لە پەراوێزی ڕێکەوتنی نێوان جۆلانی و مەزڵوم عەبدیدا!… عەبدوڵا مەحمود
بەرواری ١٠ ی ئەم مانگە، ڕێکەوتنێک لە نیوان جۆلانی “ئەحمەد شەرع” وەکو سەرۆکی کاتی دەوڵەتی سوریا، لەگەڵ مەزڵوم عەبدی سەرۆکی هێزەکانی سوریای دیموکرات “هەسەدە” واژۆ کرا. ئەم ڕێکەوتنە بەر ئەنجامی چەندین کۆبونەوەی لە پێشتری هەردوو لا بە سەرپەرشتی دەوڵەتی ئەمریکا و ئاگاداری هەریەک لە تورکیا و قەتەر و عەرەبستانی سعودی بەرێوەچووە.
دیارە چ دەسەڵاتی نوێ سوریا لە دیمشق و چ دەسەڵاتی خۆجێی هەسەدە لە چوارچیوەی سوریادا، روو بەرووی دۆخێکی تایبەتن، هەر ئەم دۆخە تایبەشە وای کردووە هەردوو لا بەناچاری دەست بۆ گفتوگۆ و ڕێکەوتن ببەن…
تا ئەو جێگایەی بەدەسەڵاتی ئەحمەد شەرع دەگەرێتەوە، دەسەڵاتێکی هەش و ناسەقامگیر و رووبەرووە لەگەڵ دەیان گرفتی دەرەکی و ناوخۆیی
ئەحمە شەرع لەلایەکەوە پێویستی بەراگرتنی باڵانس و هاوسەنگی راگرتن لە نێوان جەمسەرە جیهانی و ناوچەییەکان و لەلایەکی تر پێویستی بە ئارام کردنەوەی دۆخی ناوخۆیی سوریا و وەڵامدانەوە بە گرفتەکانی بەردەمیەتی… هەموو جوڵەیەکی دەسەڵاتی تازە لەسوریا مۆری ئەم دۆخەی پێوەیە.
لەنێوان گرفتە دەرەکی و ناوخۆییەکان، پرسی ناوخۆییی بریاردەر و زامنی راگرتن و دروستکردنی پەیوەندیەکان و ئابدەت کردنەوەیانە… ئەگەر دەسەڵاتی ئەحمەد شەرع وەکو سەرۆکی کاتی سوریا، نەتوانێت ڕیگا بە ئاراستەی گێرانەوەی ئارامی و ئاسایشی ناوخۆ، کۆتاییهینان بە جەنگ و شەری ناوخۆیی، وەڵامدانەوە بە گرفتە بناغەییە سیاسی و ئابورییەکان، بەتایبەت باشکردنی لانی کەمی ژیان و گوزەران و ئەمنیەتی هاوڵاتیان بداتەوە، ناتوانێت پەیوەندیەکانی رابگرێت و مەقبولیەتی پشتیوانی لە ئاستی ناوچەکەو دنیادا بەدەست بهێنێت.
دابەش بوونی ناوخۆیی لەسەر بنەمای ئەتنیکی و دینی و مەزهەبی و تایفی و هەڵاواردن کە لە بنەرەتدا رەنگدانەوەو کارکردنی دەسەڵاتی روخاوی پێشو و قەومی بوونی دەوڵەت بوو، لەگەڵ بوونی هێزی چەکداری هەرکام لەوانە و مانەوەی هیزەکانی پاشماوەی دەسەڵاتی پێشوو، سەرەکیترین مەترسی سیاسی و ئەمنی ناو سوریا و زەمینەی دەستیوەردانی وڵاتانی ناوچەکەشە. ئەحمەد شەرع دەیەوێت لەلایەکەوە لەڕیگای دانووساندن و ڕیکەوتن و لەلایەکی تریش لە رێگای سەرکوت و زەبروەنگ و تیرۆرەوە دۆخی ناوخۆیی سوریا هێور بکاتەوە ڕیگای جێگرکردنی دەسەڵاتەکەی بکاتەوە. مل دانی ئەحمەد شەرع بەدانووساندن و ڕێکەوتن بە جیا لە گوشاری دەرەکی ناچارییەکە لە راستای مانەوە و پێداکوتانی بۆ مانەوەی خۆی…
لەو نێوەدا بوونی دەسەڵاتێکی خۆجیی “هەسەدە” لە باکوری رۆژئاوای سوریا، بە ئیدارە و هێزی چەکدار و ئەمنی و پەیوەندی سەربەخۆ…. کە وابەستەشە بەمافی هاوڵاتی بوون و پرسی کوردەوە، یەکێک لە بناغەییترین کیشەکانی ناوخۆی سوریاییە. لەو چوارچێوەیەدا دەبێت تەماشای هەوڵەکانی ئەحمەد شەرع بکرێت…
