سەرکەوتنی بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری کوردستان لە گرەوی چیدایە؟ نووسینی: عەبدوڵا مەحمود
سەرکەوتنی بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری کوردستان لە گرەوی چیدایە؟
نووسینی: عەبدوڵا مەحمود
ساڵی رابردوو شەپۆلێکی تری خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی لە شێوەی بایکۆت، کۆبونەوە، مانگرتن و خۆپیشاندان… بەشێکی زۆر لەشارو شارۆچکەکانی زۆنی سەوز و زەردی گرتەوە، بەڵام دوای ماوەیەکی کورت نارەزایەتی و خۆپیشاندانەکان لەبەرامبەر بە زەبروزەنگ دەسەڵاتدا خامۆش بونەوە. لەم خۆپیشاندانانەدا بەجیا لە دەیان تۆمەت و ڕاوەدونانی هەڵسوڕاوان و سەدان زیندانی، ژمارەیەک لە خەڵکی کرێکار و بێبەش، گیانیان لەدەستدا.
خۆپیشاندانەکانی ساڵی ڕابردوو، بەبەراورد بەخۆپیشاندانەکانی ساڵانی پێشوو، چ لەباری بەشداری هاوڵاتیان و پانتایی ناڕەزایەتیەکان و چ لە رووی داخوازییەکان و ویستی جەماوەریدا، لە پێشرەویەکی گەورە بەهرەمەند بوو. زۆنی سەوزی تێپەڕاند و پەڕیەوە ناو ناوەندو پێگەی دەسەڵاتی پارتی و زۆنی زەرد. داخوازی بۆ نان و خزمەتگوزارییەکان و وەستانەوە بەرووی دزی و گەندەڵیدا، جێگایدا بە بزوتنەوەی ڕاماڵینی دەسەڵات. خۆشباوەری بە ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی… بە قەومی و ئیسلامیەکەیەوە، بە ڕادەیەکی ئیکجار زۆر ڕەوییەوە، ترسی جەماوەری وە زاڵە هاتوو لەدەسەڵات رووی لە کزی کرد.
بەڵام سەرباری هەموو ئەو ئاڵوگۆڕ و پێشرەویانە لە بزوتنەوەی نارەزایەتیدا بەرووی دەسەڵاتی سیاسی، خۆپێشاندانەکان بەمەنزڵی خۆیان نەگەیشتن و بەزۆری چەک سەرکوتکران و ژمارەی قوربانیانی خۆپیشاندانەکانیش هەڵکشا.
ئێستا وا دێتە بەچاو یان لە دنیای واقعیدا بۆ ماوەیەکی کاتی خۆپیشاندانەکان خامۆش بوونەتەوە، بەڵام ئەمە هەرگیز بەمانای خامۆش بوونەوەی ناڕەزایەتییەکان و کەم بوونەوەی توڕەیی جەماوەری لەدەسەڵات نییە… بەڵکو پشکۆی ژێر خۆڵەمێشی ئاگرەکە، مت بووەو هەر شنەیەکی تری نارەزایەتییەکان لە پێشتر زیاتر دەی گەشێنێتەوە.
ئەوەی کە هەرجارە خۆپیشاندانەکان، دوای ماوەیەک لە ڕێگای زەبروزەنگی دەسەڵاتەوە سەرکوت دەکرێن و هەر جارەش ژمارەیەک لە خەڵکی برسی و بێکارو نەداری کوردستان دەبنە قوربانی، بەجیا لە درندەیی و بێ باکی دەسەڵات لەبەرامبەر گیانی هاوڵاتیاندا چەندین هۆکاری تری لەپشتە.
دەسەڵاتی سیاسی لاوازی خودی خۆپیشاندانەکان دەکاتە پاساوی هێرش و سەرکوتی دڵرەقانەی بزوتنەوەی کوردایەتی.
