عەلی مەولود: خەڵکی کوردستان حوکمڕانی پارتی و یەکێتییان را لێ نییەو بگرە بەتەواوی نەیارن لەگەڵی، لەوبارەیەوە دەسەڵاتدارانی هەرێمیش، بەئاشکراو لەهەموو روویەکەوە نەیاری و دووژمنایەتی خۆیان بۆ خەڵکی کوردستان نیشانداوە … دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕێ عەلی مەولود هەڵسوڕاوی سیاسی و کۆمۆنیست، سەبارەت بە ڕادەستکردنی نەوت و ئاییندەی سیاسی کوردستان…

بۆپێشەوە: لەو ماوانەی دوایدا دادگای پاریس لە قازانجی حکومەتی عێراقی بڕیارێکی دەرکرد، تورکیاش نەوتی هەریمی ڕاگرت تۆ چۆن دەروانیتە ئەم بڕیارە؟ بۆ لەم کاتەدا ئەم بڕیار دەردەکرێت لە کاتێکدا شکایەتەکە دەگەڕیتەوە  بۆ ساڵێ ٢٠١٤؟

عەلی مەولود: بێگومان هەر لەسەرەتای دامەزراندنی حکومەتی نوێی عێراقەوە، لەسەر بابەتی جۆراوجۆر، کێشەو ناکۆکی لەنێوان حکومەتی ناوەند و هەرێمی کوردستان هەبووەو تاهاتووە “نەک بەئاقاری چارەسەر” بەڵکو بەئاقاری قووڵکردنەوە “لەهەردوولاوە” کاری لەسەرکراوە. پرسی نەوت و وزە، کێشەکانی گەیاندە ئاستی ئەوەی حکومەتی عێراق بەشە بوودجەی هەرێم ببڕێت و حکومەتی هەرێمیش لەجیاتی پڕکردنەوەی نەناردنیی بودجە لەپارەی فرۆشی سەربەخۆی نەوت، ئەو دۆخەی قۆستەوە بۆ نەدان و لێبڕین و پاشەکەوت و دواخستنی موچە و راگرتنی نزیک بەتەواوی پرۆژە خزمەتگوزارییە گشتییەکان و  کەمکردنەوەی خزمەتگوزارییە بەردەستەکانی کەرتی حکومی و جێبەجێکردنی راسپاردەکانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی بۆ کەمکردنەوەی خەرجی.

بڕیارەکەی دادگای پاریسیش لەو چوارچێوەیەدا دەڕواتە پێشەوەو دەبێتە یەکێکی تر لەئەلقەکانی کێشە “نەک چارەسەر”، ئەوەی کە فرۆشی نەوت و وزە لەرێگای گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێمەوە یان لەژێر چاودێری حکومەتی ناوەند کامیان قازانج و بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانی تێدایە، وەک ئەو دارە وایە کە هەردوو سەری پیسە.

تائەوجێیەی بە فرۆشی سەربەخۆی نەوت دەگەڕێتەوە، هیچ پێویستی بە شیکردنەوەو سەلماندن نییەو لەماوەی (١٠) ساڵی رابردوودا سیاسەتی کەمکردنەوەی بەشی خەڵک لە داهات و سامانی گشتی و پێداویستیە سەرەکیەکانی ژیان و سکهەڵگوشین و برسیکردن و بێکاری و هەژاری لێکەوتۆتەوە، بووە بەهۆکارێک بۆ خۆقایمکردنی ئابووری و سیاسی و سەربازی دەسەڵاتدارانی هەرێم نەک لەبەرامبەر دەسەڵاتی ناوەندو حکومەتە هەرێمیەکان، بەڵکو راستەوخۆ لەبەرامبەر ناڕەزایەتی خەڵکی کوردستان.

