو یاساو بریارانەی لە کۆمەڵگە کاری پێدەکرێت. کاتێک دەسەڵاتی سیاسی چەند ئازادیخوازو یەکسانیخواز بوو دەستەبەری یەکسانی و ئازادی تاک بە تاکی کۆمەڵگە بکات بێگومانە کە ماف و ئازادییەکانی ژنانیش رەچاو دەکرێت و دەبێت بە بەشێکی سەرەکی لە بیرو کەلتوری خەڵکی ئاسایی. لە کوردستان بۆ نمونە هۆشیاری تاکی کوردستان بە مافەکانی خۆیان لە ئاستی پلەی سفردایە. بە بەرچاوی دەسەڵاتەوە رۆژانە لە مزگەوت و شوینە گشتییەکاندا سوکایەتی بە ژنان کارێکی ئاسایییە. جا کە لەم شوێنانە ئاسایی بێت ئەوە بێگومان لەماڵ و هەندێک شوێنی تر لێدان و توندوتیژی تا رادەی کوشتن و خۆ کوشتن وەک هۆکارێک بۆ کۆتاییهێنان بەو دۆخەیان هەر روو دەدات.
ئەگەر دەسەڵات بەراستی لایەنگری ماف و ئازادییەکانی ژنان بیت، ئەوە بێگومان هەمو ئامرازو دەزگایەک دەخاتە خزمەت پاراستنی مافەکانی ژنان و نەک هەر سزای توندی ئەوانە دەدات کە سەرپێچی یاساو بریارەکان دەکەن، بەڵکو هۆشیاری و ئیرادەی ژنانیش وا بەرزدەکاتەوە کە قەبوڵی نەکەن هیچ کەس سوکایەتیان پی بکات و توندوتیژیان بەرامبەر بکات.
بۆپێشەوە: لە کوردستاندا دەیان رێکخراوەی ژنان هەن کە بانگەشەی بەرگری لە مافەکانی ژنان دەکەن، کەچی ستەم و نابەرابەری و بێمافی ژنان لە زیادبوندایە، بۆچوونتان لەسەر ئەوە چییە؟
ساکار ئەحمەد: ئەو رێکخراوانەی ژنان لە کوردستان کار دەکەن بە گشتی پاشکۆی حزبە سیاسییەکانن و چەسپاندنی یەکسانی ژن و پیاو نە لە بەرنامە و پەیرەو پرۆگرامی حزبەکەیاندا هەیە، نە بەکردەوە وەڵام دانەوە بە گرفت و بێمافیەکانی ژنان لە نەهجی ئەو ریکخراوانەدا هەیە. رەنگە بە نووسین و قسە هەندیک شتی بریق و باق نووسرا بێت و بڵێن، بەڵام بە کردەوە ئەگەر بوونی ئەو هەموو ڕێکخراوانە راست بوایە بو بەرگری لە مافەکانی ژنان، ئەوە ئێستا نەدەبوو قسەیەک لەسەر بێمافی و توندوتیژی لە دژی ژنان لە کوردستان هەبوایە.
کام لەو رێکخراوانە توانیتیان ژنانێک لە ماڵەو دەربهێنن و لە دەوری خۆیان کۆیان بکەنەوەو فێری خۆپاریزی و هاوکات بەرگری لە مافەکانی تری ژنانیان پێ بکەن. بەشی زۆر ئەو رێکخراوانەی ژنان تەنها دیواریکن بۆ جوانکردنی ڕووی حزبە دەسەڵاتدارەکان و پارە خواردن و شەریک بوون لە گەندەڵی. نمونەیەک بێنمەوە بیرمە لە کۆتایی ساڵی ٢٠٠٠ لە شاری هەولێر پرۆژە یاسایەکمان گەڵاڵە کرد لە ناوەندی هاوبەشی رێکخراوەکانی ئافرەتان. پێنج رێکخراوی ئافرەتان ئەو ئەلتەرناتیڤەیان پەسەند کرد بە نیاز بووین لە سالی ٢٠٠١ لە ٨ی مارس پیشکەشی پەرلەمان بکەین. کاتێک یەکێتی ئافرەتانی کوردستان کە سکرتیرەکەیان شیرین ئامیدی بوو خۆیان خزاندە ناو ناوەندی هاوبەش بە بیانووی پێدانی ئەرز بە ئەندامانی ناوەندی هاوبەش فۆرم بە ئەرز نەدەکەوت بۆ پرکردنەوەی. کەس کێشەی ژنانی هەر لە خەیاڵ نەما. تاکە رێکخراو بووین وەک رێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان کە رەفزی ئەو پرۆژەی پارتیمان کرد. وە وتمان سات وسەودا بە مافی ژنانەوە ناکەین. ئەوە بوو ئەوانەی پرۆژەی بەدیلی قانونی ئەحوالی شەخسیان پەسەند کردبوو لێی پەشیمان بۆنەوە. لە پێش هەموویانەوە کۆمەڵەی ئافرەتانی حزبی شیوعی کوردستان بوو.
ئەمە لە کاتێکدا کە ئەو کۆمەڵەیە خۆی بە سەرسەخترین لایەنگری لە مافەکانی ژنان دەزانی و خاوەنی کۆمەڵێک کەسایەتی دیاربوون.
ئیتر ڕێکخراوەکانی تری سەر بە دەسەڵات هەمووی دوکان و ئوفیسێک بوون بۆ بازرگانی و بزسنس و دزی و گەندەڵی.
دیارە نکۆڵی ناکرێت کە بەرامبەر ئەوانە کۆمەڵێک هەڵسوراوی جدی دوای ڕێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان هەبوون کە رۆڵی باشیان هەبوو تا یەک دوو ساڵی رابردوو کە زیاتر بە شێوەی گروپ کاریان دەکرد.
وە چەندین بۆنەو چالاکیان ئەنجامدەدا بە تایبەتی لە کاتی یادی هەشتی مارس و رۆژی جیهانی توندوتیژی، بەڵام بە داخەوە ئەوەی ٢-٣ ساڵیکە ئەوانێش بی دەنگن نازانم هۆکارەکانی چی یە.
ئەوەش بڵێم کە هەتا قەیرانە ئابوری و سیاسییەکان قوڵ بنەوەو دۆخی شەرو پشێوی و ئاژاوە زیاتر بێت زەمینە بۆ چالاکی و جوڵانەوەی ژنانیش کەمتر دەبێتەوە. هەست دەکەم ئەم بارودۆخەی ئەم چەند ساڵەی کوردستان زیاتر کاریگەری سەلبی لەسەر ژنان و مافەکانیان وەک هەموو بەشەکانی تری کۆمەڵگە داناوە.
ئومیدەوارم هەڵسوراوانی جدی و راستەقینەکانی مافەکانی ژنان لە کوردستان بەتایبەتی ئیرادەی خویان بخەنەوە گەرو بێنەوە مەیدان بۆ شڵەقانی ئەم دۆخە چەق بەستوە سیاسی و کۆمەڵایەتییە کە هەمووی بە پلەی یەکەم فشارەکانی لەسەر ژنان و مناڵانە…
نیان عەلی: پیاوێک بەڕەزامەندی خۆی دەبێت بەجەنگاوەر، چەکدارە یان دەکوژێت یان دەکوژرێت، بەڵام لەپەلاماری هێرشەکاندا ژنان بەدیل ئەگیرێن ئەکوژرێن ئەفرۆشرێن دەستدرێژیان ئەکرێتە سەر !
