پرسی رۆژ هەڵبژاردنەکانی کوردستان و کاریگەری لەسەر مناڵان و کۆمەڵگە… هاوڕی سالار سۆفی مامۆستای زانکۆ و وەرگێر وەڵامی پرسیاری رۆژی داوەتەوە
پرسی رۆژ: ماوەی مانگێک لەکەمپینی بانگەشە بۆهەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، بەشێوازی جۆراوجۆری راگەیاندن وبۆنەکۆمەڵایەتی وتایبەتەکانی کۆمەڵگەکە، کەش وهەوای هەڵبژاردنی بەسەردا فەرزدەکرێت. لە رێگەی هەمووجۆرەکانی راگەیاندنی (بینراو، بیستراو و…تاد) خۆی دەئاخنێتە ناوتاکی کۆمەلگە، لەونێوەشدا منداڵانیش دەکەونە ژێرکاریگەری ئەو کەمپینەوە.
لەم هەڵبژاردنەدا هەندێک شێوازی ناتەندروست و نامۆ بەپێشبڕکێ وبەرامبەرکێی سیاسی لەسەرکردە حزبەکان بەتایبەت وبەربژێرەکانیانەوە دەبیندرێت لەکاتی بانگەشەکردندا!.
بەڕای ئێوە ئەوکاریگەریانە چین بەسەر منداڵانەوە؟ هەروەها چۆن دەکرێت منداڵانی لێ پارێزراو بکرێت؟
بەرێز (سالار سۆفی) نووسەر وهونەرمەند و وەرگێڕ ومامۆستای زانکۆ لەفلاند بەشداری کرد لەوەڵام دانەوەی ئەم پرسەدا.
سالار سۆفی: به‌داخه‌وه بانگه‌شه‌ی ئه‌م خوله‌ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان، یه‌كێكه له مه‌ترسیدارترین بانگه‌شكانی هه‌ڵبژاردن به درێژایی مێژووی په‌رله‌مانی كوردستان، له كۆمه‌ڵێك ئاست و ڕوانگه‌وه. لێره‌دا ته‌نها تیشك ده‌خه‌ینه سه‌ر كاریگه‌رییه نه‌رێنییه‌كانی، له‌سه‌ر منداڵان.
كه‌شی زاڵ به‌سه‌ر بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردندا، بەڕاست بێت یان سیناریۆ، تۆمه‌تباركردن و سووككردن و جنێودان و هه‌ڕه‌شه‌كردن و نمایشی پاڵه‌وانانه‌ی بێناوه‌ڕۆكه. ئه‌وه‌ی ده‌یبینین له‌جیاتی به‌رنامه‌ی تێروته‌سه‌لی گۆڕانکاری و چاره‌سه‌ری به‌كرده‌وه بۆ كێشه‌كانی کۆمەڵگە، خستنەڕووی چاره‌سه‌ری سڕینه‌وه‌ی كه‌سایه‌تیی یه‌كتره. چاره‌سه‌ره‌كان؛ ناووناتۆره و سووككردنی كه‌سایه‌تیه‌كانی لایه‌نه‌كانی تره. چاره‌سه‌ری پێشنیاركراو بۆ كێشه‌كان و ته‌نانه‌ت كێشه‌ی نێوان كه‌سایه‌تییه‌كان، تێهەڵدان وکردنەدەرەوەی فیزیکیی هه‌موو ڕكه‌به‌ره‌كانه.
بمانه‌وێت یان نا، په‌یڤ و كرده‌وه‌ی ئه‌و كه‌سایه‌تییانه‌ی وه‌ك سه‌ركرده‌ی حزبه‌كان ده‌دوێن و ڕه‌فتار ده‌كه‌ن، كاریگه‌رییان زیاتره له هه‌ر كه‌سایه‌تییه‌كی تر بۆ سه‌ر لایه‌نگرانی ئه‌و حزبانه و زۆرینه‌ی خێزانه‌كانیان و بەداخەوە له‌نێویاندا، منداڵانیش.
