ئاشی نەزان خوا ئەیگێڕێ… نووسینی: هاوڕێ نەهرۆ 

بێگومان هەموو پەندێک زادەی یادەوەریی بە کۆمەڵە، دەشێ لەسەر چەند میکانیزم و ئالیەتێک ئیش بکا، هەموو پەندێک قابیلی ئەنالیزەیە، دەشێ مانای ناوەکی و دەرەکی یی بجوڵێنین و لەگەڵ زانست وزانیاری بیبەستێنینەوە. هەر وەک چۆن ماست دەخرێتە مەشکەوە کەرەو دۆوی لێ دەرئەکرێ، ئا بەم شێوەیە یادەوەریی دەستەجەمعی و بەکۆمەڵ بشڵەقێنی، داهێنان بەرهەم دەهێنێ، داهێنان لە وێنەی پەندی پێشینان.

لێرەدا ئەم پەندە (ئاشی نەزان خوا ئەیگێڕێ) لەخوڕا نەگوتراوە، پەندێکە باکگراوندی زانستیی هەیە، باس لە کایەو گەمەی یادەوەریی دەکا. ئەگەر پەندەکە کەرت بکەین ئەوە دەبێتە دوو بەشەوە، بەشی یەکەم، ئاشی نەزان بەواتای یادەوەریی بەتاڵ، یادەوەرییەک کە ئیشی لەسەر نەکراوە بەدرێژایی مێژوو، یادەوەرییەک کە لە دەرەوەی بازنەی مێژوو لەنگەری گرتووە، بەشی دووەم کە دەڵێ خوا دەیگێڕێ.

لەم ئاستەدا ئەگەر بەشێوەی میتافوری چەمکی خوا ئەنالیزە بکەین، خوا بەشێوەیەک لە شێوەکان بەواتای دەنگی گەل، خوا بەواتای تێکئاڵانی تێکرای یادەوەرییەکان، خوا بەواتای یادەوەریی هەڕەمەکی (عشوائی)کە لە هەموو کات وساتێک دا زیندووەو ئیشی خۆی دەکا و دەرئەنجام دەردێنێ. یادەوەرییەک کە لە رێگای جیناتەوە کونتاکت و تەماس لەگەڵ یەکتر دەگرن، هەموو یادەوەرییەک سیمبۆلی ناردن و وەرگرتنی هەیە، جیناتەکان وەک ئەوە وایە ئەنتێنیان هەبێ، بەشێوەی ئەوتۆماتیکی تەماس دەگرن، زانیاری و وێنەو سیمبۆل و ئایکۆن دەگوازنەوە، لە یادەوەرییەکەوە بۆ یادەوەرییەکی دی.

ئەگەر بەشێوەی گریمان باس لە یادەوەریی هەشت ملیار مرۆڤ بکەین، لەساتەوەختی ئێستا و لەسەر رووی زەمین، ئەوە دەگەینە ئەو ئاکامەی کە هەشت ملیارەکە یادەوەریی گشتی یەکانگیری گەردوونی هەیە کە پێکهاتووە لە تێکرای یادەوەرییەکان بە نەتەوەو زمانی جیاوازەوە، بەنەوەو جەنەراشیونی هەمەجۆرەوە، هەر چۆن ئەو پەندە دەڵی (ترێ سەیری ترێ ئەکا ئاو ئەگرێ) بەم شێوازە یادەوەرییەکان کار لە یەکتر دەکەن، یادەوەریی بە تاڵ و نەزان لەلایەن یادەوەریی تژی و پڕەوە ئاڕاستە دەکرێ. دەشێ و دەکرێ یادەوەرییەک ئیشی یادەوەرییەکی دیکە بکا بەمەرجی فریکوینسیەکەیان لەسەر یەک پلەو لەسەر یەک ئاست بێت، ئەمە لە کاتێکدا کەرەستەی مەعریفی پیویست لە دوو تۆێی یادەوەریی دیاریکراودا هەبێ، کە لە پەندەکە دەڵێ یادەوەریی نەزان بە واتای یادەوەریی بەتاڵ، یادەوەرییەک کە توانای ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانی نییە بەشێوەی سەربەخۆ هەر بۆیە بە شێوەی دوناودۆن (تناسخ وتقمص) بەشێوەی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ یادەوەرییەکان هاریکاری و هاوکاری یەکتر دەکەن. لەڕاستی دا شەپۆلی یادەوەرییەکان لە ئاسمان و فەزاو ئەتمۆسفێر دا، لە رێگای شەپۆلی کهروموگناتیسی یەوە ڕایەڵ و ئاراستەی یادەوەرییەکان یەکانگیری یەکتر دەبن، هەندێ یادەوەریی بەتاڵ دەبێتە باریکی گران بەسەر یادەوەرییەکانی دیکەوە، لەهەمانکاتدا یادەوەرییەکان خوشەویستی و شەڕانگیزی و ئیرەیی و ڕق و کینەو گیانی توڵەو تیایاندا هەیە، لێرەدا ئێمە بەشێوەیەکی ورد ناتوانین ئەنالیزەی یادەوەریی بکەین، ئاراستەو ڕەهەندو مەوداکانی دیاری بکەین، یادەوەریی چەند ئاسان و روونە لەلایەک لە لایەکی دی تاریک و ئاڵۆزو سەختە سیمبۆلی شاراوەو ناشاراوەی دەستنیشان بکرێ.

