چەند سەرنجێکی کورت وخێرا لەسەر دنیای تۆرە کۆمەڵایەتیەکان…
چەند سەرنجێکی کورت وخێرا لەسەر دنیای تۆرە کۆمەڵایەتیەکان…
مشت و مڕ هەڵناگرێت… ئەمرۆ تۆڕە کۆمەڵایەتیییەکان بەگشتی و فەیس بوک بەتایبەتی، پانتایەکی گەورەی لە ژیانی تاکەکانی کۆمەڵگە داگیرکردووە. وە کاتێکی یەکجار زۆری لە بەشدرابوونی بردووە…
دیارە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان بەگشتی و فەیس بوک بەتایبەتی تر توانیویەتی ڕایەڵ و پۆیەکی کۆمەڵایەتی بۆ بەشداربووانی مەیسەر بکات و ماڵێکیان بداتێ تا لێیەوە بۆچوون، پەیام و پەیوەندییان زۆر شتی تایبەتی و گشتی تری لێوە بڵاوبکەنەوەو ڕابگەیەنن… سەکۆیەکی بەخشیوە بەهەر کەسێک چۆن دەیەوێت واڵەکەی خۆی کەڵک لێوەربگرێت و ئەو ئازادیەشی پێبەخشیوە، کەلەسەروی کۆنترۆڵەوەیە… لەوەش واوەتر هەر هەواڵ و ڕووداو و زانیارییەک” راست بن یان هەڵە”، لە چرکەساتێکدا بەسەدان ملیۆن کەس بگات.
لە دنیای ئەم سەردەمەدا ئەم تۆڕە کۆمەڵایەتیانەو ئامێرە سمارت” زیرەکەکان” ڕووی پێشرەویەکی گەورە لە زەمینەی زانست و پەیوەندیەکاندا، دەخاتە ڕوو… دیارە سودمەندی یەک لەم تۆڕانە بە پلەی یەکەم کۆمپانیاکان و خاوەنی ئەو تۆرانەن… بەڵام ئەوە ئەو ڕاستیە داناپۆشێت کە بەشداربووانیش بە شێوەی جۆراو جۆر سودمەند لەو فەزایە دەبن کە تۆرەکان خستویانە بەردەست. تا ئێرە دیوێكی دنیای تەکنۆلۆژی و ئەلکترۆنی و پێشرەوی ئامێرە زیرەکەکانە کە قابیلی کەڵک لێوەرگرتن و فێربوونن.
دیوی دووەمی ئەم تۆڕانە کاریگەرییە سلبیەکەیەتی… کاریگەرییەک کەهێشتا دەرمانێک بۆ سارێژکردن و چارەسەری نەدۆزراوەتەوە. من لێرەدا تەنها وەکو سەردێر و زۆر بەکورتی ئاماژە بە چەند لایەنێکی کاریگەرییە زیانبارەکانی دەدەم…
یەکەمین کاریگەری سلبی ئەم تۆڕانە… بەزاندنی حەرەمی تاکەکانە، ئەگەر پێشتر و لە دەستوری زوربەی وڵاتە ناودێرکراوەکان بە دیموکرسیدا پاراستنی حەرەمی شەخسی و پشکینن و چوونە ناو وردەکاری ژیانی تایبەتی کەسەکان ڕێگەپێدراو نەبوو، یاساغ بوو… ئەوا ئێستا تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بۆ داگرتنی زۆر بەرنامە لە کۆمپیوتەردا یان لە ئامێرە زیرەکەکاندا ناچار بە دانی زانیاری تاکە کەسی دەکات… لەشوێنی نیشتەجی بوونەوە بۆ ساڵ و شوێنی لەدایک و بوون و پیشەو زانیاری لەسەر هاوڕێکانت و شوێنی وێنەگرتن و کاتی گەشت و سەفەر و….تاد.. لەبەردەستی کۆمپانیاکاندان، ماڵیکی فەردیت هەیە، و زانیاری فەردیت کۆنتڕۆڵکراوە و دەرگاو پەنجەرەی ماڵە تایبەتیەکەت بەڕووی ئەواندا کراوەیە.
دووەمین کاریگەری ئەم تۆڕانە… دزین و بردنی کاتێکی یەکجار زۆری زوربەی هەرەزۆری بەشداربوونی تۆڕەکانە… کە ڕۆژانە چەندین سەعات لە کاتی بەشداربوونی دەبات… خودی ئەو تۆرە کۆمەڵایەتیە، پەیوەندییە زیندووە کۆمەڵایەتیەکانی کەنار خستووەو لە جیگایدا پەیوەندیەکی رەمزی و نا ئۆنالینی داناوە… قسەو باس و گۆڕینەوەی بیروباوەر و پەیوەندیەکانی کەسە نزیکەکانی ناو خانەوادەکانیشی گۆیوە بۆ چاو خستنە سەر شاشە مردو بێ گیانەکان.