منداڵان به‌شێكن له بینه‌ران و بیسه‌رانی ڕووداوه‌كانی سه‌ر شانۆی ئه‌م بانگه‌شه ناته‌ندروستانه و کاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆ و درێژخان له‌سه‌ر ڕوانگه و ڕه‌فتاریان به‌جێ ده‌مێنێت. منداڵ لەم بانگەشانەوە فێر ده‌کرێت كه باشترین چاره‌سه‌ر بۆ كێشه‌كانی، باشترین ڕێگا بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌كان، سووككردن و ناتۆره‌لێدانی به‌رانبه‌ره، سڕینه‌وه‌ی كه‌سایه‌تیی به‌رانبه‌ره. منداڵ فێر ده‌بێت، ئه‌گه‌ر له‌لایه‌ن هه‌ر كه‌سێكه‌وه، ئاسته‌نگێك هاته پێشی، به شه‌قلێدان و ده‌ركردن و سڕینه‌وه‌ی كه‌سه‌كه چاره‌سه‌ری بكات. له ئه‌نجامی ئه‌م جۆره بانگه‌شه‌یه‌وه، وا چاوه‌ڕوان ده‌كرێت كه كێشه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و گوێنه‌گرتن له یه‌كتر و توندوتیژی، له نێو منداڵاندا، له داهاتوودا ڕوو له زیادبوون بكات و په‌روه‌رده لەوەی ئێستا وێرانتر ببێت.
ئه‌م جۆره بانگه‌شانه له ڕووی زانستی ده‌روونناسییه‌وه، وه‌ك بەشێک و جۆرێک له توندوتیژی پێناسه ده‌كرێن كه ئه‌ویش توندوتیژیی ده‌روونییه. توندوتیژی دەروونی باوترین جۆری توندوتیژییە و دەتوانێت زارەکی بێت یان نازارەکی. جۆرەکانی توندوتیژیی دەروونی کە له‌م بانگه‌شه‌یه‌دا به‌كار هاتوون بۆ نموونه؛ قیژەقیژ، جنێودان، سووکایەتیکردن، زەلیلکردن، هاوارکردن، گاڵتەپێکردن، تاوانبارکردن، فشارکردن، ترساندن و هەڕەشەکردنن.
بەداخەوە ئەزموونکردنی توندوتیژی ڕووداوێکی هێندە مه‌ترسیداره كه کاریگەری نەرێنیی هەمیشەیی لەسەر گەشەکردنی منداڵەکە و به‌تایبه‌تی مێشكی منداڵه‌كه دروست ده‌كات.
بەپێی لێکۆڵینەوەکان، سیستەمی یادەوەری ئەو منداڵانەی کە تووشی توندوتیژی بوون بە شێوەیەکی بەرچاو لاواز دەبێت. هەروەها توندوتیژی کاریگەری لەسەر چۆنیەتی فێربوونی مێشک دەبێت له ڕووی وەرگرتنی زانیارییەوە. ده‌ركه‌وتووه كه ئەو منداڵانەی تووشی توندوتیژی بوون، ئاستی زیرەکییان لاوازتر ده‌بێت و له ڕووی هه‌ست و سۆزیشه‌وه، له ناخدا له جیهانێكی ترسناكدا دەژین.
كێشەی کاریگەریی توندوتیژی لەسەر منداڵان بەمەندە ناوەستێت، بەڵکو ئەم توندوتیژییە ده‌روونییانه، ڕێخۆشکەر دەبن بۆ ڕەفتاری توندوتیژانه، ته‌نانه‌ت له‌لایه‌ن قوربانییەکانیشه‌وه.
لەلای منداڵ سەخت ده‌بێت کە بە شێوەیەکی ئارام و ئاشتیخوازانه لەگەڵ کەسانی دیکەدا کارلێک بكات و بێگومان ئەم سەختییانە لە قوتابخانەشدا ڕەنگ دەدەنەوە. دەرکەوتووە کە منداڵانی تەمەنی قوتابخانە کە ئەزموونی توندوتیژییان هەبووە، جگه له كێشه‌ی فێربوون، لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیشدا كێشه‌ی گه‌وره‌یان هه‌یه و ته‌نانه‌ت له یاریكردن له‌گه‌ڵ منداڵانیشدا ڕێز له منداڵانی تر و ڕێساكانی یارییه‌كان ناگرن.
