خالید ساڵح: بزووتنەوە سیاسیە بورژوازیەکان نەخوازیاری شۆڕشن و نە دەیانەوێت شۆڕشی جەماوەر سەربکەوێت… دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ هاوڕی خالید ساڵح هەڵسوڕاوی سیاسی، سەبارەت بە هەستان و راپەرینی خەڵکی ئێران و ئایندەکەی…

بۆپێشەوە: تایبەتمەندیەکانی ڕاپەڕینی ئەمجارەی ئێران کامانەن؟ هۆکاری درێژەکێشانی بۆچی دەگەڕێتەوە؟

خالید ساڵح: شۆڕشی جەماوەری ڕاپەڕیوەی خەڵكی ئێڕان لە ناوەڕاستی مانگی نۆوە تا ئێستا هەروا بەردەوامە سەرەڕای سیاسەتی سەرکوت و تۆقاندن و کوشت و کوشتار و زیندانیکردنی چالاکوانانی خۆپیشاندانەکان لەلایەن دەسەلاتدارانی جمهوری ئیسلامیەوە. هەڵخرێنەری سەرەکی ئەم شۆڕشە ژنانی سەرتاسەری ئێرانن کە بێگومان لەلایەن هەموو توێژەکانی تری کۆمەڵگەوە پشتیوانیان لێکراوە و لەگەڵیاندا بەشدارن. ناڕەزایەتیەکانی ئەمجارە ئەنجامی ناڕەزایەتی زیاتر لە چل ساڵی جەماوەرە بەرامبەر بە دەسەڵاتداریەتی رژیمی ئیسلامی و یاسا کۆنەپەرستەکانی. لەڕاستیدا رژیمی ئیسلامی حوکمی ڕووخانی دەمێک ساڵە لەلایەن جەماوەری زەحمەتکێشی ئێرانەوە دراوە و چەندین ساڵە دەبینین کە ناڕەزایەتی بەرینی خەلکی لە سەرتاسەری ئێراندا هەڵدەگیرسا و لە زۆربەی شارەکاندا ڕووبەرووی هێزە سەرکوتگەرەکانی حکومەت دەبونەوە، بەلام بەداخەوە هەموو جارێك بەبەکارهێنانی سیاسەتی ئاگرو ئاسن و تیرۆر و چەکی ئایین ناڕەزایەتیەکان لەلایەن رژێمەوە سەرکوت دەکران. بەڵام ئەمجارە جەماوەری نارازی و لەپێش هەموویانەوە ژنان بڕیاری کۆتایی هێنانیان بەم رژێمە نەگریسە داوە و چیتر تەحەمولی ئەم حکومەتە ناکەن و هیچیان نەماوە تا لە دەستی بدەن. تاکەی باری گرانی و هەژاری ونەبوونی قورسایی لەسەر ژیانیان دابنێ، تاکەی رێگا بدەن تا مافە سەرەتایی و ئاساییەکانیان پێشێل بکرێت و بە چەکی ئیسلام رژیم دەست بخاتە ناو تەواوی جمگەکانی ژیانیان و رێگەی هەناسەدانیشیان بۆ نەهێڵێتەوە. چل و دووساڵە بەدەست سیاسەتی سەرکوت و کۆنەپەرستی جمهوری ئیسلامی دەناڵێنن و لە رێگای سەپاندنی شێوەیەك لە جل وبەرگ وحیجابی زۆرە ملی و رێگا لەهەموو ئازادیەکانیان گیراوە. لاوانی کۆمەڵگە کە دەستیان بە تەکنۆلۆجیای مۆدێرن و ئینتەرنێت دەگات و ئاشناییان بە سۆشیال میدیا هەیە، سیاسەتی سانسۆری رژێم چیتر کاریگەری نەماوە، دەتوانن ئاگاداری بارودۆخی جیهان و شێوەی ژیانی کۆمەڵگەکانی تر بن. ئەم سیستمە دەسەڵاتداریەتی لە ئێران و سەپاندنی یاسا وڕێسای سەدەکانی ناوەراست چیتر ناتوانێت تەحەمول بکرێت هەر بۆیە خەڵکی ڕاپەڕیوی ئێران ئەمجارە دژی تەواوی ئایدیۆلۆجیای رژێمی ئیسلامیە. ئەمجارە رەخنەیان لە بەشێك یان سیاسەتیکی رژیم نییە، بەلکوو داوای روخانی یەکجاری دەکەن.

