کۆرۆنا ڤایرۆس جیهان ڕاپێچ دەکات بەرەو جەنگێکی چینایەتی
کۆرۆنا ڤایرۆس جیهان ڕاپێچ دەکات بەرەو جەنگێکی چینایەتی
مەحمود حەلاق
کۆرۆنا ڤایرۆس لە ڕواڵەتدا وادەرئەکەوێت کە تەنها بەڵایەکی گەورەی تەندروستی بێت کە ئەمڕۆ سەرتاپای جیهانی خستۆتە ناو خەتەرو ئامادە باشیەوە و هەزاران کەس دەکوژێت و سەرتاپای کۆمەڵگاش لەترسدا گەرەنتینەو زیندانی ئەکات .. بەڵکو ئەبعادە ماددی ـ ئابوری و کۆمەڵایەتیەکانی فراوانترو هەمەلایەنەترن ….
نا سەقامگیری بەهۆی ناکۆکیە بنچینەییەکانی ناو مۆدێلی بەرهەم هێنانی سەرمایەداری لەپێناوی قازانجدا و ، بەو پێیەی کە وویستی قازانجی سەرمایە لەئاستێکی نزمدایە و تێکڕای قازانجە جیهانیەکان بەگشتی تاڕادەیەک وەستاوون کە چەندین ساڵە پێش کۆرۆنا ڤایرۆس دەستی پێکردبوو ، یەعنی ئەو سەردەمەی کە دەکرێ بە قۆناغی دووبارە ژیانەوەی سیستەمی سەرمایەداری جیهانی دەست نیشان بکرێت کە بەهۆی جەڵتەی دەماغی ئەزمەی مالیەوە لە ناوەڕاستی ساڵی 2008 و لێی دراو بووە هۆی داغان بوون و داڕمانی بازاڕی خانووبەرەو بۆرسەو بانکەکانی ئامریکاو جیهان …
لە چارەکی یەکەمی ساڵی 2010 وە ، بەپشتیوانی سەرمایەی دەوڵەت بۆ کەرتە تایبەتەکان و بەتایبەت تر لەبواری تەکنۆلۆژیادا توانرا لەو بوارەدا قەفزەیەکی گەورەتر بەخۆوە ببینێت ببێتە هۆی قەڵەو کردنی کۆمپانیا زەبەللاحەکانی لەچەشنی مایکرۆسۆفت ، هواوی ، ئەپڵ و سامسۆنگ و لەم ڕاستایەشەوە مایەپووچی دەیان ڕکابەری تری بچووک تۆمار بکات و لەماوەی چەند ساڵێکدا توانی بە ملیۆن بەرهەمی تەکنۆلۆژیای تازەو پێشکەتوو بەرهەم بهێنێ و بخاتە بازاڕەوە ، لەئەنجامی کەڵەکەی زۆری ئەم کاڵا یانەو بەهۆی نالەباری وەزعی نالەبارو لەخوارەوەتری ماددی خەڵک لەئاستی نێونەتەوەییدا و ساغ نەکردنەوەی پێکڕای هەموو ئەو بەرهەمانەش ، خود بەخود هاوکێشەی عرض و طلب تێک ئەچێت و بەم چەشنە پرۆسەی بەرهەم هێنان کزترو لاوازتر دەکاتەوە … کە ئەوەش بۆخۆی دەبێتە فاکتەرێکی دیکە لە تێکچوونی پرۆسەی سەرمایە ـ کاڵا ـ سەرمایە و بەو هۆیەشەوە ڕاستەوخۆ دەبێتە هۆی دابەزینی قازانج و دواتریش زێدەبایی … لەلایەکی دیکەوە ڕوو لە نشێوی بەردەوامی بازرگانی و سەرمایە گوزاری جیهانی و دابەزینی بەردەوامی نرخی نەوت وەک یەکێک لە سیما دیارەکانی بازرگانی … هەموو ئەوانەی کە ئاماژەمان پێدان بەشێکی سەرەکی مبررەکانی جەنگی سەرمایەداری جیهانیە بەناوی کۆڤید کۆرۆناوە …