رادەستکردنیشی بە حکومەتی عێراق، ئەوسەری دیارنییەو دۆخی سیاسی و ئابووری عێراق و شەڕی بەرژەوەندیخوازانەی نێوان هەردوو دەسەڵاتی (ناوەندو هەرێم) زەمینەکانی خۆشبینیەکی وامان پێ نادات، چارەسەرێک بۆ ئێستای هەرێم بێنێتە ئاراوە، ئەگەر چارەسەرێکیش هەبێت بێشک بەرژەوەندی خەڵک دواشتە کە بیری لێبکرێتەوە. ئەوە ئەگەر  حکومەتی تورکیاش بۆ خۆدەربازکردن لەو پێبژاردنەی دەکەوێتە سەری لەم بڕیارەدا بۆئەوەی بە نرخی داشکێنراو  “بەوجۆرەی لەگرێبەستی ٥٠ ساڵی نێوان خۆی و هەرێمی کوردستان مسۆگەری کردبوو” نەوتی پی بفرۆشنەوە، رۆڵی تێکدەرانە نەبینێت.

ئەوەی کە بۆچی لەم کاتەدایە ئەو بڕیارەی پاریس هاتۆتە ناوەوە؟ پێموایە ئەوە بەشێکە لەو گۆڕانکاریانەی لەناوچەکەدا ئەگەری روودانیان هەیە، شەڕی نێوان (ناتۆو روسیا و ئەمریکاو ئێران) بەشێکی کەوتۆتە ئەم ناوچەیە، کە ناوچەیەکی گەرمی ململانێکانە و لەسایەیدا هاوکێشەی نوێ و هاوسەنگی نوێ پێکدێت، لەناو ئەو گۆڕانکارییانەدا دەسەڵاتی هەرێم گوێڕاکێشانێکی پێویست بوو، وەک لەکوردەواری دەڵێن ” گوێی لە کڵاو چۆتە دەرەوە” و پێیوایە ئەوەی لەگەڵ خەڵکی کوردستان و هێزەکانی ناوخۆ بەکات کوشتن و بەڵێنی درۆ” بۆی دەچێتە سەر لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەوتی و حکومەتی عێراقیش، دەخوات و هەوڵدەدات زیرەکی بنوێنێت بۆ چوونە ناو یاریە نوێیەکانی جیهانەوە، ئەویش لەکاتێکدا دۆخەکە وادەخوازێت حکومەتی ناوەندی پشتیوانی زیاتری لێبکرێت، بەپێچەوانەی رۆڵی هەرێمی کوردستان کە خەریکە گرنگی وای نامێنێت.

بۆپێشەوە: سەرانی ئەحزابی ناسیۆنالیستی کوردی بەتایبەتی “مسعود بەرزانی، مام جەلال، نەشیروان مستەفا” زۆر شانازیان بە  ئابوری سەربەخۆوە دەکرد، هەروەها حکومەتی هەرێم دەیویست بچیتە ناو بازنەی وزەی جیهانیەوە، پێت وایە بەبێ ئەوەی کوردستان دەوڵەت بێت دەتوانێت کارێکی وابکات؟

عەلی مەولود: سەرەتا ئەوە ئابووری سەربەخۆ نەبوو، بەڵکو ئابووریەکی کۆنترۆڵکراو بوو لەلایەن سەرانی ناسیونالیستی دەسەڵاتدارەوە، درێژەی تاڵانکردنی مومتەلەکاتی دەوڵەت و سامانی گشتی و ئاودیوکردنی کەرەسەی کارگەکان و  بەنداوەکان و … تاد بوو.

هەڵبەت فرۆشتنی سەربەخۆی نەوتی هەرێم بەگوێرەی یاسا رێکنەخراوەو کەڵک وەرگرتن بووە لە نەبوونی  یاسای نەوت و غاز لەعێراق، دەسەڵاتدارانی هەرێم لەجیاتی هەوڵی بەیاساییکردنی ئەوکارە، هەوڵیانداوە دەرچوونی یاسایەکی لەوجۆرە لەعێراقدا پەک بخەن و ماوەی ئەو بۆشاییە یاساییە تا ئەوجێیەی ئیمکانی هەیە درێژ بکەنەوە، لەو ماوەیەدا گرێبەستیان واژۆکردووەو شیرینی گرێبەستەکانیان وەرگرتووەو  کۆمپانیای خۆیان خزاندۆتە ناو بازرگانی نەوت و داهاتەکەشی چووەتە ژێر چنگی حیزب و بنەماڵە دەستڕۆیشتووەکان، بەڵام بەهۆی ئەوەی هەردوو دەوڵەتی ئێران و تورکیا و کۆمەڵێک کۆمپانیای جیهانی نەوت لێی سوودمەند بوون، نەوتی هەرێم چووەتە بازاڕەکانی جیهان و مەسەلەی نەبوونی دەوڵەتیش رێگریەکی درووست نەکردووە.