بۆپێشەوە: لە ڕاپەڕینی خەڵکی ئێراندا حیجاب و عەمامە کەوتونەتە بەردەم هێرشی لاوان و خەلكی پێشکەوتنخواز، لەوبارەوە دەڵێن چی؟

خالید ساڵح: کچان و ژنانی ئێرانی لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکاندا حیجابەکانیان فڕێ دەدەن یان دەیسوتێنن و مێزەری مەڵاکان لەسەری پیاوانی ئایینی فرێ دەدەن. حیجابی زۆرەملێ سومبولی ژێردەستەیی ژنان و ملکەچ کردنیانە و یەکێك لە چەك و رەمزەکانی جمهوری ئیسلامیە. فرێدان و سوتاندنی حیجاب بۆخۆی خستنە ژێر پرسیاری دەسەلاتداریەتی خودی ئیسلام و ئایدیۆلۆجیای ئیسلامە. کاتێك مێزەر لەسەری مەلاکان فڕێ دەدەن ئەوە ماناکەی دژایەتی و هەڵوەشاندنەوەی حکومەتی مەلاکان و ولایەتی فقیهە. بەم شیوەیە لە ئێراندا دەسەلاتی ئایین ئیتر کۆتایی پێهات و چیتر چەکی ئایین ناتوانێ خەڵكیان بۆ  هەڵبخرێنێت. مزگەوتەکانیان چۆڵ وهۆڵە و کەس ڕووی تێناکات و کەسیش تاقەتی گوێگرتنی لە وتەی مفت و درۆ و حیکایەتەکانی پیاوانی ئایینی نەماوە. دەسەڵات و حکومەتی ئەمجارەی ئێران سکولار و مۆدیرن دەبێت کە هەموو هاوڵاتیان بەیەك چاو سەیر دەکات و دەوڵەت بەبێ هیچ جیاوازیەك هەموو مافە مەدەنی و تاکەکەسیەکان دابین دەکات. لە دەوڵەتی داهاتووی ئێراندا ئایین هیچ ڕەنگ و بۆیەکی نابیت و جارێكی تر ناهێڵن هیچ ئایینێك دەست بخاتەوە ناو ژیانیان.

بۆپێشەوە: چۆن دەڕواننە بزوتنەوەی شۆڕشگیڕانەی ئێستای ئێران، ئایا ئەوە ڕاپەڕینە یان شۆڕش، یان هەستانێکی جەماوەری کاتیە؟

خالید ساڵح: بەبڕوای من ئەمەی ئێستا کە لە ئێران هەڵگیرساوە و دوو مانگ ونیوە درێژەی هەیە شۆرشی جەماوەری ستەمدیدەی ئێرانە بەهەموو مانایەك و سەرەڕای سەرکوت و ئیعدام و گرتن و زیندانیکردنی خەلکی ناڕازی، بەلام بڵێسەی شوڕش بەردەوامە و هەتا بێت بەهێزتر دەبێت و توانیویەتی پشتیوانی هەمەلایەنە بەدەست بهێنێت.

بۆپێشەوە: لاتان وایە سەرکەوتنی ڕاپەڕینە چۆن مەیسەر دەبێت، بە واتایەکی تر سەرکەوتنی ئەم ڕاپەرینە لە گرەوی چیدایە؟

