١٥٠ ساڵ دوای کۆمۆنەی پاریس… بژی کۆمۆنە!
١٥٠ ساڵ دوای کۆمۆنەی پاریس… بژی کۆمۆنە!
عەبدوڵا مەحمود
١٨ ی ئازاری ساڵی ١٨٧١ بۆ یەکەمین جار کرێکارانی پاریس، دەسەڵاتی سیاسیان گرتە دەست. گرتنە دەستی دەسەڵات لەڕیگای شۆرشی لەخوارەوەی جەماوەری چینی کریکار لە پاریسدا، هاوکات بوو لەگەڵ دامەزراندنی دەسەڵاتێکی تر، بە فۆرم و ناوەرۆکێکی جیاواز و نەریتیکی نوێ کە تائەوکاتە مرڤایەتی بەخۆیەوە نەدیبوو.
بۆ یەکەمین جار چینی کرێکار و جەماوەری بێبەشی پاریس، لەرێگای هەڵبژاردنی ئازادانە و راستەوخۆ و لەخوارەوەو لە کۆبونەوەی گشتی خۆیاندا، نوینەرانی خۆیان هەڵبژارد و کۆمۆنەکانیان” شوراکانیان” دامەزراند.
ئەم جۆرە دەسەڵاتدارێتیە، یەکەمین جۆری دەسەڵاتدارێتی زوربە بوو، لەبەرامبەر دەسەڵاتی کەمایەیەک. دەسەڵاتێک لەسەر بنەمای ئیرادەی جەماوەری بۆ خۆبەڕیوەبردن و کۆمەڵگە سازدان، پێی گرت… لەبەرامبەر دەسەڵاتیكدا کە پاراستنی پایەی چینایەتی دەوڵەت و سەرمایەداری خۆی داکوتابوو.
دەسەڵاتی کۆمۆنەکان، نوێنەرەوەی لەخوارەوەی خستنە گەری ئیرادەی جەماوەری چینی کرێکار و بەرهەم هێنی کۆمەڵگە بوو، لەبەرامبەر بەدەسەڵاتی کەمایەتیەکی سەرمایەدار کە لەسەر بنەمای بێئرادەکردنی جەماوەر و دوور خستنەوەی لە گێرانی رۆڵی سیاسی و بەسەر چارەنووسی خۆیدا، دامەزرابوو.
دیموکراسی بۆرژوایی، کە فۆرم و ئەلگۆی دەسەڵاتی بۆرژوازی فەرەنسای ئەوکاتەو ئێستای دنیای سەرمایەدارییە، پایە سەرەکیەکانی لەسەر دەستنەبرن بۆ سیستەمی سیاسی و ژیرخانی ئابوری ئەو سیستەمە دامەزراوە، و بەشداری هاوڵاتیانیش لەم دیموکراتیەدا نوینەرایەتی ناراستەخۆ و تەنها لە ئاستی سەراسەریدایە، پاراستنی بەرژەوەندی کەمایەتیەک مەبنایە. لە کاتێکدا کۆمۆنەو نەریتی شوراکان و لە کۆمۆنەو پاشان لە روسیای سەرکەوتنی برگەی یەکەمی شۆرشدا، لەسەر بەشداری هەمووان و هەموو رۆژە، لە کۆبونەوەی گشتی و ئازادانە، لە ئاستی محەلی بۆ ئاستی سەراسەری، لەسەر بە مەبناگرتنی بەرژەوەندی زوربە، دامەزراوە.
هەر ئەو جیاوازییە بنەرەتیەشە، وای کردووە کە ئازادی و مافە فەردی و مەدەنیەکان و ویست و داخوازییەکانی چینی کریکارو جەماوەری بێبەش و کەڵک وەرگرتن لە ئیمکاناتە مادی و ئابورییەکانی کۆمەڵگە، لەژێر سایەی هەرکام لەو دوو فۆرمەی دەسەڵاتدا جیاواز بێت…
لە ژێرسایەی دەسەڵاتی دیموکراسی بۆرژوازیدا… بە هەموو فۆرمەکانیەوە، بەو فۆرمەشەوە کە ناوەندی غەربی شانازی پێوە دەکات، هێشتا لەچاو دەسەڵاتی زوربەدا، کە کۆمۆنەکان، شوراکان، بە کردەوە لەگەڵ گرتنە دەستی دەسەڵاتدا پەیرەویان لێکردووە، قابیلی بەراورد کردن نین. هەڵوەشاندنەوەی کاری شەوانەی نانەواخانەکان، جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت و سیاسەت و بڕینی هاوکاری بۆ دامەزراوە دینی و مەزهەبیەکان. یەکسانی ژن و پیاو. دیاریکردنی موچەی کۆمۆنارەکان، بەرابەر بەموچە کرێکارێکی شارەزا. هەڵوەشاندنەوەی سوپا و جێگرتنەوەی بە دامەزراندنی سوپای میللی و خۆبەخش. لەو دەستکەوتانە بوون کە کۆمۆنەو کۆمۆنارەکان جێگیریان کرد. هاوکات ئەزموونی کۆمۆن و کۆمۆنارەکان، بووە سەرمایەو ئەزمونێکی گرنگ بۆ شۆڕشی روسیا و بۆسەرجەم بزوتنەوەی کریکاریی و کۆمۆنیستی، هاوکات ئەو راستیەشی جێگیر کرد کە کۆمۆنیزم قابیلی جێبەجیکردنە.