حکومەتی هەرێم ئەگەر وشیارانەو بەرپرسیارانە مامەڵەی لەگەڵ فرۆشتنی نەوت و وزەی هەرێمی کوردستان بکردایە، دەکرا و ئیمکانی هەبوو، ئەم پرۆسەیە سەرەنجام ببێتە هۆی بووژانەوەی ئابووری هەرێم و پێگەی هەرێم زەمینەکانی بەدەوڵەتبوونیش بەهێز بکات. بەڵام ئەو کارەیان نەویست و  تەواوی پرسەکەیان لە کۆکردنەوەی سامانی زیاتردا کورتکردەوەو لەو پێناوەدا یارییان بەئاگریش کرد، وەک بازرگانی لەگەڵ داعش و ریفراندۆم و هەوڵی چوونە ناو کایەی غازو سوتەمەنی ئەوروپا لەدوای جەنگی رووسیاو ناتۆ لە ئۆکرانیا.

بۆپێشەوە: دوای دەرچونی بریاری دادگای پاریس بەشیک لە خەڵکی کوردستان خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی لەم بارەیەوە،؟ دەمەوێت بپرسم بۆچی خەڵک دڵخۆشە بەم بڕیارە؟ ئایا ئەم بریارە سودی هەیە بۆ خەڵکی کوردستان؟

عەلی مەولود: خەڵکی کوردستان حوکمڕانی پارتی و یەکێتییان را لێ نییەو بگرە بەتەواوی نەیارن لەگەڵی، لەوبارەیەوە دەسەڵاتدارانی هەرێمیش، بەئاشکراو لەهەموو روویەکەوە نەیاری و دووژمنایەتی خۆیان بۆ خەڵکی کوردستان نیشانداوە، هەر لە ژیانی کۆمەڵایەتیەوە بگرە تا سیاسەت و شێوەی حوکمڕانی و  تا ئابووری. بەگوێرەی ” یاسای دارستان” مامەڵە لەگەڵ خەڵک دەکرێت، داهات و سامانی گشتی بێدەربەستانە دەبرێت و ئاوڕ لەژیانی خەڵک نادرێتەوە، لەهەموو روویەکەوە گەمارۆ خراوەتە سەر خەڵک، حکومەت بووە بە دامەزراوەی راییکردنی کاروباری حیزب و بنەماڵە دەستڕۆیشتووەکان و کۆمپانیاکانیان و بۆ خەڵک تەنها سەرکوت و باج و خەراجی لێماوەتەوە.

خەڵکی کوردستان بۆ هێنانە ژێرباری ئەو دەسەڵاتە رێگای جۆراوجۆری تاقیکردەوە، هەر لە مانگرتن و خۆپیشاندان و  ناڕەزایەتیەوە بگرە تا بایکۆتی هەڵبژاردن و خاڵی هێشتنەوەی سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام بێهودە بوو، خەڵک بەتەواوی بێ هیوا و رەشبین بووە لەم دەسەڵاتەو ئەویش رۆژبەڕۆژ زیاتر لە خواستەکانی خەڵک یاخی دەبێت و ملهوڕی زیاتر دەکات، بۆیە دەرکێشانی پەروەندەی نەوت و گاز لەدەستی ئەم دەسەڵاتە بەئومێدی ئەوەی داهاتەکەشی لەدەستیان بێتەدەر، خەڵکی کوردستانی دڵخۆشکردووە. لەبەرئەوەی هەم ئەگەری زیاتری هەیە دەستی بەشایستە داراییەکان رابگات و هەم لاوازبوونی ئەم دەسەڵاتە بەدێوێکدا بە قازانجی خەباتی خۆی دەبینێت. ئەگەرچی دیار نییە ئەو دڵخۆشیە تا چەند راستی پەیدا دەکات، بەڵام هەرچۆنێک بێت هیوایەکە بۆ خەڵک و دۆخەکەش لەوەخراپتر نابێت کە تا ئێستا بەڕێوەچووە.

