سەمیر نوری: هیچ کات ناسیونالیزمی کورد بەتەمای جیابونەوەی کوردستان و سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان نەبوو هەمیشە پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق شعاری ڕابەرانی کورد بووە لە شیخ مەحمود ومەلا مستەفاوە بگرە تا ئێستا، ئەوان ڕفراندۆم و جیابونەوەی کوردستان وەرقەیەک بوو بۆیان بۆ وەرگرتی پشکی زیاتر … دیمانە لەگەڵ هاوڕی سەمیر نوری سکرتێری کۆمیتە مەرکەزی حزبی کۆمۆنستی کرێکاری چەپی عێراق، سەبارەت بە گوشارەکانی بەغدا لەسەر دەسەڵاتی هەرێم و لێکەوتەکانی لەسەر خەڵکی کوردستان و ئاینندە سیاسیەکەی…
بۆپێشەوە: بڕیار و گوشارەکانی بەغدا لە دوای شەری سەربازی دژی داعشەوە بۆسەر دەسەڵاتی هەرێم، بەردەوامە، هۆکاری سەرەکی ئەم گوشارانە چییە؟
سمیر نوری: ئەم کێشەیە کاتی نییە، ئەم کێشەیە پەیوەندی بە تەعریفی پێکهاتەی عێراق، و دابەش کردنی کۆمەڵگەوەوەیە بە کیاناتی قەومی و تایفی و دینیەوە کە لە پرۆسەی سیاسی ئازادکردنی عێراق!! ” لیبرەیشن” وە هەیە کە دەسەڵات لە عێراق بە کوردستانیشەوە لە نێو سێ هێزی کۆمەڵایەتی سیاسی دا دابەش کرا شیعە و کوردو سنە، لەژێر ناوی فیدڕاڵیەتی قەومیدا تەعریف کرا. تێکشکاندنی داعش فرسەتێ بوو بۆ حکومەتی عێراق کە هەموو ئەو ناوچانەی کە بە ناوچە کێشەلەسەرەکان ناسراوە و لە کاتی هێڕشی داعش کەوتبوە دەستی ناسیونالیزمی کورد و داسەپاندنی دەسەلات بەسەر ئەو ناوچانە بە هێزی چەک و هێزی پێشمەرگە، کە ئەبوایە چارەنوسی ئەم ناوچانە لە ڕێگەی جێبەجێ کردنی یاسای ١٤٠ لەڕێگای ئاشتیانەوە و دەنگدانەوە چارەسەربکرێن. کە دیارە یەکێتی و پارتی ئەوەیان نەدەشاردەوە و چەند جار ڕایانگەیاندبوو کە چارەنوسی ناوچە کێشە لەسەرەکان یەکڵابوونەتەوە.
حکومەتی عێراق بە پشتیوانی جمهوری ئیسلامی و بە چرا سەوزی هاوپەیمانی دژی داعش ئەو ناوچانەی خستەوە ژێر دەستی حکومەتی عێراقەوە. ئەنجامدانی ڕفراندۆم (کە حەقێکی ئینکارنەکراوی خەڵکی کوردسانە) لەلایەن ناسیونالیزمی کورد و بەتایبەتی پارتیەوە کاردانەوەیەک بوو بۆ بەرگری لەم هێڕشە و داگیرکردنەوەی ناوچە کێشەلەسەرەکان. فیدراڵەیەتی قەومی خۆی یانی ئەم شەڕ و پێکدادانانە.
بۆپێشەوە: گوشارە بەردەوامەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم، بەرهەمی پابەندبوونی دەسەڵاتی ناوەندە بە فیدرالیزم و دەستورەوە، لە هاوسەنگی تازەی نێوان بەغداو هەرێمدا، یان وەکو هەندێک دەڵێن پاشگەزبوونەوەی بەغدایە لە فیدرالیزم و دەستور؟
سمیر نوری: نا بەعەکسەوە فیداڵیەتی قەومی و دەستورەکەی کە ئەم فیدراڵیەتەی تەجسید دەکات سەرچاوەی ئەم گوشارانەیە. ئێمە لەیەکەم ڕۆژی دامەزراندنی دەسەڵاتی فیدراڵیەوە ئەوەمان ڕاگەیاند ئەم فیدراڵیەتە کۆنەپەرستانە و سەنگەر لێدانی قەومی و تایەفیەگەری بەر جەستە دەکاتەوە و کێشە قەومی و ئەتنیکیکەیەکان توند تر دەکاتەوە، کێشە قەومی چارەسەر ناکات، بەڵکو توندی تری دەکاتەوە.
