فیلمی ٨٨ فیلمی بچووکردنەوەی هەڵەبجە… ئەم فیلمە جۆرێکە لە بازرگانیکردن بەهەڵەبجەوە لەڕێگای سینەماوە… نووسینی:نەجم محەمەد

بەشی دووەم

 بەرهەمهێنانی فیلمیکی باش پێویستی بەسێ شتە. سیناریۆ، سیناریۆ، سیناریۆ. (دەرهێنەری بەریتانی الفرید هیتشکوک).

کاکی دەرهێنەر لەم فیلمەدا هەم دەستکاری مێژوو وڕووداوەکانی هەڵەبجەی کردوەو هەمیش شێواندویەتی. یەکێکی تر لەڕەخنەکانم لەم فیلمە لەبارەی دەسەڵاتی حکومەتی بەعسی رووخاوەوەیە لەهەڵەبجەدا پێش کیمیباران بەتایبەتی لەسالانی هەشتاکاندا بەتایبەتی تر لە ٨٦ و٨٧ دا دەسەڵاتێکی ڕەهای نەبووە، ئەودەسەڵاتەشی هەیبوو زۆر لاوازبوو هەموو هەڵەبجە دەزانێ لەدوای نیوەڕۆوە بەدواوە ئیتر دەسەڵاتی شار لەدەست حکومەتدا نەدەما لەدەست خەڵک و ڕێکخستن وپێشمەرگەدا بوو، هەربۆیە حکومەتی بەعس ئەو دەسەڵاتە رەهایەی نەبوو، وەک ئەو دەسەڵاتە ڕەهایەی بۆنموونە لەشاری سلیمانیدا هەیبوو لە ڕێگەی ملازمەکانی وەک ملازم موحسن مولازم عەلی  هتد. تەنانەت خودی سەدام حسین هەموو شاروشارۆچکەیەکی عێراق گەڕا و سەردانی هەمویانی کرد، بەڵام نەیتوانی بێتە هەڵەبجە، چونکە دەیزانی شارێکە سەلامەت نابێ تیایدا کەچی لەم فیلمەدا دەردەکەوێ کەدەسەڵاتی بەعس لەهەڵەبجەدا زۆر ڕەهایە، من لەودیمەنەدا ڕێک شاری سلێمانیم دەبینی، نەک هەڵەبجە. ڕێک دیمەنی لاسایی درامای گەردەلوول دەبینین لەم فیلمەدا کەپیاوانی ڕژێم بکوژو بگرو ببڕ هەرخۆیانن هەلهۆلە بەعس الصامد دەکەن.

لەشاری هەڵەبجەدا ملازم ئایاد هەبوو ئەم ملازمەو پیاوانی تری ڕژێم بێهێزترین دەسەڵاتیان هەبوو، نەیاندەتوانی  هەڵکوتنە سەر ماڵی خەڵکی یان بە مەفرەزە لەناو بازاڕو گەڕەکەکاندا بگەڕێن و، تەنانەت نەیاندەتوانی داوای هەویە  لەخەڵک بکەن و خەڵک بگرن، ئەمەش لەباشی خۆیاندا نەبوو، بەڵکو لەترس ولە بێ دەسەڵاتی و نەتوانیندا بوو، بەڵام جار جارە جاشە!! کوردە خۆفرۆشەکان هەڵیان دەکوتایە سەرماڵان وخەڵکیان دەگرت وخەڵکیان بەگرت دەدا دەبوو کاکی دەرهێنەر ئەم جاشانەی نمایش کردایە لەفیلمەکەیدا .

ڕەخنەیەکی ترم سەبارەت بە چالاکی و قڵیشانەوەیە لەهەڵەبجەدا کە بەبەراورد بە شاری سلێمانی زۆر کەم بوو ئەویش پەیوەندی بەو تایبەتمەندیەی هەڵەبجەوە بوو کەپێشتر ئاماژەم پێدا، کەڕژێم لەم شارەدا دەسەڵات وتوانای ڕەهای نەبوو، بەڵام لەم فیلمەدا دیسان کاکی دەرهێنەر دەکەوێتە هەڵەی مێژووی ودەسکاری ڕووداوەکان ومێژووی هەڵەبجە دەکات، بەجۆریک دەبینین چالاکی و قڵیشانەوە هەربەوێنەی سلێمانییە، لەمەشدا دیسان لاسایی دیمەنەکانی درامای  گەردەلوول بەزەقی دەبینینەوە.

