پرسی ڕۆژ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان تایبەتمەندیی و وردەکارییەکانی… بۆئەم پرسە لەگەڵ بەڕێز (کاکەلاو تەحسین)(چاودێری سیاسی) پاش گفتوگۆیەک لەسەر هەڵبژاردنی خوولی شەشەم. تونایمان بەوەڵامدانەوەی چەند پرسیارێک ئەم گفتوگۆیە سازبدەین لەگەڵ بەڕێزیان.
پرسی رۆژ: چاوخشاندنێک بە هەلومەرجی پرۆسەی سیاسی لەکوردستان و هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان تا خولی شەشەم، تایبەتمەندیەکانی چین؟
کاکەلاو تەحسین: بۆ تێگەیشتن لە پرۆسەی سیاسی لە هەرێم؛ گرینگە سەرەتا لە راپەرین تێبگەین، ئێمە چونکە کێشەی نەتەوەیمان هەبوو لە لەگەڵ بەغدا بۆیە بەر لە هەرشتێکی تر بۆ هەموان تەنها رزگاری نەتەوەیی گرینگ بوو. لێرەوە سەرەتای گرفتەکان دروستبوو وە تا ئەمرۆش لە هەمان خاڵدا وەستاوین، ئەویش نەبونی پلان و بەرنامە بۆ دوای رزگاریی نەتەوەیی. نەبوونی پلان بۆ پەروەردە بۆ دوارۆژ بۆ دروستکردنی سیستەم… ئیتر من دەپرسم خەون و ستراتیجی سەرکردەکان لە سەرەتای یەکەم هەڵبژاردن و دواهەمین هەڵبژاردن لە کوێ جیاوازن؟ دەتوانم بڵێم هی سەرەتا باشتر بوو لە هی ئەمرۆ! یەکەم خوول ململانێ لەسەر بەرژەوەندی حیزب لە پێشتر بوو، لە بری نەتەوە، ئەمرۆش هەر وایە، لە یەکەم خوول یەکێتی و پارتی دوو پارتی سەرەکی بوون و بە رێکەوتنی سیاسی دەسەڵاتیان دروستکرد نەک هەبژاردن. لە دواهەمین هەڵبژاردنیش بە هەمان شێوەیەو چاوەرێی رێکەوتنی سیاسی یەکێتی و پارتییە، زۆر هاوشێوەی تر لە یەکەم خوول تا شەشەم خوول هەڵبژاردن دوادەخرێت و لە کاتی خۆیدا ناکرێت. نەک هیچ بەرەوپێشچوونێک رووی نەدا، بەڵکو بە بەرنامەو پلان ساڵ بەساڵ پەرلەمان و پرۆسەی سیاسی و گشت دامەزراوەکانی تری دەوڵەت بەرەو دواوە گەرانەوە!.
بەڵام گەر وێنەکە بچوک بکەینەوەو لەسەر تایبەتمەندی ئەم خولەی هەڵبژاردن قسە بکەین؟ ئەوا ئەم هەڵبژاردنە خۆمان نەمان ویستوە بیکەین، بەڵکو پێمان کراوە! وە هەڵبژاردنە کاتێک پێمان کراوە ساڵ و نیوێک بووە پەرلەمانمان نەما بوو، ئەم هەڵبژاردنە جگە لەوەی بە بڕیاری دەرەوەی هەرێم بوو وە یاسای هەڵبژاردنیش لە دەرەوەی پەرلەمانی هەرێم هەموارکراوە و کرایە چوار بازنەو کورسی کەم کرایەوەو کۆتاکان رێک خرانەوە. وە لەو هەڵبژاردنە ڕێژەی بەشداری خەڵک بەرز بوو، جگە لەوە یەکەم هەڵبژاردنە تاک لە دەرەوەی حیزبی سیاسی خۆی هەڵبژێرێت وەک کاندیدی سەربەخۆ.
پرسی رۆژ: خەڵک چۆن هەڵبژاردن دەبینێت وبەشداری تێدادەکات؟ مەبەستم ئاستی ئاگایی چۆنە؟
کاکەلاو تەحسین: ئەو پرسیارە گرینگە چونکە بینینی خەڵک بۆ هەڵبژاردن بەشێکی گرینگە لە سەرکەوتن و شکستی هەڵبژاردن و پرۆسەی سیاسی کە تا ئەمرۆ بە گرینگ وەرگرتنی ئەو بینینەمان پشتگوێ خستووە. هەر بۆیە هەمو چاوەروانی و ئومێدێکمان تەنهاو تەنها خستۆتە سەر هەڵبژاردن و پرۆسەی سیاسی. بێئاگا لەوەی ئەوەی ئەو پرۆسەیە سەردەخات و شکستی پێ دەهێنێ ئیرادەو بینینی خەڵکە.