بۆپێشەوە: بێ موچەیی و باری ئابوری لەسەر کۆمەڵگە، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان هەیە؟
نیان عەلی: شەڕو ماڵوێرانی و قەیرانی ئابوری کۆمەڵێ کاریگەری زۆر خراپی بۆ سەرجەم چین و توێژەکانی کومەڵگەی عێراق بەتایبەتی کوردستان دروستکردوە، کە داڕمانی بەها مرۆیی یەکانن، خێزان بەژن و پیاو و مناڵەوە باجی زۆر گەورە ئەدات ڕۆژانە؛ بەتایبەتی ژنان قوربانی یەکەمی جەنگن، پیاوێک بەڕەزامەندی خۆی دەبێت بەجەنگاوەر، چەکدارە یان دەکوژێت یان دەکوژرێت، بەڵام لەپەلاماری هێرشەکاندا ژنان بەدیل ئەگیرێن ئەکوژرێن ئەفرۆشرێن دەستدرێژیان ئەکرێتە سەر، بۆمبڕێژ ئەکرێن ملکەچی سەدەها ئەشکەنجەو ئازارئەکرێن، کوڕو هاوسەریان دەکوژرێت بەرپرسیارێتی کومەڵێ مناڵی ڕەش و ڕووت و بێ لانەیان ئەکەوێتە ئەستۆ، نە خاوەن کاروپیشەن نەبژێوی ژیانیان دەست ئەکەوێت بەوڕۆحیەتە بریندارکراوەوە ئەکەونە بازاڕی لەشفرۆشییەوە. بەداخەوە دەکەونە دەست بازرگان و سیاسەتمەدارو دەسەڵاتدارەوە وە یان کەسانی ئاسایی بێ ڕەحمانە گرتەی ڤیدیۆو وێنەی نەشیاویان بڵاودەکەنەوەو ڕووبەڕووی مەرگیان دەکەنەوە هەر وەک ئەو گرتە ڤیدیۆیەی لەڕاگەیاندنەکاندا بینرا کە سەرپێچییەکی زۆرئاشکرای یاسایی بوو بەوشەی نەشیاو پرسیاریان لێدەکراو بێ گوێدان بە کەرامەتی ئینسانیان کەتەنانەت یاسا کەموکوڕەکەی باری کەسێتی عێراقیش ڕێ بەوەنادات لێپرسینەوە یاسایییەکان ئاشکرابکرێت، کە دڵنیام وێنەگرەکەو ئەوکەسەی پرسیارەکان دەکات بێ لێپێچینەوە و سزادانیان مەسەلەکە بەهەڵواسراوی وون ئەکرێت وەک هەمووکێشەکانی تر، کەدواتر دەنگۆی ئەوە بڵاوبۆوە یەکێک لەمێرد مناڵەکانی ناوگرتە ڤیدیۆکە لەژێرفشاردا خۆی کوشتووە، ئەوبنکەی پۆلیسە خوڵقێنەری حاڵەتێکی خۆکوشتن بوو لەجیاتی ئەوەی پەناگەو چاکسازبێت، من لەش کڕین و فرۆشتن بەتەواوی ڕەت ئەکەمەوەو دژی ئەم کارە قێزەونەم وە احساساتی انسان زۆر گران بەهاترە لەبەرامبەر بڕێک پارەدا، بەڵام ئەم دیاردەیە هەیەو لەزیادبووندایە، یەک لەهۆکارەکان نەمانی دڵنیایی و توندوتۆڵی خێزانەکان بەیەکەوەیە، وئاوارەبوونیانە، وە نزمی ئاستی ڕۆشنبیری هەر دوولایەن بەکەلتورێکی بارگاوی بەفکری دواکەوتویی و خورافە وداعشی کەپیاوەکان وا پەروەردەکراون کە جەستەش وەک کاڵاکانی ڕۆژانە دەکردرێت ژن وەسیلەی چێژ وەرگرتنە وە ژنەکانیش بەکلتورێکی دواکەوتو وا پەروەردەکراون کە خاوەنی عەزیمەتی انسانی خۆیان نەبن و کە تواناو مێشکیان بخەنە کاروتاکی بەرهەم هێن بن بەپێویستی بزانن کە خاوەن کارو پیشەو دەرامەتی خۆیان .
بۆپێشەوە: لەکوردستاندا دەیان رێکخراوەی ژنان هەن کە بانگەشەی بەرگری لەمافەکانی ژنان دەکەن، کەچی ستەم و نابەرابەری و بێمافی ژنان لەزیادبووندایە، بۆچوونتان لەسەر ئەوە چییە؟
نیان عەلی: سەبارەت بەبوونی ڕێکخراوی زۆری ژنان و زیادبوونی غەدرو ستەم و بێ مافی ژنان بەڕای من بوونی ژن لەپلەو پۆستی باڵاو زۆربوونی چالاکوانی ژنان ئەمانە تاڕادەیەک باشە و هێڵی ڕاست و چەپ ناهێنرێت بەکاری ڕێکخراوی ژناندا، وە من ستایش و دەستخۆشی بچوکترین تا گەورەترین کاریان دەکەم، لەڕابردوودا باشبووە، بەڵام بوونی ژن لەپلەوپۆستی باڵا ئەوکاریگەرییە بەهێزەی نییە چونکە پۆست بەپێی ڕێنمایی وپەیڕەوی یاسای ئەو جێگەیە بەڕێوەئەچێت نەک بەکۆششی تایبەتی کەسێک، لای من گرنگە ڕێنمایی بەڕێوەبردنی دام و دەزگاکان خزمەت بە هەر دوو ڕەگەز بکەن، چۆنێتی ژیانکردن ئاسان بکەن وەخۆشگوزەرانی بۆ هەردوو ڕەگەز دابین بکەن، وە ڕێکخراوی ژنان لەساڵانی زۆر پێشوو کۆمەڵێ کاری باشیان کردوە، بەڵام لەم ئێستادا دەبێ جوابدەرەوە بن بەپێویستییەکانی سەردەم نەک تەرکیزیان لەسەر دروشمی بۆنەکان بێت زۆر ڕۆتین کاربکەن. دەبوایە شێوازی کارو بەرنامەیان ئیشکردن بێت لەسەرهەردوو ڕەگەز لەڕووی ڕۆشنبیرکردنەوە یان پەیداکردنی هەلی کارەوە یان فشار خستنە سەرحیزبەکانیان وە سەر حوکمەت کەیاسای باری کەسێتی بگۆڕێت بەوجۆرەی لەخزمەتی ئینسان و بەتایبەتی ژناندا بێت. بەسود وەرگرتن لەوهەزارەها دەرچوەی کۆلیج و تایبەتمەندێتی جیاواز کە پڕۆگرامێک دانێن وەزارەتی پەروەردە بەفشار ڕازی بکەن کەلەخوێندنگاکاندا بخوێنرێت. بەوانە کچان کوڕان فێر بکرێن چۆن گفتوگۆی هێمنانە بکەن چۆن دۆست بن مامەڵەیان ئاسایی بێت بەیەکەوەوە، بە ڕۆشنبیری مامەڵەکردنیان لەگەڵ یەکتر فێر بکرێت، لەم قەیرانەدا ڕێکخراوی ژنان دەبوایە هێزی فشاربن لەسەرحوکمەت وەپڕۆپۆزەڵ بۆ هەلی کار بۆ ژنان بخەنەبەردەست، حکومەت حیزب ڕێکخراو کاتێک دەبنە ئومێد بۆ خەڵک کەژیان و دەرامەت و ئاسایش دابین بکات، خەڵک ئیشی بەدروشم و نامیلکەی چاپکراو کۆڕی شیعری نییە لەم بێ نانی و ماڵوێرانی یەدا، تائێستا ڕێکخراوی ژنان نەیتوانیوە ئەو مەفهومە لەمێشکی پیاوی کوردا بسڕێتەوە کە ئەوان ژنان و پیاوان ناخەنە سەنگەرەوە هانیان نادەن لەیەک ئەوەندە تەرکیزیان تەنها لەسەر ڕەگەزی مێ بوو نیو ئەوەندە هەنگاویان نەنا پیاوان و ژنان بگەیەننەوە بەیەک و توندی لەنێوانیاندا کپ بکەنەوە، ئەوەشمان بیرنەچێت لەکوردستاندا دووحیزبی دەسەڵاتدار هەن کەبڕیاردەرن لەسەرپێدانی مۆڵەتی کاروپێدانی بودجەو یارمەتی ماددی بە ڕێکخراوەکانی ژنان، کەخۆیان پەیڕەو بەرنامەو مەبدەئیان لەخزمەت ژناندا نییە دۆستی ژنان نین خۆیان پیاوسالارن ویەکسانیخوازنین بۆیە ڕێکخراوەکانیشیان لەبەرژەوندی ئەودوو حیزبەو حیزبەکانی تریشن کە بنکەو بارەگایان هەیه، هەرچەندە پاشکۆیی خۆی نایەکسانی یە، بەڵام هەرپاشکۆش بن هی حیزبێکی ڕادیکاڵی پێشکەوتوخوازی یەکسانی خوازبن ئەوکات لەوانەیە کاری بەرچاوترو سودمەندتر بکرایە، پێشان چەند لانەوخانەو سەنتەرو پاناگەیەک هەبوو کەژنەکان ڕووبەڕووی مەرگ و توندوتیژی دەبوونەوە ڕوویان تێ ئەکرد ئێستا لەم قەیرانەدا ئەوانیش نەمان، بۆیە گەر وابڕوات ڕێکخراوەکانی ژنان دەبێتە ڕۆتین خانەو مۆزەخانە گەرجواب دەرەوە بەپێویستی یەسەردەمی یەکانی ژنان نەبن…
ئاڵا فەرەج: ئیهانەکردن بە ژنان و سووکایەتی کردن بە کەراماتیان بۆتە کەیسی رۆژانەی ژنان، ناموس و شەرەفی ژنان بۆتە خودا وخۆ ئەگەر نەتبێت کافریت و ئەچیتە ریزی کوشتنی ناموسییەوە!