سیخوڕی کوردی ناوخۆیی لەهەڵەبجەدا زۆر کەم بوو ئەمەش لەبەر دوو هۆکاری سەرەکی، یەکەم خەڵکی هەڵەبجە بەگشتی دژی ڕژێمی بەعس بوون و ملیان بەسیاسەتەکانی نەدەدا دووەم هەرکەسێک ببوایەتە سیخورو پیاوی ڕژێم وخراپەکاری بکردایەو دەستی لەگەڵ ڕژێمدا تیکەڵ بکردایە لە زووترین کات و ماوەدا تۆڵەی لێدەکرایەوەو دەکوژرا، هەربۆیە ئەوەی بەتەماو نیازی سیخوڕی بوایە بۆ ڕژێم دەترساو ئەوکارەی نەدەکرد، چونکە سوور دەیزانی دەکوژرێ وتەمەنی درێژ نابێت.

 هەربۆیە ڕاستە لەهەڵەبجەدا کوشتنی سیخوڕی ناوخۆیی هەبووە، بەڵام نەک بەو شێوەیەی کەکاکی دەرهێنەر لەم فیلمەدا نیشانمان دەدات، کەپێشمەرگە بادینیەکە دادەبەزێتە شارو تۆڵە لەسیخوڕێکی ناوخۆی دەکاتەوە بەجۆرێک سیخوڕەکە بەدوکانەکەیەوە دەیتەقێنیتەوە کەدیسان لەمەشدا کاکی دەرهێنەر کەوتۆتە هەڵەوە ودیسان دەستکاری مێژوو و ڕووداوەکانی کردوە، شتی وا لە هەڵەبجەدا ڕووی نەداوە، بەڵام دەرهێنەر بۆ ڕەواجدان بەدیمەنی فیلمەکەی ئەو زیادەڕۆییە گەورە دەکات، سیخوڕێک بەدوکانەکەیەوە دەتەقێنێتەوە.

لەم فیلمەدا کاکی دەرهێنەر ڕژێمی ئێران وسوپای پاسدارانمان وەک پاڵەوان وفریاد ڕەس نیشان دەدات لە گرتنی شاری هەڵەبجەدا، ئەمەش ڕاستەوخۆ پێمان دەڵێ کەڕژێمی بەعس بێتاوانە بوە و هەق و مافی خۆیەتی و شەرعیەتی ئەوەی هەیە کەشاری هەڵەبجە کیمیاباران بکات، چونکە خەڵکەکەی و پێشمەرگە پاسداریان هێناوەتە شارەکەوە و هاوکاری ڕژێمی ئێران بوون لە گرتنی شارەکەدا .

ڕاستیەکەی ئەوەیە کەخەڵکی هەڵەبجە هیچ هاوکاری پاسدار نەبوون و پێشیان خۆش نەبووە و دژی هاتنی پاسداربوون بۆ هەڵەبجە، چونکە خەڵکی هەڵەبجە زۆر بەئاگاو هوشیاربوون، باش دەیانزانی و خەم وترسی خۆیان نەدەشاردەو دەیانزانی کەچارەنوسێکی خراپ چاوەڕوانیان دەکات. سوور دەیانزانی کەرژێمی بەعس کیمیایی  بەکاردێنێ لە هەڵەبجەدا و تۆڵە دەکاتەوە و بێدەنگ نابێت و کاردانەوەیەکی زۆر خراپی دەبیت بەرامبەر بەداگیرکردنی هەڵەبجە لەلایەن ئێران و پێشمەرگەوە لە گرتنی هەڵەبجە، هەربۆیە خەڵکی شار داوایان لەپێشمەرگەو سوپای پاسدارانی ئێران کرد کە ڕژێمی بەعس بەدڵنیاییەوە کیمیایی بەکار دێنێ لەهەڵەبجەدا هەربۆیە داوایان کرد ڕێگەیاندەن شارەکە جێ هێڵن، تا گیانیان سەلامەتبێت. بەڵام وەڵامی پێشمەرگەو پاسدار زۆر ساردو لامسەلایه وسادەبوو وتیان هیچ نییە، خاولی وبەتانی تەڕ کەن وبچنە جیگای بەرز پارێزراو دەبن لەکیمیایی و ڕێگەیان لەخەڵک گرت و ڕیگەیان نەدا خەڵک شارەکە جێ هێڵێ و چۆڵ بکات، بەبیانوی پاکسازیکردن لەناوخەڵکی هەڵەبجەدا، بەوجۆرە خەڵکیان دایە دەست ئەو قەدەرە دۆزەخاوییە بەقسەی فریودەرانەی خاولی وبەتان وپەڕۆ تەڕکردن و پاکسازی ئەوخەڵکەیان لەشارەکەدا هێشتەوە لەناو ژەهروکیمیایدا خنکان وخۆشیان چ پێشمەرگەو چ پاسداران تێیان قوچان ویەک کەسیان کیمیایی بەرنەکەوت .