دیارە دەسەڵاتی خۆجیی هەسەدەش… رووبەرووی مەترسی گەورە بوو… ئەم دەسەڵاتە یان دەبوو لەرێگای زۆرەوە لە بەین ببرێت یان دەبوو ببێتەوە بە بەشێک لە سوریا و یانیش سەربەخۆ بێت… کە ئەمەی دوایان نە زەمینەی هەیەو نەلەتوانادایە… ئەم دەسەڵاتە لەلایەکەیەوە لەبەردەم هەرەشەی بەردەوامی دەوڵەتی تورکیا و لەلایەک و هاوکات لەبەردەم هەرەشەی دواتری سوپای سوریادا بوو… بەتایبەتی بە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا و نەمانی پشتیوانیەکەی ئەم پرۆسیە خێراتر دەبوو… هاوکات بانگەوازەکەی ئۆجەلان بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەرەشەیەکی تر بوو لەم دۆخەدا، هەموو ئەوانە هەسەدەیان ناچار بەوە کرد مل دانوستاندن بدات و لەو دانوسانەشدا جێگایەکی لە سوریای تازەدا پێ ببرێت و ببێتەوە بە بەشێک لە سوریا…
لەم ڕێکەوتنامەیەدا چەند خاڵیک هەیە لەوانە “مسۆگەرکردنی مافەکانی هەموو سووریاییەکان لە نوێنەرایەتی و بەشداری لە پرۆسەی سیاسی و هەموو دامەزراوەکانی دەوڵەت بە بنەمای لێهاتوویی بێ رەچاوکردنی پاشخانی ئایینی و نەتەوەیی.
“کۆمەڵگای کوردی کۆمەڵگایەکی ڕەسەنە لە دەوڵەتی سوریا و دەوڵەتی سووریا مافی هاوڵاتی بوون و هەموو مافە دەستوریەکانی مسۆگەر دەکا”
ئەم دوو برگەیە، کە لەلایەکەوە دان دەنێت بە بوونی کورد و زامنکردنی مافی هاوڵاتی بوونی، دەوڵەتێکی پێچەوانەی دەوڵەتی سوریای پێشوومان نیشان دەدات و سوریا دەکاتە وڵاتی هاوڵاتیانی بەبێ ناسنامەی دینی و قەومی و ئەمەش بەمانای کۆتاییهاتن بە هەڵاواردن و جیاکاری و ستەمی نەتەوەیی دێت… ئەگەر ئەوە جێ بەجێ بکرێت، بەهەموو پێوانەیەک لە فیدرالیزم و ئۆتۆنۆمی باشتر و ئاییندەیەکی تر دەخاتە بەردەم کۆمەڵگە و هاوڵاتیانی سوریا.
دیارە واقعی بوون و پیادەبوونی بەکردەوەو یاسایی ئەم مافانە لە گرەوی ئەوەدایە دەوڵەتی سوریا، دەوڵەتیکی عەرەبی نەبێت و دەوڵەتێکی سکیولاری ناقەومی بێت… بەفەرمی ناسینی ناسنامەی کورد لە دەوڵەتێکدا کە ناسنامەکەی عەرەبی بێت و خۆی بەبەشیك لە جیهانی عەرەبی و به به‌شێك له جيهانى فراوانترى “عه‌ره‌ب” خۆی پێناسه بکات، هاوتايه له‌گه‌ڵ پێناسه‌كردنى كورد وه‌كوو ئينتیمايه‌كى ميللى پله دووه‌م. ئەمەش ئەو شتەیە کە لەدەوڵەتی عێراقی پیش روخانی بەعسدا جێگیرکرابوو. هەروەها بە بنەما وەرگرتنی دین یان کەڵک لێوەرگرتنی وەکو سەرچاوەی یاساکان، مە ترسییەکی ترە کە جێگایەک بۆ ئازادی تاک و مافی هاوڵاتی بوون ناهێڵێتەوە…