بۆ پێشەوە: بەهۆی ژیانی دۆزەخی لە خێزان و کۆمەڵگەدا، زۆرێک لە ژنان لە رێگای خۆ خنکاندن یان خۆسوتاندن، کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن، هۆکاری دەستبردنی ژنان بۆ ئەم خۆسوتاندن و خۆکوژییە، بۆچی دەگێرنەوە؟ دەبێ چ بکرێت بۆ بەرگرتن و کۆتایی هێنان بەو دیاردەیە؟
ئاڵا فەرەج: ئەگەر بمانەوێت بە شێوەیەکی واقیع بینیانە بڕوانینە ئەو دۆزەخەی بۆ خەڵکییان دروستکردوە بۆ ژنان بۆ پیاوان مناڵان و گەنجانێک کە لە سەرەتاییترین مافی ئینسانی بێ بەشکراون، بەتایبەتی هەل و مەرجی ژیان و گوزەرانی ئێستای خەڵک بە جۆرێکە کە زۆر جار ئەبینین خێزانەکە بە ژن و پیاوەکەوە کۆتایی بە تەمەنی ناسکی خۆیان دێنن، بێکاری و ژیانی ژێرهەژاری و نەبوونی هیچ چەشنە بیمەیەکی بێکاری وخزمەتگوزارییەک وای کردوە بەشێوەیەکی گشتی خیزانەکان ژیانێکی هێجگار نالەبار بەسەربەرن سەرەرای ئەوەی کە کۆمەڵگەیان بەرەو ژیانی بێهیوایی بردوە گەنجان وە بە تایبەتی ژنان هیچ چەشنە ماف و ئازادیەکییان نییە، بەڵکو حیزبە دەسەڵاتدارەکانی کوردستان لە ژێر ناوی بزووتنەوەی کوردایەتیدا دەستی رەشی دەسەڵاتیان زاڵ وزاڵمتر ڕووبەرووی خەڵکی کردۆتەوە ئەمانە وەک ڤایرۆس کۆمەڵگەیان تووشی ئیفلیجی کردوە بە بێکارکردن و کوشتنی ئینەرجی گەنجانەوە ناوەستن و بەس، بەڵکو بە تێکەڵەی ناسیۆنالیزم و ئیسلام سەرجەم کۆمەڵگەیان بۆ چەندین ساڵ بەرەو دواوە بردوە.
جگە لەوەی لە فەرهەنگی کوردایەتیدا جێگاو ڕێگای ژن ئەوەندە لە خوارەوەیە تا ئەو ڕادەیەی ژن وەک ئامرازی سێکس و پاراستنی سێکسی ژن لەلایەن مێردەوەو پاراستنی نامووسی ژن لەلایەن باوک و براو مێردەوە، لەکەداربوونی ئەم نامووسە ئەنجامەکەی کوشتن و ئەتککردنی ژنانە!ئەمەیە فەرهەنگی کوردەواری کە پرە لە خورافاتی دینی و نەریت و باوە رزیوەکان! لە فەرهەنگی کوردەواری پیاوسالاریدا، پیاو بریاردەرە لە ژیانی خێزانداو کەمترین بەرپرسە لە گەورەکردنی مناڵدا! سەرەڕای ئەوەی ئەم فەرهەنگە وای کردوە ژنان بە وێنەی کەسایەتی بەهێز وپر ئیرادە دەرنەکەون کە ئەوەش بەمەبەستی راگرتنی سیستەمی باوی ئێستای دەسەڵاتدارانی ناسیۆنالیزمە، کە سەرتاپای سیستەمی خیڵەکی و پیاوسالاری و حوکمی بنەماڵە زاڵە. ئەگەر باسی فەرهەنگی کوردەواری بکەین، بروا ناکەم لە قاموسی زمانەوانی وڵاتانی تردا هیچ فەرهەنگێک هەبێت بە وینەی فەرهەنگی کوردایەتی دواکەوتوو بوونی هەبێت، هەر لە مەسەلەی ژنانەوە تا پیاوان و مناڵانیش یەک پارچە تەوهین ئامێزە بە ژنان کە ئەمە کاریگەری گەورە لەسەر کەسایەتی ئینسانەکان دائەنێت و بێ بروابەخۆ بوون دێنێتە ئاستێکەوە کە بە ئاسانی پەنا بۆ لەناوبردن و ئاگر لە جەستە بەردان ئاسانتر بێت تا ئەو ژیانەی لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە بۆی دیاریکراوە.
ئەوەندەی پەیوەندی هەیە بەوەی چۆن رێگری لە روودانی خۆکوشتن و خۆسووتاندیانەوە بەندە، بە فشار و نواندنی هێزی خەڵکانێک ئەکرێت کە تینووی ژیانێکی شایستەی ئینسانن، فشاری ئەم هێزە بۆ سەر دەسەڵاتی گەندەڵ، هێرش بۆ سەر یەک بەیەکی فەرهەنگی دواکەوتوی خێڵەکیانەی هەموو حیزبە دەسەلاتدارەکان و بەسەرخستنی خەبات و چالاکی ئەو بزووتنەوە و لایەنانە مەیسەر ئەکرێت کە مەسەلەی ژنان وەک کێشەیەکی کۆمەڵگە چارەسەر ئەکەن نەوەک مەسەلەیەک کە مامەڵە وسات و سەودای پێبکرێت.
بۆپێشەوە: هەموو بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان، لەوانە بزوتنەوەی ناسیونالیستی و کوردایەتی تا دەگاتە بزوتنەوەی دواکەتووی ئیسلامی… خاوەنی رێكخراوەی ژنانی سەر بە بزوتنەوەکەی خۆیانن، هۆکار چییە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، رێکخراوێکی بۆ بەرگری لە ماف و ویستەکانی ژنان نییە؟ سەرباری بوونی دەیان رابەرو هەڵسوراوی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، هۆکار چییە، بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، ریكخراوەیەکیان نییە، بۆ بەرگری لە ژنان و مافەکانیان؟
ئاڵا فەرەج: بەرای من ئەوە گرنگ نییە ژنان چەند رێکخراویان لە لایەن حیزبەکانەوە بۆ دروست کراوە، بەڵکو ئەوە گرنگە کە چەندێک زەمینە سازکراوە بۆئەوەی ژنان خۆیان رێکخراوەی راستەقینەی بەدەستهێنانی مافە ئینسانیەکانیان دروست بکەن؛ دروستکردنی رێکخراوی ژنان لە لایەن حیزبەکانەوە بۆ ژنان ئیرادە کەمکردنەوەی توانایی ژنانە بۆ گەیشتن بە داواکارییەکان؛ ئەگەر ژنان لەهەل ومەرجێکدا ژیان بکەن ئازادی رێکخراو بوون هەبێت، ئەو کات ئەتوانن بە شێوازی جۆراوجۆر کۆر و کۆمەڵی جیا جیایان هەبێت، وە لە شوینی کار لەگەڵ پیاوانی ئازادیخوازو هاوشانیدا پێکەوە بجەنگن دژی بەکۆیلەکردن و چەوساندنەوەی ژنان خەبات بکەن و رێکخراوی راستەقینەی خۆیان دروست بکەن.
ئەو رێکخراوانەی ژنان کە زۆر جاری وا هەبووە ئەگەر ناچارکرابن کەیسێکی ژنان وەربگرن نەیانتوانیوە داڵدەی ژیانی ژنان بدەن وبیانپارێزن و کەمێک لە ئازارەکانیان کەم بکەنەوە، بەڵکو بە پێچەوانەوە پەنایان بردۆتە بەر دواکەوتووترین رێگە وەک ئەوەی کە بە رێگە عەشایەریەکان ژنانیان تەسلیمی کەس وکاریان کردۆتەوە و بەمەش ژنەکە کوژراوە، ئەگەر حیزبێک عەشایەر بێت وەک حیزبە دەسەڵاتدارەکان، بزووتنەوە و حیزبەکەی داوای رێکخراوی عەشایەری بۆ ژنان ئەکات ئەمەش زەرەرێکی گەورە ئەدات لە بەرەوپێشچوونی بزووتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان!
بەداخەوە زیاتر لە ٢٥ ساڵە حیزبە دەسەڵاتدارەکان رێکخراوی جۆراوجۆریان بەناوی رێکخراوی ژنانەوە دروستکردوە، بەلام رۆژ بەرۆژ ژمارەی قوربانیانی دەستی فەرهەنگە دواکەوتواکان لە زیادبووندایە، ئیهانەکردن بە ژنان و سووکایەتی کردن بە کەراماتیان بۆتە کەیسی رۆژانەی ژنان، ناموس و شەرەفی ژنان بۆتە خودا وخۆ ئەگەر نەتبێت کافریت و ئەچیتە ریزی کوشتنی ناموسییەوە! بۆیە ئەبێت ژنان بزانن کام رێکخراو و کام رێگە لەم کۆیلایەتیە رزگاریان ئەکات!
مێژووی چەپ و بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە کوردستانی عێراق بە تایبەتی لە ساڵانی نەوەدەکاندا ئەوەی تۆمار کردوە کە دەیان هەڵسوراوی بزووتنەوەی یەکسانیخوازی دژی ئەم سیما و کارکردە ناشیرینانەی ئیسلام وناسیۆنالستەکان خەباتمان کردوەو ئەوکات ئەوە کاری شەوو رۆژانەمان بوو! ئەو کات ترسی ئەم حیزبانە لە کۆمۆنیزم زۆر لەوە گەورەتر بوو کە من لێرەدا باسی ئەکەم! کاری ئەوکاتەی بزووتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان بزووتنەوەیەکی گەورەی کۆمۆنیستی جوڵێنەری بوو، هەلومەرجی ئێستا بە جۆرێک گۆراوە کە ئەتوانم بڵێم پەرش وبڵاوی هەریەک لە هەڵسوراوانی ئەم بزووتنەوەیە وکارکردن و رۆڵی هۆکارە بابەتی و جیهانییەکان لە دژی مافە جیهانیەکانی ژنان و هەروەها ئاسۆ و میکانیزمی کاری ئەم بزووتنەوەیە و دیدگا جیاوازەکان وای کردوە کە ئەم هێزە رادیکاڵەی کۆمەڵگە نەیتوانیوە لە ئێستادا ژنان خاوەنی رێکخراوەی راستەقینەی خۆیان بن، کە ئەمە کارێکە کە بە مشوور خۆران و بەخەمەوە بوونی کادران و رابەرانی ئەم بزووتنەوەیە وە ئەکرێت وە ئەمە هەرگیز کارێکی نا مومکین نییە!