 بۆپێشەوە: بریاری دادگای فەرەنسا، رێگە لە فرۆشتنی نەوت لە رێگای دەسەڵاتی هەرێمەوە دەگرێت، ئەوەش کیشە بۆ موچەو داهاتی دەسەڵاتی هەرێم دروست دەکات… خەڵکی کوردستان دەبێ چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو دۆخە بکەن؟

عەلی مەولود: موچەخۆرانی هەرێم خۆی بەبەردەوامی کێشەی وەرنەگرتن و دواکەوتنی موچەیان هەیە، ئەوە بووە بەبەشێک لە سیاسەتی حکومەتی هەرێم و ئامانجیش لێی کەمکردنەوەی خەرجی گشتییە، حکومەتی هەرێم ئەگەر پارەی هەموو دنیای لابێت هێشتا کۆڵ لەوە نادات کە بەپێی راسپاردەکانی صندووقی دراوی نێودەوڵەتی لەو پارەیە بگرێتەوە کە دەچێت بۆ مووچەو خزمەتگوزاریەکانی کەرتی گشتی.

سەبارەت بە نەناردنی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن حکومەتی ناوەندەوە، پێموانیە بەو ئاقارەدا بڕوات، حکومەتی عێراق ئەوەندەی کێشەی لەگەڵ کورتکردنەوەی دەستی حکومەتی هەرێمە ئەوەندە کێشەی لەگەڵ پارە نیە، واتە کێشەکە سیاسییە ئابووری نیە، بەڵام ترسی ئەوە لەئارادایە دەسەڵاتدارانی هەرێم بەناوی پاراستنی سیادەی هەرێمەوە، یاری نوێ بکەن بۆ درێژەپێدانی سیاسەتی برسیکردن و سکهەڵگوشین.

بۆ دوورخستنەوەی ئەو مەترسیانەو بۆئەوەی چیتر دووکەڵی ئاگری ململانێی نێوان دەسەڵاتی ناوەندو هەڕێم نەچێتە چاویانەوە، خەڵکی کوردستان دەبێت لەدەرەوەی دەسەڵاتی هەرێم و دابڕاو لەو، بیر لە رێکخستنی ژیانی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری خۆی بکاتەوە، ئەوە بەمانای چاو بڕین لە دەستی حکومەتی عێراق و هاوپەیمانان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نییە، بەڵکو ئومێدەواربوون و پشتبەستنە بەهێز و هۆشیاری خۆی.

بۆپێشەوە: رێگە گرتن لە فرۆشتنی نەوت لەلایەن دەسەڵاتی هەرێمەوە، تا چەندە دەسەڵاتی هەرێم سنوردار دەکات و گوشارەکانی بەغدا لەسەری زیاد دەکات؟ وە هاوکات ئەوە چ کاریگەرییەکی لەسەر خەڵکی کوردستان دەبێت؟

عەلی مەولود: هەرخۆی پێگەی هەرێم لەچاو پێش ریفراندۆم زۆر لاواز بووە، ریفراندۆم دەنگی دەسەڵاتی ناوەندی بەسەر دەسەڵاتی هەرێمدا زۆر بەرزکردەوە، نەک هەر دوورخستنەوەیان لە ناوچەکوردستانیەکانی دەرەوەی هەرێم، بەڵکو لەبەغداش هاوسەنگی هێز بەزیانیان گۆڕاوە، بەدڵنیایی ئەو بڕیارەو چەند بڕیاری دیکەی دادگای فیدراڵی عێراق، لەدرێژەی ئەو بچووککردنەوەیەدا، دەستوپێی حکومەتی هەرێم زیاتر کۆدەکاتەوە.

