دیمانە لەگەڵ ئاسۆ کەمال یەکێک لە ڕابەران و هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەی شورایی لە سلێمانی،،، سەبارەت ئەزمونی بزووتنەوەی شورایی
دیمانە لەگەڵ ئاسۆ کەمال یەکێک لە ڕابەران و هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەی شورایی لە سلێمانی،،، سەبارەت ئەزمونی بزووتنەوەی شورایی
بۆپێشەوە: دوای ٢٨ ساڵ بەسەر بزوتنەوەی شوراییدا، چۆن دەڕوانە ئەزموونی شوراکان؟
ئاسۆکمال: ئەزمونی شوراکان گرنگە و پێویستە لێکدانەوەیەکی واقعی و دروستی بۆ بکەین، نەک تەنیا وتنەوەی ئەو دروشمەی کە شوراکان گرنگ بوون. دەبێ بزانین شوراکان چیبوون؟ چ دەورێکیان هەبوو؟ کۆمۆنیستەکان لەڕیگای شوراوە چیان کرد؟
ڕای من بەکورتی ئەوەیە کە ئەمە یەکەمین تەجروبەی کاری جەماوەری کۆمۆنیستەکان بوو، لەم بارەوە دەبێ جارێکی تر دەرسەکانی باس بکەین. یەکەمین شتێک کە کردی کاریگەری بۆ سەر بزوتنەوەی کۆمۆنیستی خۆی بوو کە لەو پرش و بڵاویی و فیرقەگەریە و گروپە بچوکانە دەریکردن و یەکگرتووی کردن بۆچوونە مەیدانی کاری سیاسی و جەماوەری. هەرچەند ئەم بزوتنەوەیە دوای ئاوارەیی گەڕایەوە دۆخی جارانی نهێنی و سیکتاریستی خۆی، بەڵام بوە زەمینەی دروستبونی حزب و ئێستاش دەتوانێ جارێکی تر وەک تەجروبەیەک دوبارەبکرێتەوە بۆ دروستکردنەوەی بزوتنەوەیەکی کۆمۆنیستی و کرێکاری بەرفراوان و ئەم پەرش و بڵاوییەی ئێستا کۆتایی پێبێنێ.
دووەم؛ خەڵکی لەگەڵ ناوی شورا و لەگەڵ کۆمۆنیستەکان ئاشناکرد و پەیوەندی لەنێوان ئێمە و خەڵکدا دروستکرد. ئەمەش تەجروبەیەکە ئەگەر بمانەوێ ببینە بزوتنەوەیەکی کرێکاری و جەماوەری دەبێ لەنێو کرێکاران و فەرمانبەران و خەلکی زەحمەتکێشدا بین و لە ناڕەزایەتیەکانیاندا دەورمان هەبێ و ڕیکخراو و یەکگرتویان بکەین. ئەمە ڕێگای دروستکردنی بەدیلی کرێکارییە بۆ کۆمەڵگەی کوردستان.
سێیەم؛ دەبێ بزانین کە بۆچی شورا نەبووە بزوتنەوەیەکی جەماوەری و نەیتوانی گۆڕانکاری لە ئاستی ڕیکخراوبوونی کرێکاران و فەرمانبەراندا دروست بکا. ئەمە بەشێکی لەوانەیە کە بە کورتی تەمەنی ڕاپەڕین و دیسانەوە سەرکوتی بەعس و ئاوارەیی پاساو بدەین. هەروەها داخرانی هەموو کارگە و فەرمانگەکان و دەوام نەکردن ئەمانە هەموو فاکتەر بوون.
بەڵام فاکتەری سەرەکی نەبونی پەیوەندی و ڕیشەی کۆمۆنیستەکان بوو لە نێو کرێکاران و فەرمانبەراندا. ئێمە وەک کۆمۆنیستەکان دەچوین خەڵکمان کۆدەکردەوە و داوامان دەکرد کە نوێنەری خۆیان هەڵبژێرن لەگەڕەکدا و مودیرە بەعسیەکان لابەرن، بەڵام شورا ئەو پەیوەندییەی کە نوێنەری شورا بە خەڵکەوە هەیبێ و بزانێ دەبێ چی بکا و بەرنامەی چی بێ لە ئارادا نەبوو. دوای چەند کۆبونەوەیەکی گشتی بنکەکانی شوراکان و دوای ئەوەی یەکێتی دژی شورا ڕاوەستا و دەچووە سەر هەندێ بنکە، کاری ئێمە بووە کۆبونەوەی هەڵسوڕاوان و لەو کۆبونەوانەدا نوینەری کرێکاران و فەرمانبەران و گەڕەکەکان نەبوون و هەر گروپە باسی لە دروشمەکانی خۆی دەکرد.
