شاخەوان شۆرش: ١٦ ئۆکتۆبەر یەکێ لە دەرهاویشتەکانی هەڵەی ڕیفەراندۆم بوو کە ستاتوسی باشووری کوردستانی لە هەرێمێکی نیمچەسەربەخۆ هێنایە خوارەوە بۆ هەرێمێکی لاواز و گەماڕۆدراو دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ نووسەر و توێژەر شاخەوان شۆڕش سەبارەت بە ئاڵوگۆرکانی ئێستای دنیاو ناوچەکەو کاریگەری گوشارەکانی دەسەڵاتی بەغدا بۆ سەر هەرێم و لێکەوتەکانی لەسەر دۆخی کوردستان و ئاییندە سیاسیەکەی…
بۆپێشەوە: شکستی ئەمریکا لە پیکهێنانی دنیای یەک قوتبی و پیکهاتنی دنیای چەند قوتبی، چ کاریگەرییەکی لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەراست و ناوچەکە هەیە؟
شاخەوان شۆرش: ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ ڕاستەوخۆ ڕەنگ لە زاڵبوونەوەی ڕیالیزم و ڕیالپۆلیتیک لە ئاستی سیاسەتی نێونەتەوەییدا دەداتەوە. ئەوەش بەهێزیی بیری ناسیونالیستی و هەوڵی سەرخستنی هەژموونی زلهێزەکانی جیهان و زلهێزە هەرێمیەکانە. وەکو ڕیالیزم لایوایە پەیوەندییە نێونەتەوەییەکان پڕ کێشە و ناکۆکین، وە ناکۆکیەکان لەڕێگەی جەنگەوە چارەسەر دەکرێن، وە هەر دەوڵەتە جگەلەوەی هەوڵی لانیکەم مانەوەی خۆی دەدات، هەر یەکە بەدوای قازانجی ناسیونالیستی خۆیەتی.
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە چەندین ناکۆکی نەتەوەیی لەمێژینە لەخۆ دەگرێت، سنوورە دەستکردەکانی دەسەڵاتی کۆلۆنیالیزم لە دوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە بە زبروزەنگ ڕاگیراوە، ئاشتی ئەرێنی لەو وڵاتانەی کە کێشەی ئەتنی و نەتەوەییان هەیە بوونی نییە. لەئەگەری لاوازی سیستەمێکی ڕێکڕاگریی جیهانی و بوونی جەنگی بەوەکالەت لە نێوان زلهێزەکاندا، ئاسایشی هەرێمەکە و جیهانیش لەمەترسی دایە. بەهۆی جەنگی ڕوسیا و ئۆکرانیا هەڕەشەی جەنگی ئەتۆمی چۆتە ئاستێکی بەرز. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئێران و تورکیا دوو زلهێزی فراوانخوازی هەرێمەکەن و داینەمۆی ناسەقامگیرین، بەدوای سەرمایە و قازانجی ناسیونالیستییەوەن، بۆیە لە فروانخوازیی خۆیان ناکەون. لە کاتێکدا دەوڵەتە سەربەخۆکان هەوڵی مانەوە و خۆبەهێزکردن دەدەن، مەترسیەکانی سەر گەلانی ژێردەستە دەچنە ئاستێکی بەرز، ئەگەری تاوانکاریەکانی وەکو پاکتاو و کۆمەڵکوژیی و گەلکوژیی زۆر بەزیندوویی هەن، وەکو ئەو هێرش و پاکتاوە ڕەگەزییەی لە عەفرین بینیمان و ئێستا لە غەزە کۆمەڵکوژیی کوێرانە بە شێوەیەکی کوشندە پیادە دەکرێت. جیاوزیەکە ئەوەیە تورکیا بیانووی هەڵبەست و هێرشی کرد، بەڵام ئیسرائیل هێرشی تیرۆریستانە و کۆمەڵکوژانەی حەماسی ئیسیلامی کردە بیانوو.