هەربۆیە نەسوپای پاسداران و نەپێشمەرگە کەسیان فریاد ڕەسی ئازادکردنی هەڵەبجە نەبوون، بەڵکو ئەوانیش وەک ڕژێمی بەعس بەشدارن وتاوانبارن لە خوڵقاندن و ئەنجامدانی جینۆسایدو کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا هەروەها ئەمەریکاو هەموو ئەو وڵاتە زلهێزانەی کەلەڕێگەی کۆمپانیاکانیانەوە جەکی کیمیاییان فرۆشتوە بەڕژێمی عێراق تاوانبارن لەم جینۆسایدەی هەڵەبجەدا، هەر بۆیە دیسان کاکی دەرهێنەر هەڵەیەکی گەورەی کردوە لەنیشاندانی پاسدارو پێشمەرگە وەک پاڵەوان و فریادڕەسی ئازادکردنی شاری هەڵەبجە، ئەمانە تاوانبارن نەک فریادڕەس. ڕاستە ڕژێمی بەعس تاوانباری سەرەکییە، بەڵام پێشمەرگەو پاسداریش تاوانبارن وبەشداری خوڵقاندنی ئەوجینۆسایدەن.

یەکێک لەهەڵە مێژوویەکانی تری ئەم فیلمە نیشاندانی هەڵەبجەیە وەک ئەوەی شارەکە ئازادکرابێت بۆخەڵکەکەی لەدەست ڕژێمی بەعس، لەراستیدا شاری هەڵەبجە ئازاد نەکرا، بەڵکو داگیرکرا لەلایەن سوپای دەوڵەتی ئێرانەوە بەهاوکاری و سوورەی بەرلەشکری پێشمەرگەوە .

هەر بۆیە ئەوەی لەهەڵەبجەدا ڕوویدا داگیرکردن بوو، نەک ئازادکردن وەک کاکی دەرهێنەر لەڕێی حیوارێکی کوڕە پێشمەرگەکەوە کە لەگەڵ کچە عاشقەکەی دا دەدوێ و پێی دەڵێ ئەوە شارەکەشمان بۆئازادکردی کاتێک تۆ دەتوانی بڵێی شارەکە ئازاد کرا کەلەلایەن خەڵکەکەیەوە ئازادکرێت، وەک ئەوەی لەساڵی ١٩٨٧ خەڵکی شاری هەڵەبجە ڕاپەڕین و شارەکەیان ئازاد کرد، ئەوەبوو ڕژێم لەڕێگەی عەلی حەسەن مەجیدەوە بەسوپایەکی زۆرو لەڕیگەی فڕۆکەوە شارەکەی کۆنترۆڵ کردەوەو گەڕەکی کانی عاشقانی هەموو تەقاندەوە و تەختکرد، کەزیاد لە ٦٠٠ ماڵ بوو و چەندین لەخەڵکی بریندارو بێ تاوانی شاری زیندەبەچاڵ کرد وهتد. یەکێک لەهۆکارەکانی کیمیابارانی هەڵەبجە لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە هۆکاری ئەم ڕاپەڕینەو ئیرادەی مل نەدان و تەسلیم نەبوونی خەڵکی شارەکە بوو بە سیاسەتەکانی ڕژێمی بەعس .

