کەمال رەئوف: ئەوەی هۆكارە بۆ نەدانی مووچە لەكاتی خۆیدا، نەبوونی پارە نییە، بەڵكو نەبوونی دادپەروەرییە لەدابەشكردنی داهاتی گشتی و ناشەفافیەتە لە چۆنیەتی كۆكردنەوەی داهاتەكان و دابەشكردنی.. دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز کەمال رەئوف نووسەرو چاودێری سیاسی ، سەبارەت بە گوشارەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم و ئایندەی سیاسی کوردستان…
بۆپێشەوە: بڕیار و گوشارەکانی بەغدا لە دوای شەری داعش و ١٦ ئۆکتۆبەرەوە بۆسەر دەسەڵاتی هەرێم، بەردەوامە، هۆکاری سەرەکی ئەم گوشارانە چییە؟
کەمال رەئوف: حزبە دەسەڵاتدارەكانی باشور هەڵەی كوشندەیان ئەنجامدا، ئاراستەی سیاسەت تێکەڵ بەبازرگانییەكی نایاسایی و ناشەرعی كرا، حزبایەتی كورتكرایەوە بۆ بەرژەوەندی و بەدەستهێنانی مادی، پشت لەجەماوەرو خەڵك كراو روو لەبازارو بازرگانی كرا، بەشێوەیەكی مەنهەجی حوكمەتداری كورتكرایەوە بۆ دەسەڵاتسازی و لەو بوارەدا سەركەوتوبوون كە گەمە بەهەموو كایەكانی هەڵبژاردن و دامەزراوە حكومییەكانەوە بكەن بۆ مانەوەو بەرژەوەندییەكانی خۆیان، هەموو ئەوانەش وایكرد، بەغداد هەست بەوە بكات ئەمان دەسەڵاتێكی بێ پشتیوانن و كاتی ئەوەیە هاتوە بە بەرنامە گوشارەكانیان لەسەر هەرێم زیاد بكەن.
بۆپێشەوە: گوشارە بەردەوامەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم، بەرهەمی پابەندبوونی دەسەڵاتی ناوەندە بە فیدرالیزم و دەستورەوە، لە هاوسەنگی تازەی نێوان بەغداو هەرێمدا، یان وەکو هەندێک دەڵێن پاشگەزبوونەوەی بەغدایە لە فیدرالیزم و دەستور؟
کەمال رەئوف: لەراستیدا ئەوەی لەهەرێم دەگوزەرا، فیدرالیەتی تێپەراندبوو هەرێم سودی لەئاڵۆزی و پشێوییەكانی بەغداد بینیبوو، بەڵام نەیتوانیبوو سەرمایەگوزارییەكی نیشتمان سازی لەسەر بینا بكات، ئەوەی زیاتر بەخەمییەوە بوو دوو شت بوو، ململانێ ناوخۆ كەسەرێكی جەماوەر بوو سەرەكەی تری لایەنە دەسەڵاتدارەكان، بەقازانجی خۆی بشكێتەوە، خاڵی دووەمیش درێژەدان بەو دۆخەو بەردەوامی لە بەتاڵانبردنی داهات و سەروەت و سامانی گشتی.. عێراق لەكابینەكانی پێشوو چەند رێككەوتنێكیان كردبوو لەسەر 200 هەزار بەرمیل نەوت، هەرێم پابەند نەبوو پێوەی، بەڵام كە تەواو لاواز بوو ئامادەیی نیشاندا هەموو نەوت رادەستی بەغداد بكات.. بۆیە سەرەتا بەرپرسەكانی هەرێم خۆیان ئەندازیاری شكستی هەرێمن، نەك چۆنیەتی بیركردنەوەی بەغداد…
بۆپێشەوە: گوشارەکانی بەغدا تا چەندە کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکانی گرتۆتەوە؟ زۆرجار گوێ بیستی سیاسەتی راگواستن و تەعریب دەبین، ئەمە تا چەندە راستە؟