خالید ساڵح: نیشانەکانی سەرکەوتنی ئەم ڕاپەڕینە هەر لەئێستەوە دیارە، هەمەلایەنە بوون و سەرتاسەری ناڕەزایەتیەکان فاکتەرێکی زۆر گرنگە کە خەلکی ناڕازی تەنیا هی یەك ناوچە و چەند شارێک نییە، بەلکو هەموو ئێرانی گرتوەتەوە. پشتیوانی چینی کرێکار و بەشداریان لەم شۆرشەدا کاریگەری ئیجگار گرنگی دەبێت و سەرچاوەکانی داهاتی رژێم وشك دەکات. هەروەها بەردەوام دەبینین کە توێژی جۆراوجۆر وەك خوێندکارانی زانکۆکانی ئیران و پێشەوەران و وەرزشکاران و هونەرمەندان پشتیوانیان لەم ڕاپەڕینە ڕاگەیاندوە و خۆپیشاندانیان رێکخستوە و بەردەوامن لە نارەزایەتیەکاندا. نەفرەتی گشتی لە جمهوری ئیسلامی و بەدەستهێنانی هەموو جۆرە پشتیوانیەك بۆ ئەم ڕاپەرێنە چ لە ناوەوەی ئێران وچ لە دەرەوەی دەتوانێ هیوا و ئومێدی خەڵکی ڕاپەڕێو بەرز ڕابگرێت و تا کۆتاییهێنان بە دەسەلات و تەمەنی نەگریستی جمهوری ئیسلامی لە ناڕەزایەتیەکان دەست هەڵنەگرن.

بۆپێشەوە: چۆن دەڕواننە ڕۆڵی بزووتنەوە سیاسیە بۆرژوازیەکان، بەتایبەتی ناسیونالیستی کورد و ناسیۆنالیزمی عەزەمەت تەڵەبی ئێرانی؟

خالید ساڵح: بزووتنەوە سیاسیە بورژوازیەکان نەخوازیاری شۆڕشن و نە دەیانەوێت شۆڕشی جەماوەر سەربکەوێت. باڵێكی ناسیۆنالیزمی ئێرانی جارێکی تر داوای گەڕانەوەی شاه دەکەن و لەنەفرەت بەرامبەر بە جمهوری ئیسلامی کەڵکیان وەرگرتوە تا نوێنەری خۆیان لە کوڕی شاەدا زیندو بکەنەوە، بەڵام گەلانی ئێران لە ئەنجامی شۆرشێکی پرشنگدار و میژوویەوە دەسەلاتی شاهی رووخاند و جارێکی تر تووشی ئەو خۆش باوەڕیە نابێتەوە. لە بارودۆخی شۆڕشدا بە گشتی حیزبە ناسیۆنالیستەکان خۆیان مات دەدەن تا ئاڵوگۆڕێك روودەدات و دواتر بچنە سەر حازری و ئەنجامی شۆڕشەکە بە قازانجی خۆیان بشکێننەوە. ئەم سیاسەتەی حیزبە بورژوازی و دینیەکان لە کوردستان و عیراق و میسر و باقی وڵاتانی ناوچەکە بەچاوی خۆمان دیتمان. حیزبە ناسیۆنالیستە کوردیەکانیش خەریکی چاندنی تۆیی جیایی و ناوچەگەرێتی و قەومی بوون، بەڵام بۆیان نەچوە سەر. ویستیان ناڕەزایەتیان مۆرێکی کوردی لێبدەن و کەڵک لە ناوی مەهسا ئەمینی وەربگرن کە کوردە و دانیشتووی کوردستان بووە. بەڵام خۆشبەختانە لەم هەوڵەیاندا تێکشکان. خەڵکی کوردستانی ئێران پێویستە لە دەسەڵاتداریەتی حیزبە ناسیۆنالیستە کوردەکانی عیراق ئەزمون وەربگرن کە جگە لە گەندەڵی و خۆ بەستنەوە بە ولاتانی دراوسێ و ناکۆکی چاندن و دەسەلاتی بنەماڵەیی هیچ پەیامێکی تریان بۆ کۆمەڵگا پێ نییە.