ڕەخنەیەکی ترم لەسەر شێوازی عەشق و ئەوینی پێشمەرگە بادینیەکەو کچە خوێندکارە هەڵەبجەیەکەیە دیارە هەڵەبجە شارێکی شارستانی و کراوە و مەدەنی وڕاقی وپێشکەوخوازبووە و ئازادی ومافی بەخشیبوە ژن بەجۆرێک لە هەڵەبجەدا نەدیاردەی ژن کوشتن هەبوو، نەدیاردەی ژن بەژن و گەورە بەبچووک وهتد. مێژووی ئەم شارە پڕە لەعەشق وئەوینی پاک وجاویدانی دەیان وسەدان کیژوکوڕی لاوی شار، من نازانم حیکمەت چییە لەوەدا کەکاکی دەرهێنەر دێت کوڕێکی بادینی دێنێ و چیرۆکێکی ئەوینی بۆ دروست دەکات لەگەڵ کیژیکی هەڵەبجەییدا، دەپرسم باشە چیرۆکی ئەوینەکە کچ وکوڕێکی هەڵەبجەیی بوونایە گونجاوتر نەدەبوو؟ ئەوەی ڕاستیە چەندە هەڵەبجە ئازادی بەخشیبوە ژنان، قەد نەگەیشتبوە ئەوڕادەیەی کوڕە عاشقێک بەشەو بچێتە بەردەم وناو ژووری خەوتنی کیژە ئەویندارەکەی وەک لەم فیلمەدا نمایش کرا، ئەمەش دروستکراوێکی تری دەرهێنەرە لەمێژووی ئەوشارەدا، ڕێک ئەم دیمەنە لاسایکردنەوەی فیلمی هیندی و میسرییە یان دەبینین ئەو کیژە عاشقە جل وبەرگ وڕوخساری هی ئەم سەردەمەیە، سەردەمی نەشتەرگەری جوانکاری وفیللەرو بۆتۆکس وهتد، نەک سەردەمی هەشتاکان کەجل وبەرگەکان زۆر سادە بوون و و ڕوخسارەکانیش سروشتی بوون دوور لەدەسکاری و نەشتەرگەری جوانکاری. دوای ئەوە ئەوکیژو کوڕە عاشقە بێ هیچ پێشینەیەک و بێ هیچ سەرنج وتێڕامان ونیگا گۆڕینەوەیەک یەکسەر عاشقی یەک دەبن یەکسەر کچە ملپێچەکەی ملی بەخێرای دەداتە پێشمەرگە بریندارەکە، بەجۆرێک وەک ئەوەی ماوەیەکی زۆر یا پێشتر یەکیان ناسیبێت، ئیتر گوێ ناداتە ئەوەی ئایا ئەم کورە نەناسراوە جاشە یا پێشمەرگەیە، یاهەرشتێکی ترە. ئەمەش دیسان هەڵەیەکە کاکی دەرهێنەری تێکەوتوە، چونکە ئەو پێشتر خۆی لەسەر دروستبوونی ئەو ئەوینە خۆی  یەکلای کردۆتەوە نە لە واقیع دا و نە لەهیچ فیلمێکدا نەماندیوە ئەوین بەو خێرایە بروسکە ئاسایە دروست بێت.

هەڵەی گەورەو سەرەکی کاکی دەرهێنەر لەم فیلمەدا ئەوەیە کەکاری لەسەر مێژوویەکی فرە ڕەهەند کردوە،   دەرهێنەری فیلمی پیانۆ ژەن چەند بە جوانی وشارەزایی وزیرەکانە لەڕیگەی چیرۆکی گیتارژەنیکی جولەکەوە  تەوزیفی هۆلۆکۆسمان بۆدەکات، ئەم دەرهێنەرەشمان واباشتربوو لە ڕێگەی چیرۆکێکی ناو کیمیابارانی هەڵەبجە  تەوزیفی کیمیابارانەکەی بکردایە، نەک کۆی هەمو ڕووداو چیرۆک و مێژووی جینۆسایدەکە کە تیکەڵ وپێکەڵی کردوەوە و ترشاندویەتی بەسەریەکدا، نەخۆی سەری لێ دەرئەکا نەبینەر. بەڕاستی ئەمە بۆخۆی فیلمێکە کاکی دەرهێنەر بەسەر خۆیا هێناوە.

یەکێک لەهەڵە مێژوویەکانی تر لەبینینی ڕۆڵ وکارکتەری عومەری خاوەر دایە کەلەواقیع دا عومەری خاوەر لەڕووی تەمەن و لەش ولارەوە زۆر جیاوازترە، لەوعومەری خاوەری نێوفیلمەکە. لەواقیعدا عومەری خاوەر  گەنجترو بەگوڕترو باڵابەرزترو بەهەیکەلترو قەڵەوترو لەش ودەم وچاو پڕتر بوو لە عومەری خاوەری نێوفیلمەکە.