پرسی رۆژ: دەکرێ وردتر ئەو گرفتە شی بکەیتەوە؟
کاکەلاو تەحسین: بەڵێ بە دڵنیایی، تۆ سەرەتا گرینگە لەوە بگەیت کە لە دونیای مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنەو سیستەمی سەرمایەداری و شەرعیەتی نێودەوڵەتی تەنهاو تەنها پشتیوانی لە یەک گۆرانکاری دەکرێت بۆ گۆرینی حکومەتەکان، ئەویش خەباتی سیاسی و هەڵبژاردنە. بۆ نمونە لە دەستوری کەنەدا هاتووە هەمو هێزێکی چەکدار بە تیرۆریست دادەنرێت گەر هەوڵ بدات بۆ رووخانی حکومەتێکی (شەرعی یان نا شەرعی) لە رێگای خەباتی چەکداری، کەواتە لێرەوە کە هەڵبژاردنمان بە تاقە رێگا بینی؟ لەو بینینە بەهای بۆ دەگەرێنینەوە، دواتر دەبێت بزانین هەڵبژاردن راستە تاکە رێگایە، بەڵام کەم و کوری خۆی هەیە، لێرەوە بەرنامە بۆ چارەسەری کەموکوریەکان دەدۆزینەوە، دواتر لەوە گرینگ تر ئەوەیە کە راستە تاکە رێگایە وە گەر کەموکوریەکانیش چارەسەر بکەین هێشتا فانۆسی سحری نییە، و بواری تەواوکاری تر هەیە دەبێت هاوتەریب لەگەل هەڵبژاردن کاری لەسەر بکەین. من دەپرسم ناوەندەکانی زانکۆ کوا چاودێری و رەخنەگرتن لێی؟ کوا ئەو مامۆستاو دکتۆرانەی بەهۆی دەستوەردان لە کاری زانکۆ رەخنەیان گرت و دەستیان کێشاوە؟ ئێ دەبێت زانکۆ بە رۆڵی خۆی هەستێت لە پاڵ هەڵبژاردن، بەڵام بەداخەوە خوێندکار تەنها بۆ دەرماڵە و ئاسانکاری دەرچوون خۆپیشاندان دەکەن، مامۆستاش تەنها گەر بۆ مووچە؟ ئەی رۆشنبیران و رۆژنامەنوسان لە کوێی تەواوکردنی پرۆسەی هەڵبژاردنن؟ ئەی ئەوان بۆ رەخنە نەکردنی خۆیان هەموان دابەش بوین بەسەر لایەنەکان. ئیتر ئاوا برۆ بە هەموو توێژ و چینێک تۆ بینیوتە کێشەیەک لەو هەرێمە ببێتە خەمی گشتی؟ بۆ نمونە کەسێک لەو رۆژانە مناڵەکەی لەبەر کەمتەرخەمی مامۆستایەک لە قوتابخانە دەرکرا بوو، کە قوتابیەکە ئۆتیزمی هەیە بینیت دایکان باوکان مامۆستایان یەک دەنگ لەسەر ئەو خەمە بێنە دەنگ؟؟ ئێ دەسەڵات یەک کاری ئەوەیە خەمی گشتی ناهێلێ و تاکەکان لە یەک دوور دەخاتەوە، ئێستا حیزب لەو ئەرکەی سەرکەوتوو بووەو هەموان تەنها لە خەمی خۆیانن، بۆیە کە مامۆستا بۆ موچە دێتە شەقام، خوێندکارو دایک و باوکیان بە خەمی خۆیان نازانن، ئەوان لە ماڵەوە دەبن! ئیتر تا هەمو سێکتەرەکان بەیەکەوە نەجولێنن تەنها جوڵەی هەڵبژاردن یان کاریگەریەکەی لاواز و لەسەر خۆ دەبێت.