مریەم عبدالرەحمان: دەبێ ژنان بەهاوپشتی و هاوئاهەنگی لەگەڵ پیاوانی پێشکەوتنخواز شیعاری” جیایی دین لە دام و دەزگای دەوڵەت” بەرز بکەنەوە و بۆی تێکۆشن.
بۆپێشەوە: سەرباری پێشکەوتنی کۆمەڵگە و چوونە سەری ئاستی چاوەڕوانیەکانی تاک و کۆمەڵگە، کەچی توندوتیژی لە دژی ژنان، نەک کەم ناکات، بەڵکە دەتوانین بڵێین زیادی کردووە. هۆکاری ئەمە چیە؟
مریەم عبدولرەحمان: پێوانەی پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی و ڕادەی بەرزبوونەوەی ئاستی ژیانی هەموو کۆمەڵگەیەک پەیوەستە بەڕاددەی دابینکردن و پاراستنی مافەکانی ژنان. تەنها سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵاتەکان دەتوانن بەر بە توندوتیژی بەرامبەر ژنان بگرن.
سیستەمی سەرمایەداری بنەما ئایینی و کەلتووری دواکەوتووانە و ناسیۆنالیستی لەخۆ دەگرێت، کە سەرچاوەیەکن بۆ توندوتیژی دژ بە ژنان، وە پشتدەبەستێ بەیاسایەک کە بنەماکەی ئەو بیروبۆچوونە دواکەوتووانەن.
تاوەکو ئێستا لە هەموو وڵاتانی جیهان توندوتیژی دژی ژنان بەردەوامە. لەهەر وڵاتە بەجۆرێک و لە ئاستێک مافی ژنان پێشێل دەکرێت. بە نموونە لە وڵاتە بەناو پێشکەوتووەکانی ڕۆژئاوا، تاوەکو ئێستا جیاوازی دەبینرێت لە کرێی ژنان و پیاواندا لە بەرامبەر کاری یەکسان. لە شوێنی کار بەردەوام ژن بەرەوڕووی توندوتیژی دەبێتەوە و بەردەوام هەست بەئەرکێکی زیاتر دەکات. لەسیستەمی سەرمایەداری ئەو وڵاتانە بەردەوام ژنان تووشی تووندوتیژی لە جۆری تووندوتیژی سێکسی و توندوتیژی سوکایەتی لەکاتی قسە کردندا دەبنەوە. لە وڵاتانی ئیسلام و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، بەتایبەت بەحوکمی باڵادەستی ئایین لەناوچەکەدا، کە لەپرسیاری دووەمدا دەچمە سەر ڕۆشنکردنەوەکەی، بە شێوەیەکی زۆر بەرچاو و ڕۆژانە ژنان دەبنە قوربانی ئەم یاسایانە. لە کوردستانیشدا ساڵ بە ساڵ ڕێژەی هەموو جۆرەکانی توندوتیژی تا دەگات بە کوشتن زیاتر دەبێت لەژێر دەسەڵاتی هەردوو حزبی دەسەڵاتداری پارتی و یەکێتی و هێزە ئیسلامیەکانەوە، کە بە درێژایی ٢٧ ساڵی حوکمڕانیان، کە هەرخۆی هیچ یاسایەک پەیڕەو ناکرێ بەگشتی و بەتایبەتیش یاسای پاراستنی مافی ژنان پەیڕەو ناکرێت. زیادبوونی توندوتیژی بەرامبەر ژنان هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی شەڕو نائارامی و ناجێگیری لەناوچەکە، کە ژنان و منداڵان قوربانی یەکەمن لە شەڕەکان. بۆ نموونە لەکاتی داگیرکردنی شەنگال ژنان بەرەنگاری زۆرترین توندوتیژی بوونەوە، لە دەستدرێژیکردنی جنسی. جگە لەوەی بوونی شەڕ لە هەر ناوچەیەک کەقەیرانی ئابووری بەدوای خۆیدا دێنێ ژنان دوبارە زەرەمەندی یەکەم دەبن، بەحوکمی زیادبوونی توندوتیژی کۆمەڵایەتی و کێشەی خێزان. لە ئەنجامی ئەو توندوتیژیانە لە هەموو وڵاتانی جیهان ژنان لە ٢٥ی نۆڤەمبەردا دەڕژێنە سەر شەقامەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان. ئەوەش هەنگاوێکە بۆ وەستانەوەی ژنان بەرامبەر توندوتیژی و خۆڕێکخستنی ڕیزەکانیان.
ژنان بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی خۆیان دەبێت ڕێکخراوبن، دەبێت ڕووبەڕووی هەموو ئەو نا دادپەروەریەی لە کۆمەڵگە لە بەرامبەریان دەکرێت بوەستنەوە.
بۆپێشەوە: حزب و رێکخراوە ئیسلامیەکان وئایین بەگشتی، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان و مافەکانیان هەیە؟
مریەم عبدالرحمان: ئەگەر سەرنجێک بەمێژووی ئایین بەگشتیدا بخشێنینەوە، زۆر بەڕوونی دەردەکەوێت کە ئایین بۆچی دامەزراوە و دروستکراوە. ئایین کاری بنەڕەتی ڕێکخۆشکردن و ئاسانکاریی بووە بۆ دەسەڵاتداران بۆئەوەی هەرچی ئاسانتر خەڵک دەستەمۆ و گوێڕایەڵ بکەن بۆدەسەڵات. حیزب و ڕێکخراوەکانیش بەتایبەت لە ئێستادا وەک ئامرازێک هەمان کاردەکەن. ئەوەی سەرەوە بۆ کۆمەڵگە بەگشتی ڕاستە. بەڵام سەبارەت بە ژنان و خەڵکی هەژار و زەحمەتکێش ئەوە تایبەتیترە و زیاتر کاری کردوە بەدڵنیایەوە بەلایەنە سلبیەکەی. من دەمەوێت تیشک زیاتر بخەمە سەر ئایینی ئیسلام چونکە لە کوردستان و عێراق و ناوچەکە، ئیسلام بۆتە بەشێک لە کەلتووری باوی دەسەڵات و کۆمەڵگە. دەسەڵاتداران لەڕێگەی دەستور ویاسا و ڕێسایەک کە بنەما سەرەکی بڕگەکانی لەسەر سەوابتی ئیسلام داڕێژراوە. سەوابتی ئیسلامیش جگە لە بێمافی و بێبەشکردن و سەرکوتی ژنان، هیچی دیکەی تێدا نییە. بەنموونە؛ چاوێک بەکاری ئەو ڕێکخراو و حیزبە ئیسلامی و بانگخوازەکانیدا بگێڕین لە کوردستان و و عێراق و وڵاتە ئیسلامی و عەرەبیەکان، دەبینین؛
- ژنان بەکەم عەقڵ و پلە دووی کۆمەڵگە ئەژمار دەکرێن!
- لە یاساکانی باری کەسێتی( احوال الشخصیة) دەبینین (ڕێگەی پیاوان دەدات کە ٤ ژنیان هەبێت، مافی جیابوونەوە و تەڵاق دەدا بەپیاوان، بەتەنیا چوونە دەرەوەی ژنان بەبێ وەلی ئەمر لەژن دەسەننەوە، تەنانەت لە عەرەبستانی سعودی لە ساڵی پارەوە ڕێگا دراوە بەژنان شوفێری بکەن، لێدان و سوکایەتی پێکردن بەژن، مافی سەرپەرشتی منداڵ دوای جیابوونەوەی لێ سەندراوەتەوە، لەئێرانی جمهوری ئیسلامی حیجابی ئیجباری سەپێندراوە…هتد).
- بەستنەوەی شەرەف و کەرامەتی خێزان و خێڵ و عەشیرەت بە ئەندامی سێکسی ژنەوە!
- پەرلەمانی عێراق ساڵی پار یاسای بەشودانی کچی ٩ساڵەی پەسەند کرد!
- هەموو جۆرەکانی توندوتیژی تاڕادەی کوشتن لە بەرامبەر ژنان لەژێر پاساوی پاراستنی شەرەف!
ئەمانەی سەرەوە بەشێکن لەو مەینەت و بێمافیەی ژنان کە ئایینی بەگشتی و ئیسلام لەڕێگەی مزگەوت و مەلاو بانگخواز و ئەزهەر و حیزب و ڕێکخراوەکانی خوشکانی موسوڵمان و خانمان… بەدیاری بۆژنانیان هێناوە. ئەگەر لەو نموونە کورتانەوە بڕوانینە هەلومەرجی کۆمەڵایەتی و کەسایەتی ژنان، دیارە لەو بێمافی و دواکەوتووییەی کەبەسەر ژنانیان هێناوە زیاتر چاوەڕوان ناکرێت. لەکاتێکدا” پێوانەی پێشکەوتنی هەرکۆمەڵگەیەک، پەیوەستە بەئاستی پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی و جێگەوڕێگەی ژنان لەبەرهەم هێنانی ئەو کۆمەڵگەیەدا”.