لەڕاستی دا بەندە کاتێ کایەی نووسین ئەنجام ئەدەم دەڵێم ئێمە بەشێوەی کۆ، لێرەدا مەبەستی دیاریکراوم هەیە، مەبەستم ئەوەیە، بەندە لەم ساتەوەختەدا لەژێر کاریگەریی دەیان و سەدان یادەوەریی دیکە دایە بەشێوەی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ کارم تێدەکەن منیش کاریان تێدەکەم.

بەواتایەکی دی من زمانحاڵی گروپێکی دیاریکراوم لە نێو دەسەڵاتی یادەوەریی بە کۆمەڵ، دەشێ سبەی و لەساتەوەختێکی دی یەکێکی دی ببێتە زمانحاڵی ئەم گروپە لە نێو کایەی یادەوەریی هەمەڕەکی بەپێ گەمەی کێش، یادەوەرییەکان کار لە یەکتر دەکەن.

کاتێ یادەوەریی مناڵ سەرەتا دەخرێتە بەر خوێندنی سەرەتایی لەبەرانبەردا وانەکانیش دیاری کراوە لە شێوەی زمان و ماتماتیک و زانیاری و وەرزش و وێنە کێشان. لەسەرەتا دا پانتاییەکی زیاتر بۆ یادەوەریی مناڵ ڕەخساوە کە گەمە بکاو چێژ لە ساتەوەختی سەردەمی مناڵی وەرگرێ، بەڵام دواتر دەبینین بەپێ ساڵەکان وانەکان زیاترو قورستر دەبن لەبەرانبەردا تاقیکردنەوەکانیش قورسترو سەختر ئەبن، ئیدی قوناغەکانیش دابەش کراوە بۆ سەرەتایی و ناوەندیی و ئامادەیی دواتریش بەپێ ئاستی بەرزو کەمی نومرە لە زانکۆو پەیمانگاکان وەردەگیری، مەبەست لەم ریز بەندی و پلە سازی یە ئەوەیە یادەوەریی پڕ بکرێ بە کایەکانی مەعریفی و زانستی و زانیاری بەشێوەیەک کە یادەوەریی ئامادەو فەراهەم بکرێ بۆ پروسەکانی ئایندە کە یادەوەریی تاک ببێتە بەشێکی زیندوو لە یادەوەریی کۆچ لە بواری پەروەردە یاخود لە بواری ئیش و پیشەکان دا، بەم شێوەیە ئەندامی کاراو چالاک بۆ خزمەتکردنی کۆمەڵگە ئامادە دەکرێ بەرەو ئایندەیەکی روون و گەش. بونیاتنان و دروستکردنی کەسایەتی و یادەوەرییەکان ڕێک چەشنی دروستکردنی ساختمان و کۆشک و تەلارسازییە، هەر چۆن سەرەتا لەسەر ئەرزێکی ڕەق بناغەو تەمبەڵ لێ ئەدرێ دواتر بۆڕی ئاوو ئاوەڕۆ دادەمەزرێ بەدوای ئەودا پەنجەرەو دەرگاو بنمیچ ساز دەکرێ تا وەکو بەرگەی سەرماو گەرمای رۆژگار بگرێ هەروا پێش لەبغ و گەچ کردن بۆڕی کارەبا ڕادەکێشرێ کە گەچ کرا بۆیاخ دەکرێ وەک لایەنێکی ئیستاتیکی و جوانکاری، ئا بەم شیوەیە یادەوەریی بناغەی بۆ دائەنرێ چ لە بواری پەروەردە یان لە بواری فێرکردن دا، دەبێ یادەوەریی فەراهەم بکرێ بۆ ئایندە بە چەکی مەعریفی.