پرسی رۆژ : کەواتە گەرکاریگەریەکە لاوازیش بێت واتە هەیە؟ئەو کارگەریانە چی بووین؟
کاکەلاو تەحسین: سەرەتا گرینگە لەوە بگەین، گەر هەڵبژاردن بێکاریگەر بوایە لای حیزبەکان؟ ئەوا لە کاتی خۆیان دەیانکرد. لە١٩٩٢ تا ئەمرۆ یەک هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا نەکراوە، وە دەبینین هەڵبژاردن هۆکارە بۆ ئاشکراکردنی دەمامکەکانیان، بۆ نمونە هەڵبژاردن ئاشکرایکرد کە نەوشێروان مستەفا لە دروشمی بروخێ؛ هاتە سەر دروشمی چوارساڵ ئارامی هەڵبژاردن! وای لە بەرهەم ساڵح کرد لە پیاوی چاکسازیەوە؛ ببێت بە خۆپەرست، و نازناوی بێ حورمەتی لێبنێن. هەڵبژاردن بوو وای لە مسعود بارزانی کرد؛ کە دەیگوت من پێشمەرگەم و سەرۆک نیم، کەچی وتی بۆم درێژ بکەنەوە چونکە واز لە سەرۆکی ناهێنم! جگە لەوە هەڵبژاردنە وادەکات بەرپرسەکان بێنە بەردەم دەرگای هەموو ماڵێک خۆیان سادە بکەنەوەو فەلافل و گەص لە شەقامەکان بخۆن؟ وە هەڵبژاردنە وا دەکات جوڵە بخاتەوە ناو پرۆژەی خزمەتگوزاری، وە لە هەمووی گرنگتر گەر دڵنیایی هەبێت کە حیزبەکان ناتوانن هەڵبژاردن دوابخەن و لە کاتی خۆیدا دەکرێت، ئەوا حیزبەکانیش وردترو وریایانە تر مامەڵە دەکەن لەگەڵ مافی خەڵک.
پرسی رۆژ :: ئەی گەر توانرا هەڵبژاردن دیزاین بکەن ئەوسا چی؟ یا بە جۆرێکی تر هەموو جار ئەو قسەیەمان گوێ لێدەبێت ئایا لە دواهەڵبژاردن ئەوە چۆن دەبینی؟
کاکەلاو تەحسین: رستەی هەڵبژاردنی دیزاینکراو لای من هەڵەیەکی گەورەیە. بەر لە هەر شتێک ناکرێک حیزبی سیاسی ئەوەنە کۆلەوار بێت تا رۆژێک بەر لە هەڵبژاردن تۆ تەنها بە شان و باڵی ئەو سیستەمە هەڵبدەیت کە گرینگەو تەزویر بە هیچ جۆر ناکرێت، دوایە بۆ بەیانی خۆت بڵێی دیزاین کراوە! وە هەموو ئەنجامی راپرسی و پێشبینیەکان نزیک بووە لە ئەنجامەکان. کاتێک دەڵێی بەڵگەت چییە بۆ تەزویر؟ دەڵێن فڵان خزم لە فڵان مەکتەب دەنگی پێمانداوە، بەس دەنگەکە دیار نیە…واتە بەڵگەکان لاوازن. من باوەرم هەیە دەنگی شایستەی هەندێ لایەن سوتا بێت بە مەبەست هەندێ زیا دو کەم رویداوە، بەڵام ئەوە لە سنوری سێ کورسیەکە نەک تۆ بڵێی دیزاین کراوە.
پرسی رۆژ :: کەواتە بەو پێوەرەبێت، کورسی ودەنگی یەکێتی و پارتی زیاد بووە یان کەم بە بۆچونی تۆ بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو؟
کاکەلاو تەحسین: سەرەتا گرینگە بزانین بە کام هەڵبژاردنی بەراورد دەکەین؟ هی پەرلەمانی عێراق یان هی پەرلەمانی کوردستان؟ بە رای من هەڵەیەکی لۆژیکی و سیاسی و یاسایی دەکەین گەر بە هەر یەکێکیان بەراورد بکەی، چونکە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سیستەمەکەی جیاواز بوو، هەرێم دوانزە بازنە بوو ئەمەش دەنگی راستی لایەنەکان دیاری ناکات، چونکە لە هەندێ بازنە حیزبەکان نوێنەریان نەبوو لە هەندێکی تر هاوپەیمانیان دەکردوو دەنگیان بە کاندیدی یەکتر دەدا. جگە لەوە رۆل و ئەرکی پەرلەمانی عێراق جیاوازە، لە رۆل و ئەرکی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان. بۆیە دەنگ دەر بۆ ئامانجێک بۆ عێراق دەنگدەدات، بەڵام بۆ هەرێم دەنگ نادات یان بە پێچەوانەوە.