کەمال رەئوف: عێراقی دوای سەددام وڵاتی دیموكراتی و دامەزراوەیی نییە، رەنگە لە هەندێك دامەزراوەدا لەپێش هەرێمەوە بێت، بەڵام عێراقی دوای سەددام، عێراقی خاوەن دەسەڵاتێكی مەزهەبی و دابەشبووە بەسەر گروپە چەكدارەكاندا، راستە سوپای عێراق هەیە، حكومەت هەیە، بەڵام دەسەڵاتی فیعلی لەدەست دەوڵەتی قوڵدایە و ئەوان خاوەن دواین بریارن، سەبارەت بەهەرێم زۆرباش توانیان رای گشتی لەسەر ئەوە بجوڵینن كە كێشە ئابورییەكانی عێراق پەیوەستن بەهەرێمەوە، وایان نیشاندەدا ئەو پێشكەوتنەی هەرێم لەسەر حسابی سفرەی ئەوانە، كە ئەمە لەراستیەوە دوورە، بەڵام بەهانەیەكی باش بوو بۆ ئەوەی رقێكی میللی دروست بكەن بۆ ئەوەی دەستكراوەبن لەداهاتوو هەرشتێك بكەن دەرهەق بەهەرێم، بەداخەوە لایەنە كوردییەكانیش حەزیان لەو خیتابە سیاسییە بوو تا دەمەزەردی سیاسەتی كلاسیكی خۆیان لەسەر شەری نەتەوەیی بكەنەوە.. سەبارەت بەناوچە كوردیەكانی دەرەوەی هەرێم، پارتی و یەكێتی كە خاوەن دەسەڵاتی رەهاو خاوەن نفوزی جەماوەری بوون تا ئەوكاتەی لەكەركوك ناوچەكانی تر دەركران، لەسەر هیچ شتێك رێك نەكەوتبوون، جگە دەستكەوتی نەوت، بەردەوام لەملمڵانێیەكی قورسدابوون، كاتێك بەهۆی هاتنی داعشەوە زۆربەی ئەو ناوچانەیان كەوتە بن دەست، مامەڵەیەكی باش و ئینساندۆستیان لەگەڵ پێكهاتەكانی ترو تەنانەت خەڵكە كوردەكەش نەكرد.. بۆیە ئێستا لەپەرچەكرداری ئەوسیاسەتە چەوتانە ئەوانیش كە دەسترۆیشتون، بەهەمان شێوەو خراپتریش مامەڵە لەگەڵ كوردەكانی ئەوناوچانە دەكەن.
بۆپێشەوە: ئایا هەنگاوەکانی بەغدا لەدژی هەرێم و سیاسەتی خۆگرێدانەوەی پارتی و یەکێتی بە بەغدا، بەمانای تیکەڵ بوونەوەی بەکردەوەی کوردستانە بەعێراقەوە؟
کەمال رەئوف: لەراستیدا پارتی و یەكێتی هیچ كات خۆیان بەدابراو نەبینیوەو كاریان لەسەر ئەوە نەكردوە دابراوبن لەبەغداد، بەپێچەوانەوە بەردەوام لەهەوڵی ئەوەدابوون پۆستی ناوحكومەتی عێراق و سەرۆك كۆماری و پێگەی خۆیان بپارێزن، بەڵام ئەوان بەغدادێكیان دەویست، وەك پێش دەستگرتنەوە ناردنی پارە بەناوی شایستە داراییەكانەوە، ئەوان عێراقیكیان دەویست كە پارە بنێریت و نەپرسێتەوە چی لێ دەكەن، ئەوان دەیانویست، پەیوەندیەكانی خۆیان لەگەڵ هێزە دیارەكان بپارێزن و شیری دەستكەوت بكەن، ئەوان لەوی ئازادبن چی دەكەن و ئەمانیش لەهەرێم.. بەڵام ئێستا دوای دادگای تەحكیمی فەرەنساو لێسەندنەوەی مافی فرۆشتنی نەوت، دۆخەكە گۆردراوە، ئەوەی دوێنی خەڵكیان پێ تۆمەتبار دەكرد بەخاكفرۆش و خائین، خۆیان لەوە زیاتر جێبەجێ دەكەن، ئەویش تەنها لەپێناو مانەوەیان لەدەسەڵات، دەنا ئەوەی ئێستا داوای دەكەن لەرابردوودا زۆر لەوە زیاتریان پێدەدرا گەر بەرێككەوتن لەگەڵ بەغداد رازی بونایە.
بۆپێشەوە: گوشارەکانی بەغدا هەر لەدژی دەسەڵاتی سیاسی هەرێمە، یان لە دژی خەڵکی کوردستانیشە؟
کەمال رەئوف: تا ئەوكاتەی لەهەرێم ئەلتەرناتیف نەخرێتە روو، تا ئەوكاتەی دەسەڵاتی حوكمرانی لای هێزە كلاسیكییەكان بێت، بەشێك لەسزاكانی بەغداد قورسایی دەخاتە سەر ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیانی هەرێمیش، دەسەڵاتی هەرێمیش بەبەرنامە وادەكات دەغدەغەی خەڵكی بدات بۆ ئەوەی لەرێگەی دروستكردنی ئەو مەترسیەوە مانەوەی خۆیان مسۆگەر بكەن.