سێهەمین کاریگەری ئەو تۆڕانە… گوێزانەوەی دەم و چاو و هەستی کەسەکانە لەسەر فەزای گشتی و دیمەنە واقعیەکانی ژیانی کۆمەڵگە بۆ سەر شاشەی تابلێت و ئامێرە زیرەکەکان و دنیای ناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان.
ئەگەر پێشوتر ناو ماڵ و پاس و قیتارو پارک و قەراغ دەریا و کتێبخانەکان و… خوێندنەوەی ڕۆژنامەو کتێب سەرنجراکیشترین دیمەن بوون… ئێستا چاو لەسەر ئامێرە ئەلکترۆنیەکان و زیرەکەکان، دیمەنی زاڵە…
چوارەم کاریگەری ئەم تۆڕانە، ئەم تۆڕانە هاوکات جێگایەکن و ماڵێکن بۆ بابەت و هەواڵ و زانیاری بێ سود و پەرپوت… وەک و شوێنیك بەکاردەهێنرێن بۆ تۆمەت بەخشینەوە و درۆ پەخش کردنەوە، وە هێشتا جیگایەکی کامڵ نین بۆ کەڵك لێوەرگرتن و دەرخستنی رووی راستەقینەی روداو وهەواڵ و دیمەنە واقعیەکانی ژیان و گوزەران و گوڕینەوەی بیرورا و سەکۆیەک بۆ گۆرانکاری ئیجابی.
پینجەم کاریگەری سلبی ئەو تۆڕانە هەراسانکردن و بێزاکردنە… بیزارکردنی ژنان و هەراسانکردنیان لەکۆمەڵگە نەریتیەکانی وەکو ئێمەدا، هێندە ئاشکرایە کە زوربەی ژنان و کچان ناچارکراون بە ناوی وەهمی و وێنەی ترەوە بەشداری ناو تۆرەکان بن…
هەروەها بەشێکی زۆری بەشداربوونی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان، لاپەرەو واڵی خۆیان بەکاردەهێنن بۆ دانانی وێنەو پەیامی روکەش، و سفرەی خواردن و خواردنەوە و نمایشی وێنەی شەخسی…دانانی وێنەی نەخوازراوی نەخۆش و کەسانی ئازاردراو، بریندار و لەسێدارە دراو و خنکێنرا و سوتێنراو، وینەو بابەتی ترسناکی روداوە تۆقێنەرەکان… تا دەگاتە ئەوەی وەکو شوێنیک بۆ پرسەدانان و تازەیەباری و دانانی وینەی نەشتەرگەرییەکان راگەیاندنی نەخۆشی تاد. کە دابەشکرنی ناخۆشیەکانە بۆ بەشداربوون و هاوڕێیانی..
لایەنێکی تری سلبی ئەو تۆرە کۆمەڵایەتیانە، دوورخستنەوەی چالاکوانان و کەسانی ئەکتیف و تیکۆشەرە لە کاری رێکخراو و ئامانجدارنەوە بۆ کاری فەردی و سەرقاڵ بوون بە واڵ و ماڵە فەردییەکەی خۆیانەوە… کە ئەمە وای کردووە کار رێکخراویان ببێتە کاری ئیختیاری و کاری ئامانجدارنەیان ببیتە کاری بەڕیکەوت و تەعەهود بوونیان لەگەڵ کەسانی تر ببێتە لاباکی و پابەند نەبوون… سەرئەنجام بەکردەوە لەکاری ڕیکخراو دووردەکەونەوە…
چ فەیس بوک و چ تۆرە کۆمەڵایەتیەکانی تر… پێویستە بە ئاقارێکی تردا کەڵکیان لێوەربگیریت و بەراستی ببنە سەکۆیەک کە پێچەوانەی ویستی کۆمپانیاکان و ئامانجەکانیان بێت… پێویستە ببنە شوێن و سەکۆیەک کە کاری رێکخراو ئامانجدارانە و تەعەهودی و بەکۆمەڵ بەمەبنا وەربگریت… ببێتە شوێنێک بۆ گۆڕینەوەی بیرورای و چ کردن و نەخشە دارشتن…. وە ببێتە جێگایەک بۆ گێرانەوەی پەیوەندی زیندو لەگەڵ یەکتری و حزوری… پەرەدان بەخۆشەویستی و ئینساندۆستی و بەرابەری خوازی…
عەبدوڵا مەحمود