لەڕووی سیاسیەوە ئەمە کاریگەری نەرێنی لەسەر کۆی هەرێمی کوردستان دەبێت و تەنها بە بچووکردنەوەی دەسەڵات ناوەستێت. بەڵام لەرووی شایستە داراییەکانەوە، ئەگەر حکومەتی هەرێم بە راستی هاوکار بێت لە فرۆشتنی نەوت لەڕێگای سۆمۆوە، دۆخی دارایی لە ئێستا خراپتر نابێت و رەنگە بەشێوەیەکی رێژەیی باشتریش بێت، وە لەم بارەیەوە کێشەکە ئەوەندەی دەسەڵاتی هەرێمە حکومەتی عێراق نییە.

بۆپێشەوە: داهاتی نەوت و غاز، لە عێراقیش وەکو کوردستان چینی کرێکار و خەڵکی نەدار لێی سودمەند نەبوون، هۆکار چییە بەشێک لە خەڵکی کوردستان دەیانەوێت داهاتی نەوت و غازی هەرێم بگەرێتەوە بۆ بەغدا؟

عەلی مەولود: بە گشتی ئەوە راستە، بەڵام دەبێت ئەوەش بزانین کە ئەزمونەکان بەشێوەیەکی کۆمەڵایەتی لەنەستی مرۆڤەکاندا جێدەکەون و خەڵک بەشێوەی کۆمەڵایەتی و غەریزی بەرژەوەندی خۆی دەناسێتەوەو لەوبارەیەوە هەڵبژاردنی خۆی دەکات، ئەو هەڵبژاردنانە لەوانەیە دڵخوازی ئێمە نەبێت و بڕیارە راستەکەش نەبێت، بەڵام بەپێی حوکمی کۆمەڵایەتی خەڵک رەنگە باشترینی ئەوکارانە بێت کە لەدەسڕەس و توانادا هەیە، بۆیە پێموانیە ئەو خۆشحاڵیەی خەڵک هەروا دووکەڵێکی بێ ئاگر بێت.

دواتر لەکوردستان جگە لەشۆڕش و راپەڕین هیچ رێگایەکی تر نەماوەتەوە، کە ئەویش دوورەدەستەو خەڵک بۆی ئامادە نییە، جێگرەوەیەک نابینێت بەقازانجی بێت، هیچ ئومێدێکی چاکسازیش لەم دەسەڵاتە بەدیناکرێت، کابینەی نۆ بەناوی چاکسازییەوە زنجیری دەست و پێی خەڵکی “بەقازانجی سەرمایەداران و کۆمپانیاکان” توندتر کردۆتەوە،  هەم لەرووی ئابووری و هەم لەرووی ئاسایشی سنوورەکانەوە خەڵک لەسایەی حکومەتی عێراقدا زیاتر هەست بەدڵنیایی دەکات، لەعێراق مووچە لەکاتی خۆی دەدرێت و نێوموچەو پاشەکەوتی زۆرەملی نەکراوە، قەرزو پێشینەکانی هاوسەری و خانووبەرەو کشتوکاڵی و … دەدرێن، دامەزراندن هەیە، چاودێری کۆمەلایەتی زیاد دەکات، بەڵێن بەچاکسازی هەیە بەقازانجی نەداران، ئەگەر فۆرماڵی و بەشەکیش بێت ئاڵوگۆڕی دەسەڵات هەیە، ..کە ئەوانە لە هەرێم نین و خەڵکی کوردستان هیوادەخوازن لێی بەهرەمەند بن.

دیارە ئەوانە لەچاو خەونە گەورەکانی خەڵک زۆر نین، بەڵام بۆ دۆخی هەرێم گرنگن، هەروەکچۆن خەڵکی عێراق بەرەنگاری و خەبات و ناڕەزایەتی هەیە بۆ داخوازی و ئامانجی تر، خەڵکی کوردستانیش بەهەمانشێوە درێژە بە تێکۆشانیان دەدەن بۆ بەدیهێنانی خواستەکانی تر کە لەسەروو هەموویانەوە گۆڕینی ریشەیی ئەم ژیانەو بنیاتنانی شێوەژیانێکی نوێیە کە ئازادی و  هاوژیانی و یەکسانی بەدیبێنێت.