ئەوەش ڕوونە هاوسەنگی هێز بەلای کێ دا بشکێتەوە دەستدرێژی دەکاتە سەر ئەوانی تریان، ئەوەتا بەبەرچاوی هەموو دنیا چەندان ناوچەی سونە نشین ناتوانن بچنەوە شوێنەکانی خۆیان. هەزاران گەنجی ناوچە سونەنشینەکانی لەلایەن میلیشیا ئیسلامیەکانەوە بێ سەرو شوێن کراون، نە چارەنوسیان ئەوان دیارە و نە ڕێگە دەدرێتە خەڵکی ئەو ناچانە بگەڕینەوە سەر خاکی باب وباپیرانیان، سەرەڕای ئەوەی داعش دەمێکە ملی شکاندوە لەو ناوچانە نەماون .
ئەوەی ئەنجام دەدرێت سەرئەنجامی فێدراڵیەت و دەستورە و پشکشینەی دەسەڵاتە لەنیوان کورد وشیعە و سونەو هاوسەنگی هێز سەنگی مەحەکی ئەو دەستورەیە.
بۆپێشەوە: ئایا هەنگاوەکانی بەغدا لەدژی هەرێم و سیاسەتی خۆگرێدانەوەی پارتی و یەکێتی بە بەغدا، بەمانای تیکەڵ بوونەوەی بەکردەوەی کوردستانە بەعێراقەوە؟
سمیر نوری: کوردستان لە ١٩٩١وە سەربەخۆ تر بوو کە حکومەتی بەعس هێشتا لەسەر کار بوو، هیچ کات ناسیونالیزمی کورد بەتەمای جیابونەوەی کوردستان و سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان نەبوو هەمیشە پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق شعاری ڕابەرانی کورد بووە لە شیخ مەحمود ومەلا مستەفاوە بگرە تا ئێستا، ئەوان ڕفراندۆم و جیابونەوەی کوردستان وەرقەیەک بوو بۆیان بۆ وەرگرتی پشکی زیاتر لەدەسەڵات. ئەگینا خەڵکی کوردستان چەند جار داوای جیابونەوەیان بەرزکردەوە، بەلام ناسیونالیزم کورد کردویانەتە وەرەقەی سەر مێزی ڕێکەوتن.
لە ئاستی باڵا ناسیونالیزم لەپەرلەمان هەن و سەرۆک کۆماریان بەدەستیەوەیە چەندان وەزیر وپۆستی باڵایان لەدەسەڵاتدا هەیە لەدەستور و دەسەڵات و لەتەشریعیدا شەریکن. ئەوان لە خوارەوە خولقاندنی دوژمانیەتیان لە نێوان کورد زمان و عەرەب زمانیان کردوەتە گۆپاڵی دەستیان لە دژی یەکگرتنی بزوتنەوە جەماوەرییە سەرتاسەریەکانی عێراق وکوردستان لە دژی دەسەڵاتەکەیان. خواستی هەڵوەشانەوەی ئەم پشک پشکێنەیەی دەسەڵات سەرلەوحەی داواکاریەکانی بزووتنەوەی تشرین بوو. بۆیە لەبەرژەوەندی خەڵکە یەک بزووتنەوەی جەماوەری سەرتاسەری بەڕی بخەن لەدژی دەسەڵات.