هەموو ئەو دەستکەوتانە تەنها بەرهەمی ٢ مانگی دەسەڵاتی کۆمۆنەکان بوو. دەستکەوتەکانی کۆمۆنەو پاشانیش شۆڕشی روسیا و بزوتنەوەی کریکاری بۆرژوازی لەسەرجەم گۆی زەویدا ناچار بە سەلماندنی بەشێک لە ئازادی و زامنکردنی بڕێک لە ئازادییەکان کرد. ئەوەی تائێستاش لە ئەوروپا و ئەمریکادا هەیە، بەرهەمی کاریگەری بزوتنەوەی کریکاری و کۆمۆنەو شۆرشی ئۆکتۆبەرە. ئێستا دوای ١٥٠ ساڵ بەسەر کۆمۆنەی پاریس و زیاتر لە سەد ساڵ بەسەر شۆرشی ئۆکتۆبەردا، ئەو ماف و ئازادیانەی ئەو دوو شۆرش و ئەزمونە لەیەکەمین رۆژەکانی دەسەڵاتیاندا کردیانە بریار و یاسا، لەهیچ جێگایەکی ژێر سایەی بۆرژوازیدا و لەهیچ ئەلگۆیەکی بۆرژوازیدا، نەک هەر بوونیان نییە، بەڵکو بۆرژوازی و دەسەڵاتەکانی خەریکی سەندنەوەی ئەو دەستکەوتانەشن کە لەژیر کاریگەری کۆمۆنەو شوراکاندا و بزوتنەوەی کرێکاریدا داسەپێنراون. هێشتا موچەی یەکسان بۆ کاری یەکسانی ژنان و پیاوان بە فەرمی نەناسراوە، کە کۆمۆنەو شوراکان لەیەکەمین رۆژی دەسەڵاتداریتیاندا کردیانە یاسا. ئازادی سیاسی هێشتا، ئازادییەکەی تەواو عەیارە بۆ بۆرژاوزی و بۆ چینی کریکارو بەرهەم هێنەرانی کۆمەڵگە لەدەیان ئەمماو ئەگەر و بەڵامەوە پێچراوەو و دەستبردن بۆ شۆرشیش وەکو یاخی بوون تەماشا دەکەن. سوپاو دەیان جۆری هێزی سەرکوت بۆ لەبەینبردنی شۆرش و یاخی بوونی جەماوەری لەداهاتی بەرهەم هێنەرانی کۆمەڵگە ئامادەکراون. ئەوە لەکاتیکدایە سوپا لەیەکەم ڕۆژەکانی دەسەڵاتی کۆمۆنەکان و شوراکاندا هەڵوەشێنرایەوە و لەجێگاییدا چەکدارکردنی گشتی و ئازادانە جێگای گرتەوە. بەرزترین موچە بەرابەر کرا بە موچەی کریکارێکی شارەزا. یەکسانی ژن وپیاو فەرمی کرا.
ئەم شێوازە لە دەسەڵاتی کۆمۆن و شوراکان و ئەو ئاستە لە بەرەسمی ناسینی ماف و ئازادییەکان و زامن بوونی بیمەکان و سەرئەنجامیش هەڵوەشاندنەوەی خاوەنداریتی تایبەتی و بە گشتیکردن و بەهەرەوەزی کردنی، نەریت و ئەلگۆ دەسەڵاتی چینی کریکار و کۆمۆنیستەکانە، کە لەم سەردەمەی سامان و سەروەتی خەیاڵی و پێشکەوتنی زانست و دەسکەوتەکانی مرۆڤایەتی سەردەمدا، لەهەموو کات زۆرتر قابیلی جێبەجێکردنن و دەکرێت کۆمەڵگەی ئینسانی لێی بەهرەمەند بێت… زامنی بەهرەمەند بوونی نیزامێکی ئاواش کە لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی ئابوری بۆ هەمووان دامەزراوە یان بە قەولی مارکس و بنەمای ئابوری سۆشیالیستی” هەر کەس بەپیی توانا کاردەکات بەپێی پیویستیش لە داهاتی کۆمەڵگە بەهرەمەندە”. گرێی خواردووە بە بوونی خەباتی ریکخراوی چینی کریکار و ئامادەیی حزبی کۆمۆنیستی کریکاریی و دەستبردنی بۆ شۆرشی کۆمەڵایەتی و کۆتاییهینان بە دەسەڵات و سیستەم و ئۆگانەکانی پارێزگاری ئەم دەسەڵاتەو تێکشکاندنی هەموو بەرگریەکی بۆرژوای بۆ گێڕانەوەی دەسەڵاتی لەدەستچووی.
تێبینی: ئەم وتارە لە ئۆکتۆبەری ژمارە ٨ دا بڵاوبۆتەوە…