دواتر گەر باسی هەڵبژاردنی هەرێم بکەین ئەوا ژمارەی کورسیەکان سەد کورسی بوو هی ئەم جارە ٩٥ کورسییە، وە جاری پێشوو یەک بازنە بوو ئەم جارە چوار بازنەیە، بۆیە من بە گریمانە وا دادەنێم کورسیەکانی پەرلەمان بۆ ئەمجارە سەد کورسی بووەو یەک بازنە بووە تا بەراوردەکە راست دەربچێت ئەوسا دەبینیت یەکێتی ئەمجارە وەک ساڵی ٢٠١٩ تەنها ۲۱ کورسی دەهێنێ وە پارتیش بە هەمان شێوەی پێشوو ٤٥ کورسی دەهێنێ.
پرسی رۆژ: گەر قەوسەکم بدەیتێ واتە بەو ئەنجامەی تۆ دەیلێی ئەوان لاواز نەبوین؟
کاکەلاو تەحسین: بە پێچەوانەی ئەو بەناو چاودێرو هێزە ئۆپۆزسیۆنانە کە دەیان گووت ئەو خەڵکە یەکێتی و پارتی شایستەیە، وەک توانجێک بۆ دەنگی یەکێتی و پارتی، لە کاتێکدا من بە شکانی یەکێتی و پارتی دەبینم ئەو هەڵبژاردنە، نەک سەرکەوتن بە پشتن بەم خاڵانەی خوارە:
یەکەم: لە ماوەی پێنج ساڵ کە ماوەی نێوان هەردوو هەڵبژاردنی هەرێمە نزیکەی زیاتر لە سەد هەزار دەنگدەر زیادی کردووە، کە شەش کورسی پەرلەمانی دەکات، بەڵام یەکێتی و پارتی هەمان رێژەی کورسی هەڵبژاردنی پێشویان هێناوەتەوە، گەر سیستەمەکە بکەینەوە بە چوار بازنە.
دووەم: یەکێتی و پارتی بە زۆر کارتی دەنگ دانیان بە خەڵک وەرگرتەوە، و وە بە زۆر خەڵکیان دەبرد بۆ دەنگدان و چاودێریان دەکردن، واتە گەر کەسێک دەنگی دابێت بەو دوو هێزە؟ ئەوا بەشێکیان لە ژێر فشار و پارەدا بووە، ئەمەش واتای خراپی دۆخیان دەگەیەنێت، نەک باشی دۆخەکەیان.
سێیەم: گوتارەکانی سەرکردەکانی هەردوو لا لەسەر بنەمای چەواشە و ترساندنبوو؛ بۆ نمونە یەکێتی سوێندی دەخوارد کە دەیروخێنن، ئەمەش وایکرد بەشێک لە دەنگدەران هەڵبخەڵەتێن، وە دواتر لە دیداری مێری بافل تاڵەبانی گووتی کەس باسی رووخانی نەکردووە! بۆ دەیروخێنین!؟! وە مسرور بارزانی دەیگوت ئەوان خۆیان دەڵێن زۆنی سەوز بێخزمەتە، کەواتە گەر ئێوەش دەتانەوێ بێخزمەت بن برۆن دەنگ بە یەکێتی بدەن.
بۆیە ئەو ترس و کرین و چەواشە کاریەی کاتی هەڵبژاردن پێمان دەڵێت؛ ئەوان لە خراپترین دۆخ و ترس لە شکاندا بووینە.
بانگەشەی هەڵبژاردن …
کاکەلاو تەحسین: گرینگە دەنگدەر بزانێت راستە ئەو بە چوار دەقە دەنگدەدات، بەڵام ئەو دەنگە بۆ چوار ساڵ زیندوەو ئیرادەو نوێنەری ئەوە لە پەرلەمان، بۆیە دەبێت چاودێر بێت دەبێت بزانێت بۆ دەنگی پێداوە وە چ چاوەروانیەکی لێی هەیە وە بەرنامەو بەڵێنی چییە؟ گرینگە ئێمە دەنگدەر بە مانای دەنگدەر دروستبکەین، نابێت دەنگدەر لەسەر بنەمای خەباتی بنەماڵە و باوک مناڵ دەنگ بە هەمان حیزب بدات، نابێت دەنگدەر لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە کەسیەکانی هەمان هێز هەڵبژێرێت ناکرێت سۆزت بجوڵێت (وەلا ئەو کاندیدە موچەکەی دەکاتە خێر) ئەو کاندیدەی تر هەژارەو خێری پێدەچێت بۆیە دەنگیان پێ بدەی…ئەوانە هەموو هۆکارن بۆ دەرچونی کاندیدی خراپ وە دواتر دروستبونی پەرلەمانێکی لاواز…