کارێکی سەرەکی و گرنگ کە شوراکان کردیان خۆئامادەکردنی چەکداری بوو، بەڵام بۆ ئەمەش بەرنامەیەکی دیاریکراومان نەبوو. دەچووین بۆ کەرکوک و چەمچەماڵ و دواتر لەگەڵ ڕەوتی کۆمۆنیست قسەمان کرد بۆ ئامادەیی بەرەنگاری هێرشی بەعس و بەداخەوە ئەوان لەقاڵبی گروپەکەی خۆیاندا بوون و لەم کارەدا بەشدارنەبوون. ئێمەش بەو هێزە کەم و پەرژوبڵاو و بێ بەرنامەیەوە، دوای شەهیدبونی چەند هاوڕێیەک لە سلێمانی و هەولێر نەمان توانی وەک هێزێک لەکاتی ئاوارەییدا بمێنینەوە و دەوربگێڕین و دیسان پەرژوبڵاوبوینەوە و سەرەڕای هەوڵدان بۆ کۆکردنەوەی سەرجەم هەڵسوڕاوانی شورایی، بەڵام دواتر بەشێکمان کەوتینەوە سازدانەوەی دەورانی گروپگەرایی.
هەربۆیە باسی ئەزمونی شوراکان دەبێ لەم واقعیەتەوە دەست پێ بکا کە ئێمە بزوتنەوەیەکی شورایی جەماوەریمان نەبووە و تەنیا هەوڵێکی سەرەتاییمان هەبووە بۆ چوونە ناو جەماوەر و ڕێکخستنی ئەوان لە شوراکاندا لە دەوری نەبوونی دەسەڵاتێکی حکومیدا، لێرەوە دەبێ بچینە ناو ئەو باسەی کە ئایا لە ئێستادا چۆن بزوتنەوەی شورایی دەتوانین جارێکی تر بەڕێ بخەین؟
بۆ ئەم کارە پێویستمان بە تیكەڵاوبوونە لەو ناڕەزایەتیانەی کە ئێستا هەیە تا بتوانین شێوازەکانی ڕیکخراوبوون لە کارگە و فەرمانگەکاندا دروست بکەین و لێرەوە بتوانین شیوازی ڕیکخستنی شورایی پەرە پی بدەین تا بتوانرێ بزوتنەوەیەکی جەماوەری شورایی بەڕیبخەین. ئەم کارە بە بانگەواز نابێ، بەڵکو پرۆسەیەکە کە لە دروستکردنی ڕیکخراوە جەماوەریەکانەوە دەست پێدەکا و ئەمەش لە مەیدانی کار و بەرهەمهێناندا دەتوانێ پێشڕەوی بکا و تا دواتر لە ناوەندەکانی تردا دەتوانرێ پێکبێت و ببێتە بزوتنەوەیەکی سەراسەری. کۆبونەوەی هەڵسوراوان بەتەنیا ناتوانێ ناوبنرێ شورا و بزوتنەوەی شورایی و دەبێ ئەوەش بزانین کە شورا لەگەڕەکدا لە دەورانی ئاساییدا دروست نابێ لە کاتێکدا گەرەک تێکەڵاوێکە لە خەڵکی جۆراوجۆری چینەکان کە بەرژەوەندی جیایان هەیە و پەیوەندی ڕۆژانەیان لە شوێنێکی ترەوە ڕیکدەخرێ. هەربۆیە دەبێ لەو جۆرە شیعاردانە ناواقعیانە دورکەوینەوە کە بەبۆنەی هەڵبژاردنەوە بێ یان کێشەی ناوخۆی حزبە دەسەڵاتدارەکان پێمان وایە بە بانگەوازێک شورا پێک دێت! کرێکاران و فەرمانبەران لە پرۆسەی ڕیکخراوکردنی ناڕەزایەتیەکان و لە شوێنەکانی کارکردنیاندا دەتوانن ڕیکخراوی شورایی دروست بکەن. کۆمۆنیستەکان دەبێ لەم پرۆسەیەدا بەشداربن و دەوری سەرەکی بگێڕن تا بتوانن بزوتنەوەیەکی سەراسەری شورایی بەگەڕبخەن.
بۆپێشەوە: ناکۆکیەک لەناو ڕیکخراوە چەپ و کۆمۆنیستەکانی ئەو کاتەدا هەبوو سەبارەت بە شورایی کرێکاریی و شوراکانی گەرەک، چۆن دەڕوانە ئەو ناکۆکییە؟
ئاسۆکمال: شورای کرێکاری و شورای خەڵک تەنیا شتێک بووە لە مێشکی کۆمۆنیستەکاندا هەبووە و شتێک نەبوە لە واقیعدا دوو بزوتنەوە بەو دوو ناوەوە هەبووبێت. ئەم ناکۆکیە خەیاڵییە دواتر ڕەوتی کۆمۆنیست باسی دەکرد کە ڕەنگدانەوەی کێشە ناواقعیەکانی ناو گروپە کۆمۆنیستیەکان بوو، بەڵام بەپێچەوانەی ئەم دەرکە سیکتاریستیەوە لە شورا زۆربەی هەڵسوراوانی ڕەوتی کۆمۆنیست هەڵسوراوی هەمان شوراکان بوون کە هەموو کۆمۆنیست و چەپەکانی تری تێدا بوو.