بۆپێشەوە: بەشێک لەخەڵکی کوردستان بەتایبەتی موچەخۆران، دەیانەوێت بەغدا موچەیان بداتێ و لە ژێر دەسەڵاتی هەرێم نەمێنن، پرسیار ئەوەیە ئایا ئەوە کیشەی موچە و خزمەتگوزارییەکانی خەڵکی کوردستان چارەسەر دەکات” ئەگەر وایە سەرباری ڕیکەوتنی بەغدا و هەرێم، کەچی کێشەی موچە ماوەو تا ئێستا کە مانگی هەشتە، موچەخۆران چاوەروانی موچەی مانگی شەشن؟
کەمال رەئوف: مووچەخۆر جیاوازە لەفەرمانبەری فیعلی، لە كوردستان ژمارەی مووچەخۆران زۆر لەستانداری جیهانی زیاترە، فەرمانبەران مافی خۆیانە بیانەوێت وەك هاوڵاتیانی تری عێراق مووچەیان پێبدرێت، چونكە جگەلە دواكەوتن و پاشەكەوت و شتی تر… مووچەكەشیان كەمترە لە فەرمانبەرانی بەغداد، راستە پرسی مووچە هەموو كێشەكانی كۆمەڵگە چارەسەر ناكات، بەڵام ناشكرێت بەمشێوەیەی ئێستا یاری بە قوتی خەڵكەوە بكرێت، چونكە ئەوەی هۆكارە بۆ نەدانی مووچە لەكاتی خۆیدا، نەبوونی پارە نییە، بەڵكو نەبوونی دادپەروەرییە لەدابەشكردنی داهاتی گشتی و ناشەفافیەتە لە چۆنیەتی كۆكردنەوەی داهاتەكان و دابەشكردنی..
بۆپێشەوە: چۆن دەڕوانە خۆشباوەری بەشێک لە خەڵکی کوردستان بەدەسەڵاتی بەغدا، بۆ باش بوونی موچەو خزمەتگوزاری و سوتەمەنی…تاد؟
کەمال رەئوف: زیاد لەپێویست بروابوون بەوەی كە لەبەغداد دەسەڵاتێكی باشتر و دیموكراتیتر لەهەرێم هەیە، هیچ نییە جگە لەخۆشخەیاڵی و ناتێگەیشتن لە سیستەمی حوكمرانی.. یان كورتی بینی سیاسییە، رەنگە نرخی سوتەمەنی و پێدانی هەندێك ئیمتیاز لەهەرێم باشتر بێت، بەڵام ئەوە ناكرێتە مەحەك بۆ باش و خراپی دەسەڵات و حوكمرانی، ئەوەی دەیبینم بەشێكیشی پەرچەكرداری خەڵكی نارازییە لەبەرامبەر گوێ نەگرتن و نەبیستنی دادی خەڵك لەلایەن بەرپرسانی هەرێمەوە.
بۆپێشەوە: لێکەوتە سیاسیەکانی دەسەڵاتی ناوەندی لەسەر خەڵکی کوردستان و پرسی چارەسەرنەبووی نەتەوایەتی چۆن دەبینن؟ لاتان وایە جارێکی تر ستەمی نەتەوایەتی لەسەر خەڵکی کوردستان دوبارە دەبێتەوە؟
کەمال رەئوف: عێراق هەر لەسەرەتای دروست بوونیەوە وەك دەوڵەت تا ئەمرۆ، بەنائارامی و نەتەبایی پێكهاتەكانی تەواو بووە، بەشێك لەو ناتەباییانە لایەنەسیاسییەكان دروستی دەكەن و بازار گەرمی بۆدەكەن، بەشێكیشی واقیعیكە پەیوەستە بەپەروەردەو چۆنیەتی بیركردنەوەی خەڵكەكە خۆیەوە، پەیوەستن بەئاستی هوشیاری كومەڵگەوە، ستەمی نەتەوایەتی، نەك دوبارە ئەبیتەوە، تا ئێستا لەفۆرمی جیاوازدا باقییە، رەنگە وەك ساڵانی زوو زەقتر نەبێت، بەڵام وەك ئاگرو پۆش وایە كە گەیشتن بەیەك و دەغدەدە درا، ئاگركەوتنەوەكەی باوەشێن و فوی تری ناوی..
