ڕەنگی ڕەش و دینامیکی وێنەی جوڵاو لەشیعری تەڵعەت تاهیردا… لێکۆڵینەوە: جەمال نوری
ڕەنگەكان هێما و ئایكۆن ونیشانە وئاماژەن بۆ شتەكان. لێرەدا شێوازە دەربڕینییە شیعرییەكان هاوشێوەی شێوازە شێوەكارییەكانە بەوەی هەر ڕەنگە و بەپێی فەلسەفە و ڕێبازی دەقەكان ماناكان جێگیییر دەکەن و بەبەردەوامیش لەخوڵقاندنی مانا نوێیەكاندایە.
لەهەموو دۆخەكانیشدا، ڕەنگەكان هەستەكان دەجوڵێنن و هۆكاریشە بۆ ڕەوینەوەی گرژییەكانی ناوەوەی مرۆڤ و هەروەها كاریگەریشە بەسەر كۆئەندامی هەستە دەمارییەكانەوە ڕۆڵێكی ئیستاتیكی و بابەتی داوە بەوێنە دیدەییە ڕەنگییەكان و هەمووشیانی بەستۆتەوە بەویژدانی مەبەستێتی دەقەكانییەوە كەخۆی لەجوانییە ئایدیالیزمەكاندا دەبینێتەوە.
قەدەری خاوەن هەستەكان هەمیشە خۆی لەنەهامەتی ئازارەكاندا دەبینێتەوە. خودی شاعیر، وەك گەڕیدەیەك، بەدوای هەلێكدا دەگەڕێت تابتوانێت ئاسوودە بێت. هیلاكییەكانی ڕۆژانەی ژیان یارمەتدەر نین و لەجیاتی ئاسوودەبوون باوەشی بەشتێكی تردا كردووە كەلەنەخشەی پێش وەختی ئەمدا نەبووە. ئەمە وێنەیەكی پێشبینی نەكراو بوو وەك ئەوەی خودی شاعیر بۆ شتێك هات و تووشی شتێكی جیاوازی تر هات. بەمەش وێنەكە لەخراپێكی واقیعەوە، بەرەو خراپتر ڕۆشت.
لەم دەقەی “تەڵعەت تاهیر” دا، (ڕەنگ) ڕووبەرێكی گەورەی لەناو دەقدا داگیركردووە وەک لێرەدا ئاماژەی پێکردوە، بەجۆرێک شاعیر لەڕێگای وێنای ڕەنگەکانەوە ماناو مەدلوولەکانی پشتی دەق وێنا دەکات، واتە زمانی شیعری لای شاعیر زمانێکی مەجازیە و ڕەنگ تیایدا جێگەی خۆی گرتوە و موخاتەبەی عەقڵی موتەلەقی پێ دەکات.
ئەوەی مایەی سەرنجە لای خوێنەر، بەکاربردنی ڕەنگی ڕەشە لەم تێکستە شیعریەی شاعیر، چون جودا لەهەر شاعیرێکی تر تەڵعەت تاهیر بەزمانی خۆی و خەیاڵ و تێگەیشتنی بۆ ڕەنگی ڕەش، لەشیعرەکەیدا چۆن لێی دەڕوانێ ئاوها وێنای کردوە.
لەلایەک ڕەنگی ڕەش هێماو واتای ڕەشپۆشی و خەمگینی و کارەسات و مەرگ و دابڕانە، شاعیر لەم حاڵەتە جەبرییەی ڕەنگی ڕەش ناتوانێ قوتاری بێ، بەڵام دوای نەرمکردنی دەست و پەنجەی شیعریی، بەشێوەیەکی زۆر جودا مامەڵە بەو ڕەنگە مرۆڤەکان دەکات و هەرجارەو لە بەرگی چیرۆکێکدا دەیبنێتەوە.
تەڵعەت تاهیر بەشێوازێکی جودا لەنوسینی شیعر و تێگەیشتن لەو چەمکانەی کە لەپێشودا شاعیران و نوسەران هەیان بووە بۆ شیعر، لەبەرگێکی ڕۆمانسیەت و دنیایەکی جودا لەسەر زەمین شیعریان دەنوسی و وێنای شیعریان تێدا دەکرد، بەڵام تەڵعەت تاهیر، بەئاڕاستەیەکی پێچەوانە بە پلەی سێ سەدو شەست پلە جیاوازتر لە شیعرو وەزیفەی شیعری دەڕوانێ.