بۆپێشەوە: لەیەکەم ڕۆژەوە شوراکان کەوتنە بەر هەرەشەی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، هۆکاری دژایەتی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی لەبەرامبەر شوراکاندا چی بوو؟
ئاسۆکمال: ئەمە نیشانەی ئەوەبوو کە شوراکان خەڵکیان لەگەڵ بوو لەسەرەتاوە و یەکێتی توشی شۆک کردبوو کە بزوتنەوەیەک بەم شێوەیە بە شارەکانی سلێمانی و هەولیر و کەرکوکدا بڵاوبۆتەوە. بێگومان ئەوان لە ئێمە باشتر دوژمنی چینایەتی خۆیان دەناسی و هەربۆیە لەیەکەم ڕۆژەوە کەوتنە دژایەتی و فشار دروستکردن و پڕوپاگەندە لەدژمان. ئەوان ئێمەیان وەک ڕێگری بەردەم سەقامگیری دەسەڵاتی سەرکوتگەرانەی خۆیان دەزانی و تەجروبەی گەشەی کۆمۆنیزمیان لە کوردستانی ئیران بینی بوو کە ببووە ڕەقیبی ناسیونالیزم. ڕاوەستانەوەی جەماوەری شوراکانیش بەرامبەریان ئێمەی بەرانبەر بەوان تیژتر کرد و لەوکاتەوە تا ساڵانێکی دواتر و تا ئێستاش وشیاری سیاسی بەرامبەر بە ناسیونالیزم و خەبات دژی دەسەلاتی یەکێتی و پارتی بووە بەشێکی سەرەکی ناسنامەی ئێمە. بەداخەوە ئێمە لەدوای ئاوارەییەوە نەمانتوانی شوێن پێی سیاسی و چەکداری خۆمان پتەوبکەین و دەسەڵاتی سەرکوتگەرانەی ئەوان خۆی سەپاند بەسەر چارەنوس و ژیانی خەڵکی کریکار و زەحمەتکێشی کوردستاندا و سێ دەیەیە ئێمە باجی ئەو نائامادەییەی بزوتنەوەکەمان دەدەین.
بۆپێشەوە: بزوتنەوەی شورایی زۆر زوو توانی جەماوەری خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێش لەدەوری خۆی کۆبکاتەوە، بەڵام نەیتوانی بەرگری لەخۆی بکات، لەبەرامبەر بە هیرشەکانی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، هۆکاری ئەمە بۆچی دەگەڕیتەوە؟
ئاسۆکمال: بێگومان دەستپێشکەری ئێمە لە کاتی ڕاپەڕیندا و دروستکردنی شوراکان لەو بۆشایی دەسەڵاتەدا هێزێکی باشی بەدەوری شوراکاندا کۆکردەوە، بەڵام بۆ ڕاگرتنی ئەو هێزە پێویستی بە ڕاگرتنی ئەو پەیوەندیە جەماوەریە هەیە و ئەویش پێویستی بە کەوتنە پێشی خەڵکە بۆ کاری شۆڕشگێڕانە. لەو کاتەدا پێویست بوو کە ئێمە هێزی چەکداری هەزاران کەسی دروست بکەین بۆ بەرگری و ئیدارەکردنی کوردستان. شوراکان بکەینە ڕیکخراوێکی تۆکمە و جێگیری سیاسی و چەکداری. ئێمە تەجروبەی ئەم کارە و ئامادەیی و هێزو نفوزی پیویستمان نەبوو بۆ بینینی ئەم ڕۆڵە. ئێمە میراتگری چەپ و کۆمۆنیستێکی نا کۆمەڵایەتی و نهێنی کار بوین و ئەمە یەکەمین تەجروبەی کاری سیاسی جەماوەری و ئاشکرامان بوو.
یەکێتی و پارتی نیوسەدە لە تەجروبەی سیاسی و سەربازی و حزبیان هەبوو و لە چۆنیەتی سەرکوت و خۆسەپاندندا دەستی باڵایان هەبوو. نفوزی سیاسی و توانای ڕیکخراوەیی و کۆکردنەوەی خەڵکیان هەبوو. خەڵک خۆشباوەری بەناسیونالیزم لەوپەڕی خۆیدا بوو و خەڵک یەکێتی و پارتیان وەک بەدیلی بەعس پشتیوانیان لێ دەکردن و کۆمۆنیزم بەدیلێکی سیاسی نەبوو لای خەڵک.