کۆرۆنا ڤایرۆس بۆ سەرمایەی جیهانی هەمان لۆژیکی پەتای تاعون ” مەرگی ڕەش ” ی ناوەڕاستی سەدەی چواردەی هەیە کەلەگەڵ بازرگانی و بەتایبەت بازرگانی ئاوریشم لەئەوروپا پەرەی سەندو ملیۆنان ئینسانی تیرۆرکرد ، کۆرۆنا ڤایرۆسیش لەئەنجامی پاڵنەری سەرمایەیە بۆ بەرهەم هێنانی قازانج لەبواری بازرگانی و پیشەسازی لە خۆراک و لەکشتوکاڵدا و پاڵنەری سەرمایەیە بۆ بەرهەم هێنانی قازانج لەم دۆخە نزم و لاوازەی سەرمایەداری لە ئێستادا …. بۆیە کۆرۆنا ڤایرۆس هەموو ئەو درزو کەلێنە ناوخۆییانە پێک دەهێنێت کە مۆدێلی بەرهەم هێنانی سەرمایەداری بەرەو ڕووی بۆتەوە و پەتاکە ناچێتە خانەی قەیرانی دەرەکیەوە هەروەک چۆن ناوەندە ئاکادیمیەکان ، زوڕناژەنانی سەرمایەداری و ژورنالیزمی نۆکەری ئیدیعاید بۆ دەکەن …
ئەگەر دەستبەداری ئەوە ببین کە چۆنیەتی سەرهەڵدان بڵاوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە وەک چەکێکی بایۆلۆژی و سایکۆلۆژی لەدژی ئینسان گیراوەتەبەر لەلایەن کاپیتالیزمی جیهانیەوە ، ئەوا بێگومان ئاکامەکانی لەئاستی جیهاندا بۆ بەشەریەت و چینی کرێکار کارەسات بارترو دڕندەتر خۆی نمایش دەکات …ملیۆنەها کۆگاو مۆڵ مارکێتەکان ، سەدەها هەزار هۆتێل و سەنتەرەکانی خزمەت گوزاری ، تۆریزم و لەکارخستنی ملیۆنان سەفەرو کۆمپانیاکانی بلیت فرۆشی فڕۆکەو ، کارگۆ ، هێڵی گواستەوەی ئاوی و ووشکانی ..و تاد … لەکارخران .. بەم هۆیەوە دەیان ملیۆن لە چینی کرێکار و کارمەندو خەڵک بێکارکران و ، هەروا ئاسان نێردرانە ماڵەوە…. کۆرۆنا ڤایرۆس ئەوروپای لوولداوە بۆناو قەیرانێکی گەورەی ماددی و کۆمەڵایەتی کە ئەگەر سەریان نەخوات ، زنجیری ئەسارەت تووند تر ، وە دڕندانەتر ئەخاتەوە گەردنی هاو ووڵاتیان …
ووڵاتانی پشت بەستوو بە نەوت لەچەشنی عێراق ، ئێران ، سعودیە ، لیبیا ، کە سەرچاوەی سەرەکیان نەوتە بۆ پڕکردنەوەی پێداوویستیەکانی ناوخۆو هاوردە کردنی شمەک ، هەربەهۆی کۆرۆناوە ، بەهای هێندەی تر بەجۆرێک هاتۆتە خواری ، کە تێچوونی بەرهەمەکەی دەرناهێنێتەوە … تمەنی ئێرانی هێندەی تر هاڕەی کردۆتەخوارەوە و بەهای ئاڵوگۆڕی تمەن هێندە دابەزیوە کە خەڵکی ئێران دووچاری ناڕەحەترین و ناهەموارترین شێوە لەژیانکردنی کردۆتەوەو هێندەی تر بێکاری لەئاستێکی فراوانتری کۆمەڵایەتیدا پەرەی سەندووە …. لەم ووڵاتانەدا ، چونکە پشت بەستوون بە بەرهەم هێنانی نەوت ، بەم مەعنا داهاتی سەرەکی خۆیان لەدەست ئەدەن و خەڵکی ئەم ووڵاتانە تووشی قەیرانێکی گەورەتر دەکاتەوە ..