بۆپێشەوە: بەشیک لەخەڵکی کوردستان بەتایبەتی موچەخۆران، دەیانەوێت بەغدا موچەیان بداتێ و لە ژێر دەسەڵاتی هەرێم نەمێنن، ئایا ئەوە کیشەی موچە چارەسەر دەکات”؟
سمیر نوری: ئەگەر کێشەی موچە لە ڕیگای بەغداوە چارەسەر بکرێ کارێکی باشە، ئەم بزوتنەوەیە بزووتنەوەیەکی ئابوریە بۆ بەدەستهێنانی بژێوی، چۆن چارەسەر دەکرێ کێ ئەم داواکاریانە وەڵام دەداتەوە با وەڵام بداتەوە، وەلام دانەوەی لە قازانجی خەڵکە. ئەگەر لەکێشمەکێشی ناسیونالیزمی کورد و حکومەتی بەغدا چارەسەریان دەست دەکەوێت، خەڵک نابێت سڵ لەوەبکەنەوە، لایەنێکی تری ئیجابی لەم مەسەلەیە ئەوەیە خەڵکی کوردستان و خەباتی بەرحەقی خەڵکی عێراق ئەبەستێتەوە بەیەکەوە، ئێمە ماناننیش دەبێ ئەم پرۆسێسە گەشە پێ بدەین کاری جدی بکەین بۆ ئەم مەسەلەیە.
بەڵام مەسەلە ئەوەیە ئایا خەڵکی ناوەڕاست و خوارووی عێراق هەمان مشکیلەیان نییە، ئایا هەزاران مامۆستا بێ کار نین؟ ئایا مامۆستانی وانەبێژ هەمان دەردیان نییە؟ ڕێژەی بێکاری زۆر لە کوردستان زیاتر نییە؟ ڕێژەی خوار هێلێ هەژاری لەهەندی شاری خواروو خۆی دەدا لە ٥٠٪ ، بە کوردیەکەی دەنگی دهۆڵ لە دوور خۆشە.
کێشەی بێ موچەیی و دانەمەزاردن و بێکاری و هەژاری پەیوەندی بە بازار ئازاد و داسەپاندنی سک هەڵگوشینی و تەقەشوف بە سەر خەڵکەوە هەیە لەسەراسەی عێراقدا، ئازادی لە برسا مردن لە بازاری ئازادا حەقی هەموو کەسێکە.
بۆپێشەوە: لێکەوتە سیاسیەکانی دەسەڵاتی ناوەندی لەسەر خەڵکی کوردستان و پرسی چارەسەرنەبووی نەتەوایەتی چۆن دەبینن؟ لاتان وایە جارێکی تر ستەمی نەتەوایەتی لەسەر خەڵکی کوردستان دوبارە دەبێتەوە؟
سمیر نوری: شتێک نەماوە بە ناوی ستەمی میللی، زمانی کوردی زمانی ڕەسمیە لە عێراق، سەرۆک کۆماری عێراق کوردە، دەسەڵاتێکی ناوچەیی لە کوردستان هەیە بە قەد بەغدا دەسەڵاتی هەیە. ئەوەی ئێستا هەیە کێشەی میللیە، نەک زوڵمی قەومی و ئەمەش بە پێچانەوەی دەسەڵاتی ناسیونالستی و تایەفەگەری، بە دامەزراندنی سۆشیالیزم کۆتایی دێت، یان بە سکۆلاریزم و مافی هاوڵاتی بوونی یەکسان چارەسەر دەبێت. ئێستا خەڵکی کوردستان ئەوەندە بەدەست ناسیونالیزمی کوردەوە دەچەوسێنەوە ئەوەند بەدەست ناسیونالیزمی عەرەب و ئیسلامی سیاسیەوە ناناڵێنن. ئەو سەنگەر لێدانەی ناوچە جێ ناکۆکەکانی ماهیەتی دەسەڵاتی فیدراڵیەیە تا ئەمانە لەدەسەڵاتدا بن هەرجارەی لە قوڕنەیەکەوە ئەم کێشانە سەر دەردێنن. من بە دوری دەبێنم حکومەتی عێراق بتوانی کوردستان داگیر بکات لەسەر بنچینەی کورد بوون زوڵمی قەومی لە کوردستان جێبەجێ بکات لەم ئەوزاعە ناوچەییەدا.