شیعر لەم قۆناغەدا کە بەشێکی زۆری بەشەریەت بەدەست نەبوونی و قاتو قڕی و کۆنتڕۆڵکردنی بازارو ژیان بەهۆی بوونی شۆڕشی تەکنەلۆژیاوە، پانتایەکی کەم دەهێڵێتەوە بۆ گوزارشتکردن لەدنیای ڕۆمانسیەت، کەپێشتر شاعیران وەها وێنای مەئشوقەکانیان دەکرد، ڕێک کتومت بە فریشتە بچێ. بەچەشنێک هەرچیەکی بخواردایە لە گەرویدا دەرکەوێ، بەڵام لە واقیعدا ئەم وێناکردنە مەگەر لەنێو دنیای خەوندا ببینێرێ ئەمە بۆ تەلعەت تاهیری شاعیر جێگای نابێتەوە لەناو دەقە شیعریەکانیدا، بە پێچەوانەوە شاعیر بە زمانێکی ترو تایبەت بەو تێگەیشتنەی خودی خۆی مامەڵەی لەگەڵ ڕەنگ و وەزیفەی شیعردا کردوە.
ڕۆمانسیەت لەدنیا بینینی تەڵعەت تاهیردا:
شاعیر، لەم دەقەدا، زۆر سادەو ساکار ئاماژە بە سۆزو ئەندێشەی خەیاڵی ڕۆمانسینەی خۆی دەکات لەتەک مەئشوقەکەیدا، سانا لێی تێ بگەین، بەڵام لەهەر دێڕە شیعرێکدا، شاعیر مامەڵەیەکی فکری و ماریفی دەکات، کاتێک بەر وشەکانی ناو دێڕە شیعرەکەی دەکەوێ، لەوە تێدەگەی کە شاعیر تێڕوانینێکی تری هەیە بۆ ڕەنگی ڕەش، لای ئەمیش ڕاستە ڕەش، وەک ڕەنگێکی تۆخی داخراو کە ڕەنگەکانی تر لەناو خۆیدا هەڵدەمژێ بەتەنها وێنای خەفەت و تاسە باریی نییە، بەڵکو لەڕێگای ڕەنگی ڕەشەوە ( تەڵعەت) هاتوە موخاتەبەی موتەلەقی پێ دەکات، وەک لێرەداو لەم تێکستەدا و بەزمانێکی ڕۆمانسیانە موخاتەبەی مەئشوقەکەشی پێکردوە:
جلی ڕەشت زۆرە دەزانم
لەکراسێکت لە کەوایەکت،
پارچەیەکی ڕەشم بۆ هەڵگرە
بەدزی خوشک و براکانم هەرجارەو
پارچەیەکم دەبرد
بیستبووم ڕەش خەم هەڵدەمژێ و نایداتەوە
بەوهۆیەوە پارچەیەکم دەنایە
بەر پشتێنی پیرەمێردێک
کە بمزانیبایە تەرمی کوڕەکەی لەشەڕێکدا گەڕاوەتەوە
تەڵعەت تاهیر وەک شارەزایەکی قوماش و بازرگان بەهای پارچەیەک قوماش باش دەزانێ، هەروەک چۆن دەڵێن نرخی زێڕ لای زەنگەڕە، شاعیریش بەم مەفهومەوە مامەڵە لەتەک پارچە قوماشێکی ڕەشدا دەکات، هەرپارچە قوماشێکی ڕەش لە بەرگی چیرۆکێکی جودا لەیەکتر وێنایان دەکات و دایڕشتوە. سەلیقەیی شاعیر لەوەدایە ئەوەی لە شوێنی خۆیدا ناجوڵێ و ماوەتەوە وەک ناو و دەستەواژە و ڕەنگ قوماشە ڕەشەکەیە،!
بەڵام ئەوەی هەرجارەو گۆڕانێکی نەوعی بەسەردا دێت، تەوزیفکردنی ڕەنگە ڕەشی قوماشەکەیە لەچەندین بەرکەوتەی جیاوازتر لەیەک لەڕووی فۆرمەوە، بەڵام لەڕووی ناوەرۆکەوە گرێدراوی ئەو خەمە قوڵە ئینسانیەیە کەسەراپا دەروونی شاعیری پڕکردوە لە ئازارو زامی قوڵ..
هەر ئەو پارچە قوماشە ڕەشەیە جارێک لەبەرگی کراسێکی ڕەشی یارەکەیدا وێنای کردوە، جارێکی تر لەناو دنیای جەنگ و شەڕی براکاندا تەوزیفی دەکات کاتێک دەڵێ:
بەو هۆیەوە پارچەیەکم دەنایە بەر پشتێنی پیرەمێردێک
کە تەرمی کوڕەکەی لە شەڕێکدا گەڕابێتەوە
لەلایەکی ترەوە، هەر ئەو پارچە قوماشە ڕەشەیە بەشێوەیەکی دینامیکی گۆڕانی بەسەرداهاتوەو ئەمجارەیان شاعیر ئەو پارچە قوماشە ڕەشە، بەقۆڵی مناڵێکی یەزیدیەوە دەبەستێت کە بە فانیلەیەکی تیپی تۆپی پێی فەرەنساوە وەک کاپتنی ئەو تیپە یاری بکات، ئەمە وەک وێنەیەکی جوڵاو لەناو زمان و خەیاڵی شیعری شاعیردا بوونی هەیە، بەڵام زۆر ناخایەنێ، شاعیر بەئاگا دێتەوەو دێتەوە ناو سەرزەمینی واقیع و هەر ئەو مناڵەیە بەو فانیڵەی تیپی فەنساوە لەکۆڵی خۆشکە گەورەکەیدایە لەیەکێک لەو کەمپە قوڕینانەی تیایدا دەژین.