کۆرۆنا ڤایرۆس بازاڕی کارو کارکردنی بەیەکجاری و بەجۆرێک هەڵتەکاندووە وبازاڕی سەهم و قەواڵەکانی لەماوەی ئەم چەند هەفتەیەدا بەرەو ئیفلاس و شکستی زیاتر بردووە بە نسبەی 30% ، بەتەنها لە ووڵاتی فەرەنسا نزیک بە دوو ملیۆن کەس بێکار دەبن و بەپێ ی ئاماری ڕێکخراوی نێونەتەوەیی کار ، نزیک بە 25 ملیۆن کەس لەئاستی جیهاندا بێکار دەکرێن و ئەڕژێنە ناو سوپای بێکارانەوە .. پیشەسازی ووڵاتی صین بۆ 13,5% دابەزیوە و بەم هۆیەوە زیاتر لە 5 ملیۆن کارمەندو کرێکار لەم ماوە کورتەدا ڕەوانەی ماڵەوە کراونەتەوە … لە ئەڵمانیا زۆربەی پیشەسازی ئۆتۆمۆبیل ڕاگیراوەو بەم هۆیەوە پێ ئەچێت چەندین ملیۆن کرێکارو کارمەند لەسەراسەری ووڵاتدا لەکار دوور بخرێنەوە … لە نەرویج زیاتر لە30 تا 40 هەزار کەس بێکار ئەکرێت … لە ئامریکا ملیۆنان کارمەند لە فەرمانگەکاندا بێکار دەکرێن .. زەرەری لەسەریەکی بەردەوامی نەوتی خاوی ئەمریکا بەڕێژەی 9% دابەزیوە .. لە ووڵاتی نەمسا لەماوەی چەند ڕۆژی پێشتر نزیک بە بیست هەزار کەس بێکار کران … کۆرۆنا ڤایرۆس و ڕووداوەکانی پێمان ئەڵێن کە لەمەودوا بەبەردەوامی ڕۆژانە هەواڵی بێکارکردنی هەزاران کەسی تر دەبین لەئاستی جیهاندا …
قەیرانی کۆرۆنا ڤایرۆس کە ڕاستەوخۆ سەدان هەزار خەڵک بێکار دەکات و ملیۆنان کرێکار دەنێرێتە ماڵەوە ، خود بەخود وە ڕاستەوخۆ کاریگەری سەلبی دەخاتە سەر ژیان و گوزەرانی هەمووان لەئاستی جیهاندا … بێکاری و بەتاڵی ، نەبونی بیمەی بێکاری ، برسێتی و هەژاری ملیۆنی … چەتەیی کۆمپانیاو بازاڕو بانکەکان ، کەلەلایەن حکومەتە هەوسار پچڕاوەکانی سەرمایەداری جیهانیەوە خەڵکی تووشی سەدان کارەسات کردۆتەوە ، ئەخاتە بەرامبەر یەکترەوە و شەڕێکی مەزنی چینایەتی لەئاستی جیهاندا دەهێنێتە پێشەوە ،، کە بەبڕوای من سەرەتای فازو قۆناغێکی نوێ ی کۆمەڵایەتی گەورە دەبێت لەئاستی جیهانیدا و سەرەتاکانی وەکو خونچە خەریکە خۆی دەرئەخات …
ئەگەر چینی کرێکار لەجیهاندا خۆی ئامادەو تەیار بکات لە ئاستی نێونەتەوەییدا بۆ ئەم جەنگە چینایەتیە ، ئەوا دەتوانێت بەشەریەت لەکارەساتە مەرگهێنەرەکانی سیستەمی سەرمایەداری جیهانی و حکومەتەکانی بپارێزێت کە هەر چەند ساڵ جارێک و بەجۆرەها ئامراز بەشەریەت ئەخاتەوە سەر لێواری مەرگ .. ئەو ئەتوانێت دنیای هەڵەوگێڕاوی سەرمایەداری بخاتەوە سەرقاچەکانی خۆی ، یەعنی سۆسیالیزم ..