بۆپێشەوە: لەدوای کۆتایی هاتنی جەنگی سەربازی دژی داعش و ١٦ ئۆکتۆبەرەوە، باڵانسی هیز لە عێراقدا بە سودی بۆرژازی عێراقی و بەزیانی بۆرژوازی کورد گۆراوە و تا هاتووە دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی سنوردار کردۆتەوە، چۆن دەروانە ئەم ئاڵوگۆرە؟
شاخەوان شۆڕش: ١٦ ئۆکتۆبەر یەکێ لە دەرهاویشتەکانی هەڵەی ڕیفەراندۆم بوو کە ستاتوسی باشووری کوردستانی لە هەرێمێکی نیمچەسەربەخۆ هێنایە خوارەوە بۆ هەرێمێکی لاواز و گەماڕۆدراو، چ لەلایەن وڵاتانی دراوسێی داگیرکەرەوە، چ لەلایەن دەسەڵاتی ناوەندەوە. لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا دەسەڵات لە چنگی پارتە ئایینپارێز و کۆنەپارێزەکاندایە، ئەوانەی کە قۆرغی کۆمەڵگە و بازاڕی ئابووریان کردووە. لەکاتێکدا سەرمایەدارەکانی عێراق ژیرانەتر ئاڵوێری بازرگانیان بە سامانە سروشتیەکان کرد، ئەوانەی هەرێمی کوردستان لەژێر ناوی کەرتی تایبەت و بنیاتنانی ئابووری سەربەخۆ دەستیان لە گەندەڵی و بەهەدەردانی سامان و داهاتی کوردستان نەپاراست، کۆنتراکتی زیانبەخش و نالۆژیکی زۆریان ئەنجامدا، ئەوە بێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان یا دەزگایەکی نیشتیمانی سەربەخۆ، چونکە لەکوردستاندا سیستەمی سیاسی دامەزراوەیی دەوڵەتیی نییە، بەڵکو لە چنگی بنەماڵەی دەسەڵاتدار دایە و خێڵگەرایانە بەڕێوەدەچێت، وە ئەوانیش بەشێوەیەکی سەرەکی بەدوای قازانجی تایبەتی خۆیانەوەن. بنەماڵە و حزبە بازرگان و سەرمایەدارەکان وڵاتیان خستە ژێر قەرزی زەبەلاحی کۆمپانیاکان و ژێرخانی ئابووریی گەلیان داڕماند. ئەوە ڕاستەوخۆ بووە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاریی و کەمی و کزی داهاتی کرێکار و فەرمانبەران بەگشتی. لەبەرامبەردا دەسەڵاتی کۆنەپارێزی بەغدا لە لاوازییەوە بەرەو بەهێزیی هەڵکشا و ئێستا بێ مەترسی لە هێزی دەرەکی دەتوانێ داواکاری و مەرجەکانی خۆی بەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستاندا بسەپێنێت. چونکە هێزە دەرەکیەکان و ئەمەریکا بەتایبەتی بۆیان دەرکەوت پارتی و یەکێتی هێزی میلیشیان و قۆرغی دەسەڵاتیان کردووە، سەر بە ئێران و تورکیان، نایانەوێ دەسەڵاتێکی یەکگرتووی نیشتیمانی دامەزراوەیی هەبێت، هەڵبژاردان چوارساڵ جارێک و ئاڵوگۆڕی دەسەڵات هەبێت.
بۆپێشەوە: گوشارە بەردەوامەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم، بەرهەمی پابەندبوونی دەسەڵاتی ناوەندە بە فیدرالیزم و دەستورەوە، لە هاوسەنگی تازەی نێوان بەغداو هەرێمدا، یان وەکو هەندێک دەڵێن پاشگەزبوونەوەی بەغدایە لە فیدرالیزم و دەستور؟