پارەچەیەکم لە قۆڵی ئەو مناڵە یەزیدیە دەبەست
کەبەو سەرمایە بە فانیلەیەکی هەڵبژاردەی فەرەنساۆە
لە قوڕاوی کەمپێکدا،
خوشکە بچوکەکەی لەکۆڵ گرتبوو
هەرژنێک پرچی سپی با پارچەیەکم لەنێو چاوانی دەبەست
و گەنج دەبۆوە و قژی دەبریسکایەوە
لافیتەیەک بۆ نووسینی مەرگی لەبارچوونی کۆرپەلەیەک
تەڵعەت تاهیر، لەلایەک وەک شاعیرێک لەڕێگای زمانە شیعری و خەیاڵ و ئەو دنیابینیە تایبەتەی خۆی لەکێشە کۆمەڵایەتیەکانی کۆمەڵگاکەی دەڕوانێ، لەلایەکی ترەوە وەک کەسێکی سۆسۆلۆگ لەواقیعی ژیانی کۆمەڵگەکەی دەڕوانێ، هەموو خەونێکی بۆ بەدیهێنانی ئەو دنیایەیە کەتیایدا خۆشەویستی بەسەربەستی پیاسە بکات، ئازادی ئینسانەکان لە لووتکەی باڵانمای جوانیدا بێ. چون هەتا وەکو ئێستا واقیعی کۆمەڵگاکەی واقیعێکی هێندە سەخت و دژوارە، هەردوو کەسە خۆشەویستەکان بەدڵی خۆیان ناتوانن دەستنیشانی ژیانێکی تایبەت بەخۆیان بکەن، بەڵکو ئەوەی پێ بووترێ خۆشەویستی لەم کۆمەڵگەیەدا هێشتا قۆناغە مێژوویەکەی خۆی تێنەپەڕاندوەو ئیشق لەم مەملەکەتەدا بڤەیە.
ئەوەی بەنهێنی و لەناو هەناوی کۆمەڵگەیەکی داخراوی وەک کۆمەڵگەکەی ئێمە ئیشق بکات و لەنەتیجەی بەیەکگەیشتنی ئاشق و مەئشوق بەیەک بێ ڕەزامەندی سەرەک خێڵ و عەشیرەت و باوک کۆرپەلەیەک بێتە ئاراوە، ئیدی ژیان حەڕام دەکرێ لە هەردووخۆشەویستەکەو کۆرپەلەکەش دەبێتە قوربانی تیغی چەقۆیەکی کول و یا لەبەردەگای ماڵێکی نەزانراو نەناسراودا فڕێ بدرێ…!
لەکۆتایدا ڕەخنەگران دەڵێن شیعر لەبنەڕەتدا بریتییە لەپێكهاتەیەكی وێنەیی (مجدی وهبە:120) بەتایبەتی لەو بابەتانەی كەپەیوەندی ڕاستەوخۆیان هەیە بەمەسەلە هەستی و هزرییەكانەوە وەك (ڕەنگ وشێوە وجووڵە وجێگە وزەمەن وڕووناكی). ئەمەش هۆكارە بۆ گواستنەوەی فۆڕم وناوەڕۆكی سروشتی واقیع بۆ وێنە لەڕووی سیاقەوە…
لەدوایین پارچە
لافیتەیەکی بچوکم بۆ ئەو ساوایە پێ نووسی
کەلەبەردەرگای ماڵێکدا فڕێ درابوو
عەباو چارۆکەم تەواوکرد
ئێستا لەباشیم نییە بەخاوەن پرسە و عاشقەکان دەڵێم
بەرگە بگرن ئەمە سونەتی ژیانە
کەچی خۆم بەرگە ناگرم و بەم نزیکانە
بێ تۆیی دەمکوژێ
کەمردیشم بۆسەر چوارچێوەی وێنەکەم
لەکراسێکت لەکەوایەکت
پارچەیەک قوماشی ڕەشم بۆ هەڵگرە
پارچەیەکی بچوک،
هێندەی ناو لەپی ئەو ساوایەی فڕێدرا و
وەک من و تۆ کە بۆیەک نەبوین و
هەریەکەمان لەبەردەرگای ماڵێکدا فڕێ دراین…!
تەلعەت تاهیر
سودم لەم سەرچاوانەی خوارەوە وەرگرتوە:
1/سقوط اوراق الربیع ، مجدی وهبة
2/وێنەی هێمایی لە دەقەواڵاکانی شێرکۆ بێکەسدا