بۆپێشەوە: ڕۆڵی چینی کریکار لەو ڕاپەڕینەدا چیە؟

خالید ساڵح: لە هەموو ڕاپەرینێكدا رۆڵی چینی کرێکار دەتوانێ کاریگەری یەکلاکەرەوەی دەسەلاتی هەبێت. لە شۆڕشی پێشووی گەلانی ئێراندا لە سالێ ١٩٧٩ کاتێك کرێکارانی نەوتی ئێران مانیان گرت و کارگەکان لە کارکەوتن رژێمی شاە چیتر خۆی نەگرت و دەسەلاتی بەیەکجاری کۆتایی هات. ئەمجارەیش پشتیوانی کرێکارانی کارخانە گەورەکانی ئێران لە ڕاپەڕین مایەی ئومێدیکی گەورەیە بۆ سەرکەوتنی بەسەر دەسەڵاتداریەتی رژێـمی هار و دڕندەی ئیسلامیدا. بۆ نموونە تائێستا کرێکارانی نەوت و کارگەی ئاسنی ئەسفەهان و کریکارانی لۆجستیکا و ….هتد لە رێگەی مانگرتن و ناڕەزایەتیەکانیانەوە پشتیوانیان لە ڕاپەڕین کردوە و هیوادارم ئەم مانگرتنانە سەرتاسەری و هەمە گیرببنەوە و سەرکەوتنی شوڕش بەهێزتر و خێراتر دەکات و دەستی رژێم لە سەرکوتی خەلکی ڕاپەریودا دەبەستێت.

بۆپێشەوە: ڕاپەڕینی خەلکی ئێران چ کاریگەرییەکی لەسەر وڵاتانی ناوچەکە و دنیا دەبێت بەتایبەتیش ئیسلامی سیاسی؟

خالید ساڵح: ڕاپەڕینی خەلکی ئێڕان و سەرکەوتنی شۆڕشەکەیان دەتوانێ خاڵێكی پرشنگدار بێت لە سەرکەوتنی ئیرادەی جەماوەری ئازادیخواز و تینووی ژیانێکی مۆدیرن و سکۆڵار. من زاراوەی ئیسلامی سیاسی بەکارناهێنم چونکە ئیسلام بۆخۆی هەر لە دامەزراندنیەوە دین و سیاسەت بووە واتە ئایدیۆلۆجیای شەڕ و سیاسەت بووە. دامەزرێنەری ئیسلام دەوڵەتی لە شاری مەدینە دروست کرد و بۆ خۆی بوە سەرکردەی دەوڵەتەکەی، هەر بۆیە ئیسلامی نا سیاسیمان نییە. کۆتاییهێنان بە دەسەلاتداریەتی ئیسلامی ئێران کۆتاییهێنانە بە تێرۆری ئیسلامی، کۆتایی هێنانە بە پەروەردەی دەستەوتاقمی تیرۆریست لەهەموو کونج و قوژبنێكی وڵاتانی دەوروبەر وەك لە عیراق و لوبنان  وفەلەستین و یەمەن و نایجیریا و ئەفغانستان. خەلکی ئەم وڵاتانە لە مۆتەکەی تیرۆری ئیسلامی و هەڕەشەکانیان رزگاریان دەبێت و هەناسەیەك بەبەریاندا دێتەوە تا بە بارودۆخی خۆیاندا بچنەوە و کۆتایی بە شەر و نائارامی و تایەفەگەری و کۆشت وکوشتار و قەیران لە وڵاتەکانیان دا بهێنن. ئێمەیش لە عیراق، کۆمەڵگە لەدەست حیزب و میلیشیا و دەستەوتاقمی تیرۆریست و چوقۆکێشی ئیسلامی بە شیعە و سوننەوە کە وابەستەو بەکرێگیراوی حکومەتی جمهوری ئیسلامین رزگاری دەبێت و ئەم لایەنانە وەك بەفری بەهار دەتوێنەوە کە ئێستا کۆمەڵگەی عیراقیان تووشی قەیران و ئیفلیج کردوە و هەموو داهاتی ولاتیان حەیف ومەیل کردوە و ژێرخانی ئابووری عیراقیان بەتەواوی کاول کردوە. ئەوکات خەلکی ئازادیخوازی عیراق دەتوانێ سەرکردەکانیان دەستگیر و دادگایی بکات و هەموو ئەو سامانە دزراوانەی ولات لە قورگیان دەربهێنێتەوە….