بۆپێشەوە: خەڵکی کوردستان بەشیوەی گشتی دژی دەسەڵاتی سیاسی هەرێمن و بەکردەوەش ئۆپۆزیسیۆنی بۆژوازی کورد، ئەڵتەرناتیفێکی باشتری دەسەڵات نییە و لەو ئاستەدا نییە، بتوانێت جڵەوی بزوتنەوەی ناڕەزایەتی خەڵکی کوردستان بکات، خەڵکی کوردستان دەبێ چی بکات، تا لەدەسەڵاتی یەکێتی و پارتی و هاوشیوەکانی و ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی ڕزگاری بێت؟ بەکورتی چ ڕیگاو ئەڵتەرناتیفێک بۆ باش بوونی ژیان و گوزەران و ئاینندەی سیاسی کوردستان پیویستە؟
سمیر نوری: خەڵکی کوردستان یەک لەحزە ڕانەوستاون لە خەبات دژی دەسەڵات لە کوردستان بەتایبەت بۆ باش بژێوی بۆ چەندان داواکاری سیاسی و کۆمەلایەتی تر، هەندێ هێز بەناوی ئۆپۆزسیونەوە هەوڵیان داوە سواری شەپۆڵی نارەزایەتیەکانی خەڵک ببن زەربەی کوشندەی لێ بدەن، بە تایبەت لە ١٧ شوباتدا. بەمانایەکی تر خەڵک کەمیان نەکردوە، خەڵک پیویستیان بە هێزیکی سیاسی سۆشیالستی و چەپی هەیە کە بیانپەڕێنتەوە لە ژێر نفوز و کارکردی ڕاستی کۆمەڵگە دەریان بهێنی. تا ئاڵوگۆڕێکی جدی لەهاوسەنگی هێزی نێوان چەپ و ڕاستی کۆمەڵگە بەبەرژەوەندی زۆرایەتی خەڵک تەواو نەبێ زۆر چاوەڕوانی ئاڵ وگۆڕی جدی نەکەین.
کێشەی تر لەکورستاندا ئەوەیە کە خەڵکی ئەگەر لە دەستی دەسەڵاتی ناسیونالستی کوردی ڕزگاریان بێت لەڕیگای ڕاپەڕین و خەباتێکی جەماوەریەوە، لەگەڵ بەغدا ڕوو بەڕوون. خەڵکی کوردستان لە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی بەغدا و پەرلەمانی عێراق و دەستوری عێراق دان، هەرێمی کوردستان لەژێر دەسەڵاتی بەغدا دایە، بۆیە خەڵکی کوردستان ناتوانن سیستەمیکی جیاواز لە سیستەمی سیاسی بۆ خۆیان لە کوردستان دامەزرێنن، تا کاتێک کوردستان بەشێک بێت لە عێراق. خەباتی خەڵکی کوردستان یا دەبێ بەشێک بێت لە خەباتی سەراسەری خەڵکی عێراق بۆ ژیانێکی باشتر، کە لە ڕاپەڕینی تشریندا ئەم ئەگەرە نزیک بوو، بەڵام خەڵک کوردستان تا ڕادەیەک تەماشا چی بوون، کاتێک خەڵکی کوردستان هاتنە ناو شەقامەوە تشرین خامۆش ببوەوە. بۆیە ئەگەر بیانەوێ لە کوردستان مەسەلەی یەکلا بکەنەوە دەبێ لە عێراق جیا ببنەوە کوردستان ببێتە وڵاتێکی سەربەخۆ. ئەم کێشەیە بەڕاستی تەئسیری زۆری داناوە لەسەر خەباتی خەلكی کوردستان وخەڵکی عێراق، بوەتە لەمپەرێکی جدی بۆ سەرنەکەوتنی. بۆیە ئاسانترین ڕێگا ئەوەیە خەڵکی کوردستان لەگەڵ خەڵکی سەراسەری عێراق خەباتی سەراسەری دەست پێ بکەن بۆ سیستەمێکی نوێی ئازادیخوازانە و یەکسانی خوازانە.