نەبوونی پەرچەمی سیاسی رۆشن، یەکێک لەو کەم و کوڕی و لاوازیانەیە کە بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری، بەدەستیەوە دەناڵێنێت. ڕاستە چینی کریکار و جەماوەری بێ بەشی کوردستان، خوازیاری “نان و موچە وخزمەتگوزارییەکان و ئازادی و کۆتاییهینان بەدزی و تاڵانی و ئایندەی سیاسی کارساز بۆ کۆمەڵگەی کوردسانن. ئەوەش راستە کە جەماوەری بێبەشی کوردستان بۆ زامن بوونی ئەو خواستانەیان جگە لەڕاماڵینی ئەم دەسەڵاتە، ڕێگایەکی تر شک نابەن و ئومێدێکیان بەدەسەڵات نەماوە کە بتوانێت چاکسازی بکات و گوێ لە خواستەکانیان بگرێت، بەڵام ئەمە هێشتا ئاوێزان یان لەدەوری پەرچەم و ئاسۆیەکی سیاسی رۆشن تەوەرەی نەبەستووە. ڕەوینەوەی خۆشباوەری بە حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، بە ئۆپۆزیسیۆنی قەومی و ئیسلامی، سەراسەری بوونەوەی نارەزایەتییەکان، گۆڕانی ویستی نارەزایەتیەکان لە داخوازییەوە بۆ ڕاماڵین، گۆرانی هاوسەنگی هێز بە سودی جەماوەر، تاڕادەی ناسینی ئەو راستیەی دەسەڵات لە حزبدا بەرجەستەیە تا حکومەت…تاد، ئەوانە هەموویان پێشرەوین. بەڵام هەموو ئەمانە پێویستیان بەوەیە وەکو پاکیجێک لەچوارچێوەی یەک ئاسۆی سیاسی رۆشندا، ئاراستە بکرێن.
راستە جەماوەری نارازی بەشێوەی گشتی دەزانن چیان ناویت و دەیانەوێت دەسەڵات رابماڵرێت، بەڵام هیشتا میکانیزم و ڕێگاکانی وەلانانی ئەم دەسەڵاتەو ئەڵتەرناتیفی ئەو دەسەڵاتەیان لا ڕۆشن نییە. هێشتا بەکردەوە ئەلتەرناتیفی بۆشایی سیاسی ناناسن، هێشتا لە خستنەگەری ئیرادەی سیاسی خۆیاندا دەست کورتن، هێشتا بەدیلی دەسەڵاتی حزبی نادیارە، ئەگەر رابەر و هەڵسوڕاو لە خۆپیشاندنەکاندا هەن و رۆڵیان دیارە، بەڵام هیشتا رابەرایەتی سیاسی سەراسەری بۆ ئەم بزوتنەوە نارەزایەتییە ئامادەیی نییە. زۆر لایەن و حزب و تەنانەت گروپی عەنتیکە، هەوڵدەدەن و هەوڵیان داوە کە خۆیان بە بزوتنەوەی نارەزایەتی حەقخوازانەی جەماوەریەوە هەڵبواسن، بەڵام تا ئێستا، لە کەناردا ماونەتەوەو نەیانتوانییووە، بە جێگایەک بگەن… تا ئەو رادەیەی دەتوانین بڵێین، ئەم بزوتنەوە نارەزایەتییە جەماوەرییەی کوردستان تا ئێستا بێ خاوەنە.
وەلانانی دەسەڵات بەبێ بەدیلی دەستبەجێ بۆ جێگرتنەوەی دەسەڵات، بەتایبەتی کە دەسەڵاتی سیاسی لەکوردستاندا لە حزبدا بەرجەستەیە، بۆشایەک دروست دەکات، کە ئەگەر پڕ نەکرێتەوە، خودی هێزەکانی دەسەڵات یان هەمان مۆدیلی دەسەڵاتدارێتی پێشوو بە کەمێک ئاڵوگۆرەوە، جێگای دەگرێتەوە.
مۆدێلی دەسەڵات لە کوردستاندا حزبییە و بۆ داپۆشینی ئەو دەسەڵاتە حزبییە، حکومەت و پەرلەمان، هەن… بەڵام بێ ئەوەی خودی دەسەڵات گوازرابێتەوە بۆ حکومەت و پەرلەمانەکەی. ئەمەش ئەو جیاوازییە سەرەکیەیە کە دەسەڵاتی سیاسی کوردستان و مۆدێلەکەیی جیا دەکاتەوە لەهەر دەسەڵات و مۆدیلیکی تر کە دەسەڵات لە حکومەتدا بەرجەستە دەکات.