بۆپێشەوە: خەڵکی کوردستان بەشێوەی گشتی دژی دەسەڵاتی سیاسی هەرێمن و بەکردەوەش ئۆپۆزیسیۆنی بۆژوازی کورد، ئەڵتەرناتیفێکی باشتری دەسەڵات نییە و لەو ئاستەدا نییە، بتوانێت سواری بزوتنەوەی ناڕەزایەتی خەڵکی کوردستان ببێت، خەڵکی کوردستان دەبێ چی بکات، تا لەدەسەڵاتی یەکێتی و پارتی و هاوشیوەکانی و ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی ڕزگاری بێت؟ بەکورتی چ ڕیگاو ئەڵتەرناتیفێک بۆ باش بوونی ژیان و گوزەران و ئاینندەی سیاسی کوردستان پێویستە؟
کەمال رەئوف: بەداخەوە خەڵك بەگشتی كێشەیەكیان نییە بەناوی بۆرجوازی و پرۆلیتارەوە، دەنگی نارازی بەرزە، بەرفراوانە، بەڵام ئەم نارەزایەتییە چینایەتی نییە، رەنگە ماكی چینایەتی تیادا بەهێز بێت، بەڵام نەبونەتە دروشم و بەئامانج نەگیراون، واتە پرسی چینایەتی لەفۆرمە كۆنەكەیدا گۆرانكاری بەسەرداهاتوە، هەربۆیە سەرباری بوونی نارەزایەتی فراوان ئەوپرسە نەكراوەتە پەرچەمی نارەزایەتیەكە، ئێستا پرسی دادپەروەری، نەبوونی خزمەتگوزاری، زۆری باج و گومرگ، ملهوری حزبی و بنەماڵەیی، ئازادی رادەربرین و ئازادییە گشتییەكان، پرسی سەروەری یاساو دەستێوەردانی زانكۆ و بازار لەلایەن حزبە باڵادەستەكانەوە، گەرمترین ئەو پرسانەن كە بونەتە هۆكاری بەرزبوونەوە و فراوان بوونی دەنگی نارازی، بۆیە هەر هێزێك بیەوێت رۆڵی خۆی ببینێت، پێویستە لەم روانگەیەوە سیاسەتی خۆی دارێژێت تابتوانێت پێگەی لەناو ئەو نارەزایەتیانە بەهێزبكات و خزمەت بەفراوان بونەوەو بەهێزیشی بكات.
بۆپێشەوە: گرژی و ناکۆکی نیوان پارتی و یەکێتی لەسەر دەسەڵات و داهات بەردەوامە، ئایا گوشارەکانی کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی و بەغدا، هۆکاری بەرینبوونەوەی قڵشتی نێوانیانە، یان ناتەبایی پارتی و یەکێتی هۆکاری سەرەکی نیگەرانی ناوەندە فەرمی و نێودەوڵەتیەکانە؟
کەمال رەئوف: هێندەی لە زاری دیبلۆتكارانی بیانییەوە ئەیبیستین، ئەوان زۆر وردتر و زانسیانە تر ئاگاداری رووداوەكانی ناو هەرێمن، بەڵام ئەوان مامەڵە لەگەڵ واقعیدا دەكەن و بەئەركی خۆیانی نازانن لەئێستادا ئەو واقیعە بگۆرن، رەنگە بیركردنەوەیەكی خراپ بێت خەڵك خۆیان لەسەر ئەوە رابهێنن هەر چاوەرێی فریادرەس بكەن لەدەرەوەی خۆیان، نیگەرانی ئەوان بۆ پرسی گەندەڵی و یەك نەخستنی هێزی پێشمەرگە و خراپی ئیدارەو بەبنەماڵەكردنی هەموو كایەكانی حزبایەتی و حوكمرانی، نادادی و پرسەكانی تر، رۆشنە بۆچییە، بەشێكی پەیوەستە بەو راپۆرتە جیهانیانەی لەناو وڵاتانی خۆیان لەسەر شەریكەكانیان بڵاودەكرێتەوە، بەشێكی تریش ئەوەیە، ئەوانە لەتەقینەوەیەكی جەماوەری دەترسن، كە ئەوسەری دیارنەبێت، بۆیە نیگەرانیەكانیان تا ئێستا نەبوتە ئەوەی بەدوای بەدیلیاندا بگەرین، چونكە بۆ ئەوان پەیوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ هەرلایەنێكدا، یان هەر وڵاتێكدا لەسەر پرسی دادپەروەری و دیموكراسیەت رانەگرتوە، بەڵكو ئەوەی سەندە بۆ مانەوەی ئەو هاوپەیمانی و پەیوەندیانە بەرژەوەندیەكانیانە..
*****