شاخەوان شۆڕش: ئەم سیستەمە فیدرالییەی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، سیستەمێکی ڕامیاریی هاوردەیە کە ئەمەریکا هێنای و سەپاندی، ئەگەر ئەمەریکا نەبووایە هێزی کۆنەپارێزی ئیسلامی و نەتەوەیی عەرەب ڕێگەی ئەم جۆرە سیستەمەیان نەدەدا. کاتێ هەرێمی کوردستان بەڕواڵەت بەهێز بوو، بەڕواڵەت چونکە لاشەی بێ ناوەڕۆک بوو. وەکو هەرێمی کوردستان لەدیدی نیشتیمانی و دیموکراسیانەوە لەسایەی دوو پارتە دەسەڵاتدارەکەدا هەرگیز بەهێز نەبووە، چونکە خاوەنی دەسەڵاتی بەڕێوەبردن و یاسادانانی ڕەوا نەبووە، خاوەنی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ نەبووە. ڕامیارە بازرگانەکانی ئەم بەر و ئەو بەر بەدوای سەرمایەی خێرا و دەستکەوتی خێرای ماددیەوە بوون، لە وڵاتێکی دەوڵەمەندی وەکو باشووری کوردستاندا هێنانەدی ئەم ئامانجە سانا بوو، بۆیە هەرزوو لە ئەرکی نیشتیمانیان دوورکەوتنەوە، دەستیان بە دوورکەوتنەوە لە دەسەڵاتی ناوەند کرد و پەیوەندیەکانیان لەگەڵ ئێران و تورکیا و وڵاتانی دیکەی بێگانە بەهێزکرد. واتە ئەوان خۆیان ملکەچی ئەو کۆنتراکتە سیاسیە نەبوون کە لەگەڵ بەغدا مۆریان کرد و پڕوپاگەندەیان بۆ دەکرد. وەکو لە فیدرالیدا بابەتە سەروەریەکان لە چنگی دەسەڵای ناوەند دایە، بەڵام ئەوان بێ گوێدانە ناوەند دەیان کۆنتراکتی نەوتیان لەگەڵ کۆمپانیا تورکی و عەرەبی و بێگانەکان مۆرکرد و وەکو وڵاتێکی سەربەخۆ جووڵانەوە. عێراق لاواز و تێکشکاو بوو، گەندەڵی وێرانی کردبوو و لەژێر چنگی ئەمەریکادا بوو، بۆیە ئەم بۆشاییە بۆ دەسەڵاتدارە بازرگانەکانی هەرێم دروست بوو، ئەگەر وا نەبوایە، هەرگیز حکومەتی بەهێز ڕێگەی ئەوە نادات هەرێمی فیدرال سەربەخۆ و بەئارەزووی خۆی کۆنتراکت ببەستێ و پەیوەندی بەملاو و بەولا بکات. چونکە وەکو گوتم لە سیستەمی فیدرالیدا لە بابەتە سەروەریەکاندا بڕیار لای ناوەندە. ئێستا کە ژێرخانی ئابووریی کوردستان بەهۆی گەندەڵی و قەرزی زەبەلاح داڕماوە، بەهۆی زاڵیی میلیشیاگەرایی و دوو بەرەیی، واتە بزریی بەڕێوەبەرییەکی نیشتیمانی و سەرکەوتوو، لە ئاستی سیاسیشدا بەچۆکدا کەوتووە. بەغدا هەوڵی تووندکردنی گەماڕۆکانی بۆ سەر هەرێم دەدات، ئەوەش ئەگەر لایەنێکی وەکو مافێکی دەسەڵاتی ناوەند لە سیستەمی فیدرالدا لێکبدرێتەوە، لایەنێکی نادروستە و هەوڵدانە بۆ گەماڕۆدان و کەمکردنەوەی دەسەڵاتی هەرێمی فیدرال. لەلایەکیتر ڕەوتە ڕاستڕەو و ڕەگەزپەرست و ئایینپارێزەکان کە لەعێراقدا بەهێزن، بۆ خنکاندن و هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی هەرێم ڕۆڵیان هەیە وەکو لە بنچینەدا دژی سیستەمێکی ئەوهان. لە ڕاستیدا هەر ساتێک ئەمەریکا کوردستان جێ بهێڵێت، قەوارەی هەرێم کۆتایی پێدەهیندرێت، چونکە دەسەڵاتی کۆنەپارێزی عەرەبی دژی سیستەمەکەن و لەگەڵ حکومەتێکی بەهێزی ناوەندین.