بۆپێشەوە: لەکاتێکدا دەسەڵات متمانەی لای خەڵکی کوردستان نەماوەو ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی کورد لە ئاستی ئەوەدا نییە وەکو بزوتنەوەی گۆڕانی پێشوو سواری شەپۆلی نارەزایەتی جەماوەری خەلکی کوردستان بێت، چەپ و کۆمۆنیستەکان، لە کوێی بزوتنەوەی نارەزایەتی ئیستای خەڵکی کوردستاندا وەستاون؟
سمیر نوری: من نازانم چەندە ئەوە ڕاستە کە ئۆپۆزسیونی بۆرژوازی کورد لە ئاستی ئەوەدا نییە سواری شەپۆلی ناڕەزایەتیەکانی خەڵک بێت، تا کاتێک بزووتنەوەیەکی کۆمۆنستی وسۆشیالستی نەبووبێ بە ڕابەری خەڵک، نەبووبێت بە قوتبێکی حساب بۆکراو لەکۆمەڵگەدا وەک یاری زانی سەرەکی سیاسی لە کۆمەڵگە هیوایەک نەبێ بۆ خەڵک، بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی تر دەتوانن بەرگ و چوارچیوەی تر بە خۆیان ببەخشن، خەڵک دوای خۆیان دەخەن بێ ئومیدیەکی تریان بەسەر دا دەسەپێنن.
هەموو بزوتنەوەیەکی ناڕەزایەتی فراوان بۆ داواکاری ئابوری یان سیاسی خۆی لەتای تەرازوی چەپ و ئەتوانین بڵێن چەپیە، بەڵام قبوڵکردنی تەرەفێکی سیاسی کۆمۆنستی لەگەڵ ئاوات ئارەزووە چەپیەکانی خەڵک فاسیلەیەکیان لە نێواندایە، ئەرکی حزبی کۆمۆنستیە بتوانێت لەکۆمەڵگەدا دەوری ڕابەرایەتی توانایی ئەوەندە پێشان بدات تا کۆمەڵگە یان بەشی خەباتگێڕەکەی قبوڵی بکات و ڕیشی خۆی بداتە دەستی. کۆمۆنستەکان لە ١٩٩١ لە بزوتنەوەی شوراییدا لەم ئەگەر نزیکبونەوە، بەڵام دواتر چونە قاوغەکەی خۆیانەوە دوور کەوتنەوە لە کێشە سەرەکیکانی ناو کۆمەڵگە و لەکێشمە کێشە چارەنوس سازەکانەوە.
بە داخەوە لە ئێستادا هێزە کۆمۆنستەیەکان لەپەراوێزی ڕوداوەکانن لە کۆمەڵگەدا بە گشتی و هەتا لەبزووتنەوە خەباتگێڕی و ناڕەزایەتییە فراوانەکاندا دەورێکی زۆر کەمیان بەرکەوتوە. کە دەبوایە ڕابەرانی بایکۆتی ماموستایان، ئێستا لەدەستی کۆمۆنستەکاندا بوایا، نەک ئەوانێش تەنها لێرەو لەوێ بەشداری و پشتیوانی بکەن کە دەبی بیکەن.
بۆپێشەوە: گرژی و ناکۆکی نیوان پارتی و یەکێتی لەسەر دەسەڵات و داهات بەردەوامە، ئایا گوشارەکانی کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی و بەغدا، هۆکاری بەرینبوونەوەی قڵشتی نێوانیانە، یان نەتوانین و ناتەبایی و ملنەدانی پارتی و یەکێتی بەداوای بەغداو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، هۆکاری بەردەوامی ئەو گرژیانەیە؟
سمیر نوری: ڕەنگە پارتی و یەکێتی هیچ کاتێک بەقەد ئێستا تەبا نەبوبێتن هەم لەتالان و بڕۆی کوردستان هەم لەدابەشکردنی دەسەڵات. مێژووی ڕەشی چەندان دەیە لە کوشت و کوشتاری نێوانیان شایەدی ئەم قسەیەی منن.