بۆیە بەڕای من دەبێ دەستی ئایین کۆتا بکرێت لەبەڕێوەبردنی کۆمەڵگە. هەربۆیە دەبێ ژنان بەهاوپشتی و هاوئاهەنگی لەگەڵ پیاوانی پێشکەوتنخواز شیعاری” جیایی دین لە دام و دەزگای دەوڵەت” بەرز بکەنەوە و بۆی تێکۆشن. بۆئەوەی ئایین لە خوێندن و پەروەردە و سەرجەم فەرمانگەکان و شوێنە گشتیەکان نەخوێندرێت و پیادە نەکرێت. ئایین ببێتە کارێکی شەخسی و بچێتەوە حوجرەی مزگەوتەکان. هەروەها دەسەڵاتیش لە مەلا و شێخ و پیاوی ئایینی بسەندرێتەوە. دەستور و یاساکانش بەتەواوی لە کاریگەری ئایین پاکبکرێنەوە.
بەهار مونزیر: لە کوردستانی عێراق دەسەڵاتێک هەرێم بەڕێوە دەبات کە جێگەی بۆ ژن نییە، مێژووی وەک خۆیان دەڵێن شاخ و شار نێرینەیە، واتە کاتێ بیر لە حزبی کوردی دەکەیتەوە هەمیشە پیاوسالاریت بیردێتەوە نەك ژن و بەشداری ژن لە بڕیاردان!
بۆپێشەوە: حزب و رێکخراوە ئیسلامیەکان و دین بەگشتی، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان و مافەکانیان هەیە؟
بەهار مونزیر: باسێكی مێژووی پێوستە بۆ وەڵام دانەوەی ئەم پرسیارە
سەرهەڵدان و دروست بوونی حزب و ڕیکخراوە ئیسلامیەکان لە کوردستان دەگەڕیتەوە بۆ دوای ڕاپەڕینی ساڵی ٩١، وە ئەوەش ئاشکرایە کە پێش ڕاپەرین بە شێوەی زۆر لاواز گوێمان لەوە دەبوو کە حزبی ئیسلامی هەیە، بەڵام جێگەی باس نەبوو وە هیچ کەس لە کوردستان ئەزموونی نەبوو لەگەڵ حزبی ئیسلامی، بەڵام لە دوای ڕاپەرین ئیسلامییەکان لە مەیدانی سیاسی کوردستان دەستیان بە چالاکی کرد بە پشتیوانی وڵاتانی دراوسێ وڵاتانی بەدەسەڵاتی ئیسلامی کە ئەمە بە ئاشکرا لە ناو خەڵك باو بوو کە ئەوان پشتیوانی مادی و مەعنەوی دەکرێن. هەر ئەو کاتەش چۆن مەیدانی سیاسی ئاوەڵا بوو بۆ بزوتنەوەکانی تر هەر واش بۆ ئەوان، سەرەتا بە ناوی ئیغاسەی ئیسلامی و قۆستنەوەی هەلومەرجی ژیانی خەڵكی کوردستان و پشتیوانی ئابوری بۆ خێزانە کەمدەرامەتەکان دەستیان پێکرد بۆ کۆکردنەوەی دەنگی خەڵك لە خۆیان و هێنانی ئەندام و لایەنگر لەو ڕیگەیەوە، توانیان سودی مەعنەوی ببین لەو لایەنەوە، وە ئیعلانکردنی ئەحزاب و ڕیکخراوەکان دەستی پێکرد بە شێوەی جیاواز و لەبەرگی جیاوازدا، بیرمە هەر ئەو کاتە کردنەوەی کۆمەڵێک بازار کە تایبەت بوو بە ژنان دەگەرێتەوە بۆ ئەوان کە ئەمە شتێکی تازە بوو لە کۆمەڵگەی کوردستان، بەڵام لەوەدا سەرکەوتوو نەبوون، دەتوانین بڵێین لێرەدا کە ئەمە سەرەتایەك بوو بۆ جیاکردنەوەی ژن و پیاو لە یەکتر، وە هەروەها بە ئاساییکردنی حجاب و بەرگی ئیسلامی بەتایبەتی دوای ساڵی ٨٨ و ئاوارەبوونی شاری هەڵەبجە بۆ ئێران کە کۆمەڵێک ژن ئیتر بە بەرگی حجابەوە هاتنەوە، دواتریش کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی لەچک و خوێندنی دەرسی ئاینی بۆ منداڵان.
لێرەوە کایگەری راستەوخۆی حزبی و ڕێکخراوەکان دەست پێدەکات هەتا ئێستا کە بە ڕیگەی تر و شێوازی تر ئەویش بەشداری لە پەرلەمان و هەتا بەشداری لە حکومەت هەڵبژاردن و هێنانی کۆمەڵێك ژن وەک هەڵگری دیدی ئایینی لە کوردستان بۆ یەکەم جار .
ئەگەر بمانەوێت لێکدانەوە بۆ کاریگەری ئیسلامیەکان بکەین دەبێت لەوێوە دەست پێبکەین کە ژنانێکی زۆریان کردە باڵاپۆش بە ناوی ئازادی هەڵبژاردنەوە، وە کۆمەڵێک دیدو بۆچوونی دواکەوتوانەیان هێنایە ناو کۆمەڵگەو خەڵکەوە، وەك فرەژنی و کویلەبوونی ژن و بە ئاساییکردنی کردنەوەی ژنان بۆ ماڵەوە بڵاوبوونەوەی بڵاوکراوە، دەست ئاواڵایان بە مزگەوتەکان و قسەکردن لەسەر ئازادی ژن و بەشداری و پۆشین و گوێ رایەڵی ژن بۆ پیاو لە خێزان، ئەمانە هەمووی کاریگەری زۆر بەهێزیان دانا، هەرچەندە کۆمەڵگەی کوردستان تا ئەمرۆ هەر دەتوانین بڵێین کۆمەڵگەیەکی مەدەنییە لە زۆر ڕوەوە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا زۆر بە ئاشکرا کاریگەرییە نەرێنیەکان بەتەواوی دیارە بەسەر شانی ژنانەوە …
بۆپێشەوە: لە کانتۆنەکانی کۆبانێ و جزیرەو عەفرین… یەکسانی ژن و پیاو بەرەسمی ناسراوە، هۆکار چییە دوای ٢٧ ساڵ دەسەڵاتی حزبەکانی کوردستانی عێراق، مافی یەکسانی ژن و پیاو بەرەسمی ناناسن؟
بەهار مونزیر: دوو کۆمەڵگەی نزیك و جیاواز لەیەک، ئەوەش لەوەوە هاتووە کە لە کوردستانی عێراق دەسەڵاتێک هەرێم بەڕێوە دەبات کە جێگەی بۆ ژن نییە وە هەر نەشی بووە بە فعلی، مێژووی وەک خۆیان دەڵێن شاخ و شار نێرینەیە، واتە کاتێ بیر لە حزبی کوردی دەکەیتەوە هەمیشە پیاوسالاری بیردێتەوە نەك ژن و بەشداری ژن لە بڕیاردان و سەرکردایەتی ئەمە لە دیکۆمەنتی نوسراو لە توێژینەوەی ڕیکخراوی خەڵك بۆ گەشەپێدان لە سالێ ٢٠١٥ دا بە ڕیژە ٢٪هەیە. بەڵام لە کانتۆنەکانی جزیرەو کۆبانی و عفرین کاتی باس لە سیاسەت و بەرگری دەکرێت راستەوخۆ بیرمان بۆ لای بەشداری چالاکی ژنان دەچێت، دیارە ئەو هێزە سیاسیەی لەوێ دەسەڵاتی هەیە تا رادەیەکی زۆر بڕوای بە یەکسانی ژن و پیاو هەیە و مافی ژن بەفەرمی دەناسێ، وای داناوە کە ژن دەبێت لە هەموو جومگە گرنگەکانی بەڕێوەبردندا، رۆڵی هەبێت… بەم هۆکارە ئاساییە لەوی یاسای یەکسانی ژن و پیاو پەیرەو دەکرێت و فرەژنی نایەکسانی لە وەرەسەو کۆمەڵێک یاسای گرنگدا لابراوە.