بۆپێشەوە: ئایا هەنگاوەکانی بەغدا لەدژی هەرێم و سیاسەتی خۆگرێدانەوەی پارتی و یەکێتی بە بەغدا، بەمانای تیکەڵ بوونەوەی بەکردەوەی کوردستانە بەعێراقەوە؟
شاخەوان شۆڕش: لە پرسیاری پێشتر تاڕادەیەک وەڵامی ئەم پرسیارەم دایەوە، بەڵام گرنگە بزانین کەوا بەپێی دەستوری مۆرکراو و سیستەمی فیدرالی، هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدایە و بەشێکە لە عێراق. پەیوەندی پارتی و یەکێتی بە تورکیا و ئێران و گرنگیدانی زیاتر بەم دەوڵەتە بێگانانە لە بری عێراق، دەرچوونە لە پرەنسیپەکانی سیستەمی فیدرال، پێشێلی دەستووری دەوڵەتی فیدرالە. پارتی و یەکێتی چ کاریان بە ئێران و تورکیا هەیە ئەگەر بەرژەوەندی تایبەتی بنەمالەیی، حزبی و بازرگانی و سەرمایەی زیاتر نەبێت. ئەم دوو دەوڵەتە خۆیان کورد دەچەوسێننەوە و دژی ئازادی کوردستانن، بەڵام لەڕێگەی پارتی و یەکێتیەوە دەستیان خستۆتە ناو باشووری کوردستان، کاریگەریی زۆر خراپی بەکۆنەپارێزکردنی باشووری کوردستانیان هەیە، وە بەشێکی گرنگی داهاتی کوردستان بۆ خۆیان دەبەن. یەکێتی و پارتی وەکو دوو پارتی میلیشیاگەرا، دژی دروستکردنی بەرێوەبەرییەکی نیشتیمانی و دیموکراسی وەستانەوە، بۆیە نەیانتوانی وەکو یەکەیەکی یەکگرتووی فیدرال ستراتیژیانە کار لەسەر بەرژەوەندیەکانی کوردستان بکەن و پەیوەندیەکانیان لەسەر ئەم بنچینەیە لەگەڵ بەغدا بەهێز بکەن و داواکارییە ڕامیاریی و ئابووریەکانی کوردستان بەدەست بهێنن. وەکو گوترا عێراق هەوڵی کۆنترۆڵی کوردستان دەدات و لانیکەم بەپێی دەستور دەتوانێ ڕەوایی بە هەندێ لە داواکاریانەی بدات، لەبەرامبەردا هەرێم دەبێ بەخۆیدا بچێتەوە و وەکو دەسەڵاتی فیدرالیی هەرێم دانوستان لەسەر مافە دەستوریەکانی بکات، نەک وەکو حزب و بنەماڵە.
بۆپێشەوە: لێکەوتە سیاسیەکانی دەسەڵاتی ناوەندی لەسەر خەڵکی کوردستان و پرسی چارەسەرنەبووی نەتەوایەتی چۆن دەبینن؟
شاخەوان شۆڕش: سەرەتا دەبێ بڵێین پارتی و یەکێتی بەر لە بەغدا کوردستانیان چ وەکو کۆمەڵگە چ وەکو وڵات شەل و ئیفلیج کردووە، بەمشێوەیە بۆشایی ڕامیاریی بە زەقیی هەیە. سەبارەت بە بڕیارە سیاسیەکانی دەسەڵاتی ناوەند سەبارەت بە پرسی کێشەی نەتەوەیی پاشەکشەی بە خەونەکانی خەڵکی کوردستان بۆ نیمچەسەربەخۆیی یا سەربەخۆیی تەواو کردووە. ڕەوتی کۆنەپارێزی ئایینی و نەتەوەیی عەرەبی کار بۆ بەرتەسککردنەوەی ئازادییە سیاسی و ئابووریەکانی کوردستان دەکات، وە برەو بە پرۆسەی بەعەرەبکردن لە ئێستادا زیاتر دەدات لەکاتێکدا باری ئابووری کوردستان زۆر خراپە، بێکاریی زۆرە، داهاتی ناوخۆی پیشەکاران زۆر دابەزیووە، لەبەرامبەردا ئابووری عێراق بەهێزترە، سەرمایەداری عەرەب توانای کڕین و دەستبەسەراگرتنی لەڕێگەی توانای داراییەوە زۆر لەبارترە لە پێشوو. دیارە هەر بڕیارێکی بەغدا ببێتەهۆی کەمکردنەوەی دەسەڵاتی رامیاریی و ئابوریی هەرێمی کوردستان، تووندکردنی گەماڕۆی دەسەڵاتی ناوەندە و بەمجۆرە دوورکەوتنەوەیە لە چارەسەری ڕاستەقینەی پرسی کوردستان.