یەکێک لەهەڵەکانی تر لەفیلمەدا ئەوەیە کە کۆتایی هەڵەبجەو نەهامەتی خەڵکەکەی بە خوێندنەوەی نامەی پێشمەرگە عاشقەکە کۆتایی پێ دێ لەلایەن کیژە ئەویندارەکەیەوە، کەڕاستر وابوو کۆتایی فیلمەکە بەگیرسانەوەی خەڵکی هەڵەبجە لە ئۆردوگاکانی ئێراندا کۆتایی پێبهاتایە، چونکە لەفیلمەکەدا ئەوخەڵکە لەودۆزەخی جینۆسایدەدا ڕادەکەن وهەڵدێن و دیار نییە ڕوو لەکوێ دەکەن و بەرەوکوێ ڕەودەکەن، دەرهێنەر ئەمەی نیشان نەداوین .

 ئەدەب وهونەر بەهەموو بەشەکانیەوە دەبێت هەڵگری پەیامیک بێت وکاریگەر وجێکەوتەبێت، هوشیاری بەخش بێت.لەم فیلمەدا نازانین پەیامی هونەرمەند چی یە وچیمان پێ دەڵێ؟”

ئەمیش وەک دەسەڵاتدارانی ناسیونالیزمی کورد پەیامی ئەوەیە کەخەڵکی هەڵەبجە تاماوە هەر دەبێت هەست بکات کەئەو قوربانیە و ئەمە قەدری هەتاهەتایییەتی ودەبێ هەمیشە سایکۆلۆژیایەکی ڕووخاو ونائومێدی هەبێت وباوەش بکات بە مەرگ دۆستیتداو دڵی بۆ ژیان دۆستی لێ نەدا، هەمیشە لەپرسەو شین وگریان دا بێت، ئەی ئەوە نییە زۆرینەی ڕیکلامەکانی ئەم فیلمە بەردەوام نیشاندانی گریان وفرمێسکی بینەرەکانیەتی، بەڕاستی دەبوو ئەم فیلمە ناوی گریان بوایە. دیارە گریانی بینەرانیش بەڵگەی بەهێزی  فیلمەکە  نییە، گریانی بینەرانی فیلمەکە چەند هۆکارێکی هەیە یەکەم پەیوەندی بەسۆزو عاتیفەی سادقانەی خەڵکەوە هەیە، دووەم هەندێ لەوگریان وفرمێسکانە بۆ مجامەلە و خۆدەرخستنە، سێیەم هەندێ لەوگریان وفرمێسکانە بەداخەوە تیمساحی وڕیکلامین.

هەڵەبجە چیتر پێویستی بەکولانەوەو زیندوکردنەوەی زام و برینەکانی نییە، پێویستی بەگریان و شین و فرمێسک وپرسە نییە، بەڵکو پێویستی بەشادی وخۆشگوزەرانی و ژیاندۆستییە.

پێویستی بەئاوەدانکردنەوەی کەلاوەکانی ڕۆحی وسایکۆلۆژیای داڕماوی خەڵکەکەیەتی، پێش ئاوەدانکردنەوەی کەلاوەکانی شار پێویستە ئیتر هەڵەبجە بکرێتە سیمبول و پیرۆزییەک لە یادگەی خەڵکی هەڵەبجەداو چیتر هەڵەبجە لەپرسەدا نەبێ و پرسە بشکێنرێ و کار بۆ بەجیهانی ناساندنی بکرێت و، خەڵکی هەڵەبجە شکۆو بەهای ئینسانی بۆ بگەڕێتەوە وەک مرۆڤی سەردەم بەهرمەندبێت لەمافە ئینسانی و مەدەنییەکانی دەبێت ووزەو هێزو ئیرادەو ئومێد بە ژیان ببخشرێتەوە بەخەڵکی هەڵەبجە. ئەم شارە بکرێتەوە بەشار، شارێک بەمانای سەردەمیانە شار دەبوو ئەم خاڵە بەهێزانە پەیامی ئەم فیلمە بوایە، نەک هێڵانەوەی خەڵکی هەڵەبجە لەناو زام وپرسە وخوین ونەهامەتی و نۆستۆلۆجیای مەرگ دۆستی جینۆسایدەکەدا بەبەردەوامی وهەتاهەتایی…

ئەم فیلمە جۆرێکە لە بازرگانیکردن بەهەڵەبجەوە لەڕێگای سینەماوە…