بۆپێشەوە: رۆڵی ژنان، لە کۆمەڵگەی کوردستاندا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
لە هەر وڵاتێکی دونیا ژن هەلی بۆ ڕەخسابێت ئەوا بە دڵنیایەوە ڕۆڵی ژن بەرچاو دەبێت و لە هەموو کایە جیاوازەکاندا. ژن وڵات بەڕێوە دەبات و جێگەو ڕیگەی کۆمەڵایەتی لە ئاستێکی باشدایە، زۆر جار ئەو بەراوردە دەێتە پێشەوە لە نێوان وڵاتانی دواکەوتوو وڵاتانی پێشکەتوو کە ژن جیاوازی لە ڕۆڵ و جوڵەیدا هەیە، ئەمە بە جیا لەوەی کە ژنانی ڕۆژئاوا خەباتی بەردەوامیان هەیە بۆ باشکردنی ژیانی ژنان و ڕەخساندنی هەلی باش بۆیان، لەگەڵ ئەو هەموو پێشکەوتنەشدا، بەڵام هەر هێشتا تەرازوەکە زۆر لاسەنگە لەنیوان ژن و پیاو، ئەگەر بیینەوە باسی هەرێم ئەوا دەبینین ڕۆڵی ژن لە ماڵەوەیە نەک بەڕێوبردنی کۆمەڵگە، بە جیا لە ڕیژەیەکی کەمی ژنان نەبێت کە بەشدارن و خۆیان بڕیاردەرن، بەشە زۆرەکەی ئەم کۆمەڵگەیە هیچ بەدەستن، پەراویز دەخرێن و سوکایەتی و کوشتن، زیادبوونی بازرگانی بە ژنان و منداڵان و هاوسەرگیری پێش وەخت و خۆسوتاندن ڕێگرە لەبەردەم هاتنە مەیدانی ژنان، وە ئەمەش دەگەڕیتەوە بۆ نەبوونی خەمخۆرانی واقعی دۆزی ژن لە کوردستان. کاتێ چین و توێژێك بزوتنەوەیەکی ڕێکخراوی نەبوو، زیندو نەبوو لەمە باشتر نابێت کە هەیە، لەبەرئەوە زۆر باشترە بڵێین کە چاوەڕانی بۆ ڕۆڵی تۆکمەی ژن خەو و خەیاڵ دەردەچێت. دەورو ڕوڵی ژن وابەستەیە بە جێگەو ڕیگایەوە سەرەتا لە کۆمەڵگە دواتر لە کایەکانی تردا، تا ژن و پیاو لە کۆمەڵگەدا وەك ئێستا جیا بکریتەوە و پیاوان خاوەن بریارە گرنگەکان بن ئەوە ژن هەناسەی نابێت بۆ هیچ چوونە پێشەوەیەکی کۆمەڵگە، ئێمە ئەگەر باسی ساڵ نەوەتەکان بکەین، دەتوانین ئەو بەراوردە ببینن لەگەڵ ئێستا، شوراکانی ٩١ باشترین بەڵگەن بۆ هەڵسەنگاندنێكی دروست و بوونی ژن لە سیاسەتدا، بەڵام بەهۆی چوونە دواوەی ئەم بزوتنەوەیە کاریگەری نەرینی بەهێز لەسەر ڕۆلی ژن دەبینین. لێرەوە دەمەوێت ئەوە بڵێم رەوتی سیاسی هەر وڵاتێك دەورو کاریگەری تەواو دادەنێت لەسەر بەرەو پێشچوونی پێشکەوتنی ژنان و بوونی ڕۆلیان لە کۆمەڵگە و سیاسەت و ئابوری .
لاوژە جەواد: ئەحزابی ئیسلامی سیاسی هەڵگری پەیامی ڕاستەقینەی ئیسلامن و دەیانەوێت کۆمەڵگە 1400 ساڵ بگەڕێننەوە دواوەو حوکمی شەریعە بسەپێنن، لەم نێوەشدا ژنان قوربانی گەورە دەدەن بەپێی تێڕوانینەکانی بۆ ژن.
بۆپێشەوە: بارودۆخی ئێستای کوردستان بەگشتی، بێ موچەیی و خراپی باری ئابوری لەسەر کۆمەڵگە بەتایبەتی، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان هەیە؟
لاوژە جەواد: سەرەتا سوپاس بۆ بڵاوکراوەی بۆ پێشەوەو گرنگیدانی تایبەتی بە پرسی ژنان.
لەسەرتاسەری جیهان تەنانەت لە کۆمەڵگە پیشکەوتوەکانیشدا کە ژنان بە خەبات بۆ مافەکانیان توانیویانە دەسکەوتی گەورە بەدەستبهێنن لەکاتی قەیرانی سەرمایەداری بارودۆخی خراپی کۆمەڵگەو جەنگەکان قوربانی گەورەن.
بەداخەوە ژنان، منداڵان، بەساڵاچوان و خەڵکی کەم دەرامەت خاڵی لاوازی کۆمەڵگەن، کاتێک کۆمەڵگە بە گشتی ڕوبەڕوی ئەزمە دەبێتەوە ئەم حەلقە لاوازانە ڕوبەڕوی مەترسی و پچران دەبنەوە.
لە کۆمەڵگەی گەورە سالاری و پیاوسالاری، دەسەڵاتداران ئەو فەرماندە بێ ویژدانەن کە لە کاتی شکستهێنان و مەترسیدا ئامادەیە بە جەستەی سەربازەکانی پەناگایەک بۆ خۆی دروست بکات و دواین سەرباز بکاتە تورەکە خاکێک بۆ دەرباز بوونی خۆی، دەسەڵاتدارانی کوردستان بە هەمان نەفەس لەگەڵ کۆمەڵگە هەڵسوکەوت دەکەن، تەنها سامان و کورسیەکانیان پارێزراوبێت، ئاو و کارەبا و سوتەمەنی نییە، با نەبێت. جادە و ڕێگا و بان خراپە، با خراپ بێت. خویندنگە و زانکۆ پەرپوتە، کێشە نییە. دادگا و پۆلیس و ئیداریات کرمی گەندەڵی خواردویەتی، زیادە و ناپێویستن. حورمەت و کەسایەتی بەشی زۆری کۆمەڵگە لە ژێر چەقۆی هێزە ئەمنیەکاندایە و… بەم هەموو کێشەیەوە معاشەکەش چارەک یان هەر نەبێت.
لەم گۆشەیەی جیهان کە ناوی کوردستانی عێراقە سەرجەم دار و بەردی ژیان ڕوخاوە بەسەر خێزاندا، بەتەنها خێزان دەبێت چارەسەر و وەڵامی کۆی پێداویسیتیەکان بداتەوە، لەم دۆخەی ئێستادا جگە لە گروپێکی بچوکی دز و جەردە نەبێت، کێ هەیە ژیانی ئاسایی و ئاسودە بێت.
لەم بارودۆخە زۆر ناهەموارەی ئێستای کوردستان زۆر ئاساییە ئەگەر پیاوێک بچێتەوە ماڵەوە لەڕێگای توندوتیژی جەستەیی یان فشاری دەرونی ڕق و کینەی خۆی بەسەر هاوسەرەکەی، خوشکەکەی یان کچەکەی و منداڵەکانی خاڵیکاتەوە.
ئەوە ژنە ڕۆژانە دەبێت مشوری نان، ئاو، نەوتی زۆپا و سێژەم خواردن و پێداویستی قەڵەم و دەفتەر و کرێی هاتوچۆی منداڵکانی بخوات و لانی کەمی پیداویستیەکانی ڕۆژانەی منداڵەکەی دابین بکات، بەڵام کاتێک دەبینێت ناتوانێت لە ڕۆژێکدا ٥٠٠ دینار بداتە منداڵەکەی، ناتوانێت جل و بەرگ و پیڵاوی گونجاو و شیرو دایبی منداڵەکەی دابین بکات. توشی حاڵەتێکی دەرونی خراپ دەبێت و ویژدانی ئازاری دەدات. کێشەی ئاو و کارەباو خزمەتگوزاریەکانی تر زیاتر لە چارەکە سەدەیەکە بێ چارەسەرە.
ڕێژەیەکی یەکجار زۆر لە ژنان بەتایبەتی لە شارەکان مامۆستا و فەرمانبەرو کرێکارن، ئەمەش هۆکارێک بوو بۆ ئەوەی کە تا ڕادەیەک بتوانن خاوەنی ئابوری سەربەخۆ بن. بۆنمونە ئەم بڕە موچەیەی لە ساڵانی پێشو مانگانە وەریدەگرت دەیتوانی ژیانی خۆیی و منداڵەکانی بە بێ منەت پێ دابین بکات، ئەو سەرچاوەی داهاتە پاڵپشتێک بوو بۆ پاراستنی کەرامەت و حورمەتی ژنان و ناچار نەبوون هەموو جۆرە سوکایەتی و ئیهانەیەک قبوڵ بکەن. لەم دۆخەی ئێستا بەپێی ئەوەی کە کارکردن لە دەرەوە و ناو بازار زیاتر لە تاپۆی پیاواندایە وایکردوە جارێکی تر ژنان لەڕووی ئابوریەوە ژیردەستە بن و ناچاربن هەموو جۆرە توندوتیژی و سوکایەتیەک لەپیناوی مانەوە قبوڵبکەن.
ژنانی کرێکار و پاککردنەوە فشاریکی زۆرتر کەوتۆتە سەریان، ناچارن لە ئوتێل و کارگەکان، لەو کۆگایانەی کە نانی تیری دروستدەکەن، لە چێشتخانەکان، بەتایبەتی شوێنی نانکردن هەقدەست بەپێی ئەوەیە کە چەند کارت کردبێت، فشاری زۆر بۆ خۆیان بهێنن و تاقەت پڕوکێن کار بکەن بەبێ بوونی هیچ مەرجێکی تەندروستی، پاراستنیان لە تەپوتۆز، گەرمای هاوین و سەرمای زستان.