بۆپێشەوە: لەم دوایانەدا دادگای باڵای فیدرالی چەندین بڕیاری دەرکرد لەوانە… بریاری لابردنی کورسی کۆتاکان، بریاری سپاردنی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بە کۆمیسۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، بریاری بە یەک بازنەیی کردنی هەڵبژاردنەکانی کوردستان، بریاری دابەشکردنی موچە لەلایەن بانقە ناوەندیەکانی عێراقەوە… چۆن دەڕوانە ئەو بریارانە؟ ئەم بڕیارانە چ کارگەرییەکی لەسەر دەسەڵاتی هەرێم و چینی کریکار و خەڵکی کوردستان دەبێت؟
شاخەوان شۆڕش: سەرەتا دەبێ بگوترێت دادگای باڵای فیدرال لە عێراقێکی پڕ لە کێشە و ململانێی نەتەوەیی و ئایینی ناتوانێ دادگایەک بێت بێلایەنانە و سەربەخۆ لە دەسەڵاتی سیاسی بڕیار بدات. دادوەرەکان سەربە کۆمەڵگە جیاوازەکانن کە لایەنە سیاسیەکان زاڵن بەسەریاندا. بۆ نموونە سەبارەت بە دادوەرە کوردەکان، پارتی دادوەری خۆی داناوە و یەکێتیش هی خۆی داناوە، بۆ لایەنە سیاسیە عەرەبیەکانیش هەروا. لەلایەکیتر یاسای دادگای باڵای فیدرال بەبڕیاری پەرلەمانی عێراق لە سالی ٢٠٢١ نایاساییانە و دژ بە دەستور هەموارکرا، وەکو بەپێی دەستور هەر بریارێک سەبارەت بە هەموارکردنی یاسای دادگا بدرێک دەبێ بە سێ لەسەر چواری زۆرینە بێت نەک زۆرینەی سادە. ئەو هەموارکردنە ڕەنگدانەوەی سەپاندنی ویستی ناسیونالیستانەی دەسەڵاتی ناوەند و ڕەنگدانەوەی بەرژەوەندییە ناکۆکەکانە.
سەبارەت بە بڕیارەکان، یەکەم لابردنی کورسی کۆتاکان، ئەم بابەتە زیاتر هەڵدەگرێ کە لێرەدا بتوانین بە درێژی لەسەری بووەستین، بەڵام دەکرێ ئاماژە بە دوو لایەنی خراپ بەکارهێنان بکەین کە پارتی پێشتر ئەنجامی دەدا، یەکەم پارتی نوێنەرەکانی ئەم کەمینانەی کڕیی بوو و بۆ خۆی بەکاری دەهێنان، ئەوەش پێشێلی پرەنسیپە دیموکراسیەکانە. دووەم بەهۆی ئەم کارەی پارتی کەمینەکان ناتوانن نوێنەری ڕاستەقینە هەڵبژێرن و ناتوانن گوزارشت لەبەرژەوەندییە سیاسی و کەلتورییە ڕاستەقینەکانی خۆیان بکەن. شینگێڕانی پارتی بۆ مافی کەمینەکان نییە، شینی پارتی بۆ ئەو ١١ دەنگەیە کە دەستی بەسەردا گرتبوو و ئێستا لێیان سەندووە. سەبارەت بە مافی کەمینەکان ئەم بڕیارە زیانیان پێدەگەیەنێت، چونکە دەکرێ ئەوان نەتوانن لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە هەمان ژمارەی نوێنەرەکانیان بگەیەننە پەرلەمان. بەڵام دووبارە ئەگەر ئەندامەکانیان بکەونە ژێر کاریگەریی پارتی یا هەر پارتێکی دیکەی دەسەڵاتدار ئەگەری کێشە دووبارە هەیە و زیان بە بەرژەوەندیەکانی کۆمەڵگەی خۆیان دەگەیەنن. لەبەرئەوەی دادگای فیدرال لارە بەلای بەرژەوەندییە نەتەوەیی و ئیسلامیەکانی عێراق، بۆیە بەرتەسککردنەوەی زیاتری مافی کەمینەکان چاوەڕوان دەکرێت.
بریاری سپاردنی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بە کۆمیسۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق بڕیارێکی باشە بەزانینی ئەوەی کۆمیسیۆنەکانی پێشووی هەرێم ناسەربەخۆ بوون و لەژێر کاریگەریی پارتی و یەکێتی بوون بۆیە ناسەرکەوتوو بوون. بڕیارەکە باشە ئەگەر کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی عێراقی بتوانێ بێلایەنانە بە ئەرکی خۆی هەڵسێت. چونکە بوونی کۆمیسیۆنی بێلایەن و دەستپاک واتای یەککلاکەرەوەی بۆ هەڵبژاردنی دروست هەیە.