بۆیە پەرچەم و ئاسۆی سیاسی و لە هەلومەرجی کوردستاندا، بەجیا لە قەوارەی حقوقی و دەوڵەتداری… پێویستی بەوەیە، لە جێگای دەسەڵاتی حزبیدا، راستەوخۆ دەسەڵاتی جەماوەری جیگیر بکات و ئەلگۆی ئەو دەسەڵاتەش بەرۆشنی جیاوازی و تەنانەت دژ بەیەکیەکەی لەگەڵ دەسەڵاتی مەوجوددا نیشان بدات. پشت بەستن بە دیموکراسی راستەوخۆ و لەخوارەوە لەجێگای دیموکراسی نوێنەرایەتی ناراستەوخۆی لەسەرەوە، ئەو ڕێگایەیە کە دەتوانێت کۆتایی بەدەسەڵات لەهەر کارگەو گەرەک و شار و شارۆچکەیەک بهێنێت. لە شوێنی کاردا وەرێخستنی کۆبونەوەی گشتی کارگە و، لەگەرەکەکاندا کۆبونەوەی گشتی گەرەک و هەڵبژاردنی نوینەرانی راستەوخۆ تیایاندا، ئەلگۆ و نەریتێکی تەواو جیاوازی دەسەڵاتدارێتیە. ئەم جیاوازی دەسەڵاتدارێتیەش پشت بەستوو بەدوو پەرچەمی سیاسی جیاوازو دژ بەیەکن. یەکەمیان نەریتی بۆرژوازی و بان ئیرادەی جەماوەری و حزبی و پەرلەمانییە و ٣٠ ساڵە لە کوردستان پیادە دەکرێت. سەرچاوەی کێشەو موسیبەتەکان و پاشەوپاش گەرانەوەی کۆمەڵگەی لەهەموو بوارەکانی ئابوری، سیاسی، کۆمەلایەتی و تەنانەت کەلتوری بەدوای خۆیدا هێناوە… نەریتی دووەم و بەرامبەر کە نەریتی پشت بەستن بە ئیرادەو خستنە گەڕی توانایی لە خوارەوەی جەماوەرییە، نەریتی بزوتنەوەی کرێکاریی و سۆشیالیستیە، ئەم نەریتە ئەو پەرچەمە سیاسیەیە کە دەتوانێت بەها بۆ تاک و کۆمەڵە، بەها بۆ سیاسەت و ئینسان بگێرێتەوە، ئەزموونی کۆمۆنە و شوراکان” سۆڤیتات” لە روسیای سەرەتای شۆرشدا، یە…
بزوتنەوەی نارەزایەتی کرێکاریی و جەماوەری لە کوردستاندا، بەبێ ئەوەی دەست بۆ نەریتە ببات و ئەو پەرچەمە سیاسییە بەدەستەوە بگرێت بەشوێنێک ناگات.
رێکخرابوون و یەکگرتووبوون، کۆڵەکەی سەرەکی دەست ڕاگەیشتنە بەو پەرچەم و ئاسۆ سیاسیەیە، کە رەسمی دەسەڵات و کۆمەلگەیەکی تەواو جیاواز لە دەسەڵاتی بۆرژوازی دەکات.
بەدەستەوە گرتنی ئاسۆ و پەرچەمی سیاسی و زاڵکردنی بەسەر بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری و بزوتنەوە کۆمەلایەتیەکانی ناو کۆمەڵگەدا، بەبێ رێکخراوەی سیاسی و میدیا و راگەیاندنێکی کارا… لە مەحاڵ نزیکە. بۆرژوازی بەجیا لە میدیا و دەسەڵاتی سیاسی، خاوەنی ئازادییەکی تەواو و رێكخراوەی حزبی و هاوکات خاوەنی دەیان و سەدان یەکێتی و نەقاب و رێکخراوەی جەماوەری و پیشەیییە… لە کرێکاران و مامۆستایانەوە بۆ هونەرمەندان و ئەدیبان، ئەندازیاران و پزیشکان، خوێندکاران و لاوان، وەرزشکاران و ژنان، خانەنشینان و …تاد… لەناو هەرکام لەو رێکخراوە پیشەیی و جەماوەریانەشدا، کادری راسپێردراوی خاوەن ئەرکی حزبی یان فراکسیۆنی حزبی هەن… کە ئەم یەکێتی و نەقابەو رێکخراوە جەماوەری و پیشەیانە ئاسۆدار بە سیاسەت و بەرنامە و نەخشەکانی خۆیان دەکەن و داهاتی خەیاڵیش دەخەنە بەردەستیان و لەم ڕیگایەوە ئاسۆی سیاسی خۆیان بەسەر کۆمەڵگە یان بەشی زۆریدا زاڵ دەکەن.