بۆپێشەوە: چۆن دەکرێت خەڵکی کوردستان سودمەند لە داهاتی نەوت و غازی هەرێم ببن؟

عەلی مەولود: تائەو شوینەی بڕیاری سیاسی لەدەستی خەڵکدا نەبێت و خەڵک بەشدار نەبن لە دیاریکردنی ژیانی سیاسی و ئابووری خۆیاندا ، زۆر دوورە سودمەند بن لە داهاتی نەوت و سامانی گشتی، بەتایبەتی حیزبەکانی “ناسیونالیست و ئیسلامی” بە دەسەلاتدارو ئۆپۆزسیۆنەوە، پرۆژەیەکیان نییە بۆ باشترکردنی ژیانی گشتی خەڵک، هەموویان هەڵپەیانە بۆ نیعمەتەکانی دەسەڵات، ئەوەندەی گرێدراوی بەرژەوەندی بەرتەسکی خۆیان و ئەجێندای دەرەکین، سەدیەکی ئەوە خۆیان بە وابەستەی خواست و بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان نازانن، کەوایە رێگایەک بۆ باشتر بوونی ژیان و بەهرەمەند بوون لە داهات و سامانی گشتی نییە جگە لە تێکۆشان و بەرەنگاری و هەوڵدان. خەڵکی کوردستان دەبێت خەباتی وشیارانەی تووندتر بکاتەوەو ئامانجدارانە رێکخراوتری بکات و شێوەیەکی دیکە لە ژیان هەڵبژێرێت کە دەسەڵاتەکانی دەوڵەت دابەش و پەرت بکات و هەموو بڕیارێکی سیاسی و ئابووری لەناوەندو لەلای دەوڵەت نەبێت.

بۆپێشەوە: لە دۆسیەی نەوت و غازدا، چەپ و کۆمۆنیستەکان لەکوێی ململانێی نێوان بەغدا و هەرێمدا وەستاون و ئەلتەرناتیڤیان چییە؟ یان دەبێت چی بێت؟

عەلی مەولود : چەپ و کۆمۆنیستەکان نەک هەر لەدۆسیەی نەوت و غاز، بەڵکو لە تەواوی کایەکان، لەدەرەوەی ململانێی نێوان بەغداو هەرێمن و تا ئەو شوێنەی بە ململانێی خێزانی خۆیان دەگەڕێتەوە، پێویستە هەمیشە لەدەرەوەی بمێننەوەو لەپانتاییەکی دیکەوە شوێن بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان و عێراق بکەون.

راستە بۆ باشتربوونی ژیانی گشتی و بۆ زیادکردنی بەشی خەڵک لە داهات و سامان و دەسەڵات، دەبێت چەپ و کۆمۆنیستەکان هاوکارو هاوخەباتی تێکۆشانی رۆژانەی کرێکاران و بێکاران و ژنان و لاوان و فەرمانبەران و تەواوی ستەملێکراوانی کۆمەڵگا بن و هاوجارەنووسی راستەقینەیان بن لەو ژیان و خەباتەدا، بەڵام دەبێت فۆرمێکی تر لەژیان و بەڕێوەبردن بخاتە ئیختیاری کۆمەڵگەوە، کە کۆی ژیان لەبناغەوە بگۆڕێت بە ئاقاری نەمانی چەوساندنەوەو ستەمکاری، رێکخراوە چەپ و کۆمۆنیستەکان دەبێت هەم ناوەندێک بن بۆ ئەزمونکردنی ئەو ژیانە نوێیەو وەک نمونەیەکی بەرجەستە ئامانجەکان و پرەنسیپەکان لەخۆیدا بنوێنێت، وە هەم ئامرازێک بن بۆ بەرەنگاری بەرامبەر ژیانی باو، نەک تەنها بۆ رووخاندنی دەوڵەت و گۆڕینی دەسەڵاتی سیاسی، بەڵکو بۆ گۆڕینی کۆی سیستەمی ئێستا.