سەبارەت بە بریاری نەهێشتنی یەک بازنەیی و کردنی بە چوار بازنە یا زیاتر لە هەڵبژاردنەکانی کوردستان، بڕیارێکی گونجاوە و لەم بارەدا دەنگدەران باشتر دەتوانن نوێنەرانی خۆیان لە بازنەی ناوچەی خۆیاندا هەڵبژێرن، بەم جۆرە دیموکراسیی نوێنەرایەتی باشتر پیادە دەکرێت. بۆ نموونە لە وڵاتی دانیمارکدا چەند بازنەیی پیادە دەکرێت و سەرکەوتووە.
سەبارەت بە بڕیاری دابەشکردنی مووچە لەلایەن بانقە ناوەندیەکانی عێراقەوە، ئاسایی و سروشتیانە دەبێ مووچە لەلایەن دەسەڵاتی بەڕێوەبەریی هەرێمەوە دابەش بکرێت، بەڵام لە کاتێکدا هەرێم خاوەنی بەڕێوەبەریەکی ڕەوا نەبێت و لەلایەن پارتێکەوە بەبارمتەگیرابێت. توانای دابەشکردنی مووچەی نەبێت، مووچەی موفتە و ساختە دروستکات، مووچەی خەڵک بۆ خۆی لابدات و لە قەرزەکانی خۆی خەرجی بکات، لەم بارەدا دەکرێ دەسەڵاتی ناوەند دەست بخاتە ناو کاروباریی هەرێم و ئەرکی دابەشکردنی مووچە بگرێتە ئەستۆ. وەکو مسۆگەریی بژێوی ژیانی خەڵک ئەرکی دەسەڵاتی ناوەندیشە. پارتی لە بڕیارەکە تووڕەیە چونکە ئەگەر مووچەی فەرمانبەران لە بەغداوە بێت، خەڵک لە چنگی پارتی و گەماڕۆکانی پارتی دەردەچێت. واتە بڕیارەکە وادەکات لە دەسەڵاتی کەم دەکرێتەوە و چیتر بواری پیادەکردنی کۆنتڕۆڵی مووچەخۆرانی نابێت. پارتی پەرۆشی مووچەی خەڵکی نییە، بەڵکو پەرۆشی کەمکردنەوەی دەسەڵاتی سەپێنەرانەی خۆیەتی. پارتی تەنها کاتێک دەتوانێ گەڕاندنەوەی مافی دابەشکردنی مووچە بۆ هەرێم بگەڕێنێتەوە، ئەگەر ڕەوایی دەسەڵاتداریی هەبێت، بەڵێنی دڵنیایی دابەشکردنی مووچە بدرێت. پارتی لەباری ئێستادا ناتوانێ و لەم ئاستەدا نییە بتوانێ ئەم بەڵێنە بدات، وە هاووڵاتیانیش بڕوایان بە پارتی نییە. بەڵام لەلایەکیتر لەکۆتاییدا دەبێ ئەم مافە بۆ هەرێم بگەڕێندرێتەوە وەکو مافی دەسەڵاتی هەرێمە و بابەتەکە پەیوەندیی بەکاروباری ناوخۆی هەرێمی فیدرالەوە هەیە، ئەوە دوای چارەسەری قەیرانی بەرێوەبەریی کوردستان و دڵنیابوون لەوەی کەوا دەسەڵاتی هەرێم ڕەوا و یاساییە، وە چیتر مووچەی خەڵک نابەن و پێشێلکاریی ناکەن. سەبارەت بە بانکەکان ئەگەر عێراقی بن یا سەر بە هەرێم بن، پێویستە سەر بە کەرتی تایبەت نەبن، موڵکی دەوڵەت بن و بتوانن گەرەنتی پاراستنی دراوی خەڵک دوور لە دەستی سەرمایەدار و حزبی بنەماڵە بدەن.
بێگومان پێدانی مووچە لە کاتی خۆیدا مافێکێ سروشتی کرێکار و فەرمانبەرانە، بابەتێک نییە بتواندرێ مامەڵەی پێ بکرێت. لە ئەگەری مسۆگەری مووچەی مانگانە بژێوی مانگانەی مووچەخۆرانی کوردستان مسۆگەر دەبێت و کۆمەڵگە لەلایەنی کۆمەڵایەتی و ئابووریەوە گیانی دەکەوێتەوەبەر، کۆمەڵگە دەبووژێتەوە و گەشەی ئابووریی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. لەم بارەدا کرێکار کرێ لە بەرامبەر ماندووبوونی خۆی وەردەگرێت و هەوڵەکانی بۆ مووچەی گونجاو و باشتر ڕیالیستانە دەبێت. بەداخەوە چینی کرێکار لە باشووری کوردستاندا چینێکی پشتگوێ خراوە و لە زۆر لە مافە سەرەتاییەکانی بێ بەشە، وە دەسەڵات پەرۆشی چارەسەری کێشەی بێکاریی و مسۆگەریی مافەکانی کرێکار نییە، چونکە دەسەڵات فیودالی سەرمایەدارە و تەنها بیر لە سەرمایەی زیاتر و فراوانخوازیی زیاتر دەکاتەوە.