بزوتنەوەی سیاسی و نەیار بە بۆرژوازی و رەوتە سیاسیەکانی، کە خاوەنی نەریت و ئاسۆ وئامانجێکی ترن و ئیلهام لە بزوتنەوەو خەباتی چینایەتی کریکاران وەردەگرن، بەبێ ئەوەی خاوەنی ڕیکخراوەی حزبی بن لە چەشنی کۆمیتە کۆمۆنیستەیەکان و بەبێ ئەوەی رۆڵی خۆیان لە بزوتنەوە جەماوەریەکان و رێکخراوەکانی بگێرن و خاوەنی میدیایەکی تیژی رەخنەگرانەی کۆمۆنیستی دژی بۆرژوازی بن، ناتوانن کارایی خۆیان و لە ئاراستەکردن و زاڵکردنی ئاسۆی سیاسیدا بگێرن. راستە بۆرژوازی کاتێک دەکەوێتە بەردەم نارەزایەتی جەماوەری و خواستی راماڵینی دەسەڵات دەبێت پرسی رۆژ، رێکخراوەکانی بۆرژوازی توانای بەرگری و زەمینەی خۆراگریان لاواز دەبێت، بەڵام دیسان بۆ رێکخراوە سیاسی و چەپ و کۆمۆنیستەکان ئەم ئەرکی رێکخراوبوون و یەکگرتووکردنەی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان و میدیایەکی کارا، کەم ناکاتەوە.
لەم نێوەدا رۆڵی حزبی سیاسی و میحوەرییە… راستە کریکاران و توێژە بێبەشەکان لە شوێنی کاریاندا، خاوەنی ڕابەرانی خۆیانن و جۆر و ئاستێک لە رێکخراوبوونی ناچاریان هەیە، بەڵام رێکخراوبوونی سیاسی کریکاری و رێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی، کە حزبێکی سیاسی لە پشتیەتی و مۆتۆری جوڵەو ئاراستەکردنیەتی تەواو جیاواز لە رێکخراو بوونی خۆرسک و خود بەخودییە.
کۆمیتەیەکی حزبی یان کۆمیتەیەکی کۆمۆنیستی، کە خاوەنی رابەرانی ناسراو و جیگا متمانە بێت دەتوانێت لە هەلومەرجی راسانی جەماوەریدا، لە دروست بوونی هەر بۆشایەکی سیاسیدا لەهەر کارگە، کارخانە، گەرەك، شارو شارۆچکەیەکدا، دەتوانێت جڵەوی بگرێتە دەست و جەماوەر ئاراستەی بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لەو شوێنە بکات. لە هەلومەرجی سیاسی کوردستاندا راماڵینی دەسەڵات، ئەگەر راستەوخۆ یەکسان نەبێت بە جێگرتنەوەی بەدەسەڵاتێکی دی، و ئامادەکردنی هێزی بەرگری، راستەوخۆ دەسەڵات بەزووی بەزۆر چەک توانای گەڕانەوەی هەیە. ئەوەی لە خۆپیشاندانەکانی ئەم دوایەدا لە سەید سادق روویدا نمونەیەکی بەرجەستەی ئەو ڕاستیەیە. ڕاماڵینی دەسەڵات لەگەڵ روخاندنی حکومەتێک دوو شتی تەواو جیاوازن.