رۆشنە ئەم ڕێکەوتنە لەگەڵ ئەحمەد شەرع، هەرگیز بەمانای پاککبوونەوەی شەرع لە تاوانەکانی دەورەی رابردوو وەلە کۆمەڵکوژییەکانی ئەم دواییە لە کەنارە ئاوییەکانی سوریا و جێگاکانی تر نییە، هەر وەکو چۆن ڕێکەوتن لەگەڵ بەعسیەکان بەمانای دەستپاکیان لە بەرامبەر بە خەڵکی عیراق و کوردستاندا نەبوو، یان لەهاوسەنگی هێزێکدا ئەگەر ڕیکەوتن لەگەڵ ئیران لەسەر کیشەی کورد لە ئیران بکرێت، بەمانای پاک بوونەوەی دەسەڵاتی ئاخوندەکان بەوێنەی حکومەتی سەنگسار و ئیعدام نییە… وە بەهەمان شیوە “پرۆسەی ئاشتی” ئیستا کە لەگەڵ تورکیا هەیە، بەمانای سڕینەوەو چاوپۆشی لە فاشیزمی ئەردۆغان و دەوڵەتە دڕندەکەی نییە… دیارە بەهەمان شیوە و خود بەخود بەمانای بەخشینی میدایالی پێشکەوتنخوازی و شۆرشگێری بەو هێزو جوڵانەوەیەک نییە کە دانوساندن لەگەڵ ئەم رژێمانە دەکەن… دەبێ ئەو راستیەش بزانین کە دەشیت هێزی پیشکەوتنخواز و چەپیش لە بڕگەیەکدا یان لەسەر پرسێکی گرنگ کە بەرژەوەندی چینی کرێکار یان لە خزمەت بەرەوپیش بردنی خەباتی چینایەتیدا بێت، بچیتە گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتە سەرکوتگەر و دیکتاتۆرەکاندا. چاوەڕوانی لەوەی دەبێ رێکەوتن لەگەڵ حکومەت و دەسەڵاتی باش و مەدەنی و پیشکەوتنخواز بکرێت… ناکۆکییەکی ئاشکرا و تیگەیشتنیکی هەڵەو خوێندنەوەیەکی کوشندەیە. ئەگەر دەسەڵاتێک مەدەنی و پێشکەوتنخواز هەبێت و هاولاتیان بی گوێدانە ناسنامەی قەومی و دینی لەبەرامبەر یاسادا یەکسان بن، کیشەی نەتەوەیی و هەلاواردن نابێت و پیکەوە ژیانی ئارەزومەندانە پیادە دەکرێت و باسێک بۆ گفتوگۆ و ڕیکەوتن دەربارەیان لە ئارادا نابێت… خودی ستەمی نەتەوەیی و هەلاواردن و جیاکاری و ستەم و کوشت و کوشتار و کاری درندانە، لەهەر وڵاتێکدا نیشانەی ئەوەیە ئەم دەسەڵاتە سەکوتگەر و نائینسانییە… بۆیە لەهەر بوارێکدا کە هاوسەنگی هێز ڕێگەدەدات دانوساندن و ڕیکەوتن لەگەڵ ئەم نیزامانە ناچارییە و بۆ کۆتاییهێنان بە کیشە و گرفتە ئاڵۆز و سیاسی و ڵیکەوتەکانی …
ئەوەی گرنگە دەبێ پێداگری لەسەر ئەوە بکرێت دەوڵەتی داهاتوو سوریا، ناسنامەی قەومی نەبێت و هاوڵاتیان لەبەرامبەر یاسادا یەکسان بن، ئەمە دەبێ دابسەپێنرێت و ڕیگە لەوە بگیرێت جارێکی تر دەوڵەتیک بە ناسنامەی قەومی یان دینی دەسەڵاتی دابمەزرێنێت… ئەم ڕیکەوتنەی ١٠ ئەم مانگە کرا، لە بەندەکانیدا رەنگدانەوەی سوریایەکی نوێیە، لە دۆخکی تایبەت و هاوسەنگی تازەدا… پێویستە ئەوە جێ بەجێبکرێت. نەمانی کیشە و ستەمی قەومی و وەڵام وەرگرتنەوەی بە سودی چینی کرێکار و خەباتی ئەو چینەیە لە پێناو شۆرشی سۆشیالیستی خۆیدا.
چەپ و کۆمۆنیزم و جوڵانەوەی رادیکاڵ و ئازادیخوازەکان، پیویستە یەکێک لە مەیدانە سەرەکیەکانی خەبات و بەرامبەرکێان لەگەڵ دەسەڵاتی تازە بە دەسەڵات گەیشتووی سوریا، پێداگری لەسەر سوریایەکی مەدەنی ناقەومی و نادینی و دەستورێکی سکیولاری نا قەومی بێت..
ناوەڕاستی ئازاری ٢٠٢٥.