بۆپێشەوە: بەشێک لە خەڵکی کوردستان، خۆشحاڵن بە بریارەکانی بەغدا دژ بەدەسەڵاتی هەرێم، چۆن دەڕوانە ئەم خۆشحاڵییەی خەڵک ئایا ئەوە خۆشباوەری نییە بەدەسەڵاتی لایەنە بۆرژوازییەکانی عێراق؟
شاخەوان شۆڕش: خەڵک لە دەسەڵاتدارانی هەرێم بێزارن، چونکە حکومەتی هەرێم مووچەیەکی زۆری ناڕەوا لێ بردوون و هەموو بەڵێنەکانی سەبارەت بە باشترکردنی مووچە ناڕاست دەرچوون. خەڵک پێویستیان بە پارەی مانگانە هەیە تاکو بتوانن خەرجیەکانی گوزەرانیان دابین بکەن. کە هەرێم نەتوانێ مووچەیان پێ بدات، ڕوویان بۆ ناوەند وەردەگێڕن و دەکرێ متمانە بە دەسەڵاتی ناوەند ببەخشن. دەسەڵاتدارانی عێراق لە گەندەڵیدا بێ بەش نین و گەندەڵیی وڵاتی هێناوەتە سەر چۆک، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا مووچەی خەڵک دراوە، هەروەها ئەو باجە قورسانەی هەرێم بەسەر خەڵکیدا سەپاندووە، دەسەڵاتی ناوەند بەسەر خەڵکیدا نەسەپاندووە. خەڵک ئەو جیاوازییە دەبینن. لەلایەکیتر خەڵک بێزارە لە حکومڕانی بنەماڵەیی گەندەڵ و دیسپۆتی، خەڵک گۆڕانی لە سیستی ڕامیاریدا دەوێت.
بۆپێشەوە: بەم دوایانە پارتی بریاری بایکۆتی هەڵبژاردنەکان و هەرەشەی کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی کرد، چۆن دەڕوانە ئەم بریارەی پارتی؟ ئایا هەڵبژاردن بە بێ پارتی دەتوانرێت بکرێت؟
شاخەوان شۆڕش: تا ئێستا سێ جار لەلایەن سەرۆکی هەرێم کە پارتیشە بڕیاری هەڵبژاردن دراوە، بەڵام پارتی دوای خستووە، چونکە نەیویستووە هەڵبژاردن بکرێت. دەسەڵاتی دامەزراوەیی خۆبەڕێوەبەریی بە ویستی ئەم و ئەو پارت نییە، کە کاتی هەڵبژاردن هات دەبێ هەڵبژاردن بکرێت، کە ناکرێت هۆکەی ئەوەیە سیستەمی سیاسی دروست نییە و پارتی ملیشیاگەرا دەستی بەسەردا گرتووە. پارتی باری لارە و هەوڵی ڕاستبوونەوەی خۆی دەدات، بنەماڵەی بارزانی بەرژەوەندی بازرگانیی بەهێزیان لەگەڵ تورکیا هەیە، بەرژەوەندی هاوبەشی سیاسی و ئاسایشیان لەگەڵ تورکیا هەیە، لە ٩٠ کانەوە تورکیا دەیانپارێزێت، بۆیە پارتی لەژێر چنگ و کاریگەریی تورکیا دایە و لە سەنگەری تورکیادایە، وەکو پێشوازیی زیادەڕۆ لە وەزیری دەرەوەی تورکیا هاکان فیدان و سەرۆکی تورکیا ئەردۆگان لەلایەن پارتیەوە ئەوەمان پێ دەڵێت. پارتی هەوڵ دەدات بەم پێداگرییەی خۆی ترس دروستکات و هەندێ لە ئامانجەکانی بپێکێت. سەرۆکی پارتی گوتی ئەوان لەگەڵ هەڵبژاردنن و بڕیاری کۆتایی نەدراوە. بەڵام ئەگەر پارتی بەشداریی هەڵبژاردن نەکات قەیرانی سیاسی تۆختر دەبێتەوە و هەرێم ڕوونتر دابەشی سەر دوو زۆن دەبێت، وەکو پارتی لەڕێگەی چەکدارە میلیشیاکانیەوە هەوڵی کۆنترۆڵکردنی زۆنی زەرد دەدات و دەسەڵات ڕادەستی هیچ لایەنێک ناکات. بەڵام ئەگەر پارتی لەسەر گفتی خۆی بمێنێ و بەشداریی هەڵبژاردن نەکات، لەئەنجامدا پارتی دەکەوێتە دەرەوەی پڕۆسەی ڕامیاریی عێراق و کوردستان ئەوەش لە قازانجی پارتیدا نابێت، دەکرێ دەرئەنجامەکانی زۆر خراپ بۆ چارەنووسی ئەوان بشکێتەوە.