دەسەڵاتی سیاسی ئەگەر لە حکومەتدا بەرجەستە بێت. خەبات بۆ روخاندنی حکومەت مانای هەیەو لە هەر جێگایەک حکومەت روخێنرا، لەتەواوی ئەو وڵات و دەوڵەتدا دەسەڵاتی سیاسی دەکەوێت و حزبی خاوەن دەسەڵاتیش کەنار دەخرێت. لە جێگایەک کە دەسەڵاتی سیاسی لە حزبدا بەرجەستە بێت تا حکومەت، باس لە روخاندنی حکومەت، کاریکاتۆرێکی روت و دیدیكی تەواو نادروستە. حكومەت و پەرلەمان … ئەگەر داگیریش بکرێن، ناتوانێ دەسەڵاتی سیاسی حزبی بخات،،، لێرەوە پرسی ڕاماڵینی دەسەڵات جێگای روخاندنی حکومەت دەگرێتەوە و میکانیزمەکانیشی تەواو جیاوازن لە میکانیزمی روخاندنی حکومەت. راماڵینی دەسەڵات لەهەر جێگا و شوێنێک دەبێ هاوشان بێت بە جێگرتنەوەی دەسەڵات بەدەسەڵاتێکی تر و توانای بەرگری لێکردنی و پاشان درێژە پێدانی ئەم ڕاماڵینە بۆ جیگاو شوێنی تر تا دەگاتە دواین خاڵ و پێگەی ئەو دەسەڵاتە…یان ناچار بە راکردن و خۆبەدەستەوەدان کردنی.
ئەم کارەش بە بێ حزبی سیاسی، خاوەن ئاسۆ و توانستی رێکخراوکردنی جەماوەری، بەبێ خستنەڕووی بژاردەی فەرمانرەوایی تر و بەبێ ئەوەی کە بزانی چ کۆمەڵگەیەک سازدەدەیت و چ گرفتێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی دیاریکراو چارەنووساز بە گرتنە دەستی دەسەڵات وەڵام دەدەیتەوە، بەشوێنێک ناگات. بۆیە خستە رووی بژاردەی سیاسی ئەحزاب و کردنی بە بژاردەی جەماوەری مەسەلەی میحوەرییە. چینی کریکارو جەماوەری خرۆشاو یان ڕاپەڕیوو لە رێگای حزبی سیاسییەوە دەتوانریت خەبات و تیکۆشانیان ئاسۆدار بکرێت بەوەی کە چیان دەوێت و ڕێگاو میکانیزمەکانی بەدەستهێنانی کامەیەو ئەولەویەتی کارەکانیشی رۆشن بێت.
بارەگاو بینا سوتاندن و دەست گرتن بەسەر ممتەلەکاتەکان، تاڵانی، نەناسینی هاوسەنگی هێز، دروشمی ناوەخت، دەستبردن بۆ ئەو کارانەی زەمینەیان نییە… ئەو نەریتە لاوازو زیان بەخش و چەپرەوییە مناڵانەیەن کە زۆرتر لە غیابی رۆڵ و نەخشی رابەری حزبی سیاسیدا، ڕوودەدەن. پێش وەختە هەر کام لەم نەریتانە دەستی دەسەڵاتی سیاسی لەراستای سەرکوتکردنیدا، ئاوەڵا دەکات و بەهرەبەرداریان لێ دەکات بۆ هەڵخراندنی جەماوەری لە دژیان.
بزوتنەوەو تورەیی جەماوەری، تا هێزی شاراوەی وەگەرنەخراو هەر ئیستا ئامادەیان هەیە و لەسەرو بەندی تەقینەوەدان… بۆ ئەوەی ئایندەی ئەم بزوتنەوە نارەزایەتییە بەدەردی خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکانی پێشوو تر نەچێت. دەخالەتی حزبی سیاسی و بینینی رۆڵی رابەری سازەندە، بەدەستەوە گرتنی پەرچەم و ئاسۆی سیاسی رۆشن، کە ئەوە بخاتە ڕوو چی دەوێت و وەڵام بەکام گرفتی سیاسی وکۆمەڵایەتی و ئابورری چارەنووساز دەداتەوە مەسەلەی میحوەرییە. بەواتایەکی تر خستنەرووی بژاردەی دیاریکراو، بۆ وەڵامدانەوە بە گرفتە سەرەکی و بناغەییەکان، هاوکات دەستبردن بۆ رێکخراوکردن، بۆ میکانیزمەکانی بەرینکردنەوەی نارەزایەتیەکان، بردنە سەری ئامادەییەکان…زامنی یەکلاکەرەوەن. کە هەموو ئەمانە لەدڵی ڕاچەنین و خرۆشانی جەماوەریدا بەخێرایی دەتوانن کۆمەڵایەتی و جەماوەری ببنەوە.
ناوەڕاستی جەنیوەری ٢٠٢١