بۆپێشەوە: هەندێک هەن دەڵین بزوتنەوەی شورایی و شوراکان… هەڵگری دروشم و بانگەشەی ناواقعی بوون بۆیە پاشەکشەیان پێکرا، لەبەرامبەر بەو بۆچوونەدا دەڵێن چی؟
ئاسۆکمال: بزوتنەوەی شورایی بزوتنەوەیەکی سەرەتایی و کەم تەجروبە بوو، بەڵام ئەمە مانای وانییە کە هەموو دروشمەکانی ناواقعی بوون. ئەوەی واقعی بوو وجودی بزوتنەوەکە خۆی بوو کە جیاواز بوو لە یەکێتی و پارتی و دژ بەو بزوتنەوە ناسیونالیستیە بوو. بێگومان ئەو دروشمانەی لە وێنەکانی ئەو کاتەدا دەبینرێ وەک ٣٥ سەعات کار ناواقعی بوو، بەڵام ئەوە وێنەیەک بوو نەک دروشمی شوراکان. ئەوەی شورا کاری لەسەر دەکرد کۆکردنەوەی خەڵک و هەڵبژاردنی نوێنەران لە فەرمانگە و گەرەکەکاندا و بەرەنگاربونەوەی بەعس و ڕاوەستانەوە بەرامبەر بە هەڕەشەکانی یەکێتی بوو. ئەمانە هەمووی کردەوەی واقعی بوون و هۆی پاشەکشەی ئێمە کەم بوون و کەموکورتی ئەم کارە جەماوەری و چەکدارانە بوو، نەک هەندێ دروشم. ئەوەی پاشەکشەی تەواوی بە ئێمە کرد سەرەڕای هەلومەرجە سەختە سیاسیەکە بۆ ڕیکخرابونی جەماوەری و دروستکردنی ڕیزی سەربەخۆی چینایەتی دژ بە ناسیونالیزمی کورد، نائامادەیی سیاسی و چەکداری خۆمان بوو و دواتریش سەقامگیربوونی دەسەڵاتی میلیشیایی یەکێتی و پارتی.
بۆپێشەوە: دەوترێت دەستەیەک هەبوو بەناوی دەستەی بەرەوپیش بردنی بزوتنەوەی شورایی، ئەو دەستەیە چۆن و لەکێ پێکهاتبوو، وە رۆڵی ئەو دەستەیە چی بوو؟
ئاسۆکمال: دەستەی بەرەوپیش بردنی بزوتنەوەی شورایی هەڵسوراوانی کۆمۆنیست و چەپ و ئازادیخواز بوون. لە گروپی جیاجیا و کەسایەتی جیاجیا پیکهاتبوو. هەموو وەک هەڵسوراوی شواریی کاریان دەکرد. سەرەتا لە بنکەی ئاوات لە گەرەکی علی کمال لە سلێمانی پیکهات. من ئاگاداری کاری یەک دوو ڕۆژی یەکەمی نەبووم، بەڵام لە ڕۆژەکانی تردا هەندێ کاری پاکردنەوەی شاری دەکرد و شوینی کۆبونەوەی هەلسوراوانی شورایی بوو و خەریکی دروستکردنی ناسنامە و بڵاوکراوەی شورا بوو. هێزی چەکداری ڕیکدەخست و و شوراکانی گەرەک و فەرمانگەکان سەردانی ئەو بنکەیەیان دەکرد. ئەو ناوانەی من لەبیرم بێت مامۆستا محمد و سەفین محمدی کوڕی ، خەسرەو سایە و ئەکرەم میهرداد و جەمال چاوشین و ئەمەل عوسمان و فوئاد و سازان علی و ڕێنوار جبار و یەک دوو دکتۆر یان یاریدەدەری پزیشک و سۆران غەریب و زۆر هاوڕیی تر بوون. ڕیکخستنی ڕۆژی هەلەبجە و دواتر ڕوبەڕوبونەوەی بەرەی کوردستانی لەو کارانەی تری ئەو دەستەیە بوو. بەلام دوای فشارەکانی یەکێتی چەند ئەندامێکی ئەو دەستەیە لە بنکەی ئاوات ناکۆکیان لەگەڵ کۆمۆنیستەکاندا هەبوو، وە داوای بنکەکەیان کرد و دواتریش تەسلیمی حزبێکی بەرەی کوردستانیان کرد وابزانم پارتی بوو. باقی دەستەکە درێژەی بەکارەکانی خۆی لە بنکەی مەجیدبەگ و بنکەی سەرشەقامدا.
ئەم دەستەیە لەناو شوراکاندا چالاک بوو و دوای ئاوارەیش لەگەڵ هەڵسوراوانی تری شوراکاندا بوونە گروپێک بە ناوی “هەستەی کریکارانی سۆشیالیست”