بۆپێشەوە: لەبەرامبەر بەو هەلومەرجەی ئیستا لە ئارادایە کە لەلایەکەوە دەسەڵاتی ناوەندی هەژموونی سیاسی و بریار بەسەر دەسەڵاتی هەرێمدا دەسەپێنێت و لەلایەکی تریشەوە دەسەڵاتی هەرێم هیچ کارتێکی کاریگەری لەبەرامبەر بە بەغدا نییە، چ رێگاچارە و ئەڵتەرناتیفێک پیویستە؟
شاخەوان شۆڕش: وەکو لە پرسیارەکانیتر گوتمان دەسەڵاتی ناوەند لە هەرێم بەهێزترە و ئەمەریکاش پشتگیریی لاوازکردنی هەردوو بنەماڵەی گەندەڵ و خۆسەپێنەر دەکات، چونکە گوێڕایەڵی ئەمەریکاش نین. ئەڵتەرناتیڤی دروست لابردنی پارتی چەکدارە لە دەسەڵاتدا، هەڵوەشاندنەوەی هێزە میلیشیاکانە، پەرلەمانێکی بەهێز و دامەزراندنی بەڕێوبەرییەکی سڤیلی شارستانیانەیە کە لەلایەن هاوڵاتیانەوە پشتگیری بکرێت. ڕاستە ئەوە زۆر سەختە، بەڵام خەڵکی باشووری کورستان ناچارن بێنە دەنگ و دەسەڵاتێکی نیشتیمانی سڤیل و ڕەوا دروستکەن. کە ئێستا ئەوە ناکرێت دەبێت لانیکەم بەڕێوەبەریەکی یەکگرتوو دروست بکرێت و سوپا یەکخرێت و پەرلەمان دەسەڵاتی زیاتری پێبدرێت و گیانی بخرێتەوە بەر، سیستەمی سەرۆکایەتی ئەگەر بتوانن نەهێڵن. لەم بارەدا هەرێم دەتوانێ یەک دەنگ وەکو ناسیۆن مامەڵە لەگەڵ بەغدا بکات، بەغداش بەپێی ئەو دەستوورەی مرۆکراوە ناتوانێ پێدرێژی زۆر بکات.
بەداخەوە هێزی چەپ کە دەبووایە ڕۆڵی یەکلاکەرەوە بگێڕێت زۆر لاوازە، ئاستی هەژاریی و بێکاریی بەرزبۆتەوە، بۆشاییەکی گەورە لە نێوان چینی دەسەڵاتداری سەرمایەدار و خەڵک دروست بووە، کە دەبوایە لە ئێستادا چەپگەراکان زۆر بەهێز بن و شێلگیرانە بەرگریی لە مافی کرێکار و هەژار و نەدارانی کوردستان بکەن. هیوادارین ئەم هێزە گرنگە گوڕوتینی بخرێتەوەبەر و چاڵاکانە بەشداریی لە بنیاتنانی کۆمەڵگە و دەسەڵاتێکی پێشکەوتوو، دادوەر، کراوە و شارستانی ببینێت.
هەوڵی ستراتیژیی لایەنە ئازادیخواز و یەکسانخوازەکان پێویستە دیموکراتیزەکردنی کوردستان بێت، ئێستاش درەنگ نییە وردە وردە هەوڵ بدرێت دامەزراوە گەندەڵ و نادیموکراسیەکان نەهێڵدرێن و لەجیاتیدا دامەزراوەی ڕەوا و دیموکراسیانە دابمەزرێنن….