دوور نییه منداڵه‌كه لەناکاو هێرش بکاتە سەر کەسێکی تر لە قوتابخانە، ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێی وایه هەڕەشەیەکی لە نیگای که‌سه‌كه‌دا بینیوە.
ڕەنگە ئه‌م ڕەفتارانه‌ی منداڵ لە قوتابخانەدا، منداڵەکە بخاتە دۆخێکی ناڕەزایه‌تییەوە لەبەردەم منداڵانی تر و مامۆستاکانیدا، به‌مه‌ش منداڵه‌كه هێنده‌ی تر تووشی فشار ده‌بێته‌وه له‌لایه‌ن منداڵانی تر و مامۆستایانیشەوه، كه ده‌بێته هۆی هەڵاواردنی زیاتر، كه دیسان زیانی زیاتر به منداڵه‌كه ده‌گه‌یه‌نێت.
بەداخەوە جگە لەوەی کە منداڵان ده‌كه‌ونه به‌ر کاریگەرییەکانی توندوتیژییه‌وه، هیچ ئامرازێکی پێویستیشیان ناخرێتە بەر دەست بۆ چاره‌سه‌ركردن.
ئه‌گه‌رچی جێبه‌جێكردنی ئه‌م چارەسەرە مه‌حاڵه، به‌ڵام باشترین چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه كه لایه‌نه‌كان و سەرکردەکانیان وه‌ك كه‌سانی پێگه‌یشتوو و به‌رپرس ڕەفتار بكه‌ن و به‌رنامه‌ی خۆیان بخه‌نه ڕوو، نه‌ك به په‌یڤ و ڕه‌فتاری پڕ له توندوتیژی خۆیان بكه‌ن به فریشته و به‌رانبه‌ر به شه‌یتان. له‌ڕاستیشدا هیچیان فریشته نیین و سه‌رجه‌میان له كاتی جیاواز و به شێوازی جۆراو جۆر، به‌شداربوونه له‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی كه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی پێیدا تێپه‌ڕ ده‌بێت.
لە لەلایەکی ترەوە دەبووایە دەزگاکانی دەوڵەت، پلانیان هەبێت بۆ چارەسەرکردنی کاریگەریی ئەو توندوتیژیانەی کە منداڵان ڕووبەڕوویان دەبنەوە، بەڵام بەداخەوە ئەو دەزگایانەش خۆیان بوونە بە بەشێک لەم بانگەشە ناتەندروستە حزبییە.
له‌م دۆخه‌دا كه هه‌ستكردن به به‌رپرسیارێتی له‌لایه‌ن زۆرینه‌ی به‌رپرسانی لایه‌نه‌كانه‌وه له‌وپه‌ڕی نزمیدایه، زۆر گرنگه كه دایك و باوكان، ئه‌وه‌نده‌ی ده‌توانن نه‌هێڵن منداڵه‌كانیان بانگهشهكانی هه‌ڵبژاردن ببینن یان گوێیان لێ بگرن. له ڕاستیدا باشتره خۆیشیان، دژایەتیییان بۆ ئەم جۆره بانگه‌شانه بە حزبە دڵخوازەکانیان ڕابگەیەنن و خۆیان به‌دوور بگرن له بینین و بیستنیشیان.
له كۆتاییدا پێویسته بوترێت، مه‌رج نییه توندوتیژی هه‌ر ئه‌وه بێت كه ڕاستەوخۆ به‌رانبه‌ر به منداڵه‌كه ده‌كرێت. ته‌نانه‌ت هه‌ندێ له كارناسان ده‌ڵێن؛ ئه‌گه‌ر منداڵ هه‌ر جۆره توندوتیژییه‌ك ببینێت، وه‌ك ئه‌وه‌یه كه ڕاسته‌وخۆ مشته‌كۆڵه‌یه‌ك بكێشرێت به ده‌موچاوی منداڵه‌كه‌دا. بۆیه زۆر پێویسته منداڵه‌كانمان له‌و مشته‌كۆڵانه بپارێزین كه ڕۆژانه له‌م بانگەشەیە و بانگهشهكانی تری هه‌ڵبژاردنه‌وه بەریان ده‌كه‌وێت.