لە چەند ساڵی ڕابردودا دامەزراندن لە شوێنە دەوڵەتیەکان وەستاوەو وە بواری کار لە کەرتی تایبەت بەپێی ئەوەی کە کوردستان وڵاتێکی بەرهەمهێن و بازرگانی نییە زۆر کەمە بەتایبەتی بۆ ڕەگەزی مێ، ئەوەش بۆتە مایەی ئەوەی کە گەنجانێکی یەکجار زۆر بێکاربن و هیچ ئیمکانێکی مالیان نییە، ئیرادە و بڕوا بە خۆ بوون سفرە، زۆربەی گەنجان وەک ئەو چڵە گیا وشکە وان کە هیچ پەیوەندیەکی بە ڕەگ و ڕیشەی خۆیەوە نەماوە و هەر شنەبایەک دەتوانێت هەڵیان داتە زەلکاوەوە، نەبونی دەرامەت و داهات وە ئابوری سەربەخۆ بڕوا بەخۆبون دەکوژێت، ئەگەر پارە و بلێتی تەواوت پێ نییە، دەبێت لە شەمەنەفەری ژیان دابەزیت یان لانیکەم دەست بدەیتە کۆمەڵێک ئیش کە مسافیری ئاسایی نایکات.
من خۆم چەندین جار لە کچانی دەرچوی زانکۆ و پەیمانگاکانم بیستوە کە هەست بە شەرمەزاری دەکەن کە هەموو ژیانیان باوکیان یارمەتی داون تا گەورەبوون و خویندنیان تەواوکردوە، ئێستاش باوکیان یان برایان نانیان بۆ دابین دەکەن.
پەرەسەندنی فرە ژنی و دیاردەی خۆکوژی!
چەندین کچی گەنج بە ناچاری هاوسەرگیری نەخوازراو لەگەڵ پیاوانی گەورە ساڵ دەکەن کە ژنێکی تر یان زیاتریان هەیە. بەداخەوە زۆر کەم باسی ئەم دیاریدەیە دەکرێت. من خۆم هاوینی ساڵی ڕابردوو لەگەڵ کچێکی ٢٢ ساڵ قسەم کرد کە دەسگیرانی هەبوو وە دەسگیرانەکەی دوو هاوسەری تری هەبوو، کاتێک لێم پرسی بۆ ئەم کارەت کرد، لە وەڵامدا وتی” تەنها پارەدارەکان دەتوانن هاوسەرگیری بکەن، ئەوانیش گەنج نین و هاوسەری تریان هەیە، من بەمکارەم دڵخۆش نیم، بەڵام ئیتر خەجاڵەت دەکێشم تاکەی پارەی گیرفانم لە باوکم وەرگرم؟”
لە ئاکام نائومێدی و بێ ئاسۆیی، دیاریدەی کۆچ بەرەو ئەوروپا بەردەوام لە زیادبووندایە، ڕێژەی قوربانیەکانیشمان کەم نیین. بەپێی داب و نەریت یەکەم کوڕان لە پێشەوەن و دووەم کچی خاوەن ڕەوشت بە تەنها نابێت سەفەر بکات، بۆیە پیاوان کوردستان جێدەهێلن و کچان و ژنانمان دەمێننەوەو، ئەمەش دەبێتە هۆکاری ئەوەی کە کچانێکی زۆر نەتوانن بە دڵخوازی خۆیان هاوسەرگیری بکەن، لەبەرئەوەی لە توانجی “قەیرە کچ” ڕزگاریان ببێت خۆیان دەکوژن یان دەبنە ژنی چەندەم.
لە ئاکام جەنگ و ئاوارەیی چەندین دەیەی رابردوو هەزاران ژن و کچ بەهۆی لەدەستدانی هاوسەر و باوک و سەرچاوەی ئابوری، لە هەمان کاتیشدا قات و قڕی ئیشی گونجاو بۆ خەڵکی هەژار وە هەروەها فقدانی بەرپرسیاریەتی دەسەڵات لە بیمەی کۆمەڵایەتی، بۆ دابینکردنی بژێوی ژیان سەدان کچ و ژن کەوتونەتە بازاڕی لەشفرۆشی و بونەتە قوربانی دەستی بازرگانە بەڕێزەکان!!.
بۆپێشەوە: حزب و رێکخراوە ئیسلامیەکان و دین بەگشتی، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژنان و مافەکانیان هەیە؟
لاوژە جەواد: مێژوی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی داستانی کێشمەکێش و بەربەرەکانێ بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکانە، هەر بزوتنەوەیەک لە یەکەم ڕۆژی دەست بەکاربوونیەوە هەوڵ دەدات کۆمەڵگە بەو ئاراستەیەدا ببات کە ستراتیجی بۆ داناوە، ئەگەر ئێمە ستراتجیەتمان کۆمەڵگایەکی سۆشیالیستیە، بەڵام هەر لەمڕۆوە هەوڵدەدەین بەپێی توانا میلی سەرجەم پەیوەندییەکان بسوڕێنین بەرەو ئەو ئاراستەیەی کە ئەمانەوێت. ئیسلامیەکانی کوردستانیش هەر ئەم کارەیان کردووە، هێزو ئیمکانیەتیان زۆرتر بووە زۆرتر ئیشیان کردوە بۆ گۆڕینی ڕێچکەی کۆمەڵگە، ئەگەر بەتەواوەتی دەسەڵات بکەوێتە دەستیان بەم نەفەسەی ئێستایان کار ناکەن، بە دڵنیایەوە بەشەو و ڕۆژێک وڵات دەکەنە جمهوری ئیسلامی یان سعودیە.
ژن لە ئیسلامدا ئینسانی تەواو نییە، بێهێزو کەم عەقلە. دوو ژن بەرامبەر پیاوێکە، ساتو سەوداکردن بەناوی هاوسەرگیریەوە وەک هەر کاڵایەکیتر ڕێگاپێدراوە، پیاوێک بۆی هەیە چوار ژن ڕیز بکات، پیاوانن خاوەنی ژنانن، ژنان دەبێت موتیع و گوێڕایەڵ بن، ئەگەرنا پیاوانیان بۆیان هەیە لێیان دەن و بیانکوژن. ژنان دەبێت جوان خۆیان داپۆشن و بۆ ئەوەی کارنەکەنە سەر شەهوەتی پیاوان. لە ئەگەری هەر ڕوداوێکدا ژنەکە تاوانبارە.
هەموو ئەوانەی لەسەرەوە ئیشارەتم پێداوە بە ئایەت و حەدیس و بەڵگە زۆر زیاتر هەیە.
لە هەر کۆمەڵگەیەکدا کە ئیسلام باڵادەست بێت و حوکمی شەریعەت بەڕێوە بچێت یەکەم کاری دەسەڵات لە قەفەزکردنی ژنان بووە، جا تاچەند بۆی چۆتە سەر پەیوەندی بە بەرەنگاری و هۆشیاری ئاستی بەرەی یەکسانیخوازی هەبووە.
ئەحزابی ئیسلامی سیاسی هەڵگری پەیامی ڕاستەقینەی ئیسلامن و دەیانەوێت کۆمەڵگە 1400 ساڵ بگەڕێننەوە دواوەو حوکمی شەریعە بسەپێنن، لەم نێوەشدا ژنان قوربانی گەورە دەدەن بەپێی تێڕوانینەکانی بۆ ژن.
سەرەتا فۆبیای کۆمۆنیزم و دواتریش لەپێناوی بەرهەمهێنان و ساغکردنەوەی کاڵا، یەکێک لە پڕۆژە گەورەکانی سەرمایەداری جیهانی لە سەد ساڵی ڕابردوو گەشەی ئیسلامی سیاسی و ئیسلامیزەکردن کۆمەڵگە بوو.
کوردستان لەم دیاریدەیە بێبەش نەبوو ئەحزابی ئیسلامی سیاسی و سەلەفیەکان بە هاوکاری و پشتیوانی دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە کە لە بنەرەتەوە سیاسەتی تری لەپشت بوو، گەشەیان کرد و سەرمایەکی زۆریان بەسەردا ڕژێندرا. هەمیشە بەناوی ڕێکخراوی خێرخوازی و یارمەتیدانی خەڵکی هەژارو کەمدەرامەت، دۆخی نالەباری خەڵک بۆ بەرژەوەندی خۆیان بقۆزنەوە، ژمارەی مزگەوتەکان لە 5000 تیپەڕێت و ڕۆژانە پێنج جار میتینگی جەماوەری بکەن و هانی خەڵک بدەن بۆ توندوتیژی بەرامبەر ژنان.