لێرەدا روڵی پارتە سیاسیەکان دێتەکایەوە لە پەروەردەکردنی یادەوەریی تاک بەشێوەیەک کە لە خزمەتی حزب وەک ئامرازو ئامانجەکانی کە لە دوا ویستگادا خزمەتکردنی کۆمەڵگەیە!!. لەڕاستی دا شەڕی ناوخۆی پارتە سیاسیەکان شەڕکردنە لەسەر قورخ کردنی یادەوەریی.

هەر وەک دەڵێن (هەموو ڕێگاکان دەچنەوە بانە) هەموو شیکردنەوەو ئەنالیزەو باس کردنی کایەو گەمەی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و مەعریفی دەگەرێتەوە سەر ململانی لەسەر یەکەی یادەوەریی، ململانی لەسەر ئاراستەکردنی یادەوەریی، ململانی و کێ بەر کێ لەسەر قورخ کردنی یادەوەریی. سەرجەم یادەوەرییەکان لەبەرەی مردوو و زیندووان دا روڵی خوداوەند دەگێڕن کەواتە خوداوەند ئاڵتەرناتیڤی هەیە.

لەڕاستی دا مرۆڤ نامرێ، ئەوە تەنیا جەستەی مرۆڤە کە دەمرێ و دەڕزێ و دەبێتە کرم، بەڵام روح و گیانی یادەوەریی تەزوو تەوژم و شەپۆلێکی کارەبایی و ئەلکترونی یە، هەموو یادەوەرییەک بە پێ جینات و زانستی بۆماوەیی ژمارەو کۆدی تایبەتی خۆی هەیە، فریکوینسی یادەوەریی لە شێوەی شەپۆلی کهروموگناتیسی لە فەزاو ئەتمۆسفێر دەمێنێتەوە تەنانەت دوای مردنی جەستەش، بەڵام روح و گیانی یادەوەریی بەهیچ شێوەیەک لە نێوناچێ، هەر چۆن پیناسەی (مادە) بووەو دەبێ، شێوەیەکی ئەزەلی یی هەیە (لاتفنی ولاتستحدث) بە واتایەکی دی روحی یادەوەریی چەمکێکی فیزیاوی ماتریاڵی یە.

لە کۆتایی دا دەبێ ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە دوژمنان، میللەتی کوردیان بە دواکەوتوویی هێشتۆتەوە مەبەست ئەوەیە یەکی لە ئامرازەکانی داگیرکردنی گەلان پەکخستن و سەقەت کردنی یادەوەیی یە بە رێگای جوراوجۆر، ئاخۆ لە نێو میللەتی کوردا تا ئێستا چەند یادەوەریی پەکخراون، چەند یادەوەریی سەقەت کراون، چەند یادەوەریی لە پەراوێزی کۆمەڵگە دەژێ، چەند یادەوەریی لە دەرەوەی مێژووی چێژ وەرگرتن لە ژیان دەژێ، لە کۆمەڵگای کوردستان دا تا ئێستا چەند نەخوێندەوارمان هەیە وەک ئاشی نەزان ئەرکی بەسەر یادەوەرییەکانی دیکەوەیە بەڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، لە کۆمەڵگەی کوردستان چەند قەیرەکچ و بێوەژنمان!! هەیە لە دەرەوەی بازنەی پروسەی ژیان و چێژ وەرگرتن فەرامۆش کراون.

بەڵی کومەڵگەی کوردستان تائێستا نەکراوەتەوە کۆمەڵگەیەکی بەرهەمهێنەر، دەستی کاری زیرەک و هوشیار تیا کەمە، خەمی پارتە سیاسی یە ڕاستەقینەکان ئازاد کردنی کۆمەڵگەی کوردستانە بە تێکرای یادەوەرییەکانی، بە نیرو مێ یەوە تا وەکو بەشێوەیەکی پروفیشیناڵ پەروەردە بکرێن و ئاکام ئاسودەو بەختەوەر بن.

********