ئەوزاعی عێراق بەشکڵێکە هەر یەکە لە شیعەکان و سونەکان و ناسیونالیزمی کورد دابەش بوون بەسەر چەند بەرەدا، کێشمەکێشەکانی نیوان ئێران و ئەمریکا، کارکردی هێزە ناوچەیەکان ودەوڵەتانی ناوچەکە خۆی لەسەر ناکۆکیەکانی پارتی و یەکێتی و هێزەکانی تری عێراق کاری خۆیان دەکەن. ئەم هێزانە خۆیان کەمتر وەک هێزێکی کۆمەڵایەتی بۆرژوای ناوخۆیی کار ناکەن، بەڵکو زیاتر وەک هیزی خێڵەکی و جیرەخۆری دەستی دەوڵەتانی ناوچەکە و هێزە جیهانیەکان کار دەکەن، خاوەن ستراتیژو نەخشەی دریژخایەنی خۆیان نین، بەڵکو بەپێی ئاڵوگۆرەکان لولەی تفەنگەکانیان ئاراستە دەکەن. بۆیە هەر جارێک بەلایەکدا دەکەون و تەبایی و ناکۆکیەکانیانیش هەر بەو ئەندازەیەیە.
بۆپێشەوە: لایەنە سیاسییەکان بەگشتی و ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی هەڵبژاردن وەکو ڕیگایەک بۆ دەرچوون لە دۆخی نەخوازراوی ئیستای کوردستان دەزانن، ئێوە لەوبارەیەوە دەڵێن چی؟
سمیر نوری: ئەوەی لە کوردستان و عێراق ئەنجام دەدرێت ناتوانرێت لەچوارچێوەی هەڵبژاردنی دیموکراتیانەی بۆرژوازیدا پێناسە بکرێت کە بۆ “هەر هاوڵاتیەک دەنگێک” بنچینەکەیەتی. بەڵکو ئەمە هەڵبژاردنی “لێو جەرگەی” یە، هەڵبژاردنی نوێنەرانی قەوم و قەبیلە و خێڵ و مەزهەبەکانە دەنگدەرانیش هاوڵاتی نین، بەڵکو ئەندامی خێڵ و قەوم و قەبیلەن. بۆیە هەڵبژاردنی تۆخکردنەوەی پێناسەی قەومی و دینی تایەفی عەشیرەتییە، هیچ کێشەیەک چارەسەر ناکات.
ئەوەی لەدەسەڵاتدایە و ئەوەی خۆی بە ئۆپۆزسیون دەزانی بەرنامەیەکی نییە لەدەرەوەی هیشتنەوەی ئەوزاع و ئەحواڵی کوردستان، بێجگە لەڕتوشێکی زۆر بێ قابیل نەبێ. ئەوان نانیان لەم هەڵبژاردنەدایە بۆ شەرعیەتدان بە دەسەڵاتیان.
من لە شوێنێکی تر ئێشارەتم بەبزووتنەوەی شورایی کوردستان کرد و جێگای و ڕێگای کۆمۆنستەکان لەو بزوتنەوەیەدا. ئەو بزووتنەوەیە ڕێگایەک بوو تا خەڵک دەسەڵاتی خۆیان لە خوارەوە دامەزرێنن، لە چارەنوسی سیاسی و ئابوری خۆیان چالاکانە دەور بگێڕن.
لەبارودۆخی ئێستادا، ئاسۆیەک کە هیوا بەخشە بۆ خەڵکی کوردستان، سەرکەوتنی شۆڕشی “ژن، ژیان، ئازادی” خەڵکی ئێرانە نەک بۆ خەڵکی کوردستانی عێراق، بەڵکو بۆ ئاڵوگۆڕی زۆر ڕیشەیی لە ناوچەکە و سەرکەوتنی ئەم شۆڕشە مەسەلەیەکی زۆر چارەنوس سازە لە ئێستادا. پرۆسەی هەڵبژاردن بە دژی ئەم ڕەوەندی شۆڕشی ژن ژیان ئازادییە، دەبێت ڕیسوابکرێت و ئاسۆیەکی واقعی تەی بکرێت بۆ دەرباز بوون.