بەجیا لەوە بە قودرەتی پارەی بەلاش چەندین کەناڵی تەلەفزیۆنی و ڕاگەیاندنی تریان هەبێت و پەیام و ئامۆژگاریەکانی ئیسلام بڵاوکەنەوە. دەسەڵاتیش لە کوردستان نەک هەر ڕێگر نەبوو بەڵکو ڕێگا خۆشکەریش بووە بۆیان، هەربۆیە دەرئەنجامەکەی دەبینین کە توندوتیژی بەرامبەر ژنان لە کۆمەڵگە، کوشتن و ناچارکردنیان بە خۆکوشتن و خۆسوتاندن، هەوڵدان بۆ ناردنە ماڵەوەی ژنان و بەشدارینەکردنی واقیعیان لە بەرێوەبردنی کۆمەڵگە، دەرنەکەوتنیان لە شوێنە گشتییەکان، ناچاربوون بە خۆداپۆشینیان لە شوێنە گشتی و ناوبازارەکان بۆ ئەوەی لە گێچەڵ و دەستدریژی خۆیان بپارێزن. دیاردەیەکی تر کە ئێستا خەریکە بەدیدەکرێت لە کوردستان داپۆشینی دەموچاوی ژنانە لەژێر کاریگەری بزوتنەوەی سەلەفی، ئەوانەی حەیا لەچاو و موی ژن دەبینن و تەنانەت لە پێشانگایەکی هونەریش تەحەمولی نیشاندانی جەستەی ژن ناکەن و ڕۆژ لەدوای رۆژ کچان و کوڕان زیاتر لەیەکتری نامۆدەکەن. بەداخەوە ئەگەر ئێمە بۆ مێژو بگەڕێینەوە دەبینین لە ناوەڕاستی سەدەی رابردوو پەچە باوبووە لە کوردستان، بەڵام بەخەباتی بزوتنەوەی ژنان ئەوکاتە کە چەپ و شوعیەکان رابەرایەتیان کردوە ئەم دیاردەیە نەماوە، بەڵام ئەمڕۆ بە پاڵپشتی عەرەبستانی سعودی و دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی تری ناوچەکە زیندوی دەکەنەوە.
بۆپێشەوە: هەموو بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان، لەوانە بزوتنەوەی ناسیونالیستی و کوردایەتی تا دەگاتە بزوتنەوەی دواکەتووی ئیسلامی…خاوەنی رێكخراوەی ژنانی سەر بە بزوتنەوەکەی خۆیانن، هۆکار چییە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، رێکخراوێکی بۆ بەرگری لە ماف و ویستەکانی ژنان نییە؟
لاوژە جەواد: ئەگەر لە جەستەی کۆمەڵگە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان نەبزی دەست بێت بە دڵنیایەوە دڵی ئەو جەستەیە کە دەبێت خوێن پۆمپ بکات، بزوتنەوەی کرێکاری و سوسیالیستیە. هەرکاتێک لە هەر جێگایەک بزوتنەوەی سۆسیالیستی بەهێز بوبێت بزوتنەوەی یەکسانیخوازی بەهێز بووە، هەندێ جارێش لە ترسی شەبەحی کۆمۆنیزم پێگەیەکی باشتر دراوە بە ژنان بە نمونە ئەمریکا، بەڵام بەداخەوە لە کوردستان چەپ و کۆمۆنیزم لاوازە و شەبەحەکەشی مەترسی جیدی نییە بۆ گۆڕانکاری. لە نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوو کۆمۆنیستی کریکاری لایەنێکی دیاری کۆمەڵگە بوو کارو چالاکی بەرچاوی هەبوو کاریگەر بوو، نەک هەر شەبەح، بەڵکو مەترسیەکی واقعی بوو بۆ ئیسلامیەکان و بزوتنەوەی ناسیۆنالیستی.
سەرەتا پیویستمان بەوە هەیە پێناسەیەک بۆ بزوتنەوەی یەکسانیخوازی بکەین.
من وا تێگەیشتوم کە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ئەو بزوتنەوەیە کە لە ژنان و پیاوانی خوازیاری یەکسانی پێکهاتوەو مەسەلەی ژن وەک بابەتێکی جیدی کۆمەڵگە دەبینن و پێوەری پێشکەوتن و ئازادی کۆمەڵگە بە دۆخی ژنان هەڵدەسەنگێنن. ئەم بزوتنەوەیە میژویەکی دوورو درێژی هەیەو هەمیشە چەپ و کۆمۆنیستەکان ڕابەرایەتیان کردوە.
دیارە بزوتنەوەی ژنان مێژوویەکی کۆنی هەیەو سەرەتای سەرهەڵدانی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی 1600ەکان کە هەندێک دەیبەستنەوە بە شۆڕشی ئینگلاندو هەندیکیان زوتر. هەر لە سەرەتای شۆڕشی فەرەنسا دەنگی ناڕەزایەتی ژنانی فیمینست بۆ مافی یەکسان لە یاساکاندا بەرزدەبێتەوەو دواتر بە هەمان شێوە دوای شۆڕشی ئەمریکاو نووسینەوەی دەستوری ئەم وڵاتە.
بەلام ئەوەی کە هەبووە زیاتر بزوتنەوەی ژنانی بۆرجوازی بووە لەپێناوی هەندێک ماف و وردە دەسکەوت.
بەڵام بە واقیعی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی لەگەڵ گەشەی سەرمایەداری و بزوتنەوە کرێکارییەکان سەرهەڵدەدات. واتا چەپ و کۆمۆنیستەکان خاوەنی بزوتنەوەی یەکسانیخوازین، کە هەوڵی جدیان داوەو خەباتیانکردوە لەپیناوی کرێی یەکسان، سەعاتی کاری کەمتر، هەقی دایکایەتی، کردنەوەی دایەنگاو باخچەی ساوایان بۆ منداڵکانیان. لەگەڵ ئەوەشدا مافی یەکسان وەک هاوڵاتی و بوونی مافی دەنگدان و خۆ هەڵبژاردن. وە ٨ی مارس ڕۆژی جیهانی ژنانیش دەرهاویشتەی ئەم خەباتەیە.
بەدوای ئەمە شۆڕشی ئۆکتۆبەر بەرپا دەبێت و کۆمۆنیستەکان بە عەمەلی دەیسەلمێنن کە خوازیاری یەکسانین و یەکەم یاسای یەکسانی لە جیهان پێ دەنێتە سەر عەرزی واقێع و هیچ ڕێزێک بۆ کەلتوری کۆنەپەرستانەو پیاوسالاری ناهێڵێتەوە و هەوڵی گۆڕینی فەرهەنگی وڵات دەدرێت لەبری ئەوەی نیوەی کۆمەڵگە بکرێن بە قوربانی.
دیارە شۆرشی ئۆکتۆبەر کاریگەری خۆی لەسەر جیهان بەجێدەهێڵیت و بەدوای ئەوە شاهیدی زۆر هەنگاوی گرنگ دەبین. بەتایبەتی بەدوای ئارامبونەوەو خۆگرتنەوەی دۆخی سیاسی بۆرجوازی لە جیهان کە جیهان قوتبی دەبێتەوەو بە بلۆکی شەرق و غەرب.
چەندین بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی سەرهەڵدەدا، بزوتنەوەی کرێکاری لەم کاتەدا زۆر بەهێزدەبێت و بزوتنەوەی یەکسانیخوازیش بەشێک لەم بزوتنەوە دەبێت، دەتوانێت دەسکەوتی زۆر گەورەش بەدستبهێنێت. بەڵام دیارە باسەکە ئەوە نییە کە تەنها شۆڕشی ئۆکتۆبەر باشبوو بەڵکو کاریگەری شۆڕشی ئۆکتۆبەر ئەم بزوتنەوەی بەهێزکردو و بوو بە مەشغەڵە و بەرچاوڕۆشنی خەباتێکی پتەو و بەرینتر لە زۆربەی کۆمەڵگەکان.
لە ئێستادا چەپ و کۆمۆنیزم لە ئاستی جیهاندا لاوازە، وە بەتایبەتی لە کوردستان بزوتنەوەی کۆمۆنیستی لە ساڵەکانی نەوەتەکانی سەدەی ڕابردووی کوردستان بەهێزتر بوون و کاریگەریان دانابوو، بزوتنەوەی یەکسانیخوازیش بەهێزبوو کاریگەری دادەناو چەندین جار گۆمی شڵەقاندو پرسی قانونی ئەحوال شەخسی و مەدەنی، تیرۆری ژنان، خەتەنەکردن و ….تاد. هەرای گەورەی نایەوە لە کۆمەڵگە. توانیان دەسکەوت بەدەستبهێنن سەرباری ئەوەی کە دۆخی بژێوی خەڵک زۆر خراپ بوو، پرسی ژن ببوو بە پرسی کۆمەڵگە هەرچەندە لە ئاستی پێویست نەبوو. بەڵام ئەمڕۆ کە بزوتنەوەکەی ئێمە لاوازە مەعلومە بزوتنەوەی یەکسانیخوازیش لاوازدەبێت ڕێکخراو نابێت.
ئەگەر چەپ و کۆمۆنیستەکان بەهێزبن مەیلی ڕێکخراوبوون بە گشتی لەناو هەموو چین و توێژەکانیش بەهێزدەبێت. کاری لێبڕال و بۆرجوازیەکان پەرشوبڵاوکردنی خەڵک و پارچە پارچەکردنیانە، بەڵام ئەرکی ئێمە ڕێکخراوکردنی خەڵک و کۆکردنەوەیانە.